Identiteti evropian i shqiptarëve

[Lunesta]

Fajin ne kete mes e ka vete Kadare qe futet ne polemike me marrokun Qose qe nuk eshte fare i kalibrit te Kadarese. Kadare eshte anetar i Akademise Franceze, pra i takon nje orbite tjeter intelektuale frekuencat e se ciles Qose si gjen dot kurre pasi aq kapacitet i ka dhene zoti.

Qose pasi ka deshtuar ne gjithe ndermarrjet e tija te larmishme politiko/letrare ka vendosur ti jape nje shkelqim te fundit emrit te tij kuke e bashkengjitur me dhune me emrin e Kadarese (si 'm*ti pas kepuces' thote poplli). Kadareja ben gabim qe ja jep kete kenaqesi atij tuafi.

Ik o qose dhe apliko se mos te pranon si anetar akademia e arabise saudite (nese ka nje te tille)

[dordi1]

Me dashte me u mate me Kadare, ashte si me u dashte me u mate me diellin!
Sa me shume ai ndricon aq ma e shkurter bahet hija...


Megjithate, sot jetojme ne nje bote te lire dhe kushdo mund te shprehe mendimet e tija ne baze te te cilave do te vleresohet.


Por, dy jane pikat e referimit per identitet shqiptar: Gjergj Kastrioti dhe Rilindja!


Kush ka mundesi me lexue midis rrjeshtave nuk e besoj qe do ta kete te veshtire t'a kuptoje mesazhin qe do me kalue Kadare nepermjet kesaj esse brilante...


Si ka thone tjetri? Nuk pata kohe qe te shkruaj shkurt prandaj ju shkruajta gjate! qe vlen edhe anasjelltas

[Albo]

Aurel Plasari: A ka miq te vertete te mendimit te Kadarese?

E Premte, 23 Qershor 2006

...Nga te gjithe ata qe jane lexues, dashamires, vleresues ndonjehere edhe himnizues te Kadarese, a ka nga keta miq te vertete te mendimit te tij. Dhe ja cfare konstatoj une, se shpesh edhe ata qe ngulmojne ne mbeshtetjen e mendimit te Kadarese, te tezave dhe qendrimeve te tij..., flas per mendimin kulturor qyteterimor, ne dac edhe politik. Shpesh, nje pjese e tyre kane prirjen te merren me gjethen, duke pasur para pemen. Dhe harrojne nje ceshtje qe ka te beje me trungun e mendimit bashkekohor te Kadarese ose shqetesimit te tij bashkekohor, te cilin e ka shprehur prej kohesh. Kjo ide bazilare, te cilen miqte e rreme e harrojne dhe e shmangin, eshte thene prej Kadarese ne nje konference ne Tirane… implikimi i padrejte juridik dhe kushtetues i Shqiperise, duke e perfshire ne konferencen e nje grupi vendesh ne te cilen Shqiperia nuk ka asnje atribut juridik dhe kushtetuese, pse te perfshihet, dhe ajo eshte Konferenca e Vendeve Islamike. Edhe ne kete ese te tij te fundit, Kadareja vijon ta permende kete shqetesim te tijin….

Nuk u be e qarte asnjehere, se cfare e shtyu qeverine e pare demokratike te bente nje levizje te tille. Nje dergatat shqiptare fluturoi me avion per ne Xhedah, pas te cilit Shqiperia u gdhi ne ligen islamike. Ajo eshte pranuar ne dhjetor 1991, si anetare vezhguese, kurse ne dhjetor 1992 eshte pranuar si anetare me te drejta te plota. Ne kohen kur ka ndodhur ky akt, i cili eshte ende i paratifikuar nga Parlamenti shqiptar, argumenti qe eshte dhene asokohe ka qene naiv, pasi edhe ai ka qene i ri ne politike ne ate kohe: “Ne nuk kemi c’te humbasim nga kjo pjesemarrje, vetem do fitojme”, por ky nuk eshte argument…

[ZANOR]

kosovaret e albanezet kunder shqiptareve

mund t'i duket dikujt i cuditshem ky titull,por eshte me se i vertete. Shqiptare jane ata qe duan dhe veprojne per nje shtet te bashkuar e te forte shqitar, kurse kosovare e albaneze jane ata qe fusin mish dhije mu ne nervin e identitetit shqiptar, qe formojne klane e kurthe ndasishe e percarjesh shqiptare!

Shqiptaret dallojne shume nga kosovaret e albanezet, qe mundohen te formojne mure ndasishe fetare e krahinore - kur dihet se Kosova e Albania jane vetem dy krahina te nje shteti shqiptar. Shqiptaret veprojne e luftojne per Shqiperi te bashkuar, kurse keta albanezet e kosovaret, qe mbrojne republiken e Albanise se krishtere edhe republiken e Kosoves muslimane, gjoja duke ndare e percare, me mentalitete provinciale, krahinore, fisnore, fetare, nuk mund te kene nje identitet shqiptar! Te keshe identitet shqiptar, duhet te jeshe i paster
i papolitizuar, i pafetarizuar, i pahelmuar nga dogmat, qellimet bllokiste, te keshe nje nerv te paster kombetar, te mos keshe brenda vetes sekrete kobzeza, ta shikosh vetveten guximshem ne fytyre - parase ta shikosh tjetrin!

