Close
Duke shfaqur rezultatin -19 deri 0 prej 2
  1. #1
    Zoti është Dashuri! Maska e NoName
    Anëtarësuar
    01-03-2006
    Vendndodhja
    Doblibarë
    Postime
    2,192

    Identiteti i Europës - themelet e saja shpirtërore, dje, sot dhe nesër

    Identiteti i Europës - themelet e saja shpirtërore, dje, sot dhe nesër


    Joseph Ratzinger – BENEDIKTI XVI



    Përmbledhje

    Për të treguar identitetin e Evropës, autori në studimin e tij shpalos të kaluarën e saj, themelet shpirtërore mbi të cilën është krijuar kontinenti i sotëm. Historia e Evropës ka filluar në pjesën e Mesdheut të sotëm, për t’u zgjeruar kah perëndimi, në shtetet skandinave dhe në veri-lindje. Identitetin e Evropës, pa dyshim – konstaton artikullshkruesi – e gjejmë në qytetërimin e krishterë, sepse vetë Evropa nuk mund të paramendohet pa traditën e krishterë. Sot Evropa është në një proces të bashkimit të saj, dëshirë e kahershme e shumë evropianëve, porse iu desht një tragjedi shkatërrimtare (Lufta e II Botërore) për të kuptuar se vetëm e bashkuar ajo mund të jetë vend/kontinent i paqes së përhershme. Edhe procesi i Bashkimit të Evropës, në themelet e saja, i ka etërit e vet të krishterë, Adenauer, Schuman, De Gaspari, të cilët e krijuan mundësinë e fillimin e bashkimit të të gjithë popujve të Evropës, nëpërmes principeve të nxjerra nga doktrina sociale e Kishës Katolike; principi i të mirës së përbashkët, solidariteti dhe subsidiariteti. Autori e përmbyll artikullin me konstatimin se sot Evropa ka pak shenja të një qytetërimi të krishterë, përkatësisht është zbehur apo edhe është larguar nga principet e krishtera që ishin baza e krijimit të shpirtit të saj. Evropa nuk do të ketë të ardhme nëse ajo nuk iu kthehet rrënjëve të saja, nëse në legjistraturën e saj e dëbon Zotin dhe krishterimin – shpirtin e saj. Prandaj, bëhet thirrje urgjente që të shpëtohet shpirti i Evropës, sepse e kundërta i kanoset perëndimi i pashmangshëm dhe fundosja në humnerën e një paganizmi të ri.


    Ç’është Evropa? Këtë pyetje e kishte bërë disa herë edhe Kardinali Józef Glemp në mesin e një grupi gjuhëtarësh të Sinodit ipeshkvor për Evropën: ku fillon dhe ku mbaron Evropa? Pse, për shembull, Sibiri nuk është pjesë e Evropës, ndonëse edhe atje jetojnë evropianët, të cilët kanë krejtësisht metodë të njëjtë të të gjykuarit dhe të të jetuarit? Ku mbarojnë kufijtë e Evropës në jugun e popujve të Rusisë? Ku kalon kufiri i saj përgjatë Atlantikut? Cilat ujëdhesa janë e cilat nuk janë Evropë dhe pse nuk janë? Në këto takime diskutimesh na bëhet krejtësisht e qartë, se Evropa është koncept gjeografik vetëm në kuptimin anësor; Evropa është kontinent që s’mund të kufizohet saktësisht me koncepte gjeografike. Përkundrazi, Evropa është koncept kulturor dhe historik.

    1. Krijimi i Evropës
    Krijimi i Evropës shpaloset shumë mirë, nëse kthehemi në burimet e saja. Kur bisedohet për themelet e Evropës, zakonisht Herodoti (rreth 484 – 425 para Krishtit), merret si i pari që e pranoi Evropën si koncept gjeografik, duke i dhënë këtë definicion: „Persianët e konsiderojnë Azinë dhe popujt barbarë që jetojnë atje si popuj të veçantë, derisa Evropën dhe Botën greke e konsiderojnë territor të posaçëm.“1 Këtu nuk jepen kufijtë e Evropës, por është e qartë se vendet që e përbëjnë celulën e Evropës së sotme, shtriheshin krejtësisht jashtë fushëpamjes së historianit antik. Vërtet, me krijimin e shteteve të vogla greke dhe Perandorisë Romake u formua kontinenti, që më vonë u bë themel i Evropës së ardhshme, porse me kufij krejtësisht tjerë: atëherë ishin vendet rreth Mesdheut, që, falë ndërlidhjeve të tyre kulturore, rrugore dhe tregtare, si dhe sistemit të përbashkët politik, bashkë njëra me tjetrën, e krijuan një kontinent të vërtetë. Dhe vetëm depërtimi i islamit në shek. 7 dhe në shek. 8 e ngrehi vijën kufitare në Mesdhe, duke e ndarë, thënë figurativisht, atë që deri atëherë ishte një kontinent me tri kontinente: Azinë, Afrikën dhe Evropën.

    Bota antike në Lindje u transformua më ngadalshëm se sa në Perëndim. Perandoria Romake kishte qendrën në Konstantinopol – edhe pse shkonte gjithnjë e më tepër kah fundosja – deri në shek. 15.2 Derisa pjesa jugore e vendeve të Mesdheut, gjatë viteve të 700-ta, krejtësisht humbi atë që konsiderohej qendër kulturore e kontinetit, e në të njëjtën kohë, Evropa shtrihej gjithë e më tepër në perëndim. Limes (kufijtë) që kosideroheshin kontinentalë, shuhen dhe hapen hapësira të reja historike, që tani përfshinin Galinë, Germaninë dhe Britaninë, si vende – qeliza të vërteta të kontinentit, dhe tutje shtrihej në drejtim të Skandinavisë. Gjatë këtij procesi ndryshimesh e tansformimesh të kujfijve, teologjia e historisë garantonte një kontinent ideal me kontinentin e mëparshëm mesdhetar, konstruktimi i të cilit do të vendosej me koncepte të ndryshme gjeografike. Duke nxjerrë asociacione nga libri i Danielit profet e të pajisura me besimin e krishterë, Perandoria Romake e reformuar e mbante veten si mbretëri të fundit dhe të përjetshme në historinë e përgjithshme botërore. Së këndejmi, bashkësia e posakrijuar prej shteteve dhe popujve, quhej Sacrum Imperium Romanum i përhershëm.

