Introspeksion

[ORIONI]

INTROSPEKSION


Mundësia e njohjes së botës është diskutuar gjatë gjithë shekujve të
historisë njerëzore. Probleme të tilla si : ç'është dija, në
ç'raport është ajo me realitetin, si lind dhe zhvillohet ajo, cilat
janë kufijtë dhe mundësitë e saj, janë diskutuar vazhdimisht dhe
përbëjnë atë pjesë të veçantë të filozofisë që quhet "Teori e
njohjes" ose Gneseologji.
Për të parë se në ç'raport qëndron dija me padijen, le të
përfytyrojmë dy rrathë bashkëqendrorë, njërin me rreze të vogël,
tjetrin me rreze më të madhe. Mendojmë se pjesa e brendshme e
rrethit të vogël paraqet dijen e një dijetari, kurse pjesa jashtë
tij paraqet padijen e tij.
Perimetri shumë herë më i madh i rrethit, që përfaqëson dijen e
dijetarit tregon se kontakti që ka dijetari me padijen është më i
madh.
Pra, sa më shumë njeriu e shton rrethin e njohurive të tij, aq më
shumë ai bëhet i ndërgjegjshëm se padija e tij është e madhe.
("Docta ignorantia" - "Padituri që rrjedh nga dija").
Dhe e kundërta : sa më pak të dijë njeriu, aq më shumë ai mendon se
di gjithçka.
Një nga problemet që padyshim i ka preokupuar vazhdimisht
shkencëtarët ka qenë dhe është origjina e njeriut, misteri i
shfaqjes së tij.
Cila ka qenë lidhja e përpiktë prej primateve deri te prehomenianët,
pastaj deri tek Homo Sapiensi? A rrjedh njeriu prej majmunit?
Anatomistët, paleontologët, imunologët, fiziologët, psikologët janë
përpjekur t'i zgjidhin këto enigma.
Paleontologjia konstaton se sipas mbeturinave të qenieve të para të
gjalla si : protozoi, sfyngjerët, triboliti etj. mosha e jetës së
kafshëve mbi tokë i përket periudhës Kembriane (të erës Polezoike),
pra 600 milionë vjetë më parë, kurse formacioni i parë i jetës në
Tokë lindi para 3,5-4 miliardë vjetësh.
Kurse përsa i përket njeriut shkenca materialiste vëren
se "paraardhësit" e tij u shfaqën gjatë periudhës Kuaternare (të
erës Kenezoike), pra 2 milionë vjetë më parë, ndërsa 40 mijë vjet më
parë njeriu "mori" formën që ka sot.
Çarls Darvini, themeluesi i doktrinës evolucioniste mbi zhvillimin e
jetës së gjallë, në veprën e tij : Origjina e llojeve nëpërmjet
seleksionimit natyral ose ruajtja e llojeve më të përshtatshme në
luftën për ekzistencë, botuar në 1859, paraqet faktorët kryesore të
teorisë së tij evolucioniste : 1) ndryshueshmëria, 2) trashëgimia,
3) seleksionimi natyral dhe 4) lufta për ekzistencë, gjatë së cilës
jetojnë llojet që u përshtaten më mirë kushteve të ambientit
natyror. Ndërsa Engelsi shtoi më tëj se faktorët vendimtarë për
shndërrimin e majmunit antropomorf në njeri janë edhe ecja e
drejtuar, të folurit e artikuluar etj.
Pra, njeriu shihet si produkt i seleksionimit natyror, i luftës për
ekzistencë që u zhvillua shkallë-shkallë nga paraardhësit e vet
shtazorë, - këta nga ana e tyre si rezultat i zhvillimit shkallë-
shkallë të qenieve të para primitive- dhe këto të fundit, si
rezultat i kalimit nga bota inorganike në atë organike.
Me këtë lloj skeme që servir shkenca, mendohet se enigma"u zgjidh".
Mirëpo shkenca asnjëherë nuk ka mundur të shpjegojë : 1) kapërcimin
nga inorganikja në organiken, pra nga e pagjalla tek e gjalla- dhe
2) kalimin nga majmuni antropomorf apo homonidet tek njeriu. Këtu
bëhet fjalë për dy kapërcime të pamohueshme. Bëhet fjalë për dy
dallime thelbësore.
Edhe vetë shkenca moderne pranon se rindërtimi i zanafillës së jetës
është tentuar të provohet në laborator këto vitet e fundit, por pa
ndonjë sukses real.
Është bërë një eksperimentim e tillë:
Në një enë xhami pyrex, kanë futur një solucion amoniaku, metani dhe
uji, pra përbërësit esencialë të oqeaneve fillestare dhe të
atmosferës tokësore të 4 miliardë vjetëve më parë. Kanë zhytur në
këtë solucion dy elektroda, kanë bërë që uji të vlojë dhe kanë
lëshuar një seri shkëndijash, për të realizuar kështu kushtet e
Tokës në çastin, kur ajo po mbaronte ftohjen e saj: oqeani në vlim,
atmosfera e mbushur me amonjak dhe metan, depozitime dhe avullime të
vazhdueshme, stuhi shkatërrimtare me shkarkime elektrike etj.
Mbas një farë periudhe në ujë ishin formuar disa pjesëza
aminoacidesh. Ky eksperiment u pa me optimizëm të madh nga
shkencëtarët, sepse aminoacidet janë substanca që përbëjnë
protoplazmën, që është pjesë përbërëse e qelizës, e cila është baza
e çdo qenie të gjallë bimore dhe shtazore.
Mirëpo përfitimi i disa aminoacideve në rrugë eksperimentale nuk do
të thotë kurrë se ke përfituar një organizëm të gjallë dhe aq më
tepër si pasojë e evolimit të këtij organizimi primitiv të arrihet
deri tek formimi i përkryer i qenies njerëzore.
Një element i tillë siç është albumina, enzima apo acidi nukleik nuk
është i gjallë.Vetëm organizmi është i gjallë dhe ai përfaqson shumë
më tepër se sa masa e këtyre pjesëve. Është lehtë të sintetizosh ca
elemente aminoacidesh apo acidesh nukleike, por deri tani nuk ishte
e mundshme të krijohet vetë organzimi. Edhe sistemet më të thjeshta
sot në Tokë, qelizat bakteriale janë objekte jashtëzakonisht të
komplikuara…
Secila në fakt është tamam një fabrikë e vërtetë e mikrominizuar që
përmban mijëra pjesë të projektuara në mënyrë të përkryer dhe
mekanizma të ndërlikuar molekulare…shumë më të komplikuara se çdo
makinë e ndërtuar prej njeriut dhe absolutisht pa barasvlerës në
botën inorganike.
Për shkallën e intelegjencës materialistët thonë se gjatë evolimit
ajo vjen duke u rritur, mirëpo në disa gjallesa të imta ne shohim
një "intelegjencë" të tillë që s'mund të krahasohet me atë të
gjallesave të llojeve më të larta. Pra po na del një argument i
kundërt, sipas të cilit shkalla e zhvillimit mendor shkon në drejtim
të kundërt, nga lartë-poshtë. Pra argumenti mbi evolucionin mbetet
jo i saktë.

