K. Frasheri: Ismail Kadare, i subvencionuari i diktaturës

[Xhuxh Xhumaku]

Gazeta Shqiptare, Tetor 3, 2006 Faqja 22 - SPECIALE

...

Tashmë është bërë zakon, që në periudhën tonë të tranzicionit, ata që lakmojnë të bëjnë karrierë, përpiqen ta nxijnë regjimin komunist në çdo hap, edhe atje ku nuk është e nevojshme, ca më keq edhe atje ku s’ka më bojë të zezë për ta nxirë. Regjimi komunist, ka një thes me gabime, mëkate, paudhësira. Por, nuk mund të mohojmë se ai regjim i mbrapshtë nën sqetullat e të cilit Kadareja bëri karrierë të shkëlqyer derisa u emërua nënkryetar i Frontit “Demokratik”, thënë ndryshe i Frontit Komunist ka edhe disa gjeste pozitive. Një nga gjestet më pozitive të Enver Hoxhës, një gjirokastrit nga lagjja Palorto, ishte mundësia, për të mos thënë përkrahja që i dha I. Kadaresë, gjithashtu një gjirokastriti nga lagjja Palorto (natyrisht, pa mohuar talentin e tij), për t’u bërë shkrimtar i shquar, për më tepër një personalitet ndërkombëtar.

Nuk mund të mohohet se në kohën e tij ka patur mjaft të rinj me talent, ndoshta me talent më të spikatur se të Kadaresë, por për arsye të ndryshme biografike apo qëndrimi politik, e patën rrugën të mbyllur për t’u bërë njerëz të shquar. Veç kësaj, përkrahja e diktatorit u duk edhe në drejtime të tjera. Ai i vuri në dispozicion I. Kadaresë përkthyesin më të mirë nga shqipja në frëngjisht, Jusuf Vrionin, i cili me stilin e tij të rrjedhshëm i bëri veprat e Kadaresë të shijoheshin edhe nga publiku frëng. Nuk ka dyshim se pa subvencionin financiar të regjimit komunist dhe pa “nulla osta-n” të E. Hoxhës, veprat e I. Kadaresë nuk do të kalonin kufijtë e Shqipërisë. Për këto arsye nuk ka përse në këtë pikë ta kritikojmë E. Hoxhën. Madje e ndjejmë për detyrë ta falëndërojmë që i dha Shqipërisë, po të përdorim shprehjen e z. Bujar Leskaj, një “Dante”, një “Shekspir”, një “Gëte” dhe po të kemi parasysh se as regjimet parakomuniste, as qeveritë postkomuniste nuk i dhanë Shqipërisë një personalitet me përmasa të tilla ndërkombëtare.

Ndonëse I. Kadareja është një letrar i shquar, pikënisje kjo që nënkupton se ai duhet ta njohë mirë historinë e letërsisë shqipe, megjithatë jemi të detyruar të hapim një diskutim në lidhje me ndonjë pohim të tij që na duket si një arnë e qepur me pe të bardhë. Sidomos arna bie menjëherë në sy kur ai përpiqet ta shtrijë çështjen e identitetit kombëtar të shqiptarëve edhe në fushën e letërsisë shqipe. Në lidhje me këtë çështje ai shkruan:”Një taborr dudumësh e halldupësh kërkojnë të na mbushin mendjen se ne nuk kemi rrënjë evropiane. Atëherë – pyet ai - ç’rrënjë kemi? Sot për sot – përgjigjet ai - nuk e thonë qartë, por nesër s’u mbetet veç të vijnë te teza serbe e Tito Rankoviçit, e cila rrënjët tona i kërkonte në Turqi ose diku rrotull saj”. (Shqip, 7.9.2006).

Duke lexuar këtë vlerësim të krijohet përshtypja sikur ata (dudumët dhe halldupët) që mohojnë “rrënjët evropiane të shqiptarëve”, përbëkan një “taborr”. Taborr në turqisht do të thotë batalion prej 500 deri 1000 vetësh. Ky numër kaq i madh “dudumësh” do të na shqetësonte seriozisht. Në të vërtetë, ai nuk përmend me emër asnjë prej tyre. Të mos përmendurit asnjë emër të krijon përshtypjen sikur nuk ka të tillë dudumë dhe se ai ka nevojë të tregojë sikur ka kundërshtarë të shumtë nga ana numerike për të rritur kështu vlerën e luftës që ai bën dhe të fitores që ai korr. Në të vërtetë, kjo është një luftë me kundërshtarë imagjinarë.

Më tej ai shkruan se gjatë regjimit komunist “ndërsa lihej në harresë kultura dhe letërsia shekullore dygjuhëshe, shqip dhe latinisht, u shfaq dalldisja pas letërsisë së bejtexhinjve, dalldisje që vazhdon ende sot, për të ardhur gjer te një politikan, më saktë, nënkryetar i një partie, në logon e së cilës është fjala “integrim”, që në debatin për identitetin, përdor si sharje fjalët “prift” e “seminarist”, njëlloj si në kohën e Hoxhës, kur klerikët katolikë, shpalleshin agjentë të Evropës Perëndimore. Më tej ai vazhdon se - Dalldisja pas bejtexhinjve, e shtyn një akademik të vjetër (besoj se e ka fjalën për mua – K. F.), ta rëndojë ndërgjegjen e vet, në kohën kur sidomos ajo s’duhet rënduar, duke shpallur se bejtexhinjtë, janë shkrimtarët e parë shqiptarë, që i kanë dhënë letërsisë shqipe poezi laike!!! Deklarimi është nga lloji i tyre, për të cilët thuhet se të ngrenë qimet e kokës përpjetë. Me gjithë vullnetin, për të mos e lënduar akademikun, s’mund të mos i vihet në dukje se Pjetër Budi… ka shkruar rreth 3300 vargje, gjysma e tyre me motive laike, e disa me nivel të lartë artistik, së paku dy shekuj përpara bejtexhinjve”.

Ky nënkryetar partie është padyshim Pëllumb Xhufi. Është me të vërtetë për t’u habitur se I. Kadaresë nuk i ka bërë fare përshtypje përmbajtja e artikullit të tij – një artikull i ngjeshur me argumenta shkencorë dhe me logjikë historike – por i kanë vrarë sytë termat “prift” dhe “seminarist” (në fakt, P. Xhufi flet vetëm për një seminarist, me emër dhe me mbiemër, kurse emërtimin “prift” Kadareja e ka nxjerrë nga xhepi i vet). Kjo tregon se Kadareja ka bërë një kthesë radikale.

Dikur (Janar 1974), ka shkruar, pa e detyruar askush, se Bibla dhe Kurani janë “puse të pashtershme idesh reaksionare” dhe se misionarët e krishterë të dikurshëm (njësoj si misionarët myslimanë) i ka cilësuar si “arsenal errësire” – kurse tani “tronditet” kur një historian kritikon një seminarist për “gjuhën e tij të vrazhdë sa më s’bëhet” dhe jo për ideologjinë që ka në kokë. Ç’është kjo keqardhje për një seminarist, sikur I. Kadareja të ishte arqipeshkvi i Shkodrës mesjetare, kurse arqipeshkvët e sotëm janë tepër tolerantë.