    Procesi i krijimit të identitetit të ri historik dhe kulturor përfundoi, me plot vetëdije, gjatë kohës së sundimit të Karlit të Madh (rreth 747-814). Emri i lashtë i Evropës këtu do të rishfaqet me kuptim të ri. Ky emër tani nënkuptonte mbretërinë e Karlit të Madh dhe, në bazë të kësaj, bashkësia e re e shteteve, manifestonte kontinuitetin dhe risinë, e, njëkohësisht, paraqitej si forcë e vërtetë e ardhmërisë, sepse shikohej si kontinuitet historik i botës së deriatëhershme, e cila përfundimisht ishte bregëzuar në atë që përgjithmonë do të qëndrojë.3 Kjo vetëkuptimësi që krijohej, shfaqte edhe vetëdijen e kalueshmërisë (kontingjencës), edhe vetëdijen e një misioni të vetëm. Vërtet, koncepti i Evropës shumë shpejt do të shuhej në mbarimin e mbretërisë karolinge, për të mbetur gjallë vetëm në diskutimet e njerzëve të shkolluar; në bisedat e popullit të thjeshtë ajo do të lajmërohej vetëm në fillimin e kohës moderne – gjithsesi e ndërlidhur me kërcënimin Turk, si një formë vetidentifikimi – e që përgjithësisht do të rishfaqej, imponohej në shek. 18. Varësisht nga historiku i konceptit, krijimi i Mbretërisë së Frankëve, si mbretëri e pashuar ndonjëherë, dhe tani Perandoria Romake e reformuar nënkupton hapin vendimtar kah fenomeni që ne sot e mendojmë kur flasim për Evropën.4

    Kursesi s’duhet ta harrojmë rrënjën tjetër të Evropës, rrënjën jo perëndimore. Perandoria Romake ka ekzistuar, siç u përmend më lart, në Bizant, përkundër dëbimeve të popujve dhe invazionit të Islamit. Bizanti konsiderohej Romë e vërtetë; Perandoria në Bizant kurrë nuk u zhduk, së këndejmi kishte arsye për ta fituar të drejtën për të marrë pjesë në pjesën perëndimore të Perandorisë. Kjo Perandori Romake Lindore më vonë do të shtrihej edhe në Veri deri në botën sllave. Kështu krijohet një botë më vete, bota greko-romake, që dallohet nga Evropa Perëndimore Latine për nga liturgjia, për nga strukturimi tjetër kishtar, për nga gjuha/alfabeti – shkrimi, si dhe për nga braktisja e gjuhës latine si gjuhë e përbashkët, që atëherë mësohej nga të gjithë.

    Patjetër që gjenden edhe elementë të mjaftueshëm të përbashkët nga këto dy botëra që do të mund të përbënin një kontinent të vetëm. Në radhë të parë, trashëgimia e përbashkët biblike dhe Kishës së lashtë, e cila, jashtë këtyre dy botërave, e ka themelin në Palestinë, jashtë Evropës. Pos kësaj, kemi idenë e përbashkët të Perandorisë, të kuptuarit e njëjtë për themelet e Kishës dhe krijimin e përbashkët të koncepteve bazë të drejtësisë dhe të mjeteve/instrumeneve të drejtësisë. Së fundi, do të përmendja edhe Rregulltarinë, e cila ka qëndruar gjatë ndeshtrashave historike si bartëse qenësore jo vetëm e kontinentit kulturor, por mbi të gjitha si bazë e vlerave religjioze dhe morale, bazë për ta orientuar njeriun për të fundmet e tij (kah eskatoni); si forcë parapolitike dhe mbipolitike u shndërrua në bartëse të përhershme e reformave të vazhdueshme.5

    Mes këtyre dy Evropave, përkundër traditës së përbashkët kishtare, ende ekziston dallimi i thellë mes tyre, që e ka evidentuar veçanërisht Endre von Ivánka: në Bizant Perandoria dhe Kisha gati se janë të identifikuara njëra me tjetrën; mbreti është udhëheqës edhe i Kishës. Ai e mban vetën për zëvendës të Krishtit, dhe, duke u ndërlidhur me personin Milekesedekun, që ishte mbret dhe prift (Zan 14, 18), prej shek. 6, kishte marrë titullin „mbret dhe prift“.6 Për faktin se, që nga koha e Konstantinit mbreti s’e kishte selinë në Romë, në kryeqytetin e hershëm të Perandorisë, ka mundur të zhvillohet autonomia e ipeshkvit të Romës si pasardhës i Pjetrit dhe si kryebari i Kishës. Që nga koha konstantiniane është mësuar për dualizmin e pushtetit: mbreti dhe papa e kanë pushtetin të ndarë, asnjëri nuk ka pushtet të plotë. Papa Gelasia I (492-496) në letrën e tij drejtuar mbretit Anastasit e ka shfaqur konceptin e Perëndimit, e më qartësisht në traktatin e katërt, ku ai para Tipologjisë së Milkesedekut të Bizantit, thekson se pushteti i vetëm i përket eksluzivisht Krishtit: „Ai (Krishti) për shkak të dobësive (superbia! krenarisë) njerëzore i ka ndarë dy shërbimet që askush të mos krenohet“ (kreu 11). Për gjërat e jetës së pasosur mbretërit e krishterë kanë nevojë për meshtarë (pontifices), e meshtarët në anën tjetër iu nënshtrohen udhëzimeve të mbretit për sa i përket gjërave kohore. Për sa i përket gjërave të kësaj bote, meshtarët duhet t’i respektojnë ligjet e mbretit të zgjedhur sipas vullnetit të Hyjit, i cili megjithatë në çështje të fesë (hyjnore) duhet t’i nënshtrohet meshtarit.7

    Me këtë konceptim është bërë ndarja dhe dallimi i dy pushteteve (autoriteteve), që ka rëndësi të madhe për zhvillimin e mëtutjeshëm të Evropës dhe, të themi ashtu, krijohet baza e asaj që konsiderohet veçanësi e Perëndimit. Ndonëse nga te dyja anët kundërshtare të kësaj ndarjeje gjithmonë ka mbetur e gjallë tendenca për pushtim totalitar (pushtet i tërësishëm), tendencë kjo, që dëshira e njërit të imponohet mbi tjetrin, ka krijuar që ky parim i dallimeve dhe ndarjeve të bëhet shkak i vuajtjeve të pafundme. Mënyra për ta jetësuar këtë parim dhe për ta zabtuar në politikë e në religjion, mbetet problemi themeltar për Evropën e tashme dhe të ardhme.