Ajo që e dallon njeriun nga "paraardhësi" i tij më i afërt nuk është
vetëm dallimi fizik e intelektual, (sipas teorisë evolucioniste),
por dallimi esencial është ai shpirtëror, që shprehet në ekzistimin
e Idesë Hyjnore (që e shoqëroi njeriun qysh në shfaqjen e tij), në
ekzistimin e ndjenjës për dije, ndjenjës për të bukurën, ndjenjës së
vetëgjykimit, në ekzistimin e ndalesave, tabuve-shenja këto që nuk
ekzistojnë në botën shtazore.
Çdo qenie e gjallë mban brenda saj një sasi të madhe shpirti, shumë
më tepër se sa i duhet për të ndërtuar xhaminë më të shkëlqyer. Nga
vjen ai?
Këtë problem që u intereson biologëve dhe filozofëve, shkenca
aktuale nuk duket e aftë t'a zgjidhë.
Shkenca, ajo që nuk pranon asnjë kredo, rrëfen injorancën e saj,
pafuqinë e saj për të zgjidhur këtë problem, për të cilën ne jemi të
sigurtë se ai shtrohet dhe se ka një realitet.
Tragjeditë greke, vizionet e Dantes për qiellin e ferrin, dramat e
Shekspirit, prologu i Faustit në qiell etj. tregojnë sheshazi që nuk
kanë të bëjnë me njeriun e Darvinit.

Në një çast në mënyrë të pashpjegueshme njeriu është bërë i
vetëdijshëm se jo vetëm që nuk është shtazë, por kuptimin e jetës e
ka gjetur duke mohuar shtazoren tek vetja.

.Njeriu nuk sillet si fëmijë i natyrës, por veç si i huaj në të.
Ndjenja e tij elementare është frika. Po kjo s'është frikë
biologjike… Kjo është frikë shpirtërore, e zanafillës që ka lidhje
me fshehtësitë dhe enigmat e ekzistencës.

Përveç pesë shqisave me të cilat njeriu percepton këtë botë
tredimensionale, besimi tek Hyjnorja është "shqisa e tij e gjashtë",
e cila e kompleton qëllimin e ekzistencës së tij.
Faktin se "njeriu është fetar nga vetë natyra e tij" e pranojnë dhe
e dëshmojnë të gjitha shkencat si : paleontologjia, etnologjia,
antropologjia, filozofia, sociologjia etj. Tashmë është e njohur
fakti se etnologët kanë vërtetuar se nuk ekziston asnjë popull në
rruzullin tokësor pa nocione fetare, pa parafytyrime dhe kulte
fetare, pa marrë parasysh zhvillimin e tyre intelektual.

Teoria evolucioniste nuk ka mundur dhe s'ka për të mundur
kurrë të shpjegojë shfaqjen e besimit hyjnor tek njeriu. Njeriu që
në çastin që shkeli në pragun e historisë së vet dhe në epokat e
mëtutjeshme ka qenë i lidhur me idenë e hyjnores.
Në disa vizatime shkëmbore në Afrikën Jugore, që janë
vizatimet më të lashta që kanë arritur nga njerëzit e kohës së
gurit, 40-60 mijë vjet më parë, tregohet : fytyra e një gruaje,
pemët e përkulura nga era, një njeri me duart të ngritura drejt
qiellit etj.

Një nga format më të lashta të fesë në rendin fisnor, ku
secili fis kishte një numër të caktuar kafshësh, bimësh ose sendesh
që i adhuronte dhe i quante të shenjta dhe lidhte ato me origjinën e
vet është edhe totemizmi (që rrjedh nga gjuha e indianëve të
Amerikë "ototemon"-"i fisit të tij"). Gjurmë të kësaj forme të
lashtë të besimit fetar janë gjetur në shumë vende të botës.
Njerëzit primitivë mendonin se ata i bashkonte "totemi"-
"adhuruesi".

Përveç zbulimeve arkeologjike, arti si një pasqyrues i
fuqishëm i jetës njerëzore, na sjell shembuj e fakte të panumërta,
që vërtetojnë idenë se besimi hyjnor ka qenë i pandarë nga njeriu në
çdo moment të historisë së tij
Epi i Gilgameshit, i shkruar me shkrim kuneiform dhe i përbërë prej
12 pllakash, është vepra më e vjetër letrare e shkruar deri më sot
dhe është zbuluar në bibliotekën e Asurbanipalit të qytetit Ninive.
Epi ipërket traditës letrare sumero-babilonase të viteve 2,000
p.e.s. ose 1,700 p.e.s. Epi konsiderohet më se 500 vjet më i vjetër
se "Iliada", ndërsa më se 200 vjet më i vjetër se poezitë e vedave
indiane. Përpjekja për ti shpëtuar vdekjes, për të gjetur jetën e
amshuar,përbën esencën kuptimore të këtij epi.
Brenda traditës letrare të Mospotomisë, pas Epit të Gilgameshit janë
të njohur edhe krijimtari të tjera me karakter religjioz si : "Epi
mbi krijimin e botës", "Udhëtimi i Ishtares në botën nëntokësore",
Epi mbi "Hyjneshën Agushaj" etj.

Në teogonitë orientale si edhe në ato të Greqisë, për të
cilat shërbyen si model, temat e gjenezës mbeten të integruara në
një epope të gjërë mbretërore që vë përballë për sundimin e botës,
breznitë e njëpasnjëshme të zotave dhe fuqive të ndryshme të
shenjta.

