Piktori Artur Tashko

[Albo]

Nga ceremonia e dhurimit të veprës së piktorit shqiptar në Galerinë Kombëtare të Arteve

Tashko, kubisti kolumbian me gjak shqiptari


Kolumbiania Roza Tashko, e shoqja e Artur Tashkos ka arritur të botojë një libër, ku ajo ka vendosur të gjitha kujtimet e mëdha që ka pasur gjatë jetës me të. Falë saj, sot kemi disa vlerësime kritike dhe një vështrim shumë serioz të fakteve biografike nga jeta dhe krijimtaria e piktorit Tashko. E shoqja Roza shprehet se “Arturi ishte modest për imazhin e tij, një cilësi thelbësore e karakterit të tij, dhe një virtyt i rrallë për kohët e sotme”

“Fati dhe rrethanat më bënë që të punojë dhe të jetojë në anën tjetër të botës”. Janë këto fjalë prekëse që kanë mbetur të shkruara nga dora e piktorit të mërguar shqiptar, Artur Tashko. Në kontekst të këtyre fjalëve, fare mirë mund të dëshmohet pengu i brishtë që nuk u lejua sa ishte gjallë të vinte në atdheun e tij... Takimin me atdheun do ta bënte një ditë njëra nga pikturat e Artur Tashkos. Dje, vepra e piktorit me origjinë shqiptare, Artur Tashko, e realizuar në vitin 1979 me titull ”Kompozim abstrakt me figura të sheshta”, iu dhurua, në një ceremoni të veçantë fondit të Galerisë Kombëtare të Arteve. Kjo pikturë vjen në fondin e Galerisë Kombëtare të Arteve në Shqipëri, sipas një amaneti që artisti i njohur i kishte lënë gruas së tij kolumbiane, zonjës Roza Tashko. Sokol Keraj, nipi i piktorit të njohur Jakup Keraj, u bë mesazher i këtij amaneti dhe ai ka ardhur së bashku me pikturën nga Kolumbia për të bërë procedurat e dorëzimit të saj në fondin e Galerinë Kombëtare të Arteve. Keraj rrëfen se Roza Tashko, e shoqja e Artur Tashkos me përpjekje të mëdha ka arritur të botojë një libër, ku ajo ka vendosur të gjitha kujtimet e mëdha që ka pasur gjatë jetës me të dhe ka bërë përpjekje që të evidentojë të gjitha shënimet e piktorëve të tjerë të shquar kolumbianë, që ata i kanë bërë mbi veprën e Tashkos. Falë saj, sot kemi disa vlerësime kritike dhe një vështrim shumë serioz të fakteve biografike nga jeta dhe krijimtaria e Artur Tashkos. E shoqja Roza shprehet se “Arturi ishte modest për imazhin e tij, një cilësi thelbësore e karakterit të tij, dhe një virtyt i rrallë për kohët e sotme”. Akti i dhurimit të veprës së Tashkos në fondin e GKA-së, u shoqërua me pjesëmarrjen e të afërmëve të piktorit, si dhe disa emrave të njohur të artit dhe të kulturës. Gjatë ceremoninë së djeshme ishin ekspozuar edhe dy foto të Artur Tashkos me bashkëshorten Rozën, në të cilat shquheshin harmonia e dashuria mes tyre dhe të jepej përshtypja e një çifti që ka bërë një jetë shumë të emancipuar. Piktori Artur Tashko ishte qytetar i botës, sepse jetoi në tre kontinente sa në Egjipt, në Europë, në Austri, Gjermani e deri në Amerikë, por pjesën më të madhe të jetës, gati 31 vjet, ai e kaloi në Kolumbi me gruan e tij të dytë Rozën. “Kjo vepër që piktori e ka realizuar në vitin 1979 është një nga punimet që do të përfaqësojë piktorin në fondin e zgjedhur të kulturës dhe artit shqiptar”, tha drejtori i GKA-së, Nestor Jonuzi, dje në ceremoninë e dhurimit. Duke e parë nga pozicioni i tij si artist, Nestor Jonuzi e ka vlerësuar këtë vepër të denjë për një përfaqësi të tillë, ndërsa është shprehur se “elementet abstrakte të kësaj pikture u dhurojnë me tepri emocione të gjithë krijesave njerëzore. Figurat e kësaj tabloje nxitin prodhime të energjive të pashembullta njerëzore. Vënë në lëvizje fantazinë dhe imagjinatën e krijuesit dhe këtë herë Tashko na përcjell një realitet tjetër substancial, më të bukur e më të vërtetë nga ç’është realiteti vet”. Drejtori i Galerisë Kombëtare të Arteve, Nestor Jonuzi, duke e çmuar realitetin artistik të kësaj vepre ka shprehur kënaqësinë e tij që kjo vepër tashmë do të jetë në fondin e artë të institucionit më të madh të artit pamor në vend. Duke e vlerësuar më tej këtë vepër, Jonuzi u shpreh se ”tabloja përcjell entuziamin krijues të autorit, cilësi që përçohet përmes strukturës kompozicionale të ngjyrave”. Vepra me përmasa, 62x 79 cm, me ngjyra të ndezura dhe të gjalla, realizuar në karton të presuar në fibër, me figura të sheshta sipas specialistëve i përket lëvizjes së konstriktivizmit abstrakt. Suzana Varvarica Kuka, studiuese dhe kritike arti, duke u mbështetur në një libër me kujtime të Roza Tashkos, bashkëshortes së piktorit tha se ”krijimtaria e tij është vlerësuar nga një grup specialistësh e njohës të mirëfilltë të artit kolumbian, vendi ku ai jetoi për mbi 30 vjet”. Në fjalën e saj, veç të tjerash studiuesja e artit Varvarica, theksoi se “Brian Male, studiues i artit kolumbian dhe latino amerikan, i bën apel qarqeve artistike të vendit për njohje të kontributit të artistit Artur Tashko, një apel që duhet t’i bëhet edhe shoqërisë shqiptare”.