    2. Transformimet kah koha moderne
    Nëse mbështetemi në atë që u tha deri më tani, për krijimin e Mbretërisë Karoline, në njërën anë, si dhe për vazhdimin e Perandorisë Romake në Bizant dhe për misionet e saja ndër popujt sllavë, në anën tjetër, mund ta konsiderojmë lindje të vërtetë të kontinentit të Evropës. Ky fillim i kohës moderne nënkuptonte për të dy Evropat transformim rrënjësor që do të prekte vetë shpirtin e saj dhe kufijtë gjeografikë. Në vitin 1453 Konstantinopoli ishte pushtuar nga turqit. Këtë ndodhi me pak fjalë e komenton O. Hiltbrunner: „Të fundit... të shkolluarit u dëbuan... në Itali dhe e bartën diturinë e teksteve origjinale greke tek humanistët e renesancës; porse Lindja përmbysej në zhdukje të kulturës.“8 Ky pohim tingëllon paksa i vrazhdtë, sepse edhe osmanlinjët kanë pasur kuturën e vet. Por është e vërtetë se kultura greko – krishtere, kultura evropiane, kultura e Bizantit përjetonte fundin e saj.

    Në këtë mënyrë njëri krah i Evropës ishte në rrezik për t’u shuar, por tradita e Bizantit nuk u zhduk. Moska që e konsideronte veten si Roma e tretë, e krijoi patriarkatin e vet në bazë të idesë së dytë të translatio imperii (transferit të perandorisë) dhe paraqitej në arenën botërore si Sacrum Imperium i reformuar – si formë specifike e Evropës, që do të mbetet e lidhur me Perëndimin dhe gjithnjë e drejtuar ka ajo deri në atë masë sa që Pjetri i Madh u mundua ta bëjë vend perëndimor. Kjo zhvendosje e Evropës bizantine në Veri, hapte shtegun që kufijtë e kontinentit të ndesheshin po ashtu edhe me Lindjen. Përcaktimi i kufirit në Ural është krejtësisht i pavullnetshëm. Sidoqoftë, përballë saj në lindje, u krijua një lloj nënstrukture e Evropës, as Asi as Evropë, që, në thelb, i formëson subjekti evropian, pa qenë vetë bartës i karakterit të këtij subjekti, porse është objekt që vetë nuk është bartëse e kësaj historie. Ndoshta me këtë është definuar në përgjithësi esenca e statusit kolonial.

    Për sa i përket Evropës bizantine, jo perëndimore, në fillimin e kohës moderne mund të flasim për ngjarje të dyfishtë: në njërën anë kemi rrënimin e Bizantit të vjetër në kontinuitetin historik të saj me Perandorinë Romake; në anën tjetër Evropa me Moskën e fiton qendrën e re dhe i zgjeron kufijtë e saj deri në Veri që përfundimisht të ngrisë në Sibir njëfarëlloj nënstrukture koloniale. Njëkohësisht mund të vërtetojmë edhe në Perëndim një proces të dyfishtë me një histori të jashëzakonshme. Një numër i madh nga radhët e popullit gjerman ndahet nga Roma; shfaqet një formë e re „më e avancuar“ e krishterimit, kështu që tani përmes Perëndimit kalon vija e ndarjes dhe në mënyrë evidente krijon limes (kufij) kulturalë, kufij specifikë mes dy mënyrave të të menduarit dhe të të jetuarit. Pa mëdyshje, edhe përbrenda botës protestante ekzistojnë thyerjet, në rradhë të parë mes luteranëve dhe të krishterëve të reformuar, që iu bashkangjiten metodistët dhe presbyterianët, derisa kisha anglikane mundohet të mbajë një qëndrim të ndërmjetëm mes katolikëve dhe evangjelistëve; kësaj ndarjeje do t’i shtohet edhe dallimi mes krishterimit të formuar si Kisha shtetërore, që bëhet veçori e Evropës, dhe kishave të lira, që folenë e kanë në SHBA, për të cilat do të bëhet fjalë më vonë.

    Të përqëndrohemi së pari në një rast tjetër që thelbësisht e karakterizon gjendjen e kohës moderne, të asaj që doherësh ishte Evropa latine: zbulimi i Amerikës. Zgjerimi i Evropës në Veri, duke iu falenderuar zgjerimit të Rusisë kah Azia, përkon me kalimin radikal të Evropës jashtë kufijëve të saj gjeografikë kah bota matanë Oqeanit, e që tani ka emrin Amerikë. Ndarja e Evropës në pjesë latino-katolike dhe gjermano-protestante reflektohet dhe realizohet edhe në atë pjesë të botës që e kishte pushtuar Evropa. Në fillim edhe Amerika është Evropë e zgjëruar, koloni, porse ajo, njëkohësisht, me tronditjet në Evropë, gjatë kohës së Revolucionit Francez, bëhet subjek i pavarur prej shek. 19 e më vonë, edhe pse në thellësi, e formësuar me lindje/pjellë evropiane, ajo përballë Evropës, megjithatë, do bëhet subjekt i pavarur.

    Përpjekja jonë që ta shpalosim historikisht thellësinë e identitetit të Evropës, ka rezultuar që atë ta venerojmë përmes dy transformimeve themelore historike: rrënimi i kontinentit të vjetër mesdhetar që e shkaktoi Sacrum Imperium, i shtrirë në veri të Mesdheut, në të cilën që nga koha karolinge Evropa formësohet si botë perëndimore-latine; krahas kësaj, kemi vazhimësinë e Romës së vjetër në Bizant dhe shtrirjen e saj kah bota sllave. Si hapin e dytë kemi vërjetur fundosjen e Bizantit dhe, si pasojë e kësaj, transferimin e Evropës dhe konceptimin e krishterë të mbretërisë në Veri dhe në Jug. Mandej, në brendësinë e Evropës ndarjen në botën gjermano-protestante dhe latno-katolike, si dhe bartjen e kësaj ndareje në Amerikë dhe përfundimisht formomimin e subjektit të pavarur historik përballë Evropës.

    Tani duhet të kemi parasysh transformimin e tretë, i cili fundin e vet e ka në Revolucionin Francez. Është e vërtetë se Sacrum Imperium si realitet politik që nga fillimi i Mesjetës së vonë përjetonte shenja të rrënimit dhe ishte gjithë e më i brishtë në shpjegimin valid e të qëndrueshëm të historisë, por vetëm tani e kemi thyerjen formale të këtij rrethi shpirtëror, pa të cilin Evropa nuk do të mund të formësohej. Ky proces është ngjarje me rëndësi të madhe si në aspektin politik, ashtu edhe në aspektin ideor. Nga aspekti ideor nënkuptonte braktisjen e idesë së themelimit sakral të historisë dhe të krijimit të shtetit. Historisa nuk paraprihej dhe nuk formësohej më simbas idesë mbi Hyjin; shteti konceptohej krejtësisht simbas koncepteve shekullare, kurse për bazë kishte racionalitetin dhe vullnetin e qytetarëve. Për herë të parë në histori krijohet shteti i pastër shekullar që e braktiste dhe nuk përfillte dorëzaninë dhe normanizimin hyjnor të elementit politik, duke i konsideruar si botëshikime mitologjike, kurse Hyjin e shpallte si çështje private që s’është pjesë e opinionit publik dhe formimit të përgjithshëm të vullnetit. Jeta pubike konsiderohej vetëm si çështje e arsyes që s’mund ta njohë Hyjin qartë. Religjioni dhe feja në Hyjin i përkasin sferës së ndjesisë e jo sferës së arsyes. Hyji dhe vullneti i tij më nuk vlerësoheshin në jetën publike.