Duke u nisur prej Homerit, Hesiodit, duke vazhduar me
poetët e lirikës greke : Kalimi, Tirteu, Soloni, Ksenofani,
Fokilidi, Teognidi, Hiponakti, Stesikori, Simonidi, Pindari, e duke
vazhduar me periudhën atike : Sofokliu, Aristofani etj, tek të
gjithë këta komponentja religjioze ka qenë e pranishme në
krijimtarinë e tyre, pavarësisht nga këndvështrimi prej të cilit ata
i qasen.
Karl Jaspers thotë: " Grekët botën e vet, veçanërisht perënditë i
shikonin përmes artit, religjioni i tyre është religjion artistic ".

Themeluesi i tragjedisë klasike greke, Eskili (525-456
p.e.s.) është autor i një prej legjendave më të hershme, që tregojnë
për fillimet e kulturës njerëzore, që titullohet : "Prometeu", në të
cilën të gjithë personazhet janë hyjni.
Edhe një nga poetët më të mëdhenj të botës, Dante Aligeri
(1256-1321), që shërben si urë lidhëse e fundit të Mesjetës dhe
fillimit të Rilindjes, në veprën e tij "Komedia hyjnore", na bën
një udhëtim tëe imagjinuar në botën tjetër. Një temë e tillë është
trajtuar edhe më herët nga poetët e shquar të lashtësisë, si
tek "Odisea" e Homerit apo "Eneida" e Virgjilit.
Xhoto di Bondone (1266-1337), piktor i madh Italian, bashkëkohës dhe
mik i Dante Aligerit, që është cilësuar si : "Maratonomaku i
pikturës europiane", në veprat e tij ka trajtuar vazhdimisht tema
religjioze. Një prej punimeve të tij është edhe "Vdekja e
Virgjëreshës``, që Mikelanxhoja e ka vlerësuar në mënyrë të veçantë,
por që nuk ka mbërritur në ditët tona. Vepra më e famshme e Xhotos,
që ka mbërritur deri tek ne është "Kambanorja e Santa Maria del
Fiores", e cila është prej mermeri të bardhë e të zi dhe e mbuluar
me stoli e skulptura mahnitëse, e mund të vazhdojmë më tej me
piktorët e famshëm të Rilindjes : Da Vinçi, Rafaeli, Mikelanxhelo,
Ticiani, Tintoretoja, Botiçeli etj, që kanë krijuar piktura
madhështore me karakter religjioz.
Besimi hyjnor dhe idea e superioritetit të idesë ndaj materies, apo
së shpirtit ndaj trupit, mes shumë e shumë pikturave, është trajtuar
me mjaft art dhe mençuri dhe në kryeveprën e Rafaelit : "Shkolla e
athinasve", në të cilën zënë vend filozofët më të njohur të Greqisë
Antike: Platoni, Aristoteli, Euklidi, Sokrati dhe Diogjeni. Vendosja
e tyre në vepër është në funksion të realizimit të idesë së epërsisë
së idesë ndaj materies : Platoni me dorën lart dhe figurat në të
majtë, ku spikat Sokrati, përfaqësojnë emocionin, anën ideale të
jetës : Aristoteli po në qendër po me dorën poshtë së bashku me
figurat në të djathtë, ku dallohet Euklidi duke treguar një teoremë,
anën praktike të saj, Diogjeni skeptik plotëson kuptimin filozofik
të veprës. Këtë koncept, të ndeshjes së materies në idenë, të trupit
me shpirtin, e ka evokuar edhe Mikelanxheloja në
skulpturat : "Skllavi që po vdes", "Skllavi rebel" si dhe në
kryeveprën e tij: "Gjyqi i fundit", që e realizoi në Romë në l54l.

Këto janë si një grimcë e vogël rërë në shkretëtirën e paanë e
pafund të fakteve dhe dëshmive që vërtetojnë se besimi hyjnor u
shfaq që në momentin e parë të shfaqjes së njeriut, temë e cila
preokupoi vazhdimisht dhe u trajtua gjërësisht edhe më pas nga arti
dhe filozofia gjatë Mesjetës, Kohës së Re e Kohës së Sotme.
Si pasojë kemi lindjen dhe përhapjen e rrymave të ndryshme
filozofike siç janë : racionalizmi, vitalizmi, spiritualizmi,
solipsizmi, hilozoizmi, pragmatizmi, personalizmi, frojdizmi,
neopozitinizmi, ekzistencializmi, strukturalizmi etj…
Këto rryma filozofike shërbyen si bazë për lindjen e rrymave të
tilla të artit si " simbolizmi, impresionizmi, futurizmi, kubizmi,
abstraksionizmi, ekspresionizmi, surrealizmi, dadaizmi, avangardizmi
etj.
Ky spektër i gjerë pikëpamjesh dëshmon për atë se njerëzimi gjatë
gjithë jetës së tij është orvatur ta shpjegojë prejardhjen ,
origjinën dhe zanafillën e tij në mënyrë që të qetësojë shpirtin e
vet dhe t'i japë kuptimin, qëllimin dhe drejtimin e duhur jetës së
tij.

Evolucioni sipas Darvinit, ecën në sajë të seleksionizmit, të
mbizotërimit të fuqishmit mbi të pafuqishmin,në sajë të përshtatjes
më të mirë ndaj ambientit etj. Pra njeriu, qenia e fundit më e
organizuar dhe më e përsosur, si pasojë e këtij evolucioni do të
duhej të ishte i egër, shtazor (bile në shtazor se shtazët e tjera),
agresiv, brutal, i papërmbajtur-përkundër të gjithë atyre virtyteve
me të cilët është i pajisur njeriu, i cili e meriton të quhet njeri,
si : dashuria, mëshira etj, të cilat nuk mund të jenë kurrësesi
rezultat i evolucionit darvinist, por janë dhunti që njeriut iu
dhuruan që në çastin e krijimit të tij.
Pra, teoria shkencore e Darvinit nuk mund të jetë e shpjeguar
shkencërisht, përderisa nuk arrin të shpjegojë kalimin e këtyre 2
etapave. Duke mohuar këto dy etapa vendimtare, i vihet pikëpyetje
edhe shkencës që është bazuar mbi to. Kur kris themeli rrëzohet edhe
gradaçela marramendëse e ndërtuar mbi të. T'i pranosh këto dy
momente vendimtare dhe të mendosh se e ke zgjidhur njëherë e
përgjithmonë problemin e zanafillës së njeriut do të thotë të jetosh
i vetëgënjyer.

