Realiteti dhe alternativa politike shqiptare

[Ibro-Arpeba]

Ibraim Bajrami
Jurist i diplomuar.



Labirinti politik shqiptar

Përpara se të jepet një vlerësim mbi fatin e veprimit politik të shqiptarëve në Republikën e Maqedonisë, në garën e fundit politike të zgjedhjeve parlamentare 2006, në pika të shkurtëra sa për të bërë një përshkrim kronologjik të ngjarjeve, dua të rikujtoj disa realitete politike për një interval kohor të kësaj hapësire gjeografike ku shqiptarët jetojnë në trojet e tyre etnike.
Nëse një popull konstaton se në kuadër të një organizimi shtetëror ai nuk i gëzon të drejtat e merituara, ai popull punon në krijimin mekanizmave për artikulimin e interesit të vet.
Populli shqiptarë në Republikën e Maqedonisë në historinë e vetë më të re gjegjësisht prej vitit 1990 e këndej, u mundua në mënyra të ndryshme, kryesisht me mjete politike dhe paqësore, të punojë në krijimin e mekanizmave legale dhe legjitime me qëllim artikulimin e interesit të vet.
Të dalë nga sistemi monist i cili në masë maksimale shqiptarët i injoroi si realitet shoqëror, të etiketuar si armiqtë numër një të shtetit e në këtë kontekst edhe maksimalisht të përndjekur. Të dalë nga ky realitet shumë i hidhur, shqiptarët u ballafaquan me një eksperiencë shumë të dobët të organizimit politik. Meqë kërkesat legjitime të shqiptarëve ishin barazia e plotë në shtetin e përbashkët. E në këtë kontekst: e drejta e përdorimit zyrtar të gjuhës shqipe, e drejta e arsimimit në gjuhën amtare, e drejta e përdorimit të simboleve kombëtare, përfaqësimi proporcional në aparatin shtetërorë etj. Këto janë nevoja parësore të një populli dhe po të njëjtat mund të arrihen vetëm me organizimin politik të formës së lëvizjes politike. Partia për Prosperitet Demokratik edhe ishte parti – lëvizje e cila i përcaktoi prioritetet kombëtare me mbështetje maksimale të elektoratit të vet, por i mungoi eksperienca politike si dhe monitorimi direkt i proceseve politike nga ana e faktorit ndërkombëtar. Që mos ta zgjas shumë, kjo parti e pagoi çmimin e hendikepeve të veta Në lidhje me këtë parti participiente në dy qeveri mund të përmendet vetëm referendumi i Iliridës dhe afera e armëve.
Në vazhdim të veprimit politik, hapësira e veprimit politik shqiptarë në Republikën e Maqedonisë u begatua edhe me subjekte të tjera politike. Jam i mendimit se pamvarësisht ekzistimit të një pluralizmi politik, çështjet e karakterit krucial janë barë e gjithë klasës politike. Edhe në vazhdim të veprimit politik, shqiptarët vazhduan të veprojnë në mënyrë tejet shterpe, me injorimin total të kërkesave të tyre legjitime nga ana e partnerëve të tyre të koalicioneve të rastit, do të përmendi vetëm tragjedinë e Gostivarit në vitin 1997.
Në zgjedhjet parlamentare të vitit 1998 ndodhi një paradoks. Partia Demokratike Shqiptare dhe Partia për Prosperitet Demokratik, në zgjedhje hyrën bashkë por pas zgjedhjeve në qeveri hyri partia e cila doli me më pak deputet – Partia Demokratike Shqiptare. Partia Demokratike Shqiptare gjatë qeverisjes së saj u ballafaqua me krizën e luftës kosovare. Gjatë kësaj periudhe punët lëvizën pak por jo aq sa duhet.
Por megjithatë, askush nuk mund të thotë se rrota e historisë, të cilën e lëvizte klasa politike shqiptare, aspak nuk lëvizte, por ajo lëvizte shumë ngadalë.
*
Si pasojë e mos aftësisë së klasës politike maqedone dhe asaj shqiptare, që nëpërmjet dialogut politik dhe konstruktiv, të gjejnë zgjidhje për çështjet e hapura, ndodhi konflikti i vitit 2001 i cili rezultoi me nënshkrimin e marrëveshjes së Ohrit. Kur përmendet konflikti i vitit 2001 duhet të konstatohen faktet se legjitimiteti i saj buron në mos përfilljen dhjet vjeçare dhe injorimit maksimal të sjelljes konstruktive të klasës politike shqiptare. Kurse legaliteti i saj fillon fillimisht me paraqitjen e saj me: uniformë ushtarake, emblemë ushtarake, me posedim të armatimit, paraqitjes së platformës politike. Legaliteti i Ushtrisë Çlirimtare Kombëtare buron në dy segmente: në segmentin e pranimit ndërkombëtar si Ushtri Çlirimtare, e jo terroriste, siç pretendonin nga pala Maqedone, dhe në segmentin e dytë me rastin e nënshkrimit të marrëveshjes së Prizrenit për bashkëveprim të përbashkët në mes të faktorit politik dhe atij ushtarak. E gjithë kjo kurorëzohet me nënshkrimin e marrëveshjes së Ohrit, më pas edhe më marrëveshjen për çarmatimin e Ushtrisë Çlirimtare Kombëtare. E nënshkruar direkt në mes të përfaqësuesve të Ushtrisë Çlirimtare Kombëtare dhe Gjeneralit Gunar Lange (Komandant i operacionit të çarmatimit të kontrolluar nga NATO). Operacioni i quajtur “Korrja e Qenësishme”, ka njoftuar përfundimin e misionit me 26 shtator 2001 dhe ka thënë se të gjitha armët që Ushtria Çlirimtare Kombëtare kishte thënë se do t’i dorëzonte ishin mbledhur. Në total, shqiptarët etnik kishin dorëzuar 3.200 pushkë automatike, 483 mitraloza, 161 mortaja, 17 sisteme mbrojtjeje ajrore dhe 4 mjete të blinduara. E gjithë kjo flet shumë qartë në rast të ndonjë dileme eventuale rreth kësaj çështjeje.
Zgjedhjet parlamentare të vitit 2002 në njëfarë dore ishin edhe referendum për shqiptarët. Në atë kohë nga gjiri i luftës lindën dy parti – Partia Demokratike Kombëtare, kurse pak më vonë edhe Bashkimi Demokratik për Integrim, në krye të së cilës u gjetën ideatorët, kreatorët dhe udhëheqësit e Ushtrisë Çlirimtare Kombëtare, me një fjalë edhe pse sipas programin të saj, Bashkimi Demokratik për Integrim është parti qytetare, ajo jozyrtarisht u pagëzua “Parti e luftës”, në gjirin e së cilës veten e gjetën një pjesë e konsiderueshme e ish ushtarëve të Ushtrisë Çlirimtare kombëtare. Në këtë kontekst nuk duhet harruar faktin se ish ushtarë të Ushtrisë Çlirimtare Kombëtare u radhitën edhe në radhët e të gjitha subjekteve tjera politike Shqiptare por në masë më të vogël.
Në këtë kohë, Partia Demokratike Kombëtare u proklamua për sistemin federalist të rregullimit shtetëror, krerët e së cilës nuk ishin nënshkruese të marrëveshjes së Ohrit. Kurse Bashkimi Demokratik për integrim u proklamua për implementim të plotë të marrëveshjes së Ohrit, duke manifestuar një politikë të moderuar, të matur si në aspektin e premtimeve gjatë fushatës zgjedhore ashtu edhe në vlerësimin e kapaciteteve vepruese të subjekteve politike oponente. Partia Demokratike Shqiptare gjithashtu u përcaktua për implementimin e plotë dhe të drejtë të marrëveshjes së Ohrit duke proklamuar se vetëm ajo ka kapacitete vepruese dhe implementuese për realizimin e së njëjtës.
Rezultatet e zgjedhjeve parlamentare treguan se populli shqiptarë i këtyre viseve tregoi edhe një herë pjekurinë e vet politike dhe liridashëse me çrast edhe një herë fuqishëm e legjitimoi luftën dhe partinë e dalë nga lufta, gjë e cila nuk ndodhi në Kosovën e pasluftës.
