Problemi i Mitrovices

[dodoni]

E premte, 7 prill 2006

ISH-KRYEMINISTRI BAJRAM REXHEPI SHPALOS PLANIN PER MITROVICEN

Bul Salihu
bul.salihu@gazetaexpress.com
Prishtinë, 6 prill — Ish Kryeministri i Kosovës, Bajram Rexhepi, ka paraqitur, të enjten, para Grupit Politik, një plan për integrimin e qytetit të Mitrovicës, i cili vazhdon të mbetet i ndarë që nga qershori i vitit 1999. Rexhepi ishte porositur të përgatis një dokument bazë, mbi të cilin do të punohet për t'u bërë qëndrim zyrtar i Delegacionit të Kosovës në bisedat për Mitrovicën në kuadër të bisedimeve për statusin.

Ish prefekti i parë i pasluftës në qytetin e ndarë nga një urë e hekurt mbi lumin Ibër thotë se plani i përmbahet principeve bazike të decentralizimit, por merr në konsiderim edhe shqetësimet reale që ka komuniteti serb. E kujton me dhembje ndarjen e qytetit të tij të lindjes. Akoma beson të ketë pasur marrëveshje të fshehtë, menjëherë pas luftës, që një pjesë të sovranitetit në veri të Kosovës ta ketë Serbia. Përmend emrin e ish Ministrit të Jashtëm të Rusisë Victor Chernomyrdin, por pranon se nuk ka fakte. Këtë dyshim - pohon ta ketë ndërtuar duke analizuar rrjedhën që e ka përcjell qytetin e tij të lindjes, që nga paslufta e deri më tash. Bajram Rexhepi pranon se askush nuk ka bërë sa duhet për bashkimin e këtij qyteti, as vendorët e as ndërkombëtarët.

Plani i tij, të cilin e shpalosë për herë të parë për Express, beson se do të ofrojë një zgjidhje të mirë për Mitrovicën. "Rëndësia kryesore edhe e qytetarëve të Mitrovicës, ku edhe unë jam i lindur, është që të vendoset siguria e plotë në gjithë Kosovën, por në veçanti në pjesën veriore, që të sundojë rendi dhe ligji, që realisht nuk sundon tash, që të ketë lëvizje të lirë të qytetarëve në tërë territorin e Mitrovicës, të respektohet e drejta e pronës, jo vetëm të garantohet por edhe të vendosim vetë se çka duam. Pra, që të kenë të drejtë qytetarët që të kthehen në banesat e tyre, në shtëpitë e tyre, ose që atyre që u janë dëmtuar gjatë luftës, t'u ndihmohet në riparimin e shtëpive. Pra, kjo është rëndësia kryesore për të cilën brengosen qytetarët e Mitrovicës", ka deklaruar Rexhepi, të enjten, për Express.

I ngarkuari i Grupit Politik që të hartojë planin për integrimin e Mitrovicës thotë se qëllimi kryesor i planit është që Mitrovica të jetë qytet i përbashkët dhe i integruar, ku do të garantohen dhe respektohen të drejtat e të gjithë banorëve. Problemi i Mitrovicës pritet të jetë një nga temat kryesore të bisedimeve në fillim të muajit maj në Vjenë. Para mbajtjes së takimit të katërt me radhë ndërmjet Prishtinës dhe Beogradit, në Kosovë pritet të arrijë një Delegacion nga Zyra e Kryenegociatorit Martti Ahtisaari, kah fundi i këtij muaji, për të marrë opinionet nga liderët dhe qytetarët për problemin e Mitrovicës.

Bajram Rexhepi thotë se problemi i Mitrovicës gati gjatë gjithë kohës së pasluftës është anashkaluar nga faktori vendor, por edhe nga faktori ndërkombëtar, për shkak të pamundësisë së gjetjes së një zgjidhjeje të qëndrueshme "Ka pasur disa iniciativa në vitin 2003. Ne si Qeverie, në atë kohë, kemi përgatitur një strategji e cila nuk është marrë parasysh as nga Parlamenti e as nga institucionet ndërkombëtare".

Tri vjet më pas, Bajram Rexhepit ka hedhur në letër parimet themelore për zgjidhjen e problemit të Mitrovicës, të cilat i ka prezantuar para anëtarëve të Grupit Politik, të enjten.

Rexhepi thotë se Grupi Politik është pajtuar me qasjen e tij për zgjidhjen e këtij problemi. Javën e ardhshme, në takimin e radhës të Grupit Politik, ky plan pritet të diskutohet në detaje. Fjalën e fundit do ta ketë Ekipi Negociator, si udhëheqës i procesit të bisedimeve.