Gjatë gjithë historisë njerëzore idealizmi dhe materializmi janë
përplasur vazhdimisht për të përcaktuar se është shpirti primar apo
materia.
Sipas materializmit :"Shpirti është nocion i njëjtë me ndërgjegjen,
e cila është forma më e lartë e pasqyrimit të realitetit objektiv".

Pra shpirti njerëzor shndërrohet në përçues të forcave të jashtme,
mekanike e të pavetëdijshme.
Në qoftë se shpirti është pasqyrim i realitetit objektiv, atëherë:
Pse pikërisht kur standarti ekonomik është i lartë, njeriu është
gjithnjë e më i pakënaqur?

Në fakt duhet të ndodhte e kundërta.
Nëse materia është primare, ndërsa shpirti është pasqyrues i
realitetit objektiv, atëherë pse poeti i madh rus Pushkini, nuk e
ktheu fyerjen me fyerje, por zgjodhi duelin, që do të shkaktonte
zhdukjen fizike të tij (pra atë materiale), për të qetësuar shpirtin
e tij të trazuar?

Pse në rastin e një aksidenti automobilistik, ku si rezultat i
mosfunksionimit të frenave, shoferi shkakton vdekjen e të gjithë
pasagjerëve dhe në rastin e një vrasjeje me qëllime të ulëta për
përfitim material, shpirti ynë urren më së shumti këtë të fundit:
Nëse shpirti ëshë pasqyrim i realitetit objektiv, duhej të ndodhet e
kundërta, ai do të urrente atë që shkaktoi vdekjen e më shumë
personave.
Pra, të gjithë njerëzit në realitet, pa qenë të vetëdijshëm edhe
vetë për këtë, e njohim epërsinë e shpirtit ndaj materies. Të gjitha
këto pyetje të çojnë në përfundimin se shpirti njerëzor nuk është
pasqyrim i realitetit objektiv, por është paisje dhe frymëzim që
njeriut iu dha që në momentin që u krijua.

Askush më mirë se Krijuesi nuk mund ta njohë natyrën e krijesës së
vet. Deri më sot askush nuk e ka kuptuar fund e krye shpirtin
njerëzor : ndjenjat, emocionet, instiktet, dëshirat etj. Psikologjia
me gjithë emërtimet e veta si : psikoanalizë, psikofiziologji,
psikometri, psikofizikë, psikosociologji etj. ka për objekt studimi
shpirtin njerëzor, por shpirti njerëzor është i pashpjegueshëm
plotësisht, i pazbërthyeshëm përfundimisht dhe i pakuptueshëm
krejtësisht, nga ana e vetë njerëzve. Flasim për njeriun brenda
vetes, për atë botë që është e tij dhe që s' mund të jetë kurrësesi
e përsëritshme, e njëtrajtshme, uniforme.

"Me mijëra vjet njerëzimi hulumton dukuritë psikologjike, dukuritë e
jetës shpirtërore, të shpirtit njerëzor. Dhe s'janë vetëm psikologët
specialistë që merren me këtë punë, por gjithashtu tërë arti, tërë
letërsia…

Me mijëra faqe janë mbushur me shpalimin e botës së brendshme të
njeriut, por ende s'është konstatuar ndonjë ligj që drejton jetën
psikike të njeriut".
Mund të flasim për evolucion mendor, teknologjik, shkencor, ekonomik
etj, por jo për evolucion shpirtëror. Ligje të tilla si : ligji i
kalimit të ndryshimeve sasiore në ndryshime cilësore, ligji i
unitetit dhe i luftës së të kundërtave, ligji i mohimit të mohimit
etj, veprojnë dhe paraqesin historinë e sendeve e të objekteve, por
jo atë të shpirtit njerëzor. Ndërsa qysh nga primitiviteti i
lashtësisë e deri më sot, kemi një zhvillim gjithnjë e në rritje të
standartit ekonomik, të zbulimeve shkencore dhe një progres mendor,
nuk mund të themi se i njëjti zhvillim dhe i njëjti progres shihet
edhe në aspektin shpirtëror.

A mos vallë përkryerja gjithnjë e më tepër e standartit ekonomik dhe
i kushteve të jetës është shoqëruar me përkryerjen shpirtërore?
Sigurisht që jo, madje mund të themi të kundërtën. Virtytet e larta
njerëzore karakteristike për epokën e Mesjetës, si : fisnikëria,
përkushtimi, besnikëria etj, tani vijnë si "relike" të një kohe të
shkuar (shpesh dëgjon të thuhet : "dashuri si në kohën e Mesjetës").
Megjithëse jetojmë në "kohët moderne", shpirti ynë priret drejt
madhështisë së veprave të letërsisë mesjetare.

Arti nuk shpjegon, por vetëm pasqyron spektrin e pakufishëm të
shpirtit njerëzor. Figura të tilla si " Natasha Rostova (Lufta dhe
Paqja", L. Tolstoi), Klajd Grific ("Një tragjedi amerikane", T.
Drajzer), Karl Grande (Evgjeni Grande", H. Balzak)-janë disa prej
personazheve të panumërta të galerisë së artit letrar, drama
shpirtërore e të cilëve paraqitet në mënyrë të gjallë dhe tronditëse
dhe që janë figura, të cilat janë skalitur në mendjen e çdo lexuesi
që ka patur rastin t'i lexojë. E mira dhe e keqja, fisnikja dhe e
ulëta, dashuria dhe urrejtja, rebelimi dhe pendesa ndodhen të
gërshetuara në figurat e këtyre personazheve.

Ja disa thënie të njerëzve të shquar, për shpirtin si frymëzues dhe
krijues i artit:

Safo, poeteshë e shquar e antikitetit, që i këndoi dashurisë,
miqësisë, natyrës etj, e cilësuar prej Platonit si : "Muza e
dhjetë", dhe që ishte e mrekullueshme për ëmbëlsinë, harmoninë,
thellësinë, sinqeritetin e ndjenjave dhe thjeshtësinë e vargjeve
është shprehur : "Me të vërtetë i bukur është ai njeri që është i
madh nga shpirti".

Leonardo da Vinçi , autor i të famshmes "Xhokonda", që ndodhet në
ekspozitën e Luvrit, në veprën e tij : "Fletoret", është shprehur:
"Piktura qëndron në krye të të gjithë veprës njerëzore në sajë të
mundësive fine që gëzon syri, që është dritarja e shpirtit".