Mos vallë, shkrimtari ynë i shquar kërkon nga ne historianët që sapo të dëgjojmë fjalën seminarist, të ngrihemi në këmbë të bëjmë kryqin me dorën e djathtë dhe pastaj të përulemi me respekt para tij edhe kur ky seminaristit, i cili nuk është gjë tjetër veçse një “nxënës” që ende nuk e ka përvetësuar sa duhet doktrinën e krishterë të flasë gjuhë rrugaçësh. P. Xhufi në artikullin e vet nuk shan as Papë, as kardinalë, as peshkopë, as priftërinj, por një spurdhjak, siç e quan ai, që ka ndërprerë seminarin katolik dhe është shndërruar në një kalemxhi që shan e fyen si një rrugaç pa pikë respekti një shkrimtar të shquar siç është R. Qosja, të cilin e quan me paturpësinë më të madhe “taleban, mendje e dobët, identitet i sëmurë, sofist provincial, retorist kallp, ahengxhi, injorant, i marrë”.

Habia jonë arrin kulmin kur shohim se I. Kadareja merr në mbrojtje atë “seminarist” që i ndan shqiptarët në dy kategori:”në shqiptarë të mirëfilltë (proprie dicti)”, domethënë në shqiptarë të krishterë dhe në “shqiptarë me identitet të dyzuar”, me fjalë të shkoqura në shqiptarë myslimanë. Habia jonë buron nga fakti se I. Kadareja ndërsa sulmon pa mëshirë R. Qosen që i ndan shqiptarët në dy kategori, në shqiptarë me identitet të krishterë – dhe në shqiptarë me identitet mysliman, mbron pa ngurrim këtë shpifarak, që ka në trutë e vet po këtë pikëpamje.

Nuk janë bejtexhinjtë, sikurse do të shihet më tej i dashur shkrimtar i shquar që të ngrenë qimet e kokës, por poza të tilla prej kryepeshkopi dogmatik, që të ngrenë qimet e kokës i dashur shkrimtar i shquar.

I. Kadareja shkruan gjithashtu:”Rrënjët evropiane të shqiptarëve janë të dukshme në mesjetë, por komunizmi, ashtu si otomanizmi dikur, u përpoq t’i fshinte ato, për t’i zëvendësuar me rrënjë të rreme. Kështu ndërsa lihej në harresë kultura dhe letërsia shekullore dygjuhëshe, shqip dhe latinisht, u shfaq dalldisja pas letërsisë së bejtexhinjve”, etj. etj.

Kështu siç shkruan I. Kadareja, me fjalë të përgjithshme, se rrënjët evropiane të shqiptarëve janë të dukshme në mesjetë (pa na thënë se cilat janë këto rrënjë kaq të dukshme) dhe se komunizmi dikur u përpoq t’i fshinte ato për t’i zëvendësuar me rrënjë të rreme (gjithashtu pa na thënë se cilat qenë këto rrënjë të rreme), mund të shkruajë kushdo, edhe një minator apo karrocier që merr guximin të fusë hundët në histori.

Një nga çështjet që meriton të diskutohet është gjykimi tepër i rreptë i I. Kadaresë ndaj letërsisë së ashtuquajtur të bejtexhinjve shqiptarë të shek. XVIII.

Pyes: çfarë fiton ky shkrimtar i shquar kur thotë me përçmim se regjimi komunist ishte “dalldisur” pas letërsisë së bejtexhinjve dhe lidhur me të kur shton se regjimi komunist e linte në harresë letërsinë shekullore dygjuhëshe, shqip e latinisht – kur as njëra (as dalldisja), as tjetra (as harresa) nuk janë të vërteta. Nuk kam aspak ndërmend të mbroj regjimin komunist, të cilin e kam stigmatizuar me gjykim të rreptë mëse një herë. Si historian dua vetëm të mbroj të vërtetën historike nga kushdo që e shkel – jo vetëm nga penat komuniste të periudhës së diktaturës, të cilat tashmë dihet se e përdhunonin të vërtetën kur e donte interesi i tyre politik, por edhe ndaj penave antikomuniste të ditëve tona, të cilat gjithashtu për interesat e tyre politike, çdo akt të regjimit komunist edhe kur është i bardhë, përpiqen ta bëjnë të zezë. Edhe kjo përpjekje është një përdhunim i së vërtetës.

Dihet fjala e urtë e Jezu Krishtit “Jepini Çezarit atë që i takon Çezarit” (Mateu XXII, 17-21). Për t’i paraprirë çdo spekullimi që mund të bëhet në këtë drejtim nga antikomunistët e zellshëm, po riprodhoj këtu shkurtimisht vlerësimin që kam bërë si historian për regjimin komunist.

[murik]

Me nje fjale per zotin Kristo, Ismail Kadare eshte nje Don Kishot shqiptar.
Une nuk mendoj keshtu,megjithese ne disa pika zoti Kristo ka te drejte,si per shembull ne rastin ku ai shpjegon lehtesirat apo perkrahjen qe ka pasur nga sitemi komunist ose nga Hoxha vete.
Ne fakt analiza e zotit Kristo eshte e dobishme,por shpresoj qe te mos zgjatet me shume ne kete teme se do ta humbiste komplet "la raison d'etre".

[Pyrrhus_Mollos]

Kadareja ska justifikim ta quaje R.Qosen "taleban ose retorist kallp" sepse ai ka nje fe te shquar... kurse Kadareja nuk ka qene fetar. Nuk po mbroj fetaret ketu por Kadareja po shtyt ndarje kulturash...Shqiptaret kristiane dhe ata jo-kristiane kane qene humanista dhe artista dhe nese nuk dinin te shkruanin. Shpirti i shqiptarit i bente ata te ndriconin neper shekuj pavarsisht nga feja dhe nga arsimi...ata ishin populli me i urryer nga fqinjet dhe pushtuesit por dhe i dashur per cilesite e tyre individuale te vecanta. Europian nuk jemi plotesisht sepse nuk jemi as finlandez,sllave, etrusk etj por dhe as turq e persiane...jemi vendas jemi shqiptare!! Le te llomotiti Kadareja akoma dhe tani qe eshte me nje kemb ne varr.

[Xhuxh Xhumaku]

Ketu nuk eshte problemi ne se je gjo, apo nuk je gjo. Ceshtja eshte tek e verteta, e cila te cliron.

Eshte karakteristik fakti se njerezit dalin e bejne "analiza" ahere kur ata permenden vete personalisht (vecanerisht per qendrim kritik), keshtu ben edhe K. Frasheri.

E thuajse te gjithe heshtnin, bile edhe i kunderviheshin ashper Arshi Pipes, i cili qemoti e ka percaktuar Kadarene "shkrimtar oborri".

Por me mire vone se kurre.

[Xhuxh Xhumaku]

A nuk eshte Kadare ai qe ka shkruajtur te zeze mbi te bardhe duke e shperfillur ne menyre skandaloze At Gjergj Fishten?

Dhe perse?

Sepse At Gjergj Fishta eshte ai qe ka shkrojtur mbi 100,000 vargje, dhe ka qene kandidati i pare Shqiptar per Cmimin Nobel ne letersi.