Ish Kryeministri i Qeverisë së koalicionit të gjerë, të formuar pas zgjedhjeve të para të përgjithshme, pohon se ekziston një seriozitet tepër i madh i KFOR'it, Policisë së UNIMIK'ut, Grupit të Kontaktit, për vendosjen e sigurisë, të ligjshmërisë, lëvizje së lirë dhe respektimit të pronës në këtë pjesë. "Nëse këto arrihen, mendojse solucione mund të gjinden, për arsye se edhe qytetarët serbë të Mitrovicës janë lodhur nga bandat e ndryshe, nga terrorizimi që bëjnë strukturat e ndryshme paralele. Edhe ata dëshirojnë të kenë një perspektivë".

Rexhepi mendon se nëpërmjet investimeve në projekte multietnike ose ndonjë konference donatorësh do joshen komunitetet që t'i ofrohen njëratjetrës, të punojnë bashkë në ndërmarrje të caktuara. Ish prefekti i parë i Mitrovicës propozon edhe formimin e një Universitet të ngjashëm me atë të Evropës Juglindore në këtë qytet, në të cilin do të ofroheshin studime në gjuhën angleze për integrimet evropiane, administratë publike dhe për lloje të ndryshme të menaxhmetit, të cilat nuk ekzistojnë as në Universitetin e Prishtinës.

"Mandati im fillestar ka qenë që ta përgatis një plan, disa principe themelore. Pasi që u pranua ky plan, atëherë më vonë mund edhe të detajizohet. Mendoj se në kuadër të bisedimeve që bëhen për decentralizim, në fund të muajit ose në fillim të muajit të ardhshëm, do të bisedohet në mënyrë specifike edhe për Mitrovicën. Ndoshta do të ketë një viztë të ndonjë delegacioni të caktuar nga Kryenegociatori për të parë opinionet tona. E ne duhet të bëjmë një ofertë serioze".

Shtatëvjetori i hyrjes së forcave paqeruajtëse të NATO's, që në Kosovë kësaj rradhe pothuajse është harruar fare nga institucionet, ka shënuar edhe përvjetorin e shtatë të ndarjes në dysh të këtij qyteti. Para shtatë vjetësh qyteti ka qenë i bashkuar. Qytetarët shqiptarë kanë përjetuar bombardimet e NATO's në banesat e tyre në veri, ndërsa serbët në jug. Shtatë vjet pas, qyteti i Mitrovicës ka marrë dy prapashtesa që po vazhdojnë t'i bartin mbi supet e tyre banorët e katandisur nga varfëria dhe papunësia. Veriu dhe Jugu, të ndarë nga një urë e hekurt mbi lumin Ibër, shënojnë dështimin më të madh në Kosovën e pasluftës.

Askush nuk mund të krenohet me gjendjen në qytetin që në vitin 1986 i kishte krijuar Kosovës 19 mijë vende të punës në industrinë e tij. Tani, gjithë ajo industri që ka prodhuar ky vend për Kosovën është tkurrur në 1.300. Bajram Rexhepi përshkruan me dhimbje ndarjen e qytetit të minatorëve. "Ishte një moment i dhimbshëm. Deri atëherë Mitrovica ishte një qytet i integruar, i përbashkët. Personalisht kam kaluar shumë kohë në pjesën veriore, sepse ka qenë pjesa më e urbanizuar e qytetit. Tani edhe ajo pjesë duket e zbrazët dhe pa perspektivë, ku terrorizojnë njerëz të ndryshëm të krimit. Edhe vetë qytetarët serbë janë lodhur nga kjo gjendje. Prandaj, duhet t'i kthehet perspektiva qytetit të Mitrovicës. Ne duhet të kemi në konsideratë edhe shqetësimet reale të komunitetit serb dhe të gjejmë një zgjidhje funksionale, ku për interesa të gjithë qytetit të Mitrovicës do të vendosë një Bord Ekzekutiv me ndihmën e ndërkombëtarëve sa i përket sigurisë dhe sundimt të ligjit", propozon Rexhepi.

Nënkryetari i PDK'së thotë në vazhdim se ekzistojnë interesa specifike të njerëzve me ide ekstreme, që manipulohen nga struktura të caktuara nga Beogradi, për ta mbajtur peng veriun e Kosovës. "Gjithnjë me letrën e Mitrovicës kanë tentuar që çështja e statusit të kushtëzohet. Prandaj edhe kanë luajtur gjithë me atë letër, edhe pse tani dihet se ekzistojnë principe shumë të qarta ato të Grupit të Kontaktit se nuk ka ndarje të Kosovës. Ekziston një formë latente e një rreziku të tillë dhe ne duhet ta bëjmë ofetën serioze që të mos japim asnjë arsye për ndarje të Kosovës por përkundrazi të jemi dorëshlirë në të drejtat e komuniteteve".