Leonard Bershtajn, dirigjent amerikan, është shprehur :"Muzika është
diçka tmerrësisht e veçantë. Ajo s'mund të kalojë në çensurën e
trurit pa kaluar në shpirt". Virxhinia Vulf,
shkrimtare angleze, është shprehur :

"Shpirti është personazhi kryesor në prozën artistike ruse. Delikat
e subtil tek Çehovi, ai është më i thellë dhe më i madh tek
Dostojevski… Romanet e Dostojevskit…përbëhen tërësisht nga shpirti."

Shkrimtarë të tjerë të shquar : Drajzeri , Gollsuorth, Kafka, Kamy,
Xhojsi, Buxati, Markesi, Moravia etj, me eksplorimin që i bënë
shpirtit njerëzor, krijuan vepra monumentale që pushtuan botën.

Materializmi ashtu sikurse i bën një shpjegim të gabuar
nocionit "shpirt", në po të njejtën mënyrë të gabuar shpjegon edhe
nocionin "fe".
Sipas materializmit dialektik : "Feja lindi në një shkallë të
caktuar të komunës primitive, si pasojë e nivelit shumë të ulët të
zhvillimit të forcave prodhuese dhe të paaftësisë së njeriut
primitiv për të kuptuar dukuritë e natyrës që ndodhnin përreth tij."

Historia njeh plot shembuj të njerëzve të shquar që janë dalluar për
ndihmesën e madhe që ata i kanë dhënë njerëzimit për ecjen e tij
përpara dhe që njëkohësisht kanë qenë përkrahës të idesë së
ekzistimit të Krijuesit Hyjnor.

Aristoteli (384-322 p.e.s.) është një nga mendimtarët më të mëdhenj
të periudhës antike. Materializmi nga njëra anë pranon kontributin e
madh që ai dha në hedhjen e bazave të shkencës së logjikës dhe në
fusha të tjera të dijes, por nga ana tjetër shprehet se ambienti dhe
epoka ku ai jetoi, e çoi atë në pranimin e Zotit si " Shtytës të
Parë dhe të Palëvizshëm", që vë botën në lëvizje.

Frensis Bekon (1561-1626) është filozof anglez, kontributin e të
cilit materializmi e çmon lart, sepse ai hodhi bazat e një metode të
re shkencore studimi, por njëkohësisht shprehet se ishin rrethanat
dhe ambienti që e çoi Bekonin drejt pranimit të Zotit si Krijues i
botës.

Rene Dekart (1596-1650) është filozof, matematicien, fizikant dhe
fiziolog i shquar francez.
Edhe për këtë figurë të shquar, materializmi pranon kontributin e
madh që ai i dhe njerëzimit, por ndërkaq pohon se ishin rrethanat e
kohës ato që e shtynë Dekartin ta pranojë Zotin si "Shtytësin e
Parë" të lëvizjes së materies.

Vilhelm Gotfrid Lajbnic (1646-1716) është një tjetër shkencëtar me
horizont të gjerë, që dha një kontribut të madh për zhvillimin e
matematikës, të fizikës, të gjeologjisë, të biologjisë, të mekanikës
etj. Sipas materializmit krijimi i botëkuptimit filozofik të
Lajbnicit në kushtet e një Gjermanie të prapambetur, të copëtuar dhe
feudale, bëri që ai të anojë nga idealizmi. Ai e shpalli botën
ekzistuese të krijuar nga Zoti si më të mirën botë që mund të
ekzistojë. Zotin ai e quante "Monadën më të lartë", që krijon
shumëllojshmërinë e pafund të monadave të tjera, që vendos lidhjet
midis tyre dhe formon një harmoni të paracaktuar.
Pra materializmi ekzistencëen e besimit tek këto figura të shquara
mundohet ta lidhë me zhvillimin e ngadaltë të shkencave gjatë
periudhës së Mesjetës. Po a është e vërtetë kjo?
Sot kur shkenca ka ecur me hapa të fuqishme, kur niveli i forcave
prodhuese është rritur mjaft, kur revolucioni tekniko-shkencor po
ecën në mënyrë marramendëse, kur njerëzit e kanë më se të qartë
shpjegimin e dukurive dhe fenomeneve natyrore, mund të thuash se po
aq fuqishëm ekziston edhe ndjenja e besimit në shpirtin e njerëzve.

Mendimet se feja lindi si shkak i prapambetjes dhe paditurisë dhe më
pas u trashëgua brez pas brezi, do ti kundërpërgjigjeshin mjaft
raste, kur njerëz, që kanë lindur dhe janë rritur në një mjedis
familjar ateist (pra pa asnjë trashëgim fetar nga familja), janë
lindur në një epokë, kur shkenca ka ecur mjaft përpara dhe u ka
dhënë përgjigje fenomeneve dhe dukurive natyrore dhe për më tepër
kanë studiuar në shkollë materializmin dialektik për një periudhë të
gjatë të jetës së tyre-përkundër të gjitha këtyre, në një moment të
caktuar të jetës së tyre, kur ata i janë drejtuar vetëm arsyes dhe
mendimit të tyre të pavarur, duke u shkëputur nga mendimi që u është
serviruar atyre në shkollë, ata me forcë dhe me bindje e kanë
pranuar ekzistencën e Krijuesit Hyjnor.
Njeriu nuk duhet të mbetet skllav i ideve dhe doktrinave që i janë
servirur atij gjatë arsimimit të vet. Kur ai është shkëputur nga
tutela e shkollës dhe ka arritur një moshë pjekurie, duhet vetë ai
me arsyen , logjikën dhe bindjen e tij t'i japë drejtimin dhe
qëllimin e duhur jetës së tij .

Shpjegimi që materializmi i bën fesë dhe rrjedhimisht origjinës dhe
zanafillës së njeriut është i gabuar.
Me gjithë zhvillimin marramendës të teknologjisë bashkëkohore, me
gjithë rritjen e standartit ekonomik, njerëzimi e ka humbur çelësin
e kasafortës së lumturisë njerëzore. Kjo kasafortë do të mbetet e
mbyllur, derisa shkenca të mos i ndryshojë rrënjësisht idetë e saj
mbi origjinën e njeriut.
Edhe zbulimet më të mëdha shkencore janë bërë duke vënë pikëpyetjen
atje ku çdo gjë duket se është sqaruar. ("De amnibus dubitandum"-
"Dysho për gjithçka").
Derisa shkenca të bëjë një rishqyrtim të tillë, çdo njeri duhet të
përpiqet vetë për të arritur tek e vërteta.
Një nga përpjekjet që përmes vetë qenies së tij, njeriu të arrijë
tek e vërteta për jetën e vet dhe për ekzistencën në përgjithësi
është edhe meditimi. "Ndërsa shkenca nëpërmjet vëzhdimit, analizës,
zbërthimit, eksperimentit dhe verifikimit vendos pushtetin e vet mbi
natyrën, njeriu me anë të meditimit vendos pushtetin mbi vetveten."