Emri i Artur Tashkos.., pak i njohur në atdhe


Artur Tashko, i cili lindi në Korçë në 10 Prill 1901, në familjen e shquar të Thanas Tashkos dhe Heleni Zografit, ishte fëmija i dytë i kësaj familje. Prindërit e tij rridhnin nga dinasti të shquara për kontributin e tyre atdhetar. Gjithashtu ata i edukuan fëmijët e tyre me kulturën kozmopolite dhe dashurinë për artin dhe rezultat i këtij edukimi është edhe motra e tij sopranoja e njohur shqiptare, Tefta Tashko. Në vitin 1904 ata emigruan në Aleksandri, Egjipt dhe jetuan atje deri në 1912 derisa u kthyen në Shqipëri. Arturi që nuk u kthye, vazhdoi studimet në Bejrut (Liban) dhe më pas fitoi një bursë studimi në 1920 nga Qeveria Shqiptare për në Austri ku studjoi në Akademinë e Arteve të Bukura dhe njëkohësisht filloi karrierën artistike, i ndikuar nga krijimtaria e Renoir e Cezanne. Në vitin 1923, i ftuar nga vëllai Kostandini, në atë kohë diplomat në Ambasadën tonë në SHBA, transferohet në Amerikë dhe vendoset në Boston, ku studjon juridik në Universitetin e Havvardit. Por krahas karrierës juridike ai studioi edhe arte të Bukura në Muzeun e Bostonit, si dhe me studime për flaut në Konservatorin e Bostonit, duke e ndarë këtë pasion me motrën e tij, Tefta Tashko Koço. Në 1939 ai udhëtoi në Europë, Francë, Gjermani, Itali, Austri ku u ndikua nga rryma kubiste, duke braktisur impresionizmin. Artur Tashko hapi ekspozita me Picasso, Leger, Delaunay, Jean Arp dhe u njoh me piktorë të tjerë të famshëm të epokës si Pollock, Kooning, Rothko, të cilët i përkisnin ekspresionizmit abstrakt. Jetoi për gati 31 vjet në Kolumbi dhe vdiq në 1994, në moshë 93 vjeçare, duke lënë pas një aktivitet të madh artistik dhe vepra të shumta. Piktori Artur Tashko, ishte qytetar i botës. Ai jetoi në Egjipt, Liban, Austri, SHBA, Francë, Gjermani dhe për gati 31 vjet në Kolumbi dhe aktiviteti i tij artistik e lidhi me shumë bashkëkohës të tij të famshëm si Picasso, Leger, Arp, Pollock, Kooning e shumë të tjerë, por në asnjë moment nuk e harroi atdheun e tij. Ka bërë përpjekje disa herë gjatë kohës së diktaturës komuniste që të vinte për të vizituar atdheun e tij, por asnjherë nuk ia dhanë aprovimin e kësaj vizite kaq të natyrshme e njerëzore.