Nuk mund te duroje Kadare rivale per cmimin Nobel, megjithese do te isha me te dy duart qe ai ta marre ate cmim, si per vete ashtu dhe per kombin Shqiptar.

[i humburi]

Ne boshllekun qe existon ne fushen e debatit intelektual, te mirfillte, IK nuk mund ti mohohet merita e hedhjes se ndonje shashke,sa me nacmu muhabetin,
pmvsisht se, a dhe sa ka te drejte.
Sa here qe IK me apo pa dashje kput ca idera veresie, le te mendojm per vlera te verteta qe ka pasur, dhe kto nuk mund te negl.
Ktu, nuk esht halli se nuk ka liri por se ka me teprice per marrezira,kur ja thash para ca kohesh kte nje personi VIP sado qe disi i demoduar sot, e pashe qe nuk i pelqeu fare dhe preu biseden''Ti u zemrove Jupiter kjo tregon qe s'ke te drejte''
Si perfundim e kolkozjon(!!!! ) sado shtremse ca tema e sidomos trajtimi ityre, prapseprap kon rendesin e tyre...e sidomos''raison d'etre'',
Por me qe o fjala per ''rrenjë'' ka mundesi qe robt e knejshem e sot te mos i kene aq te shendosha ne koke rrenjë per disa fjale kyçe qe perfaqsojne caa idera themelore simbas te cilave mbrohet mbarvajtja...fj.vj. fjala tradheti, ç esht nga motivohet si çfaqet...etj. Ose domethenja reale e disa tjerave
Pergjigje e argumentuar e z.K.Fr.
''Them fjale po mendimi nuk qendron dhe fjala pa mendim ne qjell s'kalon''

[Arcas]

Fatkeqsisht o Xhuxh Xhumak, ne kete cast nuk kemi ndonje person qe megjithmend te mburremi, ose disa personazhe qe te gjitha komunitetet e nendarjet qofte fetare por jo vetem te gjejne nje inspirim pozitiv pa kunja mbrapa. Ka patur njerez te tille se fundmi por kane vdekur ne harrese fatkeqsisht. Un do citoja Fehmi Aganin dhe Ukshin Hotin, Arber Xhaferrin per Maqedonine(i cili edhe ky fatkeqsisht eshte ne prag vdekje) dhe persona si Belushi apo Kola ne diasporen Arbereshe apo Frasheri, Pilika edhe Zeqo(edhe pse keta i perkasin historise dhe kane rrol me pasiv ne skenen e perditshme por shume me te madh per te ardhmen e kombit tone). Kam pare qe ne forum eshte bere nje perpjekje per te ngritur te tilla figura(shumica ka vdekur) ne te tilla nivele, por prapseprapi i perkasin te kaluares, dhe me ritmet qe koha sot ndryshon, edhe e kaluara harrohet me shpejt se sa me pare.

Mendoja se Kadareja ishte nje nga ata persona qe do ishte ne gjendje te beheshe nje lider i vertete fale aftesive te tija intelektuale, por siduket nuk ka ditur ti shfrytezoj sic duhet ose ka rene dhe ai pre e disa gjerave qe meqe permende At Fishten, ai dhe shume rilindas te tjere nuk do ja lejonin kurre vetes. Perfundimisht, Kadareja edhe sikur te marri cmimin Nobel, ai nuk do zej vend ne panteonin e shqiptareve per shkakun se mbi te do kete gjithmone hije dyshimi per ekuacionin e komplikuar te interesit vetiak, patriotizmit dhe integritetit intelektual, i cili ky i fundit duhet te kompesoj plotesisht te parin qe i dyti te jete ne gjendje te dali fuqishem. Tek Kadareja kjo gje nuk ka ndodhur.

[kolombi]

Dielli nuk mbulohet me shoshe o Xhu,keshtu i thuaj ketij te Frasherit.

U bene bajate diskutime te tilla,sa mbaruam nje teme te nje tjeter Xhuxhumaku,mbi nje artikull te Migjen Kelmendit po per Kadarene............

Ndonje dite presim te lexojme xhevahirin e radhes se edhe librat Kadarese ja shkruante Enveri.

Nje vend i vogel jemi,edhe ata pak njerez qe na nderojne,na bejne ti degjohet emri Shqiperise,nuk leme rast pa hedhur vrer se kaluare,edhe duam te ecim perpara.

[Lunesta]

Ismaili o njish, le ta shajne sa te duan pabuksat.

[Xhuxh Xhumaku]

Te thuash te verteten nuk do te thote te shash. Mohimi i te vertetes dhe i realitetit kthehet ne tjetersim te historise, e cfardo lloji qofte ajo, duke renduar mbi ndergjegjen e kombit, sic e pershkruan nje intelektuar i shquar e i nderuar bashkeatdhetar.

Pastaj, kjo eshte edhe ceshtje perzgjedhjes personale. Ahere ngelesh ne dimrin e vetmise stermadhe.

[RTP]

Dielli nuk mbulohet me shoshe o Xhu,keshtu i thuaj ketij te Frasherit.

U bene bajate diskutime te tilla,sa mbaruam nje teme te nje tjeter Xhuxhumaku,mbi nje artikull te Migjen Kelmendit po per Kadarene............

Ndonje dite presim te lexojme xhevahirin e radhes se edhe librat Kadarese ja shkruante Enveri.

Nje vend i vogel jemi,edhe ata pak njerez qe na nderojne,na bejne ti degjohet emri Shqiperise,nuk leme rast pa hedhur vrer se kaluare,edhe duam te ecim perpara.

Fole me vend.

Nuk i kuptoj dot moderatoret e keti forumi qe nuk i vejne dry temave te tilla.

[Xhuxh Xhumaku]

E mira, sado e more te jete, e ka te keqen me vete. Ndrysh me kujtoni ata aparatciket qe dinin te lexonin (pale te flisnin) vetem me syza (nje pale.

Kur dikujt ti bie mendja qe te shkruaje biografine e Kadarese, duhet te permende vetem "fitorjet" e tij, dhe duke mbuluar mangesite e dobesite e tij (qe jane evidente per ata qe duan te shohin), e ne ate menyre do ti rrisin vlerat kombit tone. Gjykim i ceket dhe i manget. Kete benin histerianet dhe zhgrabaxhinjte e enverit, ju vijoni rrugen e tyre.

[i humburi]

Duke pare mendime lidhur me sa me siper a do denjoni te lexoni pjesen e pare te nje shkrimi qe duke e pare problemin nga e pergjithshmja tenton te jape ndoj sugjerim apo te shtroje ndonje problam? Ne se nuk do merziteni duke lexuar mund te kuptohet nga ndonje koment dashamires per te nxitur vazhimin ...