    Kështu, ka fundi i shek. 18 dhe në fillim të shek. 19 u shfaq një formë e re e ndarjes, peshën e të cilës tani e hetojmë shumë më qartë. Në gjuhën gjermane nuk ka emër, sepse aty më pak ka pasur reflektim. Në gjuhët latine/romane kjo ndarje shquhej si dallim mes të krishterëve dhe laikëve. Kjo thyerje gjatë dy shekujve të fundit ka depërtuar në popujt latinë si plasaritje e thellë, derisa në krishterimin protestant fillimisht ishte më lehtë, që përbrenda të krijohej hapësirë për futjen e ideve liberale dhe iluministe, pa patur nevojë që të shkatërrohet baza e gjërë e koncensusit.

    Aspekti realpolitik i rrënimit të idesë së vjetër të mbretërisë përbëhet prej asaj që kombet, përkatësisht shtetet që njiheshin si të tilla, falë krijimit të rajonve të veçanta gjuhësore, përfundimisht shfaqen si bartëse të vërteta të historisë dhe me këtë fitojnë vlerën që më parë nuk e kishin. Ky shpërthim dramatik pluralist i subjektit historik tregohet në faktin se të gjitha kombet e mëdha evropiane e ndjenin vetën si trashëgimtare të dërgimit/misionit universal, që pashmangshmërisht do të kenë rrjedhojë konfliktin reciprok, goditjen vdekjeprurëse, të cilën e përjetuam me dhimbje në shekullin e posakaluar.

  2. #2
    Zoti është Dashuri! Maska e NoName
    Anëtarësuar
    01-03-2006
    Vendndodhja
    Doblibarë
    Postime
    2,192
    3. Universaliteti i kulturës evropiane dhe kriza e saj
    Së fundi, duhet të përsiasim për një proces të pashkëputshëm, me të cilin historia e shekujve të fundit qartazi u transferua në një botë të re. Nëse Evropa e vjetër, e cila i ka paraprirë kohës moderne me dy pjesët e saja, në parim, e ka njohur vetëm një armik që ishte bota islame, me të cilën iu desht të ballafaqohet për jetë apo vdekje; nëse transferimi në kohën moderne e ka zgjeruar Evropën në Amerikë dhe në pjesë të Azisë pa subjekte vetanake të mëdha kulturale, tani ajo fillon procesin e hapjes në dy kontinentet, që ishin të prekuara vetëm në mënyrë margjinale; Azia dhe Afrika që tani përpiqen të shndërrohen në degë të Evropës, në koloni. Në njëfarë mase, kjo edhe u realizua, sepse Azia dhe Afrika sot e ndjekin idealin e botës së teknikës dhe mirëqenien e saj, kështu që traditat e religjioneve të lashta kanë rënë në krizë, e, në anën tjetër, mendimet shekullare gjithnjë e më tepër sundojnë në jetën publike.

    Por, ekzistojnë edhe efekte të kundërta. Rilindja e islamit nuk kushtëzohet vetëm nga pasuria e vendeve islamike, por ushqehet vetëdija se islami është në gjendje për të ofruar themele të kënaqshme shiprtërore për jetën e popujve, themele, të cilat i kanë ikur nga duart Evropës së vjetër. Prandaj, përkundër forcës politike dhe ekonomike që e posedon edhe sot, gjithnjë po shfaq shenja të zhbërjes dhe rrënimit. Edhe traditat e religjioneve të mëdha të Azisë, para së gjithash komponenta e tyre mistike e budizmit, paraqiten si forca shpirtërore kundër Evropës, e cila i mohon rrënjët e veta fetare dhe morale. Një optimimizëm i shprehur në fillimin e viteve të gjashtëdhjeta nga Arnold Joseph Toynbee lidhur me ngadhënjimin e elementit evropian, sot po tregohet çuditërisht i tejkaluar: „Nga gjithsej 28 kultura të identifikuara... 18 prej tyre kanë vdekur, kurse nëntë prej dhjetë të mbeturave – përkatësisht të gjithat përveç kulturës sonë – vërejmë se janë të lënduara për vdekje.“9 Kush do t’i përsëriste sot të njëjtat fjalë? Dhe në përgjithësi, çfarë është ajo, që kulturën tonë ende e mban të gjallë? A mos është kultura evropiane ky qytetërim i teknikës dhe tregut i përhapur me sukses në mbarë botën? A nuk është kjo kulturë e lindur në mënyrë postevropiane si fryt i kulturave të lashta evropiane? Unë shoh këtu sinkroni paradoksale; me fitoren e botës tekniko-shekullare postevropiane, me universalizimin e modelit të saj të jetës dhe mënyrës së të menduarit të shtrirë në mbarë botën, madje fuqishëm në vendet joevropiane të Azisë dhe Afrikës, fitohet përshtypja se bota e vlerave evropiane, kultura dhe feja e saj, baza në të cilën u krijua identiteti evropian është duke perënduar dhe është larguar nga skena botërore. Tani ka ardhur koha për sisteme të vlerave të kulturave (botëve) tjera, të Amerikës parakolumbiane, islamit dhe mistikës aziatike. Pëkundër suksesit kulminant, Evropa në brendësi duket e zbrazët. Në njëfarë mënyre kriza ia ka çrregulluar qarkullimin e gjakut, ndërsa kjo gjendje ia rezikon jetën; ajo pret shpëtim, të themi ashtu, nga organet e transplatuara, të cilat do t’ia shkatërrojnë identitetin. Përpos shuarjes së brendshme të forcave bartëse shpirtërore, Evropa edhe për nga aspekti etnik po shkon drejt shkatërrimit (mplakjes).

    Ekziston një mungesë e çuditshme e vullnetit për ardhmëri. Fëmijët që janë ardhmëria, konsiderohen kërcnim i së tashmes, sepse, mendohet, ata na marrin kohën e jetës sonë. Fëmijët nuk i shohim si shpresë e ardhmërisë, por si kufizim i së tashmes. Na imponohet krahasimi me shpërbërjen e Perandorisë romake: ajo funkciononte ende si kornizë historike, edhe atëherë kur praktikisht jetonte prej atyre që më vonë do të jenë shkaktarë të shpërbërjes së saj, sepse i kishte humbur vitaliteti i jetës.