- Ishte në favor të Tashkos, të pikturonte punë që dukej se bënin pjesë në një të shkuar të largët, por që në fakt shkojnë thellë në zemrën e botës së Amerikës Latine.

Gjithësesi, Artur Tashko, quhet sot piktor konstruktivist me një krijimtari shumë të njohur në lëvizjen kubiste dhe që i përket plotësisht kulturës kolumbiane, por që rrënjët e gjakut të tij janë në Shqipëri

Dhurata Hamzai

[Albo]

Një fillim në studimet shqiptare rreth Artur Tashkos


Suzana Varvarica Kuka


(Një fillim në studimet shqiptare rreth Artur Tashkos, piktor i njohur kolumbian i lindur në Shqipëri. 1901-1994)... Emri i Artur Tashkos është ende jo shumë i njohur në Kolumbi, edhe pse ai jetoi këtu për rreth tridhjetë vjet. E njëjta gjë mund të thuhet për pikturat e tij, megjithëse ato janë të vlerësuara nga një grup specialistësh të mirëfilltë dhe njohës të artit kolumbian, kështu dëshmon Brian J. Mallet, studjues i njohur i artit kolumbian dhe latino-amerikan në përgjithësi. Në këtë kuptim Mallet i bënë apel shoqërisë dhe qarqeve artistike kolumbiane dhe amerikano-latine për njohje të krijimtarisë dhe kontributit të artistit. Ky apel është i vlefshëm edhe për shoqërinë e sotme shqiptare. Jo se nuk është folur dhe shkruar për të, por mbase sot, me dhurimin e veprës “Kompozim abstrakt me figura të sheshta” e vitit 1979, mbi karton i presuar-fibër, vaj, 62x79 cm, po fillojnë përpjekjet që ai të bëhet i njohur në Shqipëri. Kjo sjell arsyen për të thënë se kemi të bëjmë për herë të parë me një vepër origjinale të tij, e cila na jep plotësisht të drejtën të themi se i përket lëvizjes së konstruktivizmit abstrakt. Në përshtatje të dokumentacionit që e shoqja e tij e dytë, Roza Tashko, ka përmbledhur në një katalog të titulluar artistikisht “Tashko”, kemi sot disa vlerësime kritike dhe një vështrim serioz të fakteve biografike nga jeta dhe krijimtaria e tij. Ato dëshmojnë fakte shumë interesante dhe zbulojnë para studiuesve shqiptare një seri opinionesh dhe idesh që lidhen së pari me jetën dhe veprën e Artur Tashkos dhe së dyti ato bëhen pikë e rëndësishme referimi e fillimit të punës së tyre, për të vlerësuar drejt krijimtarinë e këtij artisti që ka kontribuar në disa fusha të rëndësishme të artit, përfshi muzikën, pasi ishte njohës profesonal i instrumentit të flautit.

