P. Batiffol
Dorëshkrimi Grek nga Berati i Shqipërisë - Codex Purpureus [Φ]1)
I
Berati2) është një qytet i vogël turk i vendosur në hyrje të qafëmalit Apsus. Për të arritur në Berat nga porti më i afërt, Vlora, duhen pesëmbëdhjetë orë kalërim; rruga pothuajse nuk ekziston fare. Qyteti është i besimit mysliman; nga larg dallohen minaretë, të cilat zgjaten mbi shtëpitë e bardha dhe kopshtet e tyre; në hyrje të qytetit ndeshim varrezat e vjetra të të parëve. Tregu është në qendër të qytetit: ndeshim haxhi dhe hoxhë me çallmë në kokë, ushtarë dhe zyrtarë turq; herë pas here edhe gegë e vlleh, tregtarë nga rrethi i Elbasanit; përfundimisht edhe shumë hebrej, të cilët dallohen nga fesi i zi; por, gjithsesi dominojnë shqiptarët dhe gjuha shqipe. Pjesa e qytetit të vjetër është e rrethuar me mure gjysmë të rrënuara nga koha bizantine; këtu është Kalaja, tokë greke dhe e krishterë në të cilën nuk gjejmë asnjë gjurmë të xhamive apo pazarit, ngaqë banorët janë të gjithë grekë. Në këtë pjesë ndodhet edhe shtëpia e ipeshkvisë, e ashtuquajtura "Mitropolija e Shenjtë". Zbrita tatëpjetë në brendi të Kalasë, ku mora me qera një shtëpi, dritaret e së cilës shikonin bedenat e kalasë; kisha përshtypjen sikur po vështroja jetën mesjetare bizantine, "në themën Beratase".3)
Në "Mitropolí" [ipeshkví] më priti mitropoliti ortodoks, shkëlqesia e tij, prelati i shumëditur, imzot Anthime Alexoudis. Si mitropolit i Mitropolisë së shenjtë, ai i ishte përkushtuar arkeologjisë, kur këtë ia lejonin punët dhe detyrimet e shumta zyrtare. Është anëtar i jashtëm i Sinodit të Stambollit, ku çdoherë e thërrasin me nofkën: "miku i artit", nofkë të cilën imzot Anthime Alexoudis, vërtet e meriton. Ka zbuluar disa mbishkrime, ka botuar disa medalione;4) në shtëpinë e tij, ka një koleksion modest, me shumë eksponate antike, me një vlerë të jashtëzakonshme,5) që i bën nder të veçantë mitropolisë.
Vetë qyteti i Beratit nuk është vendbanim antik, ngase nuk janë zbuluar mbishkrime, ndërtesa apo gjëra të tjera nga lashtësia. Në qytet kanë arritur disa eksponate nga antika jo shumë të rëndësishme, por, në qytet ruhen disa dorëshkrime, të cilat janë tepër të veçanta dhe shumë të vjetra. Është e domosdoshme të theksoj se si i kam zbuluar dhe kush më ka treguar për ekzistencën e tyre.6)
Kur në vitin 1875, Duchesne ishte i ngarkuar me delegacionin që do të shkonte në Malin Athos, u shkëput nga rruga dhe vajti deri në Patmos për të përshkruar disa pjesë të dorëshkrimit grek N të Testamentit të Ri. Custos-i i bibliotekës së manastirit "Théologue", imzot Sakkélion-i, i cili tash jeton në Athinë, i tërhoqi vëmendjen për një vëllim të një dorëshkrimi grek për të cilin mendonte se ishte i ngjashëm me pjesët e dorëshkrimit N, ngase sikur ky, ishte i shkruar me shkronja argjendi dhe në purpur. Duke shënuar këtë të dhënë, Duchesne, e përmend këtë dorëshkrim vetëm një herë, në vitin 1881, në një studim të tij kritik, si një kujtim të veçantë.7) Në Greqi, ky njoftim nuk ka shqetësuar askënd, por në Gjermani8) po; dhe mund të thuhet se në vitin 1884, Duchesne ishte i vetmi i cili në botën shkencore kishte njohuri për ekzistencën e këtij dorëshkrimi