Fusha e veprimtarisë njerëzore, nuk mund ti nënshtrohet shabllonit
teorik e llogarive statistikore-probabilitare apo hipotezave
filozofike. Ndjenjat fetare nuk futen kurrësesi në formula
matematikore.
"Besimi është ndjenjë para se të jetë teori, e cila pranohet në bazë
të argumentit. Ajo është ndjenjë zemre para se të jetë filozofi
racionale."
Shkenca merret me studimin e rregullave dhe ligjeve që sundojnë në
univers . Ajo funksionin e vet e kryen në sajë të mendjes, por ajo
në vetvete nuk interesohet të dijë se çfarë është esenca e të
menduarit dhe as për aftësinë e saj për të njohur të vërtetën. Në të
kundërtën filozofia nuk merret me anën e jashtme, ajo dëshiron dhe
tenton të depërtojë në thelbin e gjërave : do të kuptojë esencën e
materies , prejardhjen, shkakun e ekzistimit të saj, ç'është të
menduarit dhe sa është e aftë mendja të kuptojë të vërtetën.
Zoti qysh para krijimit të njerëzimit e ka ditur mirë polemikën që
do të zhvillonin njerëzit rreth ekzistimit të Zotit, krijimit,
zanafillës, amshueshmërisë së botës, polemikë që është zhvilluar dhe
do të vazhdojë derisa në Tokë të ekzistojë njeriu, të cilin Krijuesi
i tij e quan se është "polemizuesi më i madh".

Njeriu i parë krijoi botën e civilizuar me idenë e rremë se
zhvillimi material do t`i jepte fund pakënaqësive të jetës dhe
zgjidhjes së shumë enigmave." Por me gjithë zhvillimin e fuqishëm
material njeriu në fund e gjeti veten të zhgënjyer, më të mërzitur
se kurrë, me plot dilema e probleme të pazgjidhura, në ankth e
pasiguri për të ardhmen, i kurthuar nga dyshime e dilema të
shumta."

Iluzionet mbi të cilat është ngritur bota reale janë të kota dhe të
pashpresa.
Njeriu, duke qenë plot dëshira të ethshme, lakmitare dhe zilie
tregohet i pangopur, ambicioz, narcist dhe posesiv për çdo gjë.
Ai rrethohet nga objekte materiale që vetë i ka krijuar dhe që e
kanë ndihmuar për t'u bërë i civilizuar, dhe edhe pse e di që
civilizimi e ka sëmurë dhe mërzitur deri në dëshprimin, ai
megjithatë nuk heq dorë nga gjërat materiale. Madje përpiqet me
shumë mund të shpikë e të krijojë gjëra që e dëfrejnë, por përsëri
mbetet në gjendje mërzie. Shumë njerëz nuk dinë ç'të bëjnë me jetën
e tyre dhe e shpërdorojnë atë në mënyra të ndryshme. "Për shkak se
nuk mendojnë për vetën, ata ikin nga vetja, i frikësohen vetmisë,
nuk dëshirojnë asnjëherë të mbeten vetë me vetveten, pa ndonjë punë.
Për këtë shkak argëtohen me biseda boshe, me ndonjë libër të
pavlefshëm…dhe u kalon jeta sikur të ishin armiq të vetvetës, armiq
që e urrejnë dhe nga të cilët ikin. Sikur jetën personale, e ajo
është kapitali kryesor i tyre- ta bartin në shpinë, e të cilën
dëshirojnë ta hedhin që të lirohen ga ajo."

Njerëzit janë shndërruar në viktima shpirtërore të kauzës së
civilizimit dhe po përjetojnë së gjalli vdekjen e tyre
shpirtërore. "Kështu vazhdojnë të bëjnë një jetë të pajetë, jetojnë
në errësirë, të stërngarkuar me dyshim, pasiguri, hamendje,
mosbesim, iluzione, të humbur, të trazuar, të zbrazur, të
shqetësuar…".

"Njeriu pa shpirt, krijoi edhe botë pa shpirt, botë të pakuptimtë,
që shkon drejt shkatërrimit të paevitueshëm jo për shkak të mungesës
së mjeteve, por për shkak të mungesës së qëllimeve. Heqja e të
menduarit mbi kuptimin dhe qëllimin e jetës do të thotë mohim i
dimensionit trashendetal. .
Kjo është ndimjë lloj si të privosh jetën nga kuptimi i saj."

Duke u dhënë më së shumti pas njohurive shkencore dhe anës
materiale, dalëngadalë njeriu u tjetërsua.
Qëllimi i vetëm u shndërrua në përfitimin e sa më shumë të mirave
materiale në këtë botë. Njeriu e humbi ndjeshmërinë. Sentimenti i
tij u kthye në egoizëm.

Zoti e krijoi këtë botë që të jetë në shërbim të njeriut, ndërsa ai
u shndërrua në shërbëtor të saj. Paratë, veturat, puna, shëndeti,
fëmijët, të gjitha këto u shndërruan në idhuj, këto janë perënditë
të cilave u shërbehet.
Formulave të Solonit, që janë kthyer në proverba: "Pasuria nuk ka
kufij", u bëjnë jehonë fjalët e Teognisit : "Ata që sot kanë më
shumë, lakmojnë dyfishin. Pasuria kthehet tek njeriu në çmenduri."
Kush zotëron diçka, do më shumë akoma. Pasuria nuk ka objekt tjetër
veç vetvetes, e krijuar për të realizuar nevojat e jetës, mjet i
thjeshtë mbijetese, ajo kthehet në qëllim në vetvete, ajo shtrohet
si nevojë universale, e pangopshme, e paanë, që nuk ka gjë që ta
fashitë dot kurrë. Në themel të pasurisë zbulojmë një vullnet të
shtrembër, një dëshirë për të patur më shumë se të tjerët, më shumë
se pjesa që u takon, të gjithë pjesën."