Bajram Rexhepit, që konsiderohet si një nga njohësit më të mirë të këtij problemi, i rri në kokë tash e shtatë vjet një dyshim për ekzistimin e një marrëveshjeje të fshehtë që Serbia të ushtrojë sovranitetin e saj në veriun e Kosovës. Por, pranon se asnjëherë nuk ka pasur në dorë një plan të tillë. "Por meqë jam në rrjedha prej fillimit, ndoshta ka pasur ndonjë marrëveshje të fshehur, qoftë në atë kohë kur ka qenë Chernomyrdin, ose më vonë. Ka pasur mundësi që të jenë pajtuar që derisa të krijohen kushtet për kthimin e serbëve në pjesë të tjera të Kosovës, ta ketë një gjysmë sovraniteti Serbia në pjesën veriore. Unë jam shumë i bindur se ndoshta diku ekziston ky plan, por mua asnjëherë nuk më ka rënë në dorë, për shkak se ashtu është sjellur edhe faktori ndërkombëtar". Aludon në ndonjë marrëveshje te brendshme e cila nuk ka dalë asnjëherë në opinion. Dyshimin e tij nuk e bazon në fakte, por në rrjedhën e proceseve që kanë përcjell Mitrovicën "Po e bëj një konkludim logjik pa të dhëna të sakta. Askush nuk mund të më bind në të kundërten se nuk ka pasur një plan të tillë. Rrjedha si ka shkuar të çon në përfundim se ka mundur të ekzistoje ndonjë marrëveshje e tillë".

Esenca e planit të tij është një Mitrovicë e integruar. Mbetet të shihet nëse pas
bisedimeve në Vjenë ideja për integrim do të ngadhënjejë, apo ajo për formalizim të ndarjes.

[dodoni]

Jo "dërzhavë" në shtet

Shkëlzen Maliqi
shkelzen.maliqi@gazetaexpress.com

Zyra e Ahtisarit në Vjenë paralajmëron se njëri prej kompromiseve në negociatat shqiptaro-serbe do të jetë ndarja e Mitrovicës në dy komuna mbi bazat etnike. Kjo çon në legalizimin e gjendjes aktuale. Prej përfundimit të luftës e deri më sot veriu i Mitrovicës edhe ashtu ka qenë më shumë se komunë në vete. Ka qenë madje edhe "dërzhavë në vete" me ato rojet e urës dhe strukturat e pushtetit dhe të shërbimeve publike që në fillim hapur e pastaj në format kinse të maskuara, e bënin veriun faktikisht pjesë të Serbisë, jo të Kosovës. Dhe nëse tani ndërkombëtarët po kërkojnë që kjo gjendje të legalizohet, që serbët të kanë një komunë në vete ku shumica dërmuese do të jetë serbe, a do të thotë kjo se veriu i qytetit do të ndahet jo vetëm nga pjesa jugore shqiptare, por edhe faktikisht - nga Kosova?

Disa forca në Kosovë që nga fillimi kanë alarmuar gjendjen në Mitrovicë, duke parashikuar se po përgatitet dredhia dhe copëtimi i Kosovës. Këto forca legalizimin e komunës serbe mund ta shfrytëzojnë për inicimin e reagimeve më të ashpra kundër ndarjes dhe për rrëmihje në opinion të autoritetit të delegacionit negociator të Kosovës.

Qeveria e Kosovës nga këto forca edhe ashtu shikohet si e paaftë dhe e korruptuar (për çka pjesërisht edhe mund të kenë të drejtë), dhe tani mund të pritet kanonada e akuzave edhe më të ashpra: "A ju kemi thënë me kohë se do të tradhtojnë në Mitrovicë!"

Vërtet, çfarë mund të janë pasojat e këtij propozimi që është formuluar në Vjenë, por që duhet ta ketë myhyrin e zyrave më të mëdha të diplomacisë ndërkombëtare. A nuk na ka thënë që para një viti Nikolas Bërnsi se duhet të përgatitemi për kompromisin historik. Dhe tani, në dy muajt e fundit, jo vetëm zyra e Ahtisarit, por edhe kancelaritë më me ndikim, e prinë në këtë Britania e Madhe, po thonë, nga njëra anë, që për Kosovën praktikisht nuk ka status tjetër pos pavarësimit, kjo si një lloj shok terapie për serbët e Kosovës dhe Beogradin zyrtar, dhe nga ana tjetër, tani edhe shqiptarëve po kështu si pjesë e shok terapisë, po dërgohet haberi për ndarjen e Mitrovicës.

A është ky pazari dhe kompromisi i madh - ndarja e Mitrovicës dhe decentralizmi i pushtetit, si kompensim për pavarësinë e Kosovës?