    Kështu erdhëm te problemet e kohës sonë. Ekzistojnë dy prognoza të kundërta për sa i përket të ardhmes së mundshme të Evropës. Në njërën anë është teza që e përfaqëson Oswald Spengler, i cili mendon se ka identifikuar një ligj natyror që i nënshtrohen të gjitha kulturat e mëdha: ekzistojnë çastet e lindjes, zhvillimi i shkallëshkallshëm i tyre, lulëzimi i saj, rënia e ngadalshme, mplakja dhe vdekja. Spengler e paraqet tezën e vet në mënyrë shumë mbresëlënëse, duke e pajisur me dokumente nga historia e kulturave, të cilat e argumentojnë këtë ligj të rrjedhës natyrore. Sipas tezës së tij, Perëndimi ka arritur në stadin përfundimtar dhe me gjithë tentimet për ta shpëtuar, ajo po ecën pandalur drejt vdekjes së kontinentit kulturor. Evropa mund ta shpëtojë thesarin e vet duke e përcjellë në një kulturë të re që po krijohet, siç ka ndodhur me kulturat e vjetra para shkatërrimit, porse si subjekt i pavarur ditët e saja janë të numëruara.

    Kjo tezë e ashtuquajur biologjike, është kundërshtuar ashpër nga qarqet katolike gjatë kohës në mes dy luftave botërore. Edhe Arnold J. Toynbee e ka kundërshtuar rëndë, edhe pse argumentet e tija më askush nuk do t’i përkrahte.10 Toynbee bën dallimin në mes përparimit materialo-teknik, në njërën anë, dhe përparimit të mirëfilltë, në anën tjetër, të cilin e definon si të përshpirtësuar. Ai e pranon se Perëndimi – bota perëndimore – gjendet në një krizë, shkakun e së cilës e sheh në zëvendësimin nga religjioni në kultin ndaj teknikës, kombit dhe militarizmit. Këtë krizë ai e quan me një fjalë: shekullarizëm. Nëse dihet shkaku i krizës, atëherë mund të gjendet edhe ilaçi: faktori religjioz duhet të luajë përsëri rol më të madh, që, sipas tij, përbëhet nga trashëgimia religjioze e të gjitha kulturave, por sidomos e „asaj që ka mbetur nga krishterimi perëndimor.“11Këtu pikëpamjes biologjike i kundërvihet pikëpamja voluntariste që përqendrohet në fuqinë që vjen nga pakicat kreative dhe në personalitetet e jashtëzakonshme.

    Shtrohet pyetja: a është e saktë kjo diagnozë? Nëse po, a mund të rivlerësohet religjioziteti me anë të një sinteze nga pjesët e mbetura/relike të krishterimit dhe të trashëgimisë religjioze të njerëzimit? Së fundi, pyetja që e kishin shtruar Spengler dhe Toynbee mbetet e hapur, meqë nuk mund të parashikojmë ardhmërinë. Pavarësisht nga kjo, jemi të detyruar ta pyesim veten se mbi çfarë themelesh mund të sigurohet e ardhmja dhe identiteti i brendshëm i Evropës gjatë gjithë metamorfozave historike. Ose, më thjeshtë: çfarë është ajo që sot dhe nesër do të dhurojë dinjitet njerëzor dhe një jetë në pajtim me këtë dinjitet?

    Për të gjetur një përgjigje të duhur, do duhej bërë një vështrim kohës sonë, e, njëkohsisht, duke i patur parasysh rrënjet historike.

    Në periudhat e kaluara ne u ndalëm tek Revolucioni francez dhe te shek. 19. Gjatë asaj kohe u krijuan dy modele të reja evropiane. Në kombet romane-latine u krijua modeli laicistik: ku shteti është i ndarë decidivisht nga njëmendësia religjioze, që i përket sferës private. Vetë shteti nuk e pranon fundamentin religjioz, por bazohet mbi arsyen dhe njohjen. Por, të mbështetur në brishtësinë e arsyes, të gjitha sistemet u treguan të paqëndrueshme dhe u bënë pré e lehtë e diktaturave. Ato mbijetojnë për asrye se janë pjesë e vetëdijes së vjetër morale, të cilat vazhdojnë të jetojnë – pa themele të mëparshme – dhe kjo ia mundëson koncensusin bazë në çështjet e moralit.

    Në anën tjetër, në botën gjermane kemi modele në nënyrën tjetër të kishave shtetërore të protestantizmit liberal, në të cilët krishterimi „më i avancuar“ (iluminist) krejtësisht është pranuar si instancë morale – edhe nga praktikimi i kutlit hyjnor që e siguron shteti – garanton pajtueshmëri morale dhe bazë të gjerë religjioze, të cilës duhet t’iu përshtaten religjionet e vogla joshtetërore. Ky model për një kohë të gjatë në Britani të Madhe, në shtetet skandinave dhe sidomos në Gjermaninë prusiane, ka siguruar lidhmërinë mes shtetit dhe shoqërisë. Por me rënien e kishës shtetërore prusiane, në Gjermani u krijua vakuumi, i cili krijoi hapësirë për lindjen e diktaturës. Sot kishat shtetërore nëpër botë janë bërë fli e shkatërrimit: organet religjioze që rrejdhin nga shteti nuk kanë më fuqi morale, kurse shteti nuk mundet vetë të gjenerojë fuqi morale, përkundrazi duhet ta supozojë atë dhe të krijohet mbi të.

