Besa, nderi, burrnia a janë moderne?

[Davius]

Zef Ahmeti

Kanunet njihen tek shqiptarët si sisteme të pashkruara juridike dhe thirrja në ato rregulla, edhe sot në shekullin 21, janë trajtuar si negative brenda botës shqiptare por edhe nga studiues të jashtëm si të dëmshme për rrjedhat moderne me arsyetimin, se rregullat që sanksionon ky sistem juridik janë “jopërparimtar” të “vjetruar”, “arkaike e mesjetare”.

Tendenca e paraqitjes së rregullave të kanunit (kanuneve) si kontraproduktive, që pengojnë zhvillimin e shoqërisë, vjen si pasoj e shumë ngjarjeve që kanë përshkruar proceset e zhvillimit në shoqërinë shqiptare duke i bashkangjitur, sidomos, keqinterpretimin, keqpërdorimin e deri në shkallën sa është plasuar si sistem shkatërrimtar për shoqërinë shqiptare. Por a është Kanuni (kanunet) me të vërtetë i tërë i tillë? Cili ishte qëllimi i së drejtës së pashkruar shqiptare? A reflekton ai (ato kanune) elemente identifikuese tipike shqiptare, apo formuluar ndryshe, cilat janë institutet themelore që sipas këtij sistemi paraqesin edhe elementet tipike shqiptare dhe a janë të përdorshme për aktualitetin e sotshëm?

Mendoj që jo. Sistemi juridik i Kanunit (kanuneve) në gjirin e tij (tyre) përmbajnë elemente që, varësisht prej interpretimit, pa asnjë mëdyshje mund të klasifikohen si moderne për kohën kurë ai sistem aplikohej me intensitet. Të tilla janë besa, nderi dhe burrnia. Elementet që mund t`i gjejmë në ato rregulla mundemi t`i krahasojmë, sidomos disa institute, me trendet aktuale moderne të rregullave e ligjeve. Interpretimi i besës, nderit dhe burrnisë në kontekstin aktual nuk hasë në asnjë vështirësi. Përkundrazi! Këto elemente të identifikuara si “shpirti shqiptar” do të ndihmonin edhe integrimet evropiane, dhe fundja janë specifika që kundërshtojnë fenomenet negative që po i kërkon Evropa.

Ato mund të sillen në lidhje të ngushtë me standardet dhe ecjet moderne. Kërkesat e Evropës në adresën e shqiptarëve do të plotësoheshin në një shkallë të lartë vetëm me (ri)aktivizimit dhe marrjes para sysh të këtyre elementeve që janë pjesë e identitetit shqiptar, në kontekstin aktual. Ne nuk duhet që ta shkelim atë traditë të shëndoshë që ka ky popull. Fundja, a duhet forcë e jashtme të na imponojnë ato specifika që në të vërtetë janë vetë kulturë jona?

[ZANOR]

E Bukura e Djeshme - E shemtuara e sotme

Krejt mvaret se sa eshte zhvilluar njeriu, sa eshte ngritur vetedija e tij kombetare. Per disa Kanuni e kodet e djeshme jane prezente edhe sot e kesaj dite edhe duhet aplikuar, sepse mentaliteti i ndryre, i pazhvilluar, vetedija e pangritur, nuk mund te preferoj aplikim rregullashm, disciplinash e te drejtash zakonore e ligjore, as sot as neser. Sa mund ta dijme se per kend duhet kanuni edhe sot? Nese jane ne nivel te duhur Besa, Nderi e Burrnia shqiptare (bile ne ate nivelin e djeshem te kohes se kanuneve), kuptohet se kanuni eshte arkaik, mesjetar i panevojshem...

Sa e mbane shqiptari Besen sot, Nderin e Burrnine (thene ne pergjithesi), jo qe duhet aplikuar kanuni, por edhe te dyfishohet jetesimi i tij. Mu peeer ato tri arme kryesore te shqiptarit: Besa Nderi e Burrnia, qe dje e sot ia kane zili e lakmi nje bote - shqiptari qendroi stoikisht nen token e qiellin e plumbet te roberise shekullore! Tkurrja si mbrojtje ne familjen patriarkale (shumeantareshe) me keto tri arme ekzistente mbajti gjalle shpirtin stoik shqiptar!

Pyetja: sa i mbajme sot keto tri arme ne brez vetedijeje?

[ZANOR]

E Bukura e Djeshme - E shemtuara e sotme

Krejt mvaret se sa eshte zhvilluar njeriu, sa eshte ngritur vetedija e tij kombetare. Per disa Kanuni e kodet e djeshme jane prezente edhe sot e kesaj dite edhe duhet aplikuar, sepse mentaliteti i ndryre, i pazhvilluar, vetedija e pangritur, nuk mund te preferoj aplikim rregullashm, disciplinash e te drejtash zakonore e ligjore, as sot as neser. Sa mund ta dijme se per kend duhet kanuni edhe sot? Nese jane ne nivel te duhur Besa, Nderi e Burrnia shqiptare (bile ne ate nivelin e djeshem te kohes se kanuneve), kuptohet se kanuni eshte arkaik, mesjetar i panevojshem...

Sa e mbane shqiptari Besen sot, Nderin e Burrnine (thene ne pergjithesi), jo qe duhet aplikuar kanuni, por edhe te dyfishohet jetesimi i tij. Mu peeer ato tri arme kryesore te shqiptarit: Besa Nderi e Burrnia, qe dje e sot ia kane zili e lakmi nje bote - shqiptari qendroi stoikisht nen token e qiellin e plumbet te roberise shekullore! Tkurrja si mbrojtje ne familjen patriarkale (shumeantareshe) me keto tri arme ekzistente mbajti gjalle shpirtin stoik shqiptar!

Pyetja: sa i mbajme sot keto tri arme ne brez vetedijeje?

[miko]

Duke patur parasysh që shoqëria avancon,modernizohet,dhe si rrjedhojë ndryshon, atëherë dhe këto sisteme të pashkruara/shkruara juridike u imponohet të mbajnë hapin me realitetet shoqërore.Ligji të tilla të pashkruara kanë ekzistuar në të gjithë Europën në një moment të caktuar.Biles në sistemin anglo-sanksion ky sistem (common law) është akoma sistem që mban ekilibrin mes realiteteve shoqërore,por njëkohësisht mban dhe hapin me ndryshimet në shoqëritë përkatëse.Fakti që Kanuni konsiderohet si i dëmshëm për shoqërinë Shqiptare qëndron pikërisht tek mos mbajtja e hapit me ndryshimet shoqërore.Diçka e tillë është e domosdoshme për një shoqëri që ndryshon dita ditës,e problemet shoqërore sa vijnë e shumfishohen e njëkohësisht komplikohen...

Gjithsesi me Kanunin si ligj të pashkruar tradicional,nuk kemi pse të ndihemi inferiorë,përkundrazi të mburremi.Ishte një sistem i cili për momentin përkatës dhe popullsinë që ishte destinuar ishte tepër i dobishëm dhe i frytshëm.Problemi qëndron që fatkeqësisht shpesh keqinterpretohet dhe siç thash më lart mosarritja e realiteteve shoqërore.