Kuptohet, kjo është një formulë e thjeshtëzuar. Si matematikë nuk tingëllon edhe aq keq. Por, në realitet, mund t'i dalin njëqind bishta dhe komplikime. Komplikimi më i madh do të ishte vërtet nëse në veri heshturazi do të legalizohej "dërzhava" e Serbisë dhe urat mbi Ibër do të shndërroheshin në kalime ndërkufitare mes një shteti dhe një të themi si skeptikët, gjysmështeti. Këta skeptikët me gjithë ndjellakeqit, ndoshta edhe kanë drejtë kur thonë se kompromisi i propozuar me ndarjen e Mitrovicës nuk ka si të dalë i mbarë. Por, në këtë moment të parë, më duket se nuk ka shumë arsye që të nxehemi dhe ta marrim këtë çështje me nxitim.

Para së gjithash, lypset të kemi, edhe delegacioni negociator edhe opinioni, një qasje më holistike, çka do të thotë, të kemi parasysh tërësinë e zgjidhjes. Nëse ndalemi në detalet, sidomos ato që duken të dëmshme dhe edhe të dhimbshme, mund të ngatërrohemi dhe ta humbim fijen e zgjidhjes së lëmshit, çka do të na çoj në humbje të kohës dhe energjisë. Për Kosovën sot nuk është me rëndësi jetike zgjidhja e statusit, por edhe që kjo të ndodh sa më shpejtë. Çdo muaj vonese do të na kushtojë shtrenjtë, jo më vitet, në marrjen e timonit, fillimin e ndërtimit të një sistemi funksional dhe të ndërgjegjshëm, për zgjidhjen e problemeve të grumbulluara ekonomike, sociale e të tjera, që në mënyrë galopante kërcënojnë ardhmërinë e Kosovës.

Por, ti kthehemi konkretisht sfidës së ndarjes së Mitrovicës. Nëse kjo sot shikohet si një çështje e ndarë, sigurisht se duket si një zgjidhje që do të mund të mbetej si kërcënim i përhershëm për stabilitetin e Kosovës. Nëse përtej urës vërtet do të mbetet "dërzhava" serbe, do të kemi një gjendje anomalike. Por, mendoj dhe shpresoj se këtë zgjidhje duhet shikuar të ndërlidhur me parimet tjera të zyrës së Ahtisarit, që komunave në Kosovë, atyre të vjetra dhe të rejave që do të formohen, u jep disa të drejta dhe pushtet të decentralizuar, por jo ato të dërzhavës, madje as të autonomisë, në kuptimin se komunat serbe, ose ndonjë bashkësi komunash serbe me veriun e Kosovës si kryeqytet të kësaj njësie administrative serbe, do të kishin të drejtat e autonomisë politike të territorializuar dhe sfiduese potenciale të tërësisë dhe funksionalitetit të shtetit të Kosovës.

Sado që kompetencat e komunave, edhe ato me përbërje etnike jo shqiptare, do të janë të avancuara në disa fusha, këto megjithatë nuk duhet të ekzagjerohen dhe të kuptohen si funksione të dërzhavës. Funksionaliteti i çdo zgjidhjeje për Kosovën, për decentralizim, për Mitrovicën, madje edhe për statusin e Kosovës si shtet i pavarur, duhet të shikohet në tërësi si pjesë e ndërvarur me zgjidhjet tjera. Ne sot nuk e kemi ende idenë e plotë të kësaj tërësie. Shohim copat e mozaiku, por jo si do të duket ai kur të përfundohet.

Cilat do të janë kompetencat e komunave, cilat e shtetit qendror, dhe çfarë do të jetë roli i faktorit ndërkombëtarë në fazat kalimtare. A do të jetë Mitrovica në të vërtetë si Mostari në Hercegovinë, që edhe atje urat ndajnë dhe jo bashkojnë qytetin? Një element tjetër që ndjell frikë dhe mosbesim është kushtëzimi i vizioneve dhe qëndrimeve tona nga përvojat e së kaluarës, jo nga ideja se këto zgjidhje që po vijnë, nuk do të janë ato të dikurshme. Komuna serbe në veri të Mitrovicës nuk do të jetë si SAO-të e dikurshme që pastaj u bënin "dërzhava". Të paktën nuk do të duhej të ishte kështu. Por edhe ne kosovarët duhet të fillojmë të mendojmë ndryshe për funksionalitetin e shtetit të ardhshëm, nëse aty do të duhej të kishte vend për një brez të rinj serbësh, me të gjitha të drejtat politike dhe kulturore, edhe me universitetin e tyre, por si pjesë e Kosovës dhe në një të ardhme më të vonshme, si urë ndërlidhëse me shtetin fqinj.