Shqiptar, me identitet shqiptar, mund te mos jete ne Tirane e Prishtine, e mund te jete kudo ne rruzullin tokesor, ku identgiteti i tij nuk pranon asnjefare ndasie fetare e krahinore, fisnore e kulturore - por te jete e veproje sikur nje shqiponje
e gjalle ne flamur, si simbol ambasador i kombit tone!

Per tu vertetuar, mund te shihet a me shume ka shqiptar, apo kosovare e albaneze e arbereshe! Une mendoj se shumca jane - shqiptare, kurse ata provincialistet, fetaristet, qe dyshojne ne qyteterimin shqiptar ilirian dhe i shpifen nje tjetrit qyteterim, qe iu vie duhma e kembeve edhe duhma e gojes - jane te humburit ne historine shqiptare!

Kunder identitetit shqiptar, nuk jane vetem disa kosovare e albaneze, duhemkembesh e duhemgojesh e duhemmendjesh, por jane ato forca qe pengojne, luftojne bashkimin e trojeve shqiptare! Shpesh njeriu mund ta verboj edhe vetveten padije: duke e menduar kombin si nje teresi te pandashme, e duke vepruar nga nje pjese e kesaj teresie, qe helmon, duke keqperdore interesin kombetar, ne dobi te nje interesi personal e politik!

Sa po zvoglohen e zbehen vetiu, deri ne njefare zhdukje parasyve e mendjes disa figura kombetare, deri tek disa qe po behen faculeta hundesh, qe sikur dyshojne ne identitetin shqiptar.

Tash a po dini kush jane shqiptaret, e te gjithe tjeret: albanezet e kosovaret e arbereshet?

[Rejjan]

Diskutim i një cikli të mbyllur

Bujar RAMAJ

Ka kohë që në shtyp dhe në ambientet publike, nisur nga përplasja
Kadare - Qose, vazhdon të debatohet mbi indentitetin shqiptar. Pyetja
shtrohet: Cili është qëllimi i këtij debati, përse ndodh, ku qëndron e
mira e tij, a ka karakter personal apo ai ndikon në mbushjen e
boshllëkut tonë, në lidhje me identitetin kombëtar? Një gjë që
kërkohet do të thotë se mungon. Kur ke nevojë për dritë e kërkon atë,
kur ke nevojë për shi e kërkon atë, kur ke nevojë për ujë e kërkon
atë, kur të mungon dija e kërkon atë... pra, kur nuk ke identitet e
kërkon atë.

Mendoj se këtu është kriza. Ajo që vihet re në debat, e
nënshtresëzuar, është përkrahja hapur e atyre pro Kadare dhe pro Qose.
Nuk mund të mbulohet e grisura me andrime. Ne kemi nevojë për një dush
sinqeriteti, kemi nevojë t�i themi gjërat ashtu si janë dhe të mos
trembemi prej tyre.

R.W.Emerson në librin e tij �Udhëheqje në Jetë� thotë se �...Dy gjëra
më tmerrojnë, injoranti i devotshëm dhe dijetari që s�beson�. Realisht
të dy, Kadare dhe Qose, në shkrimet e tyre shprehen se nuk besojnë.
Besimi të rreshton menjëherë në një krah së të vërtetës, mosbesimi të
rreshton në krahun e kundërt.

E vërteta është se nuk ka identitet kombëtar, por ka vetëm identitet
fetar. Derisa morali, kultura, psikologjia, shpirtërorja dhe e drejta
kanë burime religjoze, identiteti është religjoz. Ngjyra, gjuha janë
dukuri dhe mjete shprehëse dhe nuk mund të lidhen me thelbësoren.
Kombet i dallon vetëm ngjyra dhe gjuha, të tjerat janë religjoze.