Në atë kohë Lidhja Social demokratike e Maqedonisë pati mundësinë që shumicën parlamentare ta siguroj me partnerit e vet të vjetër shqiptarë, me Partinë për Prosperitet Demokratik, me shumë pak deputet, por ajo u përcaktua për një qeveri stabël, pamvarësisht disponimit anti BDI që kishte elektorati Maqedon.
Meqë Marrëveshja e Ohrit ishte edhe agjenda e fuqishme ndërkombëtare, ngase faktori ndërkombëtarë ishte edhe garanti kryesor i kësaj marrëveshjeje, gjatë gjithë kohës së pushtetit të koalicionit BDI – LSDM, implementimi i saj u përcoll me një vëmendje dhe monitorim direkt nga ana e përfaqësuesve politik të faktorit ndërkombëtar, të akredituar në vendin tonë, gjë e cila ndihmoi dukshëm mundësitë e implementimit të saj.
*
Partitë politike kanë veprim stafetor, edhe pse populli në masë të madhe votoi Bashkimin Demokratik për Integrim, nuk mund të anashkalohet tentativa e subjekteve tjera politike që për intervale të ndryshme kohore sa patën mundësi të veprojnë e çuan procesin përpara aq sa mundën. Mirëpo e rëndësishme në këtë vrap stafete është se, nëse një anëtarë i ekipit të stafetës bën një vrap të mirë katër vjeçar dhe falë rastit vrapin e dorëzon garuesit tjetër me vrap më të dobët, e ky i fundit me vrapin e tij i dëmton të gjithë anëtarët e ekipit të përbashkët. Do të thotë partia politike e papërgjegjshme në veprimin e saj politik të papërgjegjshëm, dëmton në masë të konsiderueshme gjithë spektrin politik. Lojtarët e një ekipi në vend që të garojnë me palën kundërshtare ato humbin kohë në eliminimin e domosdoshëm të anëtarit destruktif i cili falë fatit është anëtarë i ekipit të përbashkët, gjegjësisht pjesë e klasës politike me strukturë të konsiderueshme partiake.
Optimistët utopik vazhdimisht propagandojnë idenë se për tu bërë mirë patjetër duhet kaluar nëpër ferra, por fati jonë është se ne vazhdimisht ecim nëpër ferra dhe assesi nuk jemi duke kaluar në situatë më të mirë.
Fjalët e fundit të përmendura pak më sipër tentojnë ta përshkruajnë fillimin e fushatës zgjedhore të garës zgjedhore të zgjedhjeve parlamentare 2006.
Në fillim të fushatës zgjedhore në pah doli një sindrom i fuqishëm i mohimit dhe kontestimit politik dhe moral, gjithë kjo ishte armë e rrezikshme në garën politike në luftën për pushtet. Ky fillim i fushatës zgjedhore në disa momente u karakterizua edhe me veprime të dhunshme ndaj tentativës së organizimit të strukturave partiake, për të bërë propagandë politike komfor ligjit për zgjedhje, lindi fenomeni i ndalimit të ekspozimit të flamujve partiak si dhe materialeve të ndryshme politike propaganduese. Gjithë kjo gjeneroi një krizë dhe konflikt të thellë brenda etnik i cili është një luks shumë i shtrenjtë për popujt të cilët nuk e kanë të zgjedhur çështjen e kauzës së vet.
Kjo situate e dhimbshme dhe e dhunshme, elektoratin e la të kuptojë se në estabilishmentin politik shqiptarë mungon një marrëveshje për garë dinjitoze politike.
Klasa politike shqiptare pati mundësinë që përpara faktorit të brendshëm dhe atij të jashtëm të manifestojë: kulturë të veprimit politik, dialog ndërshqiptarë, fushatë zgjedhore konstruktive me vokabular të pjekur politik, luftë idesh dhe programesh, vlerësim të menaxhimit të institucioneve me të cilat udhëhoqi partia në pushtet, vlerësimi i konsrtuktivitetit të partive që ishin në opozitë, të manifestojmë shtetformësi etj.
E gjithë kjo mungoi gjatë fushatës zgjedhore e cila kah mesi i saj me intervenim të faktorit ndërkombëtarë dhe atij mbarëkombëtarë shqiptarë, pjesërisht u qetësua.
E gjithë kjo ndodhi kur Kosova po përjeton hapat e fundit drejt pavarësisë.
Koha e fushatës u harxhua në akuza të ashpra nga njëra anë dhe demante të vazhdueshme nga ana tjetër, me çrast u implikuan edhe figura meritore kombëtare.
Si segment më i rrezikshëm i fushatës ishte tentativa e delegjitimimit të luftës së vitit 2001 dhe hapja e dilemës për arsyeshmërinë e saj.
Elektorati shqiptarë përsëri u gjet përpara referendumit të pashkruar.
Fatmirësisht për historinë e popullit shqiptarë, rezultatet e zgjedhjeve parlamentare pavarësisht joseriozitetit të klasës politike shqiptarë, nxorën në pah pjekurinë politike të elektoratit shqiptarë i cili edhe njëherë me anë të votës së vetë manifestoi pjekurinë e vetë maksimale, duke mos lejuar delegjitimimin e luftës së vitit 2001, dhe përcaktoi që me 18 deputet në favor të koalicionit të Bashkimit Demokratik për Integrim dhe Partisë për Prosperitet Demokratik, të marrë mandatin e përfaqësimit të interesave të shqiptarëve në Republikën e Maqedonisë. Përkrah 11 deputetëve që fitoi Partia Demokratike Shqiptare.
Mirëpo në emër të parimeve të përgjithshme të formimit të shumicës parlamentare duke injoruar realitetin specifik të Republikës së Maqedonisë, u riciklua paradoksi i vitit 1998.
Partia Demokratike Shqiptare u bë pjesë e koalicionit të ardhshëm qeveritar!?.
Në historinë 16 vjeçare parlamentare në Republikën e Maqedonisë çmimi i votës shqiptare asnjëherë si sot, nuk arriti pikën më të ulët. (Dhashë zoti që ky konstatim mos të jetë i saktë).
Manifesti ekonomik i propaganduar nga ana e mandatarit të ri qeveritar, i cili në vete ngërthen aq shumë pompozitet dhe prioritet parësor, ka të vetmin qëllim, ikje larg nga rregullimi i raporteve të natyrës politike të papërfunduara ndëretnike.
*
Kam përshtypjen se votuesi shqiptarë, ai i cili nuk mori pjesë në fushatën e ndonjërës prej partive politike, por i cili doli dhe votoi njërën prej opsioneve politike, gjendet përpara një dileme dhe pyetjeje shumë serioze. Vallë udhëheqësit e procesit politik a kanë prioritete politike, apo të gjithë ne duhet ta paguajmë çmimin e egocentrizmit dhe narcizoizmit personal të tyre.
Shtresat e gjëra popullore janë shumë të varfëra për ta paguar këtë çmim.
Klasa politike shqiptare sillet sikur studenti i cili posedon vetëm indeksin dhe asnjë notë të regjistruar në te, kurse mjetet për studimet i siguron nga kafshata e fundit e gjyshes pa pension. Votuesi shqiptarë është lodhur ta shoh veten në pozitën e gjyshes, i cili me votën e vet u jep mandat, forcë, pushtet, subjekteve politike të cilat sikur nuk kanë ndërmend të kryejnë misionin për të cilin janë thirrur.
*
Klasa politike maqedone nuk vuan nga romantizmi dhe solidariteti naiv dhe pamvarësisht se për ndonjë rast në intimën e tyre mund të mendojnë se ndonjë çështje që ka të bëjë me shqiptarët, meriton kontributin e tyre për realizim institucional të po të njëjtës. Ata kurë nuk do të vihen në veprim nëqoftëse shqiptarët nuk do të dinë të artikulojnë dhe imponojnë interesin e tyre.
Çdo kush të mirën e vet e ndërton vet, kur dy palë rinë përballë njëra tjetrës me interesa të kundërta. Pala e cila do të jetë më e dobët në artikulimin dhe jetësimin e interesit të vet automatikisht i krijon hapësirë palës tjetër që me pak mund, bile edhe t’i tejkaloj pikësynimet dhe të arriturat e veta.