të purpurt. Kur më ka ftuar që ta shikoj, kam kërkuar shënime plotësuese të cilat m'i ka ofruar Sauvaire, konsulli françez në Janinë, me anë të letrës, datë 27 nëntor 1884, ku ndër të tjera shkruan: "Ipeshkvi i Mitropolisë së Beratit, imzot Anthime Alexoudis, para disa vjetësh, ka botuar në gjuhën greke studimin: "Description abrégée et historique de la sainte métropole de Belgrade, aujourd'hui Bérat"9) [Vështrim i shkurtër historik i Mitropolisë së shenjtë të Belgradit, Beratit të sotëm], vepër kjo shumë pak e njohur dhe sipas mendimit tim, nuk ekziston asnjë përkthim në ndonjë gjuhë të tjetër. Vepra ka këtë përmbajtje; marr guximin të bëj përkthim tekstual të saj: "Kap. IX. Dorëshkrime të vjetra në pergamen. Mitropolia e Beratit ruan edhe disa dorëshkrime dhe libra të shenjtë:
1o Ungjillin e Shenjtë, i cili ruhet në kishën e famullisë së Ungjillëzimit në Kalanë e Beratit, të cilën, të gjithë besimtarët e krishterë e besojnë dhe e nderojnë sipas traditës së lashtë; dorëshkrimi i atit tonë, shën Gjon Gojartit, kryeipeshkvit të Stambollit, për festën e të cilit, çdo vit thuhet mesha e shenjtë episkopale. Gjatë gjithë kësaj kohe, sa zgjat kjo, dorëshkrimi është i ekspozuar në famulli: që të gjithë besimtarët të mund ta shikojnë, ta puthin, nderojnë duke u përkulur para tij me respektin më të madh. Shkronjat e këtij Ungjilli të Shenjtë janë të shkruara me flori [të gjitha janë kapitale, M.A.] si dhe të gjitha nistoret e çdo kapitulli. Në fillim të çdonjërit nga të katër Ungjijtë, është portreti i Ungjillorit, i punuar prej floriri.
2o Ungjilli i dytë, po ashtu shumë i vjetër, përmban vetëm tekstin e Ungjijve të shën Mateut dhe shën Markut. Ruhet në kishën e shën Gjergjit në të njëjtën famulli. Shkronjat janë prej argjendi të shkruara në pergamen me ngjyrë qershie [të kuqe, M.A.] të mbyllur, ndërsa nistoret janë të shkruara me flori dhe argjend të vëna në rreth dhe brenda kornizës. Në njërën anë të kopertinës, me shkronja të një kohe shumë të lashtë, është e shkruar kjo vërejtje: "Shikoni shkronjat e këtij Ungjilli të shkruara me dorën e vetë shën Gjon Gojartit, kur ishte dhjak ungjillori në atdheun e tij në Antioki...".
3o Një dorëshkrim tjetër Ungjilli, mjaft i madh dhe shumë i rëndë, i lidhur me kopertina argjendi sikurse edhe dy të parët, është pronë e kapitullit10) tonë. Në të njëjtën kishë, ruhet edhe një Ungjill tjetër i formatit të vogël, i shkruar në pergamen.
4o Në fund fare, ekzistojnë edhe dy dorëshkrime të Ungjijve, në pergamen të bardhë, të cilët ruhen në kishën e famullisë së Mangalemit11)
Me këtë pjesë të veprës së Alexoudis-it, ne u njohëm me dorëshkrimet Ungjillore të Beratit. Mendoj se është e domosdoshme të flas për këtë, fillimisht, ngase duhen sqaruar disa aludime të dyshimta, për të cilat ka folur në Athinë,12) duke i llogaritur si të domosdoshme, Sakkélioni, i cili pretendon se zbulimi i parë i Beratinus-it, i takon Alexoudis-it, dhe për të përforcuar një ide të tillë, për ipeshkvin arkeolog, bën citimin e këtyre radhëve, të cilat ne i përkthyem, duke pretenduar se nuk kishte asnjë njohuri për këtë; gjë që hapur vërehet se nuk është e saktë.
Krijoni Kontakt