Aristokratët (apo bejlerët)
''Orët e Kremlinit''asht nji pjesë teatrale e çfaqun në theatër dhe e komentueme ato kohë qoftë në shtyp që ishtë zyrtar dhe unik, qoftë në biseda shoqnore nga intelektualë e partiakë që kishin nji far niveli kuptohet parti pri, si e donte puna e simbas formimit që kishin, qoftë nga puntorë o njerëz që pa ndoj far bagazhi e force të madhe mendimi filozofik, shprehnin entuziazmin e tyne, si shqiptarë të vërtetë, se si Lenini, shoku, e mundi me llafe ate borgjezin, apo se sa bukur luante Kadri Roshi apo se sa shumë Lazer Filipi i ngjan Leninit, Lenini n'ven, hak fare!
Davaja intelektuale e shqiptarit të mesëm asht e fitueme, intelektualë që me të vërtetë kanë nivel se kishin studiu në Evropë e që janë në poste të larta komuniste çfaqin kënaqësi para masave ndërsa ata që nuk kan detyrime apo kan pakënaqësi, në ambjente të ngushta nxjerrin gjuhën, por duke thanë me za të naltë''sukses i madh''.
Në të vërtetë ajo pjesë teatrale nuk ishte aq mediokër si shumë produkte tjera shabllone të realizmit socjalist që gjithnji me qëllim me nxit masat punonjëse për fitore të reja, e kishin konsumue zhanrrin e tyne deri në fqinjësi me storet që Hasheku i atribon propogandës ushtarake austrohungareze te libri i tij i famshëm.
Kjo, sepse, ajo pjesë teatrale në kohën e vet ishte nji sinjal i fabrikum me paramendim e qëllim shumë preçiz nga nomenklatura sovjetike, për përpunimin standart të njerzve jo vetëm në planin horizontal të ndërgjegjes së tyne ( shembuj të trashë se si nji puntor apo fshatar arrin të bëjë dhjetë norma për hatër të ndërtimit të socjalizmit a për Stalinin e tjera) por edhe si nji ngacmim në planin vertikal të mendimit të tynë, se vërtetë edhe klasa e lartë ësht e nevojshme (gjithnji me dashamirsinë e shokut të ndritur Lenin! për ndryshe kemi edhe GPU-në).Kte pjesë teatri që u çfaq dhe ktu, gjithnji si orjentues i përgjithshëm por indirekt i opinjonit publik, e pritën në mynyra të ndryshme grupe të ndryshme shoqnore, ku ma interesantët qenë ata që objektivisht dhe subjektivisht duhet të ishin disidentet, por që me disa justifikime! nuk ishin të tillë dhe edhe kta u ndanë në dy rryma, ata që përqeshnin dhe ata që shpresonin se rregjimi do i ''falte'' apo po j'u a njihte'' meritat ''.
Afër mendjes, pesha specifike intelektuale e inteligjente e shoqënisë shqiptare, asht ajo që asht, dhe s'ka arsye të denjë për ndoj entuziazëm të zjarrtë në kte mes as para vitit nëndëdhjetë e as ma vonë, gja kjo që megjithse nuk duket si ndoj qamet i madh, asht si nji far shenjë kome morale e shoqerisë ose e thanë kjart, shoqëni pa klasë të vërtetë drejtuese njerzish të naltë, thanë tjetërsoj, tufë njerzish pa shumë mend në kokë.

Rilindasit tanë që ndoj ''armik'' i kombit i qorton se hallaviteshin kryeqytetesh të huja me irate të çifligjeve që kishin ktu a ndoj subvencjon nga mikpritsit në xhep e predikonin përveç gjanave të mira edhe ëndrra në diell, për ta ndërgjegjsue shqiptarin i përdorën edhe ca lajka për te, gjithnji me qëllimin e mirë. Mirpo ky ilaç i lirë u përdor pa kursim dhe keq edhe ma vonë nga të gjithë ata që, sigurisht me qëllim të mirë, e morën në kujdes kte popull; kështu që të thuesh se sot s'jemi kërrkund përveç se në punët e kota apo të damshme nuk ka asnji rrezik se do mërzitet ndokush apo të shqetsohet se si t'ja bajm hallit. Pse?
Nga nji anë se miqt e Shqipnise, Evropa e bota mbarë mendojn veç per ne, e nga ana tjetër se na asht mbush mendja top se ne jemi të mire.
Pse at-here, të vrasim mendjen a kemi a s'kemi klasë të naltë dhe pse na hyn në pune kjo klasë e naltë, me kto mend që kemi?
Sepse, bollshevizma që ishte dhe në forma tjera vAazhdon të jetë dajaku i klasave të nalta, pamvarsisht nga emërtimi komunizëm jakobinizëm maoizëm apo çfardo izëm i ma vonë a i ma hershëm, asht prezent në zemër të njerzimit, përkundër intelektualizmit (kujto rregjimin e diferencem në vendet socjaliste në vartësi të nivelit të civilizimit respektivisht) e do vazhdojë gjithmon e jetës të jetë vigjilent.
Kshtu, ky bollshevizëm, nuk e sajoi kot së koti teatrin''Orët e Kremlinit'' por sepse pa klasë të naltë të vërtetë, ose në rregjimet totalitare të majta e rrevolucionare, pa elemente superjorë që zakonisht për shkaqe të njoftuna janë me prejardhje të shtresave të naltë të përmbysuna, çdo grup njerzish apo komb asht i mbarum.
Sot, megjithse thohet me elegancë, në mos me hipokrizi, se intelektualët nuk përzihen në jetën shoqnore sepse, demek, ju prishet qetsia e tyne filozofike a j'u hikin mendimet e randsishme nga koka, duke mos pa ndonji vepër të mirfilltë në ndonji fushë të aktivitetit shoqnor përveç zhurmës së politikës, biznesit spekullativ e kulturës pllakateske, ai rrezik për të cilin u lancue dhe nga kush ?... pjesa ''Orët e Kremlinit''asht real : mungesa e klasës së naltë të vërtetë.

A

[Pasiqe]

Kristo Frasheri ka shkruar historine e Shqiperise per 40 vjet ashtu si ia ka diktuar partia komuniste/e punes.

Nuk e kuptoj se me c'te drejte akuzon Kadarene qe ka ngrene buke ne sistemin komunist ku Kristoja vete ka qene sherbetori i Enverit dhe Nexhmije Hoxhes.

Librat e tij te historise jane plot falsifikime.

[i humburi]