    Në mesin e këtyre dy modeleve qëndrojnë Shtetet e Bashkuara të Amerikës, të cilat, në njërën anë, janë të krijuara në bazë të kishave të lira dhe ndjekin dogmën e rreptë të ndarjes, kurse, në anën tjetër, duke qenë jasht bashkësive të veçanta kishtare, megjithatë formohen me një kosensus jokonfesional krishtero – protestant, që lidhej me një vetëdije të veçantë të misionit ndaj botës tjetër. Në këtë mënyrë, faktori religjioz fitoi rol të rëndësishëm në jetën publike, dhe ky rol, si fuqi parapolitike dhe mbipolitike, mund të ketë domethënie vendimtare në jetën politike. Sigurisht se nuk duhet të mbulohet e vërteta, se edhe në SHBA pandalur përçudnohet trashigimia e krishterë, ndërkohë që përqindja e popullatës hispanike po rritet shpejt dhe prania e traditave religjioze nga e gjithë bota po e ndryshon gjendjen. Ndoshta këtu do përmendur se disa qarqe të caktuara të SHBA-ve po e nxisin masivisht protestantizimin e Amerikës Latine dhe, me shtrirjen e kishave të lira, po e shkatërrojnë Kishën Katolike, duke pohuar se ajo nuk është e aftë të garantojë sistem të qëndrueshëm politik dhe ekonomik, sepse nuk mund të ndikojë në edukimin e kombeve, përderisa modeli i kishave të lira toleron një pajtueshmëri morale dhe formim demokratik të publikut, siç është karekteristike për Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Ajo që e bën më të komplikuar gjendjen, është fakti se Kisha Katolike është bashkësia më e madhe religjioze në Shtetet e Bashkuara dhe kjo bashkësi e aplikon në jetë identitetin e vet katolik, porse katolikët, për sa i përket raporteve mes Kishës dhe politikës, e kanë përqafuar traditën e kishave të lira, që, duke menduar se pikërisht ajo Kishë, e cila nuk është e përzier në shtetin, është në gjendje të ofrojë për gjithçka themele morale. Kjo tregon se promovimi i idealit demokratik si detyrë morale, përputhet thellësisht me fenë. Në këtë qëndrim, me të drejtë mund të shohim vazhdimin e modelit e lartpërmendur të Papës Galasias, natyrisht të modifikuar sipas kohës tonë.

    Por t’i kthemi Evropës. Pranë dy modeleve të përmendura, në shek. 19 lindi edhe modeli i tretë - socializmi, i cili u nda shumë shpjet në dy rryma, në socializëm totalitar dhe demokratik. Socializmi demokratik ishte në gjendje të integrohej në të dy modelet ekzistuese si kundërpeshë ndaj pikëpamjeve liberalo-radikale, madje edhe t’i pasuronte dhe t’i korrigjonte. Pos kësaj, socializmi demokratik u tregua si model jokonfesional. Në Angli ishin katolikët, të cilët nuk ndiheshin mirë as në rrethin e protestantëve konzervativë as në atë liberal. Edhe në Gjermaninë e Wilhelmit qendra katolike ndihej më e afërt me socializmin demokratik se sa me fuqitë e rrepta konzervative prusiano-protestante. Në shumë aspekte, socializmi demokratik ishte dhe është i afërt me doktrinën sociale të Kishës; gjithsesi, ai ka kontribuar në formimin e vetëdijes sociale.

    Modeli totalitar përkundrazi lidhej me filozofinë krejtësisht ateiste dhe materialiste të historisë. Sipas kësaj filozofie, historia kuptohej në mënyrë deterministe si proces i përparimit, i cili, përmes fazës fetare dhe asaj liberale, arrin te shoqëria absolute dhe përfundimtare, ku religjioni është i tejkaluar si relikt i së kaluarës dhe ku funksionimi i kushteve materiale garanton lumturinë për të gjithë. Kjo pseudoshkencë fsheh në vete një dogmatizëm intorlerant: shpirti është prodhim i materies; morali është prodhim i rrethanave, i cili duhet të definohet dhe të zbatohet në përputhje me qëllimet e shoqërisë; gjithçka që ndihmon për të arritur gjendje të lumtur është morale. Këtu kemi përmbysjen e tërësishme të vlerave mbi të cilat është krijuar Evropa. Për më tepër, këtu thyhet krejt tradita morale e njerëzimit; nuk ekzistojnë më vlera të pavaruara jashtë qëllimeve të përparimit, por për një çast gjithçka mund të jetë e lejueshme, madje edhe e domosdoshme, përkatësisht – sipas kuptimit të ri të fjalës – morale. Njeriu mund të shndërrohet në send/mjet; individi nuk është më i rëndësishëm, por vetë ardhmëria, e cila shndërrohet në një hyjni të tmerrshme që sundon mbi çdogjë e çdokend.

    Sistemet komuniste ndërkohë përjetuan dështim, para së gjithash, për shkak të dogmatizmit të tyre të rrejshëm ekonomik. Porse, harrohet lehtë fakti se ato sisteme dështuan për shkak të mosrespektimit të të drejtave të njeriut dhe për shkak se moralin ia nënshtruan qëllimeve të sistemit dhe ardhmërisë së premtuar. Rrënimi i vërtetë që ata lanë pas, nuk është i natyrës ekonomike; ai ka të bëjë me ngurtësimin e shpirtit, me shkatërrimin e vetëdijes morale. Unë mendoj se sot problemi thelbësor i Evropës dhe tërë botës, është se nuk e vë në dyshim dështimin ekonomik dhe për këtë arsye komunistët e vjetër pa e trembur syrin, u transformuan në liberalistë të ekonomisë, kurse problematika morale dhe religjioze, për të cilën vërtetë bëhej fjalë, u la anash gati krejtësisht. Prandaj, problematika që mbeti pas marksizmit, vazhdon të ekzistojë ende; shpërbërja e njohjes së sigurt që kishte (njeriu) për Zotin, për vetveten dhe gjithësinë; humbja e vetëdijes për vlerat e patjetërsueshme, ende vazhdon edhe sot të jetë problem e që mund të shpjerë te vetëshkatërrimi i vetëdijes evropiane, duke e konsideruar – varësisht prej botëkuptimit të Spenglerit mbi shkatërrimin – si rrezikun tonë real.12

    4. Ku gjendemi ne sot?
    Kështu gjendemi para pyetjes: çfarë më tutje? A ekziston, në mesin e këtyre transformimeve të dhunshme të kohës sonë, ende identiteti evropian që do të ketë një ardhmëri dhe për të cilin do duhej angazhimi ynë?

    Pas shkatërrimeve të Luftës së Dytë Boterore, për etërit e Bashkimit Evropian – Adenauer-in, Schumann-in, de Gaspari-in – ishte e qartë, se ekziston një bazament dhe se ai është i rrënjosur thellë në trashëgimin e krishterë dhe të kontinentit tonë të krijuar nëpërmjet krishterimit. Për ta ishte e qartë, se shkatërrimet që lindën nga konfrontimi i regjimit nacist dhe atij të Stalinit, mbështeten mú në këtë përpljase të këtij bazamenti - në një hybris, që më nuk i nënshtrohej Krijuesit, por kërkonte të krijojë njeriun më të mirë dhe njeriun e ri, kuse duke e braktisur botën e keqe të krijuesit, dëshironte për ta rindërtuar në një botë më të mirë, që do të krijohej nga dogmatizmi i ideologjisë së tyre. Për etërit evropianë ishte e qartë se – këto diktatura kishin sjellë një kualitet krejt të ri të së keqes, sikur ishin të gjitha tmerret e luftës që çonin në shkatërrimin e Evropës. Do duhej rikthyer ajo çka i ishte rrëmbyer kontinentit dhe dinjitetit të tij në të gjitha vuajtjet dhe dështimet.