Alternativa politike shqiptare

Shqiptarët me njëzet e nëntë deputet në Parlamentin e Republikës së Maqedonisë, patën bagazh politik të një të katërtës së përbërjes parlamentare. Me matematikën reale politike, pa kushtëzime, kërcënime, por vetëm si ofertë reale në përputhje me realitetin zgjedhorë i cili do të thotë minimum shtatë ministri dhe vendi i kryeparlamentarit. Këtë ofertë politike nuk kish nevojë me vrap ta çojmë në selinë e mandatarit, por ata do të vinin vet ta marrin në selitë tona. Me ç’rastë do të krijohej një realitet i ri politik si dhe një praktik e re politike e krijimit të qeverisë. E gjithë kjo duke mos cenuar hapësirën e interesit Maqedon.
Nisur nga fakti se hapësirën e interesit shqiptar e menaxhojnë vet shqiptarët, estabilishmenti politik shqiptar duhet të përcaktoj prioritete shumë të qarta për hir të menaxhimit sa më të suksesshëm të hises së vet, në këtë kontekst është e nevojshme:
- Hapja urgjente e dialogut të vonuar ndërshqiptar. - Për të rifilluar dialogun ndërshqiptarë duhet mbështetur në parimin: ai që punon, ka mundësi edhe të gabojë – gabimi është njerëzorë, falja është hyjnore. Por jo edhe gabimet të cilat sanksionohen me ligj ose veprimi që ka elemente të tradhtisë. Çdo parim tjetër do të na çojë në gabime edhe më të mëdha.
- Prioritetet të nivelizohen: në prioritete të shkallës së parë, të dytë e kështu me radhë.
- Prioritet të ndahen në ato të nevojave publike, personale dhe shpirtërore.
- Prioritetet publike - të evitohen të gjitha anomalitë në institucionet publike të menaxhuara nga shqiptarët dhe që gjenden në hapësirën e interesit shqiptarë (Spitalet, shkollat fillore dhe të mesme, Universiteti Shtetërorë në Tetovë, infrastruktura, urbanizmi etj.)
- Prioritet e natyrës personale: mbrojtja e pronës private, mbrojtja e punës afariste nga nus produktet e kohës (reketi i pamëshirshëm) – me një fjalë krijimi i gjendjes së sigurisë në vend. Zhvillimi i turizmit malorë, hulumtimi i kapaciteteve të resurseve natyrore dhe atyre njerëzore. Integrimi ekonomiko – kulturor me hapësirat më të afërta të rajonit. Nxitja për punimin e projekteve nga lëmi të ndryshme duke nisur nga nxënësit e shkollave të mesme deri te Institutet Universitare, nga një qind projekte të mundshme pesë prej tyre të jenë të realizueshme është sukses!
- Prioritetet e natyrës shpirtërore: avancimin e përdorimit zyrtar të gjuhës shqipe në formë institucionale, ruajtja e pasurive kulturore me karakter kombëtar, organizimi i jetës kulturore dhe sportive, ndryshimi i simboleve shtetërore me qëllim të shprehjes së karakterit multietnik në to. Integrim kulturor me popujt tjerë mbi bazën e reciprocitetit etj.
Për gjithë këto besoj se kemi hapësire në pikëpamje të brendshme si dhe mbështetjen e pakontestueshme të faktorit ndërkombëtarë dhe të diasporës shqiptare.
*
Për veprim të frytshëm politik është e rëndësishme: klasa politike, në kuadër të klasës politike bashkëveprimi dhe bashkëpërgjegjësia e subjekteve të ndryshme politike. Subjektet politike: Niveli i organizimit të brendshëm, përfshirja strukturore, kredibiliteti moral i anëtarësisë së ngushtë dhe të gjerë, imazhi, mënyra e vendimmarrjes brenda organeve të subjektit politik, dialogu transparent dhe konstruktiv brenda organit partiak si dhe në mes të organeve të ndryshme të partisë, mos injorimi i anëtarëve që posedojnë aftësi organizative apo profesionale (krijimi i konkurrencës mbi bazën e punës – lejimi i hapësirës për punë), krijimi i identitetit partiak (individi të identifikohet me subjektin politik, e jo subjekti politik të identifikohet me individin), transparenca në udhëheqjen e politikës kadrovike (të udhëhiqet mbi bazën e profesionalizmit dhe të meritës), etj.
Mendoj se këto ishin parimet bazë për një veprim politik të suksesshëm, çdo veprim dhe organizim i llojit tjetër do të ballafaqohet me kërkimin e fajtorit aty ku nuk është.