Kush ishte Wellsi,kush ishte Lenini? Dy aristokratë, njerëz të klasës së naltë, që si xhentëllmenë të vërtetë (në rrealitet dy aktorë të aftë ) rrifnin mendime para popullit për t'i mbush mendjen popullit që i shef se po kujdesen shumë për te, ndersa ushtarë të kuq dhe bjellogardistë pra populli ose shtresa ose klasa e ulët ( jo e nalta ), duke u gri me mitralozë e bajoneta....
Wells, njeri i klasës së naltë angleze qoftë si prejardhje qoftë si intelekt, shkrimtar i madh, ka shkrue mes disa librave dhe nji libër në të cilin duke mos skualifikue fisnikërinë e trashëgueme ban fjalë, doemos për vete e kishte hedh hendekun, për aristokracinë e shpirtit, që asht aristokracia e botës.
Lenin, prejardhje fisnikësh që mësusja kur u mësonte jetën e tij nxënësve në shkolla tona e pohonte por duke theksue se sado që familje e pasun ishte përparimtare...klasë e naltë, par intelectualissme, sepse student i shkëlqyeshëm e me aftësi të rralla, urrejtja e tij për pushtetin carist nuk erdhi se i digjej shpirti për muzhikun e shkretë rus që bante kokrrën e qefit sipas mendjes së vet prej fshatari por, si pasojë e nji atentati autokratit rus ku u kap dhe i vëllai i tij, Aleksandër dhe u var, dhe duke ngushullue të amën për varjen i thotë se do ndjekë rrugë tjetër, fjalë të cilën e mbajti burrërisht.
Kta dy trima fisnikë, aristokratë apo klasë e naltë apo bejlerë nga prejardhja, nga inteligjenca personale, nga kultura e dhane atyne për shkak te pozicjonit socjal por njikohësisht e marrë prej tyne për shkak të inteligjencës personale, klasë e naltë edhe nji çikë për shans sepse fati asht qorr shpesh herë sidomos në situata të trrubullta, nga të dy anët e kundërta të barrikadës bajn pazar me fatin e njerzve të klasës së ulët.
Ç' i mbeti klasave të ulta, njerzve të ulët, popujve të ulët, në mos nga zemra, nga vlera?
Te bahen mish për top në luftë, zavorrë (peshë e vdekun në anije që kur e do puna hidhet në det) në paqe!
A asht e pëlqyeshme kjo gjendje?
Ne se po, ne shqipëtarët jemi “ si përherë '', të fituem.
Në se jo, shqiptarët duhet të begenisin nji çikë ma tepër, e pakta të synojn të bahen klasë e naltë, gja kjo e pamundun për të gjithë por jo e pamundun për nji pjesë, mundësisht sa ma të madhe. Ktu bahet nji gabim i vogël nga injorantat :
klasë e naltë nuk do me thanë të kesh fitue, apo trashëgue, apo grabit, apo gjet në rrugë do pare, e mbasi të blejsh dhe nji kapele cilindër sa ma të naltë (kapele amerikane e modës së vjetër) o ndoj diçka tjetër të modës dhe ndoj Ferrari Sport, të rrehesh se je esnaf apo burrë i mirë apo klasë e naltë apo aristokrat.
Pasunija edhe në rastin ma të keq edhe në rastin ma të mirë vjen nga toka për njeriun, duke punue pastër ose pisët, hallall apo harram, për kafshen bin vetë në tokë.
Të qenun klasë e naltë nuk do me thanë as vetëm pasja, e jo zotenimi e aplikimi me sukses rendiment e përfitim direkt ose indirekt mundësisht edhe për nji numur njerzish tjerë, i ndoj titulli shkencor apo profesjonal.
Të qenun klasë e naltë nuk do me thanë që të kesh pare, post, tituj shkencorë e honorifikë e të shpërndajsh disa të mira të dukshme, nga copa e bukës a nji monedhë nji lypsi deri ke ndërtimi e dhurimi i nji spitali a stadiumi qytetit…
Të qenun klasë e naltë asht nji spektër tepër i gjanë modelesh por shumë ma tepër i rrallë sidomos kto ditët e sotme, që fillon nga garibi (po ç’don me thanë kjo fjalë si ‘’katunarçe’’?) deri ke njeriu për të cilin si koncept, e përmend F.Niçe, e që njerzit e tjerë duhet t’i binden verbërisht e që ky njeri bie theror për ta, me nji fjalë prijsi ideal.

Fjala garib, trajtë e fjalës arabe gurbet përdorun në shqip kurbet, që e përdorin gabim e pa ja dijt kuptimin për me tregue ndonji që asht ngatrrestar apo ka tangarllëk apo s’len njeri në klub me pague e të tilla gjana që njerzit e shtresës së ulët i çmojne fort ka nji kuptim të kundërt e krejt tjetër.E përdorun në Besimin Islam dhe e spjegueme nga dijetarë do me thanë nji njeri udhëtar që kalon në nji vend ku as njef e as e njofin e thotë ndonji fjalë të mirë ose ban ndonji punë të mirë aty e largohet si i huej pë marrë ndonji shpërblim për të mirën që ban. Nji nga hallet ma të randa që e ka xan kte popull me sa duket asht se fjalët e kan hup kuptimin e tyne të vërtetë, nji nga gjanat e para që ndodhin kur klasa e naltë (në kohë )asht fallco e korruptueme ose e korruptueshme gja që shprehet qysh në fillim me largimin nga vlerat tradicjonale historiko-fetare qysh prej kohës se Hazreti Adem-it (as)
Të qenun klasë e naltë, në fund të fundit dhe simbas do njerzve të mdhaj , shprehun me pak fjalë të vorfna , domethanë me pas kryet në qiell e kambët në tokë…!

[DEN_Bossi]

Realizimi socialist-arti i madh i revolucionit



Ismail KADARE

Zeri i Popullit, 13 janar 1974

Midis profecive të shumta tepër të zymta që bëhen sot në botën borgjeze dhe revizioniste nga fallxhorët e klasave sunduese, një pjesë u përkasin letërsisë dhe arteve. A do të vazhdojnë të ekzistojnë letërsia dhe artet në të ardhmen? Kjo pyetje, herë në mënyrë të drejtpërdrejtë, herë në mënyrë të tërthortë, vërtitet në të gjitha propagandat e tyre. Përgjegjësia e saj përbëhet nga një radhë parashikimesh sa fataliste aq edhe absurde: pritet vdekja e romanit, vdekja e poezisë, vdekja e letërsisë dhe e gjithë arteve në përgjithësi. Cili është shkaku i këtij “de profundis” që tellallët e borgjezisë e përsërisin pa pushim prej kohësh? Përgjigja është e thjeshtë: ashtu si një pjesë e profecive edhe kjo nuk është tjetër veçse një dëshirë e vjetër e klasave sunduese, e trashëguar brez pas brezi prej tyre bashkë me etjen për pushtet dhe shfrytëzim.

Dihet se qysh nga kohët më të lashta, strukturat e mëdha burokratike e militariste, pra shtetet e mëdha agresive si psh; Perandoria Romake, duke përkrahur letërsinë zyrtare kanë rënë shpesh herë në konflikte të hapura me letërsinë dhe artin përparimtar. Kjo ka qënë e natyrshme, sepse ky art në përgjithësi nuk mund të pajtohej me frymën agresive, me dëshirën për hegjemoni dhe sundim të botës e cila ishte promotori i gjithë propagandave të këtyre shteteve. E njëjta ndodh sot me superfuqitë e kohës sonë. Shtetet e Bashkuara dhe Bashkimin Sovjetik. Letërsitë dhe artet e këtyre vendeve prej kohësh janë përpara një alternative; ose të deformohen plotësisht sipas interesave antipopullore të këtyre regjimeve, ose të zhduken. Pra profecitë për vdekjen e tyre në fund të fundit, nuk janë tjetër vecse kërcënime të tërthorta që u bëhen letërsisë dhe artit në qoftëse ato nuk konformohen plotësisht me qëllimet hegjemoniste agresive të këtyre superfuqive.