    Entuziazmi fillestar i përkushtimit ndaj vlerave të trashëgimisë së krishterë u shua shpejt dhe Bashkimi i Evropës, më pastaj, u ndërtua gati kryesisht duke u bazuar në aspekte ekonomike dhe duke i mënjanuar çështjet e bazamenteve shpirtërore të një bashkësie të tillë.

    Në vitet e fundit vetëdija për këtë është rizgjuar, se bashkimi ekonomik i shteteve të Evropës ka nevojë poashtu edhe për bazament të vlerave të përbashkëta. Rritja e dhunës dhe konsumimi i lartë i drogës, rritja e korrupcionit, na bëjnë të ndiejmë se rënia e vlerave ka pasoja materiale, se është i nevojshëm një kundërorientim. Nuk e kam ndërmend të ndalem detajisht mbi elementet e kushtetutës së ardhshme evropiane, por do të doja të theksoj elementet kryesore morale, të cilat, sipas mendimit tim, nuk do të duhej të mungojnë.

    Elementi i parë është „pakushtmëria/domosdoshmëria“ me të cilën dinjiteti dhe të drejtat e njeriut do të proklamohen si vlera në çdo legjislacion shtetëror. Këto vlera themelore, siç thotë me të drejtë Günter Hirsch, nuk i krijon ligjvënësi, as nuk u dhurohen qytetarëve, „por para së gjithash ato ekzistojnë si të drejta në vete, që duhet të respektohen nga ligjvënësi si vlera të dhuruara nga një rend më i lartë.“13 Vlera e dinjitetit njerëzor që i paraprin çdo veprimi dhe vendimi politik, tek e fundit na drejton kah Krijuesi. Vetëm Hyji mund t’i përcatojë vlerat që janë të bazuara në njeriun dhe që janë të patjetërsueshme. Fakti se ekzistojnë këto vlera të patjetërsueshme, me të cilat askush nuk mund të manipulojë, janë garantimi i parë dhe i vërtetë i lirisë dhe i madhështisë njerëzore. Krishterimi pikërisht në këto vlera e sheh misterin e Krijuesit dhe përgjasimin e fytyrës së Tij, simbas së cilës është i krijuar vetë njeriu. Me këtë vlerë mbrohet elementi thelbor i identitetit të krishterë të Evropës, ku qartazi sot po shfaqen formime pagane.

    Sot askush nuk e mohon drejtpërdjet se dinjiteti njerëzor dhe të drejtat themelore të njeriut s’duhet të jenë parakusht në çdo vendim politik; janë tepër të freskëta tmerret e nacistëve dhe të teorisë së tyre raciste. Por në fushën konkrete, të ashtuquajtur përparimi mjekësor, ekzistojnë kërcënimet reale kundër këtyre vlerave, sepse, pa marrë parasysh a bëhet fjalë për klonimin, për konzervimin e embrioneve njerëzore për hulumtime shkencore dhe për donacione organesh, apo për tërë fushën e manipulimit gjenetik; këtu ashkush nuk mund të mos e vërejë se kemi të bëjmë me ngulfatjen e ngadalshme të dinjitetit të njeriut. Pos këtyre, kemi edhe trafikimin e qenieve njerëzore që është në rritje, mënyrat e reja të skllavërisë, trafikimin me organet njerëzore për qëllime transplantimi. Përherë përmendet qëllimi i mirë për të justifikuar atë që nuk mund të justifikohet.

    Të bëjmë një përbmledhje: pohimi në letër i vlerave dhe dinjitetit të njeriut, lirisë, barazisë dhe solidaritetit simbas parimeve demokratike dhe shtetit të së drejtës shfaq njëfarë figure për njeriun, njëfarë zgjedhje morale dhe njëfarë ideje/koncepti të së drejtës, njëmendësi këto që aspak nuk janë të vetëkuptueshme, por në parim janë faktorë themeltarë për identitetin e Evropës, që do të duhej të zërë vend në kushtetutën e ardhshme të Bashkimit Evropian dhe të garantohen pasojat e tyre konkrete, që me siguri mund të mbrohen vetëm nëse riformulohen simbas ndërgjegjes përgjegjëse morale.

    Pika e dytë që shfaq thelbin e identitetit evropian, është martesa dhe familja. Martesa monogame si strukturë themelore e marrëdhënieve mes mashkullit dhe femrës dhe njëkohësisht si qelizë për formimin e bashkësisë shtetërore, ndërtohet duke u bazuar në fenë biblike. Martesa i ka dhuruar Evropës Perëndimore dhe asaj Lindore një imazh të veçantë dhe një humanitet të dalluar dhe pikërisht nga kjo veçanësi e bazuar në besnikëri dhe sakrificë si përbërse të saj, u desht që pandërprerë të ripërvetësohen me shumë mund dhe filijime. Evropa nuk do të ishte më Evropë, po qe se do të zhdukej apo radikalisht do të ndryshohej kjo qelizë e ndërtimit të shoqërisë së saj. Të gjithë e dimë se sa janë të rrezikuara martesa dhe familja: në njërën anë, për shkak të mospranimit të pandashmërisë së saj përmes ndarjeve të lehta, në anën tjetër, forma e re gjithandej e përhapur e bashkëjetesës mes maskullit dhe femrës pa formë juridike të martesës.

    Në kundërshtim me të gjitha këto, qëndron kërkesa e homoseksualëve për bashkëjetesë, që, çuditërisht, kërkojnë formë juridike, që në njëfarë mënyre do të ishte e barabartë me statusin e martesës. Kjo tendencë rrezikon zhbërjen e tërësishme të historisë morale të njerëzimit, e cila përkundër gjitha formave juridike të martesës, përherë ka qenë e vetëdijshme se martesa në thelb është bashkësi e veçantë e përbërë prej mashkullit dhe femrës e hapur për lindjen e fëmijëve dhe krijimin e familjes. Këtu nuk bëhet fjalë për diskriminim, por për pyetjen çka është personi njerëzor si mashkull dhe si femër dhe si jeta e përbashkët mes mashkullit dhe femrës mund të fitojë formë juridike. Nëse, në njërën anë, kjo bashkëjetesë gjithnjë e më tepër largohet nga forma juridike, kurse, në anën tjetër, partnerët homoseksualë e mbajnë veten për martesë të ligjshme, atëherë ne gjendemi para shkatërrimit të personit si njeri, pasojat e të cilit mund të jenë shumë të rënda për ne. Fatkeqësisht mungon një fjalë e qartë për këtë në Kartë. (Sa duket këtu e ka fjalen për kushtetutën e ardhshme të BE, vër. e përkthyesit.)