Shoqëritë moderne nuk lejojnë të sundohen, por me to duhet të menaxhohet.

Klasa politike shqiptare gjendet përpara sfidës, a do të dijë të rruaj bekraundin e saj politik gjashtëmbëdhjetë vjeçar.


Autori i tekstit është i specializuar në lëmin e
Diplomacisë dhe marrëdhënie Diplomatike ndërkombëtare

[Ibro-Arpeba]

Ibraim Bajrami
Jurist i diplomuar


ELIMINIMI I KONTRADIKTAVE

Sistemi zgjedhor në Republikën e Maqedonisë dhe nevoja e ndryshimit të saj



Çdo individ ka një koncept individual mbi të drejtën, kështu që individ të ndryshëm kanë koncepte të ndryshme mbi të drejtën, në këto rrethana ato kryqëzohen njëra me tjetrën dhe janë në gjendje të vazhdueshme konflikti. Në këtë raport marrëdhëniesh dhe në mungesë të drejtës universale (të përbashkët e cila vlen për të gjithë), mbisundon e drejta e atij i cili është më i fort, e ashtuquajtura gjendja anarkike.

Marrëveshje kompromisi për ndryshime

Këto rrethana shoqërore kanë kushtëzuar krijimin e një të drejtë e cila do të vlente për të gjithë. Fillimisht lind e drejta zakonore e cila përcillej prej brezi në brez e më pastaj edhe e drejta e shkruar. E drejta e shkruar nuk është absolute dhe nuk trashëgohet brej brezi në brez pa pësuar ndryshime, ndryshimi i saj kushtëzohet nga zhvillimi i marrëdhënieve shoqërore në përgjithësi. Domethënë sistemi juridik i një shoqërie ka karakter evolutiv pozitiv i cili është në përputhje me zhvillimet e përgjithshme shoqërore – ekonomike.
Republika e Maqedonisë prej vitit 1990 hyri në një fazë të rëndësishme të zhvillimit të vet politik, prej një sistemi politik monist u transferua në shoqëri demokratike plurale dhe hyri në rrugën e gjatë dhe shumë të dhimbshme të tranzicionit. Në përputhje me rrethanat e reja politike, si akt më i lartë juridik i një organizimi shtetëror lindi edhe kushtetuta e vitit 1991. të cilën e formësuan forcat politike të kohës duke injoruar realitetin shoqërorë etnik, demografik etj.
Kushtetuta si akt më i lartë i shtetit, me një formë e cila nuk i pasqyronte raportet shoqërore në mes dy grupeve dominante etnike, gjeneroi kriza të vazhdueshme.
Pakënaqësitë e vazhdueshme politike legjitime të etnikumit shqiptar gjeneruan konfliktin e vitit 2001, i cili përfundoi me marrëveshje kompromisi e cila kishte për detyrë të bëjë ndryshime esenciale në kushtetutën e Republikës së Maqedonisë.
Në republikën e Maqedonisë prej vitit 1990 e këndej, kur bëhet fjalë për sistemin zgjedhor, në këtë kontekst zgjedhjet lokale, zgjedhjet presidenciale dhe zgjedhjet parlamentare dhe në vazhdim të zgjedhjeve parlamentare edhe përbërjen qeveritare, ballafaqohemi me dy fenomene të rëndësishme:
1. respektimin e kodit zgjedhor – i cili në vazhdimësi pësoi ndryshime pozitive dhe
2. praktika politike e përbërjes qeveritare – askund në kushtetutë apo me ligj të veçantë nuk është e përcaktuar që pjesëmarrja e shqiptarëve të jetë e domosdoshme, por në çdo qeveri participientë ishin edhe partitë shqiptare.