Për sa u përket popujve që luftojnë për liri dhe pavarësi, historia ka treguar dhe vazhdon të tregojë se tek letërsia dhe artet ata kanë gjetur gjithmonë një mbështetje të sigurtë në luftën dhe në aspiratat e tyre. Historia e vendit tonë e rikonfirmon me forcë të vecantë këtë. Shoku Enver ka thënë se ‘populli ynë nuk e ka ndarë kurrë dyfekun me gjalmë, nga libri, shpatën nga pena, trimërinë nga dituria...’ Dhe kjo është një e vërtetë e madhe. Populli ynë që e ka pasur gjithmonë në qendër të kujtesës së tij kombëtare Skënderbeun, nuk e ka nxjerrë kurrë në periferi të saj Naim Frashërin. Popullin tonë i është dashur shumë herë të ngrihet i vetëm kundër rrezikut të zhdukjes nga faqja e dheut. Por as agresioni, që vdekjet, as uria, as rrebeshet e historisë nuk ja kanë humbur atij asnjëherë bukurinë e fjalës, të gdhendjes të titullit. Përkundrazi, ky fat i vështirë ja ka prefeksionuar ato gjerë në virtuozitet. Ç’art i mrekullueshëm duhet të jetë ai për të cilin populli ka nevojë në ditë të mira dhe të këqia. Ç’provë e madhe është për letërsinë dhe artet kjo dashuri e popullit për të në momentet kyçe të historisë dhe sa qesharakë duken ata estetë pozamëdhenjë që me sofizma të pafund në kabinetet e tyre belbëzojnë nëse duhet ose nuk duhet të ekzistojnë letërsia dhe arti.

Fakti i madh që populli, midis varfërisë së tij të thellë, i pa ngrënë dhe i paveshur, midis halleve, këto male të dyta të vendit, e deshi gjithmonë artin, tregon se ai ka pasur arsye të thella për këtë. Populli gjithmonë ka arësye të mëdha për të bërë një gjë. Arësye të mëdha për të dashuruar, arësye të mëdha për të urryer. Ai e ka dashur poezinë shqipe, letërsinë dhe artet e tjera sepse ato kanë qënë të lidhura me fatet e tij. Kjo lidhje me fatet e popullit dhe të kombit është tipari kryesor me i rëndësishmi dhe më i pavdekshmi i letërisë dhe i arteve tona. Të gjitha vlerat e tjera të këtij arti shekullor do të asgjesoheshin pa këtë vlerë thelbësore të tij. Kjo lidhje ka qënë fati më i madh i kësaj letërsie, ashtu si do të ishte fatkeqësia më e madhe e saj ndarja prej popullit. Letërsia jonë e realizmit socialist e trashëgoi si thesarin më të shtrenjtë këtë lidhje, duke pasuruar e ngritur në një shkallë më të lartë atë me idetë e revolucionit dhe të komunizmit. Partishmëria proletare e letërsisë sonë të realizmit socialist është shprehja më e lartë e lidhjes së plotë të saj, si asnjëherë tjetër, me fatet e popullit.

Të gjithë ne shkrimtarët e realizmit socialist kemi një përgjegjësi të madhe për ta ruajtur të paprekur këtë thesar shpirtëror të pacmuar.

Në të tridhjetë vjetët e moshës së saj, letërsia jonë e re e realizmit socialist ka njohur suksese dhe gëzime të mëdha. E vënë pa asnjë rezervë në shërbim të revolucionit, komuniste dhe kombëtare njëkohësisht, ajo i ka larë njëherë e përgjithmonë llogaritë me gjithë ndryshkun shekullor të artit feudal – borgjez, me misticizmin, irealimzin, sentimentalizmin, bulevardizmin, me historitë iluzive të vajzave të të varfërve me ‘princët e kaltërt’, me një fjalë gjithë trillimet e kuzhinave shekullore të botës së vjetër. Ajo ka vazhduar të bëj një luftë të sukesshme kur këto trillime, pasi i ka dëbuar nga dera, janë përpjekur të hynë nga dritarja të veshura me petkun modern. Detyra e ruajtjes së pastërtisë së artit tonë është sa e vështirë aq edhe madhështore, sidomos në kohën e sotme plot furtuna revolucionesh e kundërrevolucionesh. E vërteta është se megjithë sukseset që janë arritur, megjithse trungun kryesor të letërsisë dhe të arteve e kemi ruajtur të pastër, nuk mund të themi se i kemi mbrojtur siduhet të gjitha degët e tij. E përplasur mbi to, vala e ndërshkimeve ka bërë dëme, disa herë thyerje, dhe për këtë përgjegjësia na takon ne të gjithëve. Por letërisa dhe artet tona kanë një lidhje të tillë të thellë me revolucionin dhe me kombin, sa që për një kohë të shkurtër janë në gjendje të rigjenerojnë plotësisht degët e dëmtuara. Por kjo nuk duhet të na verë në gjumë. Në të ardhmen nuk pritet asnjë dobësi; përkundrazi do të ketë gjithmonë dëndësime të këtyre valëve goditëse. Agresioni është po aq i vjetër sa edhe shoqëria me klasa (Homeri, shkrimtari i parë i planetit tonë, nuk shkroi vecse për një agresion). Por në asnjë shekull ai nuk ka qënë aq global, tinzar dhe i shumëfytyrshëm sa në kohën tonë. Dhe kjo është e kuptueshme, përderisa kjo është epokë e përmbysjeve të mëdha revolucionare. Agresioni nuk tregon forcën e agresorëve, por përkundrazi, frikën, panikun e tyre përpara historisë. Gjysma e dytë e shekullit tonë po bëhet dëshmitare e një intensifikimi të pashembull të agresionit. Nuk është më agresioni i vjetër klasik, prania e të cilit ndihej vetëm kur shkelte cizmja e të huajt mbi tokën tënde. Tani armikun mund ta kesh mijëra kilometra larg, me të mund të mos shkëmbesh asnjë pushkë e, megjithatë, pa e kuptuar, mund të fillosh të biesh viktimë e agresionit të tij. Agresioni kultural, agresioni i fjalës, i titullit, i ngjyrave nuk është më pak i rrezikshëm se agresioni i cizmes së ushtarit.

Një nga dëshirat e drejtuesve të superfuqive është që bota të jetë memece, në mënyrë që ajo të mos i gjykojë dot krimet e tyre. Mirëpo njerëzit kanë lindur me gjuhë. Atëherë, arësyetojnë, ata, nëqoftëse njerëzit nuk i detyron dot të mos flasin, përpiqen që ata të belbëzojnë në mënyrë sa më të pakuptueshme, si të marrët. Dhe kështu vazhdon gara e ethëshme për të krijuar libra sa më të degraduara, poezi hermetike, prozë të coroditur, tinguj kafëshorë, kompozime abstrakte. I gjithë ky belbëzim, që shpesh u ngjan belbëzimeve të të sëmurëve psikik, është një shërbim i madh që i bëhet borgjezisë së sotme, shërbim të cilin ajo e cmon së tepërmi. Historia e dekadentizmit, ashtu si ajo e gjithë artit, është shekullore, por në asnjë shekull ai nuk ka pasur një shpërthim të tillë si sot. Kjo ndodh sepse në asnjë shekull klasat sunduese nuk janë gjendur ndonjëherë kaq pranë humnerës si në këtë shekull. Në një gjendje të dëshpëruar, ato ndodhen vazhdimisht në një aktivitet të ethshëm në të gjitha fushat – ekonomike, ushtarake, politike, morale, ideologjike, artistike, në mënyrë që ti shmangen katastrofës. Në terrenin e letërsisë dhe të arteve duke kuptuar se lidhja e letërsisë dhe e arteve me fatin e popullit është fatkeqësia më e madhe për ta, shpejtojnë ta shkallmojnë me të gjitha mënyrat këtë lidhja. Në qoftëse do të kërkonim të gjenim dy fjalë që të përmblidhnin sa më qartë esencën e gjithë asaj morie izmash të asaj flore të sotme të helmatisur borgjeze e revizioniste, këto fjalë do të ishin ‘ndajra nga populli’. Kjo ngjarje është synimi i përbashkët i gjithë propagandave të sotme reaksionare.