Njeriu, dikur më i varfër, ishte më i lumtur kurse në civilizimin e
sotëm, në kohën e zhvillimit të shkencës, teknikës, të një mirëqenie
materiale është për të ardhur keq se në ç'gjendje të rëndë
shpirtërore ka rënë, duke qenë i mbërthyer nga monotonia, pikëllimi,
ankthi, thuajse pret shpëtimtarin e madh-vdekjen.

Jetojmë në një epokë paradoksale. Kurrë njerëzit nuk kanë jetuar kaq
pranë njëri-tjetrit, të grumbulluar e të ngjeshur si sot e
megjithatë kurrë njeriu nuk ka vuajtur më shumë nga vetmia.
Sot kur qenia njerëzore është shkatërruar në themel, është zhytur në
antagonizmin klasor, është ndarë në franksione dhe sekte fetare,
është pushtuar nga shovinizmi nën petkun e patriotizmit,
nacionalizmit apo racizmit, dhe është duke u degraduar si pasojë e
amoralitetit, do të ishte gabim të mendohej se zgjidhja e këtyre
problemeve do të gjendej në civilizimin e sotëm bashkëkohor. Njeriu
i sotëm bashkëkohor është bërë rob i vërtetë i pasioneve të veta, i
botës materiale, i shoqërisë dhe i sistemit. Pra është humbur dhe
tjetërsuar.
"Shpirti vazhdimisht pretendon dhe synon sferën më të lartë
shpirtërore, botën e panjohur nga e cila ka të njohura vetëm disa
vegime, të cilat shpërndahen, para se të paraqiten. Atëherë njeriu
kupton se kënaqësitë materiale janë jetëshkurtra dhe se kënaqësitë
shpirtërore janë në vëllim më të madh se ato materiale dhe se lënë
gjurmë më të thella në shpirt. Kështu njeriu bindet nëpërmjet
intuitës dhe jo dëshmisë racionale se kjo jetë materiale nuk është e
tëra që ekziston dhe se bota e panjohur është e vërteta ekzistuese,
duke bërë përpjekje që të ngjitet tek ajo."

Në çdo njeri ekziston një jehonë e largët e këtij kuptimi për të
shenjtën, por shumica tmerrohen kur duhet të pranojnë ekzistencëm e
saj, nga frika se mos bëhen qesharakë dhe të poshtëruar. Ky grup
njerëzish të ashtuquajtur "ateistë", por që gjithsesi janë të zhytur
në supersticion, e kanë mohuar dhe i janë larguar fesë së vërtetë,
dhe instiktivisht iu drejtohen veprimeve iracionale, shenjave,
ndodhive sinjalizuese, riteve, marrëdhënieve me ëndrrat, me yjet
etj. Kështu kjo turmë njerëzish gjithnjë e më tepër miqësohet dhe i
forcon lidhjet me këta aleatë mitikë misteriozë duke u zhytur në
supersticion dhe duke u bërë peng të përhershëm të tyre. Sot
intelektualët ateistë janë duke e çuar botën në rrugë të gabuar,
sepse kanë një shkallë të ulët të zhvillimit
shpirtëror, "Shkencëtari ateist i brumosur me dituri është më i
paditur se i paditur që i beson Krijuesit të vet, e ky nuk është gjë
tjetër veçse "materie e gjallë primitive."

Edhe djalli nuk është ateist. Ai është plotësisht i dijshëm për
ekzistimin e Zotit dhe beson tek Ai. Prandaj me plotë të drejtë një
nga shpjegimet që mund ti bëhet sot krizës shpirtërore është edhe ai
i zbrazëtisë ateiste të individit, "Kjo frikë, që arrin madje deri
në shkallën që të mos përmendet emri Zot, është treguesi klasik që
tregon humbjen e të ashtuquajturit qytetërim perëndimor. Por ende ka
shpresë për mbetjen gjallë të vlerave qytetëruese, dhe kjo varet nga
ajo që ka mbetur gjallë në zemra, nga ai kuptim i thellë i së
shenjtës dhe shpirtërores." Europa e pati të veshtirë të dalë prej
periudhës viktoriane e bashkë me peshën e narcizmit kulturor, me
gjithë rëndesën dhe magjinë e stilit barok dhe muzikën e Bahut, iu
deshën përpjekje gjigante për të dalë nga qelitë makabre skandinave,
nga gjaku i dy luftërave botërore, në gërmadhat e së cilës
bëri "katars", dhe që ka ende shumë rrugë për të bërë në këtë katars
të saj kulturor.
Osvald Spengleri i brengosur për fatin e kulturës së Perëndimit,
paralajmëron në mënyrën më pesimiste fundin e saj definitiv, e cila
sipas tij ndodhet në "fillim të mbarimit." Në perëndim edhe kur
është fjala për nevoja shpirtërore e kulturore të njerëzve,
veprimtaria kulturore paraqitet si pjesë integrale e lakmisë për
fitim material dhe produktet e saj reduktohen në mall.
"Në mungesë të çfarëdo idealeve të larta, njeriu mjaftohet me jetën
e organizimit të ngopur biologjik-e derisa është kështu-thotë
Spengleri-fundi është i domosdoshëm qoftë edhe kur është puna për
kulturën e gjatë mijëvjeçare të Perëndimit, së cilës në një ambient
të tillë nuk i mbetet tjetër veçse të përfundojë në errësirën e vet.

Kjo botë është shumë komplikuar dhe përditë dalin ide, rryma të reja
që s'bëjnë gjë tjetër veçse shtojnë konfuzionin. Bota ka parë lloj-
lloj filozofish e teorish që të zbatuara ose jo në praktikë, nuk
sollën ndonjë efekt rrënjësor të pritur nga njeriu. Disa prej tyre u
reklamuan shumë, më vonë u riparian dhe u modifikuan, apo akoma më
keq u hodhën poshtë si regresive.