Dy realitete zgjedhore tejet kontradiktore

Sistem i preferuar zgjedhor është ai sistem, rezultatet e të cilit janë të pranueshme për gjithë spektrin politik në vend.
Sistemi juridik i një shoqërie ndryshon në kushtet kur, për një çështje apo dukuri përsëritet disa herrë me kontekst të dukshëm për të cilin nuk ka sqarim dhe mbështetje të qartë kushtetuese apo ligjore.
Sistemet juridike të shteteve të ndryshme, çështjet e brendshme i rregullojnë në përputhje me rrethanat shoqërore - politike të cilët e karakterizojnë atë vend.
Në Republikën e Maqedonisë tashmë ekzistojnë dy realitete zgjedhore tejet kontradiktore të cilët kërkojnë zgjidhje urgjente normative, edhe ato janë:
- zgjedhjet për kryetarin e shtetit dhe
- forma e krijimit të qeverisë.
Në rastin e parë mbizotëron bindja shumë e fuqishme se kryetarin shtetit e përcakton vullneti i shqiptarëve i manifestuar me votën e tyre, kurse në rastin e dytë mbizotëron bindja se participientin shqiptare në qeveri e përcakton partia maqedone e cila ka fituar një pjesë të konsiderueshme deputetësh me mundësi të krijimit të shumicës parlamentare. Kështu që sipas mundësive duke injoruar vullnetin e shumicës së elektoratit shqiptarë, dhe e gjithë kjo në emër të parimit për krijimin e shumicës parlamentare.
Me një interpretim logjik, kjo situatë nxit një bashkëpunim ndëretnik, por megjithatë në realitet kjo formë e rregullimit në vazhdimësi gjeneron pakënaqësi, duke krijuar dy anë të njëjta të medaljes. Kjo situatë, në vend që të krijojë bashkëpunim ndëretnik, në realitet krijon situata të papranueshme nga pjesa e konsiderueshme e spektrit politik, si në rastin e zgjedhjes së kryetarit të shtetit ashtu edhe në rastin e krijimit të shumicës parlamentare, me çrast gjeneron krizë të vazhdueshme institucionale dhe institucione jofunksionale.
Në segmentin e zgjedhjeve presidenciale kemi praktikën e hidhur të mos pranimit të rezultateve zgjedhore për kryetar të shtetit nga subjekt politik me relevancë esenciale politike në vend. Rasti konkret me rastin e zgjedhjeve për kryetar të shtetit në vitin 1999, për kryetar të shtetit u zgjodh i ndjeri z. Boris Trajkovski. Në këtë kohë Partia Demokratike Shqiptare dha kontributin e vet maksimal për të dalë në ndihmë partnerit të vet të koalicionit, por megjithatë kryetari i zgjedhur ngeli i kontestuar gjatë gjithë kohës së mandatit të vet nga ana e Lidhjes Social Demokratike. Deri në përfundimin e jetës së tij në mënyrë tragjike, nga ana e Lidhjes Social Demokratike ai u quajt “Qytetari Trajkovski”.
Edhe në rastin e tjetër, në zgjedhjet për kryetar të shtetit në vitin 2004, Bashkimi Demokratik për Integrim dha ndihmesën maksimale për t’i ndihmuar kandidatit të partnerit të koalicionit, z. Branko Cërvenkovski, por edhe pse u zgjodh për kryetar shteti, ai edhe sot është thellë i kontestuar nga VMRO-DPMNE-ja, - parti me relevancë serioze politike, duke e cilësuar si jo legjitim. Gjithë kjo situatë na flet qartë se edhe në zgjedhjet e ardhshme presidenciale, me këtë mënyrë të zgjedhjes nuk do të kemi Kryetar shteti të pranuar nga subjekte relevante politike në vend. Kurse institucioni i kryetarit të shtetit nuk meriton një pozicion të tillë.
Në këtë kontekst do të citoj nenin 80 paragrafi 1 të kushtetutës së Republikës së Maqedonisë i cili sqaron: “Kryetari i Republikës zgjidhet në zgjedhjet e përgjithshme dhe të drejtpërdrejta, me votim të fshehtë, për kohën prej pesë vjet”.
Kurse si shembull komparativ do të citoj pjesën nga Korniza kushtetuese për vetëqeverisje të përkohshme në Kosovë (rregullorja nr. 2001/1), e cila huri në fuqi pas nënshkrimit të Hans haekkerup – përfaqësues special i Sekretarit të përgjithshëm të Kombeve të Bashkuara, me datë 15 maj 2001. Kjo kornizë kushtetuese në kreun e nëntë gjegjësisht në pjesën 9.2.8. thekson: “Kryetari i Kosovës zgjidhet nga Kuvendi i Kosovës me votim të fshehtë. Emërtimi i Kryetarit të Kosovës kërkon mbështetjen e partisë që ka siguruar numrin më të madh të vendeve ne kuvend ose e cila ka të paktën 25 deputetë. Kuvendi zgjedh Kryetarin e Kosovës me shumicën e 2/3 të votave të deputetëve të kuvendit. Nëse pas dy votimesh nuk arrihet shumica e dy të tretave, në votimin që vijon kërkohet shumica e votave e të gjithë deputetëve”. Në vazhdim nuk ka nevojë të përmendi edhe praktika të shteteve të tjera për atë se si e rregullojnë këtë çështje, kjo u mbetet barë grupeve të ekspertëve juridiko – kushtetues, të cilët pas një debati publik dhe dialogut politik gjithëpërfshirës, të gjejnë zgjidhje të pranueshme dhe afatgjate normative. Të miratohet amendament i qëndrueshëm i cili do të zëvendësoj Paragrafin e 1 të nenit 80.
Legjitimiteti i përfaqësimit