Në këtë kuptim shkurtimisht mund të them se krijimtaria e tij i përket katër lëvizjeve në art dhe tri periudha në kohë. Ai filloi të studionte art në vitin 1920, kur u vendos në Vienë. Këtu njihet me grupin e artistëve të Sesionit Vjenez dhe me krijimtarinë e ekspozuar origjinale të Renuarit dhe Sezanit. Në këtë periudhë filloi dhe krijimtaria e tij e parë dhe periudha e parë, që i përkasin plotësisht impresionizmit dhe që fatkeqësisht kritika kolumbiane ende nuk ka arritur të ketë dokumentacionin artistik të kësaj periudhe, pasi veprat e saj mungojnë, një fakt është së graja e tij e parë Elsa Evans, i ka përvetësuar shumë vepra arti.

Në 1923 ai studioi arte, duke ndjekur leksionet e plota dhe klasat e përditëshme pranë Muzeut të Arteve në Boston. Edhe në këtë periudhë ai është plotësisht i ndikuar prej impresionizmit të Renuarit.

Në vitin 1939 ai filloi lëvizjet e shumta në Europë dhe njihet me disa piktorë ndërmjet tyre Matisin, Pikason dhe artin e mrekullueshëm të Rilindjes Italiane. Përsëri krijimtaria e tij i përket impresionizmit. Vetëm në vitin 1947, kur shënohet dhe periudha e dytë, ai do të braktisë tërësisht atë dhe do të ndikohet fuqimisht prej kubizmit dhe kubizmit analitik. U njoh dhe praktikoi harmoninë estetike dhe rregullin, ngjyrën, lirinë e perceptimit të natyrës, ritmin dhe ekuilibrin emocional. Në vitin 1950 ai ekspozoi 5 piktura të tij sëbashku me Pikason, Lezhe, Delonei, Arp, Velden, da Silva. Artur Tashko do të braktisë kubizmin rreth viteve ‘60.

1975-76 ai u tërhoq nga gjysëm - konstruktivizmi figurativ. Lëvizjet e shumta në vende të ndryshme, eksperiencat e përftuara në Angli, SHBA, Gjermani, Austri dhe Itali e drejtojnë atë drejt impresioneve të tjera dhe i dhanë rrugë konstruktivizmin abstrakt, që shënoi dhe fillimin e periudhës së tretë. Ai filloi të praktikojë një art ku estetika e linjës spontane udhëhiqet nga universi shpirtëror, ndjenja dhe mendime që drejtohen nga organizimi i një forme aktive, nga ngjyra që konceptohen më mënyrën matematikore të lëvizjes, por mbi të gjitha nga një shprehi dhe personalitet vetjak. Ai bëri një kthim tjetër dhe paksa të ndryshëm në të shkuarën, një kthim rrënjësor në traditat pre-Kolumbiane, nga kultura e të cilës u adoptua. Në këtë pikë arti i tij do të jetë i plotë dhe përmbledh ciklet e tij. Me këtë krijimtari Tashko papritmas duket se është i kohës, pjesë e artit bashkëkohor kolumbian.



Një piktor amerikano-latin, jo vetëm për arsye të lidhjeve të tij të tejzgjatura me Kolumbine, por vetëm në Amerikën latine, mundej një piktor të bënte atë çka bëri Tashko. Dhe ishte në favor të Tashkos, të pikturonte punë që dukej se bënin pjesë në një të shkuar të largët, por që në fakt shkojnë thellë në zemrën e botës së Amerikës Latine.

Gjithësesi, Artur Tashko, quhet sot piktor konstruktivist me një krijimtari shumë të njohur në lëvizjen kubiste dhe që i përket plotësisht kulturës kolumbiane, por që rrënjët e gjakut të tij janë në Shqipëri.