Si mohues dhe si rrënues i sistemit të vlerave e shpeshherë dhe si
nxitës i fuqive të errëta, në veprën e tij "Vullneti për fuqi", Niçe
thotë : "Njeriu i lartë është jonjeri dhe mbinjeri". Sipas këtij
filozofi njeriu ngrihet në Mbinjeri, atëhere kur vepron krejtësisht
i lirë, natyrshëm, në mënyre biologjike. Pra ,për tu ngritur në
mbiqenie njeriu duhet të udhëhiqet nga reflekset, instiktet
mekanike "sepse vetëm kur vepron instiktivisht, natyrshëm dhe i
lirë, njeriu bëhet qenie e përsosur, mbiqenie. "Njeriu i Niçes, nëse
nuk ia jepin, ai e rrëmben me dhunë, ngase askush nuk mund ta
frenojë të ketë atë që kërkon.
Ky Mbinjeri nuk ka ndërgjegje, sepse ndërgjegjen e konsideron "veti
të karakterit të të ultëve, " nuk ka as moral, ngase sipas tij"
morali pengon zhvillimin e lavdishëm të njerëzve të llojit të lartë"
Sipas Niçes " vullneti për fuqi e pushtet është më i lartë sesa
vullneti për njohjen e së vërtetës".

Ndërsa Frojdi shkakun e mirëqenies ekzistenciale apo të deformimeve
të saj e kërkon në faktin sa ofron mundësi një shoqëri për
realizimin e botës instiktive të njeriut. Strukturën e
personalitetit Frojdi e pëfytyron të ndarë në tri instanca :
D "esi"ose"idi" me përbërje biologjike, 2)"uni" ose "egoja" që është
komponenti psikik dhe 3) "mbiuni"ose "superegoja" që është
komponenti social.
Mbiuni është tërësia e rregullave morale të shoqërisë që kryejnë
rolin e "çensurës" për të shuar impulset instruktive të esit (idit),
sidomos ato me karakter seksual e agresiv dhe që e detyrojnë unin
t`i zëvendësojë ato me synime morale duke luftuar për të arritur
përsosmërinë.

`Esi` është krejt i pamoralshëm, `uni' përpiqet të jetë i
moralshëm, `mbiuni' mund të jetë i hipermoralshëm dhe mund të bëhet
po aq brutal sa edhe `esi'. Sipas Frojdit : Sa më shumë e kufizon
njeriu agresionin e tij të jashtëm, aq më i rreptë, pra më agresiv
bëhet"mbiumi"ndaj "unit" të tij. Të njejtin "un" e shohim si një
diçka të mjerë që lëngon nga : bota e jashtme, nga libidoja e esit
dhe rreptësia e mbiunit.

Teorinë e Fjordit e hedh poshtë vetë realiteti i sotëm, sepse vërtet
në civilizimin e sotëm kemi një shfrim gjithnjë e më të madh të
instikteve njerëzore dhe një tkurrje të ndjeshme të normave të
moralit, por megjithatë njeriu jeton me lumturi të vrarë.
Në botën e sotme ekzistojnë aq shumë enigma të pashpjeguara sa që
askush,sado euridit të jetë, nuk mund ti kënaqë ekstremet e mendjes
së tij.

Shumë filozofë dhe psikoanalistë lodhen për të shpjeguar fenomene që
të tjerët i zbatojnë prej shumë kohësh.
Filozofi shkruan e shkruan vëllime të tëra për probleme të ndryshme
dhe së fundi lexuesi do të ndodhet i kurthuar në atë rreth vicioz në
të cilin është ndodhur edhe vet autori.

Nga vetë përkufizimi i saj filozofia është më tepër një kërkim sesa
zotërim i dijes, ajo është më tepër një pelegrin i së vërtetës, sesa
zotërues i sigurt i diçkaje.
Çdo epokë rishikon veprat e paraardhësve me sy kritik. Vepra apo
teori, vlerat e të cilave nuk janë vënë në diskutim në epokën e
tyre, kanë dalë të gabuara në të ardhmen. Kjo gjë mund të thuhet jo
vetëm për rrymat e ndryshme filozofike, por edhe për teori
shkencore, të cilat me kalimin e kohës krijuan paradigma.
Pra historia njerëzore rrotullohet në këtë rreth pohimesh e mohimesh
që prej shumë kohësh.
"Shkenca ka bërë shërbim të çmueshëm për të na treguar një botë
shumë më komplekse sesa është imagjinuar ndonjëherë. Por në formën e
saj bashkëkohore materialiste, njëdimensionale, ajo nuk mund të
shpjegojë çdo gjë… Disa shkencëtarë ngadalë po fillojnë të kuptojnë
diçka nga frika e frymëzimit të kompleksitetit dhe misterit të
gjithësisë…

"Mossuksesi i civilizimit që me shkencën, fuqinë dhe pasurinë e vet
të zgjidhë çështjen e lumturisë njerëzore do jetë fillimi i zgjimit
dhe shqyrtimit të disa botëkuptimeve elementare të pranuara nga të
gjithë. Ndër paragjykimet e para që do goditen do të jetë
paragjykimi i shkencës për njeriun. Sepse nëse shkenca nuk e zgjidh
çështjen e lumturisë njerëzore, atëherë vizioni religjioz për
origjinën e njeriut është i vërtetë, kurse ai shkencor i
gënjeshtërt."

Ka çaste kur mendja njerëzore e pakënaqur nga gjërat që e rrethojnë,
drejtohet drejt zanafillës, dhe kur këto ndjesi arrijnë nivele
kritike dhe mendja gjithmonë e më shumë mediton për një gjendje më
të lartë, atëhere vjen koha për një proces fisnik që ia largon
njeriut të gjitha dilemat e lodhshme. Mendja fiton nivele më të
larta zhvillimi dhe fisnikërimi.

"Nosce te ipsum"-(lat) "Njih veten". Këto fjalë (të Thalesit) janë
gdhendur greqisht mbi hyrjen e tempullit të Apolonit të Delfit.
Duhet guxim për të hapur derën misterioze të vetvetes, kur të
shumtëve u pëlqen të ikin nga kjo jetë duke e lënë të mbyllur
njëherë e përgjithmonë derën e frikës, derën e vetvetes…
Sokrati (496-399 p.e.s.), filozofi i lashtë dhe i urtë i
Antikitetit, objektin i njohjes njerëzore e sintetizonte në
formulën : "Kërko të vërtetën mbi botën në vetvete".

Nëse do t'i referoheshim thënies së Arkimedit : "Më jepni një pikë
mbështetjeje dhe unë kam për borxh t`a lëviz lëmshin tokësor`` -
atëherë me bindje do të shpreheshim se besimi dhe pranimi i
ekzistencës së Krijuesit Hyjnor, është pikë mbështetje në jetën e
secilit prej nesh, që pa dyshim do t'a lëvizë jetën e çdokujt drejt
lumturisë dhe suksesit. Ajni Sinani