Për çështjet në fjalë nuk ka nevojë të pritet një sugjerim nga faktori ndërkombëtar, por një qasje shumë më serioze e brendshme lidhur me këto çështje, duke u mbështetur në nenin 129 - citoj: “Kushtetuta e Republikës së Maqedonisë ndryshohet dhe plotësohet me amendamentet kushtetuese”, neni 130 - citoj: “Propozim për shkuarjen në ndryshimin e kushtetutës së Republikës së Maqedonisë mund të paraqesin Kryetari i Republikës, Qeveria, së paku 30 deputet ose 150.000 qytetarë”, dhe neni 131 i kushtetutës së Republikës së Maqedonisë.
Në këtë frymë duhet të vështrohet edhe situata e praktikës politike të formimit të qeverisë me çrrastë do të vlerësohet realiteti specifik etnik, legjitimiteti i përfaqësimit, duke marrë për bazë formën e vendimmarrjes të përshkruar në amendamentin dhjet pika e dytë e ndryshimeve kushtetuese të cilat janë në frymën e marrëveshjes së Ohrit.
Lidhur me fjalët e sipërthënë objekt vlerësimi komfor praktikës, realitetit politik si dhe eliminimit të kontradiktave duhet të konstatohet që:
- legjitimiteti politik i subjekteve politike vjen nga grupi etnik nga i cili buron subjekti politik, pavarësisht faktit se të gjithë partitë në programet e tyre trajtohen si parti qytetare.
- që nga fillimi i jetës plurale në Republikën e Maqedonisë, praktike politike e formimit të qeverisë është përbërja e saj prej dy etniteteve që kanë numër të konsiderueshëm deputetësh.
- përbërja qeveritare duhet të manifestojë shumicën e përfaqësuesve të etnitetit i cili përbën 20% e popullsisë së përgjithshme në Republikën e Maqedonisë. (komfor parimeve bazë të marrëveshjes së Ohrit).
- duke mos prekur parimin e shumicës parlamentare, por duke i kufizuar modalitet e arritjes së shumicës parlamentare mbi baza etnike.
Në këtë vijë objekt ndryshimi do të jetë: neni 90 paragrafi 1 i kushtetutës së Republikës së Maqedonisë i cili sqaron: “Kryetari i Republikës së Maqedonisë është i obliguar që në afat prej dhjetë ditësh prej ditës së konstituimit të Kuvendit, mandatin t’ia besojë kandidatit të partisë, respektivisht partive të cilët kanë shumicë në kuvend”.
Mendoj që në këtë mënyrë do të eliminohet dilema që ndonjë subjekt politik të mos ketë të drejtë morale të përfaqësimit por të ketë mundësi të përfaqësimi dhe në anën tjetër subjekti politik të këtë legjitimitet moral të përfaqësimit por t’i mohohet mundësia e përfaqësimit.
Solidariteti ndëretnik mes partnerëve të koalicioneve të rastit nuk arriti të krijojë institucione të qëndrueshme të pranuara nga të gjithë dhe për këtë arsye duhet të gjinden solucione alternative normative për zgjidhjen e çështjeve.
Bashkimi Demokratik për integrim gjatë mandatit të vetë pati mundësi dhe kapacitete institucionale të rregullojë këtë çështje, tashme rregullimi i kësaj çështjeje do të varet prej vullnetit politik të përbërjes së re qeveritare.


Autori i tekstit është i specializuar në lëmin e
Diplomacisë dhe marrëdhënie Diplomatike ndërkombëtare

[Ibro-Arpeba]

Ibraim bajrami
Jurist i diplomuar

Alternativa politike shqiptare

Shqiptarët me njëzet e nëntë deputet në Parlamentin e Republikës së Maqedonisë, patën bagazh politik të një të katërtës së përbërjes parlamentare. Me matematikën reale politike, pa kushtëzime, kërcënime, por vetëm si ofertë reale në përputhje me realitetin zgjedhorë i cili do të thotë minimum shtatë ministri dhe vendi i kryeparlamentarit. Këtë ofertë politike nuk kish nevojë me vrap ta çojmë në selinë e mandatarit, por ata do të vinin vet ta marrin në selitë tona. Me ç’rastë do të krijohej një realitet i ri politik si dhe një praktik e re politike e krijimit të qeverisë. E gjithë kjo duke mos cenuar hapësirën e interesit Maqedon.
Nisur nga fakti se hapësirën e interesit shqiptar e menaxhojnë vet shqiptarët, estabilishmenti politik shqiptar duhet të përcaktoj prioritete shumë të qarta për hir të menaxhimit sa më të suksesshëm të hises së vet, në këtë kontekst është e nevojshme:
- Hapja urgjente e dialogut të vonuar ndërshqiptar. - Për të rifilluar dialogun ndërshqiptarë duhet mbështetur në parimin: ai që punon, ka mundësi edhe të gabojë – gabimi është njerëzorë, falja është hyjnore. Por jo edhe gabimet të cilat sanksionohen me ligj ose veprimi që ka elemente të tradhtisë. Çdo parim tjetër do të na çojë në gabime edhe më të mëdha.
- Prioritetet të nivelizohen: në prioritete të shkallës së parë, të dytë e kështu me radhë.
- Prioritet të ndahen në ato të nevojave publike, personale dhe shpirtërore.
- Prioritetet publike - të evitohen të gjitha anomalitë në institucionet publike të menaxhuara nga shqiptarët dhe që gjenden në hapësirën e interesit shqiptarë (Spitalet, shkollat fillore dhe të mesme, Universiteti Shtetërorë në Tetovë, infrastruktura, urbanizmi etj.)
- Prioritet e natyrës personale: mbrojtja e pronës private, mbrojtja e punës afariste nga nus produktet e kohës (reketi i pamëshirshëm) – me një fjalë krijimi i gjendjes së sigurisë në vend. Zhvillimi i turizmit malorë, hulumtimi i kapaciteteve të resurseve natyrore dhe atyre njerëzore. Integrimi ekonomiko – kulturor me hapësirat më të afërta të rajonit. Nxitja për punimin e projekteve nga lëmi të ndryshme duke nisur nga nxënësit e shkollave të mesme deri te Institutet Universitare, nga një qind projekte të mundshme pesë prej tyre të jenë të realizueshme është sukses!
- Prioritetet e natyrës shpirtërore: avancimin e përdorimit zyrtar të gjuhës shqipe në formë institucionale, ruajtja e pasurive kulturore me karakter kombëtar, organizimi i jetës kulturore dhe sportive, ndryshimi i simboleve shtetërore me qëllim të shprehjes së karakterit multietnik në to. Integrim kulturor me popujt tjerë mbi bazën e reciprocitetit etj.
Për gjithë këto besoj se kemi hapësire në pikëpamje të brendshme si dhe mbështetjen e pakontestueshme të faktorit ndërkombëtarë dhe të diasporës shqiptare.