Mirëpo borgjezia dhe revizionistët, duke e kuptuar se thirrja për ndarjen e artit nga populli, ka në vetvete rrezikun e diskreditimit, kërkojnë rrugë më të stërholluara e të maskuara për të realizuar këtë ndarje. Ata e fillojnë rrethimin shumë larg. Për të humbur gjurmët, ata nuk bëjnë thirrje për ndarje nga populli, por për ndarje nga njeriu në përgjithësi. Kështu shpjegohet ai pasion për dehumanizimin e artit, për mënjanimin e njeriut dhe për zëvendësimin e tij me fetishe e maska. Superioriteti im është se unë s’kam zemër, ka thënë një poet dekadent. Kështu shpjegohet për primitivizmin, për mendimin paralogjik, i cili, sipas tyre, është më i thellë, sepse vjen që nga larg, nga barbaria. Lidhur me këto janë përpjekjet për shthurjen e kohës në veprën letrare, për shkatërrimin e ligjeve të kompozicionit, të sintaksës dhe më në fund të gjuhës. (Një nga kryedekadentët, Xhojsi, është përpjekur, për shembull, të krijojë një vepër të tij – gjuhën e ujit dhe të erës).

Edhe në rastet kur dekadentët e pranojnë njeriun në veprat e tyre, ky nuk është njeri në kuptimin normal të kësaj fjale. Më tepër se një njeri, ai është një surrogate i tij, një qënie biologjike, jashtë kohës, hapësirës dhe shoqërisë. Pikërisht një njeri të tillë, dekadentizmi përpiqet ta bëjë hero tipik të kohës. ‘Njeriu pa cilësi’, është titulli i romanit voluminoz të Myzilit, një nga katekizmat e dekadentizmit modern. Dihet se njeriu që nuk i përket asnjë shoqërie, humbet identitetin e vet dhe kthehet kështu në një maskë. Për të tilla maska ka shumë nevojë sot reaksioni botëror. Kështu arti borgjez përpiqet sot të krijojë një model të ri antiheroi, një autsajdër (ai që është jashtë), sic e kanë pagëzuar në Perëndim. Ky autsajdër, i cili mbush librat, skenat dhe filmat e botës borgjeze e revizioniste, mishëron ikjen nga bota jonë, dezertimin e turpshëm nga koha. Ai nuk është ndonjë shpikje e re; përkundrazi, rrënjët e tij duhet t’i kërkojmë thellë tek Bibla dhe Kurani, këto puse të pashtershme ideshë reaksionare. S’është e rastit që një nga ideologët e sotëm borgjezë ka shkruar: “individi e nis këtë udhë të gjatë si autsajdër dhe do ta mbarojë, ndoshta, si një shenjt”. Hipitë e sotëm, autsajderët, antiherojtë e Kamysit ose të Beketit, nuk janë tjetër vecse modifikime të shenjtorëve mjekërgjatë që bridhnin qysh para 2000 vjetëve e më pas nëpër shkretëtirat e Sinait, heremitët, pelegrinët jezuitë dhe musulmanët që niseshin për haxhillëk në Mekë. Gjithë ky arsenal errësire dhe myku është trashëguar nga arti i sotëm borgjez e revisionist. Duke e trashëguar atë, ky art i degraduar, megjithse pretendon të jetë i kohës e modern, në të vërtetë tregon se është i vjetër e dogmatic sa s’ka ku të vejë më.

Në pleniumin e 4-të të Komitetit Qendror të Partisë shoku Enver, në një mënyrë thellësisht marksiste, zbërtheu esencën e vërtetë konservatore të borgjezisë dhe të revizionistit të sotëm. “Karakter konservator – thotë shoku Enver, - kanë jo vetëm ideologjitë e vjetra që vinë nga thellësitë e shekujve, por edhe ideologjia e kultura e sotme e degjeneruar borgjeze e revizioniste, i gjithë liberalizmi e modernizmi i tyre”. Duke zbatuar tezën e shokut Enver në terrenin e letërsisë dhe të arteve, nuk është vështirë të dallojmë në kohën tonë aleancën e shenjtë të konservatorizmit më të tërbuar me modernizmin më të shthurur. Le të kujtojmë disa fakte nga historia e letërsisë sonë. Cili ka qënë konservatori më i madh i letrave shqipe dhe jo vetëm i letrave, por i gjithë kulturës sonë? Përgjigja është e qartë për të gjithë: ky konservator ka qënë Gjergj Fishta. Fanatik i tërbuar, idealizues i çdo gjëje patriarkale, apologjet i fesë, i institucioneve mesjetare, hymnizues i primitivizmit, armik i egër i çdo përparimi – ky është portreti i këtij letrari prift. Mirëpo, nga ana tjetër po të bëjmë pyetje se cili ka qënë liberali më i madh i letërsisë sonë, përgjigja është po ajo: përsëri Gjergj Fishta. Filoitalian i papërmbajtshëm, agjent i Vatikanit, emisar i pushtimit fashist, partizan i çkombëtarizimit dhe i romanizimit të kulturës sonë. Pra, nga një anë kryekonservator fanatik, nga ana tjetër kryeliberal. Shovinist i tërbuar dhe njëkohësisht kozmopolit i tërbuar. Kur ishte fjala për idetë e reja shoqërore, përparimin, për revolucionin, ai ishte konservatori më fanatik. Kur ishte fjala për fatet e atdheut, për lirinë, për kufijtë ai ishte liberali më i madh.

Të njëjtin shembull na e jep figura e letrarit fashist Ernest Koliqi. Konservatorizmi i tij ekstrem nuk e pengoi të shfrytëzonte në veprën e tij reaksionare, një teori aq të shtrenjtë për modernizmin e sotëm, frojdizmin. Kështu në tregimet e tij, ai herë na paraqitet si një namuslli turkoshak, herë si një gagarelë evropjan.

Dhe në përgjithsi është vështirë të gjendet një teori tjetër që t’u ketë shërbyer me aq zell si konservatorizmit ashtu edhe liberalizmit, sa frojdizmi. Esenca e tij konservatore – thirrje për kthim drejt barbarisë, nuk e pengon aspak, përkundrazi i ndjell akoma më shumë drejt tij dekadentët e të gjitha ngjyrave.

Kjo aleancë e shenjtë midis konservatorizmit dhe liberalizmit është plotësisht e shpjegueshme po ta shikojmë problemin nga pikpamja marksiste. Në fund të fundit qëllimi i të dy palëve, konservatore dhe liberale është një; kthimi në botën e përmbysur, rifitimi i ‘parajsës së humbur’.