    Pika e fundit ka të bëjë me çështjen religjioze. Nuk e kam ndërmend të futem në diskutimet e ndërlikuara të viteve të fundit, por të theksoj një pikëvështrim bazor për të gjitha kulturat: nderimi ndaj asaj që për tjetrin është e shenjtë, posaçërisht nderim ndaj së shenjtës në kuptimin më të lartë të fjalës, ndaj Hyjit, që guxojmë të supozojmë se do ta gjejmë edhe tek ai, i cili nuk dëshiron të besojë në Hyjin. Një shoqëri që nuk e ka këtë nderim, do të humbte diçka thelbësore. Në shoqërinë tonë dënohen, falë Zotit, ata që e përdhosin fenë e Izraelit (hebreizmin), Hyjin e tyre dhe figurat e mëdha të popullit të tyre. Po ashtu dënohen ata që e ofendojnë Kuranin dhe bindjet themelore të islamit. E kundërta ndodh kur është fjala për Krishtin dhe ajo që është e shenjtë për të krishterët, atëherë përnjëherë shfaqet si e mira më e madhe/më e lartë liria e shprehjes që nuk guxon të kufizohet, sepse do ta prishte tolerancën dhe lirinë në përgjithësi. Liria e shprehjes e ka kufirin e vet atje ku ajo nuk guxon ta shkatërrojë nderin dhe dinjitetin e tjetrit. Nuk është liri rrena dhe shkelja e të drejtave njerëzore.

    Perëndimi këtu po e tregon një lloj të çuditshëm dhe patologjik të veturrejtjes. Perëndimi, për çdo lëvdatë, mundohet, me shumë respekt, të jetë i hapur ndaj vlerave të huaja, por ai e urren vetveten. Nga historia e vet s’është i aftë ta shohë të madhërishmen dhe atë çfarë është e pastër, por vetëm pjesën e keqe dhe të shkatërrueshmen. Nëse Evropa dëshiron të mbijetojë, do të duhej, kritikisht dhe përvujtërisht, ta pranojë përsëri veten. Multikulturaliteti që vazhdimisht dhe me këmbëngultësi, në mënyrë krejt të hapur, po promovohet, në të shumtën e rasteve s’është tjetër veçse mohim dhe largim nga vlerat vetjake, ikje nga vetvetja. Multikulturaliteti nuk mund të jetojë pa qëndrueshmëri (vlerash) të përbashkët(a), pa pikë-orientim, që burojnë nga vlerat autoktone, vetjake. Evropa sigurisht nuk mund të ekzistojë pa nderimin ndaj të shenjtës. Pjesë e kulturës së saj është të qenët e hapur ndaj asaj që është e shenjtë tek të tjerët, por këtë mund ta bëjmë vetëm nëse e shenjta, Hyji, nuk është larg nesh.

    Natyrisht, ne duhet të mësojmë nga të tjerët çka është e shenjtë, porse e kemi obligim dhe detyrë që para të tjerëve dhe të tjerëve t’u tregojmë nderimin ndaj të shenjtës dhe fytyrën e Hyjit që na është dëftuar, Hyjin që ka dhimbje për të varfër dhe të sëmurë, për të veja, jetimë dhe të huaj. T’iu tregojmë Hyjin që është aq njerëzor, sa që edhe vetë u bë njeri, njeri me plot vuajtje, që, duke vuajtur bashkë me ne, i dhuron vuajtjes dinjitet dhe shpresë. Nëse këtë nuk e bëjmë, jo vetëm që e mohojmë identitetin e Evropës, por dështojmë në detyrën tonë që e kemi si obligim ndaj tjetrit. Për kulturat botërore është diçka krejtësisht i huaj profaniteti absolut që është formësuar në Perëndim. Këto kultura janë të bindura se një botë pa Hyjin nuk ka ardhmëri. Prandaj, pikërisht multikuturaliteti na fton t’i rikthehemi brendisë sonë.

    Nuk dimë se si do të zhvillohen gjërat në Evropë në të ardhmen. Karta e të drejtave themelore mund të jetë hap i parë, shenjë që Evropa në mënyrë të vetëdijshme po e kërkon shpirtin e saj. Toynbee kishte të drejtë kur thoshte se fati i një shoqërie varet prej kreativitetit të pakicave. Besimtarët e krishterë do të duhej ta kuptonin se janë një pakicë e tillë kreative dhe të kontribuojnë që Evropa përsëri të rifitojë pjesën më të mirë nga trashëgimia e saj dhe, në këtë mënyrë, të jetë në shërbim të të gjithë njerëzimit.


    (Ligjeratë e mbajtur në Senatin italian, Romë, më 13 maj 2004. Së pari ligjërata u botua italisht në: Joseph RATZINGER, Europa. I suoi fondamenti oggi e domani. Edizioni San Paolo, Cinisello Balsamo, Milano 2004, si dhe në: Joseph RATZINGER – Marcello PERA, Senza radici. Europa, relativizmo, Cristian e simo, Islam Mondadori, Roma 2004. I njëjti tekst me disa plotësime të vogla u botua në gjermanisht në: Joseph Kardinal RATZINGER, Werte in Zeiten des Umbruch. Die Herausforderungen der Zukunft bestehen, Herder, Freiburg – Basel – Wien 2005, fq. 67-88. Përkthimi shqip është i bazuar në tekstin gjermanisht.)

Tema të Ngjashme

  1. Identiteti evropian i shqiptarëve
    Nga Iliriani në forumin Portali i forumit
    Përgjigje: 572
    Postimi i Fundit: 02-05-2012, 15:45
  2. Identiteti Shqiptar
    Nga ILovePejaa në forumin Çështja kombëtare
    Përgjigje: 7
    Postimi i Fundit: 21-04-2011, 15:47
  3. Rexhep Qosja: Të vërtetat e vonuara
    Nga ARIANI_TB në forumin Çështja kombëtare
    Përgjigje: 20
    Postimi i Fundit: 19-09-2006, 20:51
  4. Identiteti shpirtëroro-fetarë
    Nga iliria e para në forumin Toleranca fetare
    Përgjigje: 0
    Postimi i Fundit: 07-09-2006, 05:56
  5. Identiteti Kosovar dhe Bashkimi i Kosovës me Shqipërinë
    Nga dodoni në forumin Çështja kombëtare
    Përgjigje: 16
    Postimi i Fundit: 29-07-2004, 11:43

Regullat e Postimit

  • Ju nuk mund të hapni tema të reja.
  • Ju nuk mund të postoni në tema.
  • Ju nuk mund të bashkëngjitni skedarë.
  • Ju nuk mund të ndryshoni postimet tuaja.
  •