*

Për veprim të frytshëm politik është e rëndësishme: klasa politike, në kuadër të klasës politike bashkëveprimi dhe bashkëpërgjegjësia e subjekteve të ndryshme politike. Subjektet politike: Niveli i organizimit të brendshëm, përfshirja strukturore, kredibiliteti moral i anëtarësisë së ngushtë dhe të gjerë, imazhi, mënyra e vendimmarrjes brenda organeve të subjektit politik, dialogu transparent dhe konstruktiv brenda organit partiak si dhe në mes të organeve të ndryshme të partisë, mos injorimi i anëtarëve që posedojnë aftësi organizative apo profesionale (krijimi i konkurrencës mbi bazën e punës – lejimi i hapësirës për punë), krijimi i identitetit partiak (individi të identifikohet me subjektin politik, e jo subjekti politik të identifikohet me individin), transparenca në udhëheqjen e politikës kadrovike (të udhëhiqet mbi bazën e profesionalizmit dhe të meritës), etj.
Mendoj se këto ishin parimet bazë për një veprim politik të suksesshëm, çdo veprim dhe organizim i llojit tjetër do të ballafaqohet me kërkimin e fajtorit aty ku nuk është.

Shoqëritë moderne nuk lejojnë të sundohen, por me to duhet të menaxhohet.

Klasa politike shqiptare gjendet përpara sfidës, a do të dijë të rruaj bekraundin e saj politik gjashtëmbëdhjetë vjeçar.


Autori i tekstit është i specializuar në lëmin e
Diplomacisë dhe marrëdhënie Diplomatike ndërkombëtare

[Ibro-Arpeba]

Ibraim Bajrami
Jurist i dipomuar

Realiteti dhe alternativa politike shqiptare

Nëse një popull konstaton se në kuadër të një organizimi shtetëror ai nuk i gëzon të drejtat e merituara, ai popull punon në krijimin mekanizmave për artikulimin e interesit të vet.
Populli shqiptarë në Republikën e Maqedonisë në historinë e vetë më të re gjegjësisht prej vitit 1990 e këndej, u mundua në mënyra të ndryshme, kryesisht me mjete politike dhe paqësore, të punojë në krijimin e mekanizmave legale dhe legjitime me qëllim artikulimin e interesit të vet.
Kërkesat legjitime të shqiptarëve janë barazia e plotë në shtetin e përbashkët. E në këtë kontekst: e drejta e përdorimit zyrtar të gjuhës shqipe, e drejta e arsimimit në gjuhën amtare, e drejta e përdorimit të simboleve kombëtare, përfaqësimi proporcional në aparatin shtetërorë, etj. Këto janë nevoja parësore të një populli dhe po të njëjtat mund të arrihen vetëm me organizimin politik të formës së lëvizjes politike.
Çdo subjekt politik i cili mendon se barrën e kauzës kombëtare mund ta planifikoj dhe ta jetësoj vetë, në mungesë të kapaciteteve dhe resurseve vepruese i ngadalëson proceset historike të konsolidimit dhe përparimit shoqërorë.
Çdo kush të mirën e vet e ndërton vet, kur dy palë rinë përballë njëra tjetrës me interesa të kundërta. Pala e cila do të jetë më e dobët në artikulimin dhe jetësimin e interesit të vet automatikisht i krijon hapësirë palës tjetër që me pak mund, bile edhe t’i tejkaloj pikësynimet dhe të arriturat e veta.
Klasa politike maqedone nuk vuan nga romantizmi dhe solidariteti naiv dhe pamvarësisht se për ndonjë rast në intimën e tyre mund të mendojnë se ndonjë çështje që ka të bëjë me shqiptarët, meriton kontributin e tyre për realizim institucional të po të njëjtës. Ata kurë nuk do të vihen në veprim nëqoftëse shqiptarët nuk do të dinë të artikulojnë dhe imponojnë interesin e tyre.
Manifesti ekonomik i propaganduar nga ana e mandatarit të ri qeveritar, i cili në vete ngërthen aq shumë pompozitet dhe prioritet parësor, ka të vetmin qëllim, ikje larg nga rregullimi i raporteve të natyrës politike të papërfunduara ndëretnike.
Në historinë 16 vjeçare parlamentare në Republikën e Maqedonisë çmimi i votës shqiptare asnjëherë si sot, nuk arriti pikën më të ulët. (Dhashë zoti që ky konstatim mos të jetë i saktë).
Kam përshtypjen se votuesi shqiptarë, ai i cili nuk mori pjesë në fushatën e ndonjërës prej partive politike, por i cili doli dhe votoi njërën prej opsioneve politike, gjendet përpara një dileme dhe pyetjeje shumë serioze. Vallë udhëheqësit e procesit politik a kanë prioritete politike, apo të gjithë ne duhet ta paguajmë çmimin e egocentrizmit dhe narcizoizmit personal të tyre.
Shtresat e gjëra popullore janë shumë të varfëra për ta paguar këtë çmim.
Klasa politike shqiptare duhet urgjentisht të merret me analizën e legjitimitetit të përfaqësimit të saj në bazë të përqindjes së dalë të votuesve shqiptarë dhe arsyet e kësaj gjendjeje.
Klasa politike shqiptare sillet sikur studenti i cili posedon vetëm indeksin dhe asnjë notë të regjistruar në te, kurse mjetet për studimet i siguron nga kafshata e fundit e gjyshes pa pension. Votuesi shqiptarë është lodhur ta shoh veten në pozitën e gjyshes, i cili me votën e vet u jep mandat, forcë, pushtet, subjekteve politike të cilat sikur nuk kanë ndërmend të kryejnë misionin për të cilin janë thirrur.
Partitë politike kanë veprim stafetor, edhe pse populli në masë të madhe votoi Bashkimin Demokratik për Integrim, nuk mund të anashkalohet tentativa e subjekteve tjera politike që për intervale të ndryshme kohore sa patën mundësi të veprojnë e çuan procesin përpara aq sa mundën. Mirëpo e rëndësishme në këtë vrap stafete është se, nëse një anëtarë i ekipit të stafetës bën një vrap të mirë katër vjeçar dhe falë rastit vrapin e dorëzon garuesit tjetër me vrap më të dobët, e ky i fundit me vrapin e tij i dëmton të gjithë anëtarët e ekipit të përbashkët. Do të thotë partia politike e papërgjegjshme në veprimin e saj politik të papërgjegjshëm, dëmton në masë të konsiderueshme gjithë spektrin politik. Lojtarët e një ekipi në vend që të garojnë me palën kundërshtare ato humbin kohë në eliminimin e domosdoshëm të anëtarit destruktif i cili falë fatit është anëtarë i ekipit të përbashkët, gjegjësisht pjesë e klasës politike me strukturë të konsiderueshme partiake.
Konflikti i thellë, i krijuar brenda etnik është një luks shumë i shtrenjtë për popujt të cilët nuk e kanë të zgjedhur çështjen e kauzës së vet.
Klasa politike shqiptare pati mundësinë që përpara faktorit të brendshëm dhe atij të jashtëm të manifestojë: kulturë të veprimit politik, dialog ndërshqiptarë, fushatë zgjedhore konstruktive me vokabular të pjekur politik, luftë idesh dhe programesh, vlerësim të menaxhimit të institucioneve me të cilat udhëhoqi partia në pushtet, vlerësimi i konsrtuktivitetit të partive që ishin në opozitë, të manifestojmë shtetformësi etj.
Optimistët utopik vazhdimisht propagandojnë idenë se për tu bërë mirë patjetër duhet kaluar nëpër ferra, por fati jonë është se ne vazhdimisht ecim nëpër ferra dhe assesi nuk jemi duke kaluar në situatë më të mirë.
Shqiptarët me njëzet e nëntë deputet në Parlamentin e Republikës së Maqedonisë, patën bagazh politik të një të katërtës së përbërjes parlamentare. Me matematikën reale politike, pa kushtëzime, kërcënime, por vetëm si ofertë reale në përputhje me realitetin zgjedhorë i cili do të thotë minimum shtatë ministri dhe vendi i kryeparlamentarit. Këtë ofertë politike nuk kish nevojë me vrap ta çojmë në selinë e mandatarit, por ata do të vinin vet ta marrin në selitë tona. Me ç’rastë do të krijohej një realitet i ri politik si dhe një praktik e re politike e krijimit të qeverisë. E gjithë kjo duke mos cenuar hapësirën e interesit Maqedon.
Nisur nga fakti se hapësirën e interesit shqiptar e menaxhojnë vet shqiptarët, estabilishmenti politik shqiptar duhet të përcaktoj prioritete shumë të qarta për hir të menaxhimit sa më të suksesshëm të hises së vet, në këtë kontekst është e nevojshme:
- Hapja urgjente e dialogut të vonuar ndërshqiptar. - Për të rifilluar dialogun ndërshqiptarë duhet mbështetur në parimin: ai që punon, ka mundësi edhe të gabojë – gabimi është njerëzorë, falja është hyjnore. Por jo edhe gabimet të cilat sanksionohen me ligj ose veprimi që ka elemente të tradhtisë. Çdo parim tjetër do të na çojë në gabime edhe më të mëdha.
- Prioritetet të nivelizohen: në prioritete të shkallës së parë, të dytë e kështu me radhë.
- Prioritetet të ndahen në ato të nevojave publike, personale dhe shpirtërore.
- Prioritetet publike - të evitohen të gjitha anomalitë në institucionet publike të menaxhuara nga shqiptarët dhe që gjenden në hapësirën e interesit shqiptarë (Spitalet, shkollat fillore dhe të mesme, Universiteti Shtetërorë në Tetovë, infrastruktura, urbanizmi etj.)
- Prioritet e natyrës personale: mbrojtja e pronës private, mbrojtja e punës afariste nga nus produktet e kohës (reketi i pamëshirshëm) – me një fjalë krijimi i gjendjes së sigurisë në vend. Zhvillimi i turizmit malorë, hulumtimi i kapaciteteve të resurseve natyrore dhe atyre njerëzore. Integrimi ekonomiko – kulturor me hapësirat më të afërta të rajonit. Nxitja për punimin e projekteve nga lëmi të ndryshme duke nisur nga nxënësit e shkollave të mesme deri te Institutet Universitare, nga një qind projekte të mundshme pesë prej tyre të jenë të realizueshme është sukses!
- Prioritetet e natyrës shpirtërore: avancimin e përdorimit zyrtar të gjuhës shqipe në formë institucionale, ruajtja e pasurive kulturore me karakter kombëtar, organizimi i jetës kulturore dhe sportive, ndryshimi i simboleve shtetërore me qëllim të shprehjes së karakterit multietnik në to. Integrim kulturor me popujt tjerë mbi bazën e reciprocitetit etj.
Për gjithë këto besoj se kemi hapësire në pikëpamje të brendshme si dhe mbështetjen e pakontestueshme të faktorit ndërkombëtarë dhe të diasporës shqiptare.