Ndërsa sulen me tërbim për të shkallmuar spirancën që e lidh njeriun dhe artin e tij me shoqërinë dhe komunitetin njerzor, dekadentët nuk harrojnë për asnjë cast të sulmojnë spirancën tjetër, atë që e mban njeriun dhe artin e tij të lidhur me popullin e vet, me kombin dhe karakterin kombëtar. Ata godasin me tërbim këto dy spiranca, sepse e dinë që me shkallmimin e tyre vlerat shpirtërore do të mbeten në mëshirën e errësirës dhe dallgëve të tërbuara të reaksionit botëror.

Nuk është e rastit që pseudoshkrimtari dhe armiku i partisë Fadil Paçrami i linte të mbushura pseudodramat e tij me hije dhe jo me njerëz. Nuk është e rastit që ai bashkë me Todi Lubonjën ishin kundërshtarë të tërbuar të karakterit kombëtar në artet tona. Në poezi, F. Paçrami urrente figurën e baballarëve, në skulpturë figurën e nënës, në prozë përbuzte plakat shamizeza. Ai tmerrohej nga figura e Skëndërbeut me keq se një pasha turk. Pra, ai nuk duronte dot asgjë që kishte lidhje me themelet e popullit dhe të kombit. Nga kjo pikpamje ai të kujtonte ata pseudodijetarë të Ishullit të Laputëve, për të cilët Suifti tregon se kërkonin të shpiknin një metodë për të filluar ndërtimin e shtëpive nga catia. Djathtizmi i T. Lubonjës e F. Paçramit, kozmopolitizmi, urrejtja për folklorin dhe antishqiptarizmi i tyre, treguan dhe një herë se lufta e klasave në terrenin e letërsisë dhe të arteve është e gjallë dhe do të jetë e tillë për një kohë shumë të gjatë.

Si pjesë përbërëse e mekanizmit të revolucionit, realizmi socialist ka pasur, ka dhe do të ketë po ata armiq që ka revolucioni. Tërbimi i tyre, rrufetë që ata lëshojnë mbi të, nuk tregojnë gjë tjetër vecse fuqinë dhe rrezikshmërinë e tij për klasat sunduese. Akuzat për gjoja ngushtësinë e tij, për pamundësitë e tij, për rregullat kufizuese që i shkurtojnë jetë, koha i ka hedhur do i hedhë poshtë njerën pas tjetrës. Realizmi socialist është art i së ardhmes. Asnjë art i gjertanishëm nuk mund të jetë i krahasueshëm më të për nga mundësitë, epiciteti, thellësia, dramaciteti dhe niveli i lartë ideoartistik. Këtë omnipotencë ja jep atij revolucioni komunist. Liria që zbërthen revolucioni është më e madhja liri që është parë ndonjë herë mbi këtë rruzul, sepse ajo është liri e milionave. Përpara kësaj lirie zbehen si qirinj, liritë e tjera të kënduara apo të pakënduara në odetet e poetëve. Realizmi socialist si pjellë e revolucionit gëzon po atë liri të revolucionit. Ai nuk u bindet kanoneve, rregullave dhe dogmave, sic pretendojnë armiqtë e tij të hapur, ose miqtë e tij të rremë. Ai u bindet vetëm ligjeve të revolucionit, i njeh dhe i respekton ato ligje, dhe pikërisht në këtë qëndron jo dobësia dhe jetëshkurtësia e tij, por përkundrazi forca dhe pavdeksia e tij. Nganjëherë vetë ne shkrimtarët dhe artistët e realizmit socialist, nuk i njohim, ose nuk i përdorim dot mundësitë e pakufishme të këtij arti. Marksizmi na mëson që shpesh herë qëllon që shija e parë e klasës së fitimtarëve mbart me vete elementë të shijes së fundit të klasës së të mundurve. Shkëputja nga kjo shije është një detyrë e vazhdueshme e të gjithëve, dhe veanërisht e ne krijuesve.

Duke hedhur poshtë rrënjësisht toerinë e ‘realizmit pa cak’ të revizionistit frëng Rozhe Garodi, i cili ka përqëllim integrimin e një pjese të dekadentizmit në realizmin socialist, ne jemi gjithashtu kundër kufizimeve artificiale të fushës së veprimit të artit të ri të klasës punëtore. Realizmi socialist ka një forcë të tillë të brendshme sa që është në gjendje të shtjellojë në gjirin e tij të gjitha temat, duke filluar nga revolucioni proletar e gjer në legjendat më të thella të shekujve. Ai është në gjendje ta rishikojë dhe ta rishpjegojë artistikisht gjithë botën, që nga rrethimi i Trojës e gjer në rrethimin imperialisto – revisionist. Këtë aftësi të re ndricuese ja jep atij vetë revolucioni. Dhe pikërisht këtu qëndron esenca e novatorizmit të tij të madh. Kufizimi në kohë dhe në hapësirë i sferës vepruesme të realizmit socialist, nuk bën gjë tjetër vecse nga njëra anë, i shkëput rrënjët e këtij arti nga themelet kombëtare dhe nga ana tjetër i njeh sundimin e plotë, mbi 5 mijë vjet të historisë së popujve, tiranisë, kulturave të të gjitha superstrukturave të vjetra.

Epoka e kapitalizmit është në perëndim, dhe tonin e artit botëror, kulmet e tij po i jep e do ti jap akoma më shumë në vitet e ardhshme jo borgjezia, por klasa punëtore. Realizmi socialist është ende në dekadat e tija të para. Në vitet e ardhshme ai do të ngushtojë gjithmonë e më tepër perandorinë kulturale borgjeze – revizioniste, gjersa më në fund ta rrethojë atë. Letërsia jonë e re shqipe, për vetë pozitën pararojë të partisë dhe të vendit tonë në luftë kundër botës së vjetër në kuadrin e artit botëror komunist, ka sot një pozitë të privilegjuar dhe mundësi të pakufishme për vepra të mëdha.

[DEN_Bossi]

A nuk eshte ky njeriu me komercjalist, hipokrit dhe mashtrues qe ka Shqiperia. TURP!!!

[Eagle]

sigurisht qe jo!

dhe ti qeke kput qe paske pru i copy paste ketu...

pse shkon kaq larg, pyet me mire prinderit e tu ca kane menu per kapitalizmin dhe socializmin ne 74...

si nuk u lodhet me keto perralla...

[DEN_Bossi]

sigurisht qe jo!

dhe ti qeke kput qe paske pru i copy paste ketu...

pse shkon kaq larg, pyet me mire prinderit e tu ca kane menu per kapitalizmin dhe socializmin ne 74...

si nuk u lodhet me keto perralla...

po te kishin qene prinderit e mi ne interresat dhe hipokrizine e tije normalisht qe kshtu do te thonin

po po te ishin punetore , nuk besoj se i ka shku nder mend kuj te jet kaq optimist per realizmin socjalist.

prinderit e mi kan qene puntore!!

[xhemsi]

Pse kujtoni qe ato qe shkrunte Kadareja ne 74-en jane marrezira?
Shikoini gjerat ne hapesire dhe ne kohe. Sepse nuk jemi me ne 74-en dhe per fat te keq apo per fat te mire, socializmi shqiptar mbaroi.
Apo kujtoni ju se ka liri veprimi sot ne Perendim!