*

Për veprim të frytshëm politik është e rëndësishme: klasa politike, në kuadër të klasës politike bashkëveprimi dhe bashkëpërgjegjësia e subjekteve të ndryshme politike. Subjektet politike: Niveli i organizimit të brendshëm, përfshirja strukturore, kredibiliteti moral i anëtarësisë së ngushtë dhe të gjerë, imazhi, mënyra e vendimmarrjes brenda organeve të subjektit politik, dialogu transparent dhe konstruktiv brenda organit partiak si dhe në mes të organeve të ndryshme të partisë, mos injorimi i anëtarëve që posedojnë aftësi organizative apo profesionale (krijimi i konkurrencës mbi bazën e punës – lejimi i hapësirës për punë), krijimi i identitetit partiak (individi të identifikohet me subjektin politik, e jo subjekti politik të identifikohet me individin), transparenca në udhëheqjen e politikës kadrovike (të udhëhiqet mbi bazën e profesionalizmit dhe të meritës), etj.
Mendoj se këto ishin parimet bazë për një veprim politik të suksesshëm, çdo veprim dhe organizim i llojit tjetër do të ballafaqohet me kërkimin e fajtorit aty ku nuk është.
Klasa politike shqiptare me anë të menaxhimit të përgjegjshëm të situatave të reja sfiduese, me çdo kusht duhet ta eliminoj dilemën dhe ta rikthej besimin e elektoratit besnik dhe liridashës shqiptarë.

“Shoqëritë moderne nuk lejojnë të sundohen, por me to duhet të mena

xhohet”.

Klasa politike shqiptare gjendet përpara sfidës, a do të dijë të rruaj bekraundin e saj politik gjashtëmbëdhjetë vjeçar.


Autori i tekstit është i specializuar në lëmin e
Diplomacisë dhe marrëdhënie Diplomatike ndërkombëtare

[Edmondii]

1 ) Arrestoji te gjithe hajdutet edhe hidhi ne nje ishull qe ska nga te dalin edhe mos ju jep asnji gje.

Vetem atehere mund te shpetosh nga Kontrabanda.

2 ) Pa kontrabande ska business.


Just my 2c worth DUDE.