Historia njerëzore është dëshmia më e mirë e këtij fakti. Sa herë që
raca njerëzore ka dashur të dalë nga identiteti fetar, si në
komunizëm, ajo kthehet prapë tek identiteti i saj fetar. Jashtë këtij
identiteti ngelen vetëm jobesimtarët, të cilët kërkojnë identitet duke
e ndjerë që nuk e kanë. Midis identitetit fetar dhe atyre që nuk kanë
identitet lind bashkësia e ashtuquajtur �identitet kombëtar� dhe kjo
del më e theksuar në vende, ku shkalla e përqindjes së popullsië, e
cila nuk beson është e madhe ose kur popullsia është me besime të
përziera, si në rastin tonë. Në imazhin tonë na duket se disa kombe
kanë identitetin e tyre kombëtar, jo se në esencë ato janë fetare, por
duken më kompakte, se janë të të njëjtit besim dhe kanë shkrirë në
një, identitetin fetar me psikologjinë kombëtare. P.sh sllavët kanë të
shkrirë indentitetin fetar dhe psikologjinë kombëtare, grekët,
gjermanët etj. Ne jemi një komb i rallë në botë, që kemi tri besime,
kjo bën që të mos kemi një identitet fetar, por tre, ku vetëm gjuha
dhe territori ku shtrihemi na bashkon. Vështirësia qëndron në atë që
ne si popull nuk kemi të unifikuar psikologjinë kombëtare me
identitetin fetar, kjo ka shkaktuar krizën për identitet. Ndoshta të
parët që e zbuluan këtë krizë dhe luftuan për ta unifikuar ishin
rilindasit tanë të mëdhenj, të cilët ngritën një ideologji të tërë për
këtë unifikim, të identitetit fetar me psikologjinë kombëtare, që ne
sot duam ta quajmë identitet shqiptar. Populli e ka kuptuar
instiktivisht këtë kërkesë prandaj në heshtje, ai, në një farë mënyre
e ka zbatuar praktikisht idenë e rilindasve, që ne i themi tolerancë
fetare, bashkëjetesë, indentitet kombëtar. Çdo tendencë për ta prishur
këtë situatë solide e të qëndrueshme, duke e kanalizuar në qytetërim
perëndimor ose lindor është jashtë natyrës të këtij standardi që ka
kombi, duke shkaktuar vetëm përçarje.

Përçarja është gjëja më delikate që kemi, pasi uniteti ynë si komb - i
veçantë nga kombet e tjera - ngrihet mbi ndarjet që kemi brenda vetes
sonë: kemi ndarjen fetare; në myslimanë, ortodoksë, katolikë dhe
mosbesimtarë; kemi ndarjen krahinore, e ashtuquajtura në gegë dhe në
toskë; kemi ndarje territoriale jashte truallit mëmë si Kosova,
shqiptarët e Malit të Zi, Maqedonisë, çamët etj., por ne kemi brenda
qenies sonë, ende me pasoja, ndarjen klasore të shkaktuar gjatë
periudhës totalitare. Pra, uniteti dhe psikologjia jonë kombëtare
ngrihet mbi ruajten e ekuilibrit të këtyre ndarjeve. Sa herë
kundërshtarët tanë ose politika e mbrapshtë shqiptare kërkon të
përçajë shqiptarët mjafton të nxisë një nga këto identitete ndarëse.

Të gjitha luftrat, ndarjet, mospranimet, rebelimet, kontradiktat janë
të ngritura mbi këto identitete ndarëse. Kështu, sa herë që një
identitet fetar ka mbizotëruar ose mbizotëron në Shqipëri, do të kemi
më vonë hakmarrjen e tjetrit. Kështu, gjatë Perandorisë Osmane
dominuan myslimanët, pas rënies së saj u hakmorrën ortodoksit fqinjë
dhe brenda, duke e djegur dhe duke e ndarë Shqipërinë. Lufta u shtri
dhe në territorin tonë dhe në përplasjet kotolikë � ortodoksë; më vonë
vjen një mysliman në Shqipëri (Zogu) përmbyset nga një ortodoks (Fan
Noli); vjen një mysliman (Enveri) tentohet të përmbyset nga një
ortodoks (K. Xoxe) dhe do të ishte përmbysur, nëse Enveri nuk do të
ishte mbështetur tek një fuqi e madhe ortodokse si Rusia; vjen Saliu
përmbyset nga ortodoksi Nano e të tjera.

Duke qenë se edhe shtrirjet janë në hapësira të ndryshme të
mysilmanëve, ortodoksëve dhe katolikëve dhe ndarjet krahinore kanë
dukuri mospajtuse. Kështu, jugu ortodoks (pasi bektashinjtë që janë
kryesisht në jug janë një sekt që kanë lëvizje nga islami drejt
krishtit, prandaj kryesisht ata gjithmonë u kanë dalë krahë
ortodoksve) ka ndarje me veriun mysliman ose e ashtuquajtura gegë dhe
toskë, kjo ka sjellë gjithmonë luftën për pushtet ose ndikim me forcë
në ndryshimin e disa gjërave, që i ndajnë ata. Ata që kanë qenë
gjithmonë si një aleat të një krahu ose të një tjetri, ose që kanë
tentuar e po tentojnë të fuqizohen janë katolikët, të cilët, kohët e
fundit, po ngrihen me një ritëm të shpejtë.

Ndarja ekziston dhe në politikë. Kështu Partia Socialiste po dallohet
gjithmonë e më tepër si një parti ortodokse, u shkëput Meta që është
midis myslimanit dhe ortodoksit; nga Partia Demokratike u shkëput
Partia e Pollos me ngjyra ortodokse; nga Partia Socialdemokrate u
shkëput ortodoksi Milo, janë krijuar parti me ngjyra fetare, Partia e
të Drejtave të Njeriut, po merr fuqi Partia Demokristiane e cila ka
ngjyrime të theksuara katolike. Të gjitha këto ndarje partiake kanë
edhe influencën e tyre nga shtetet sipas religjionit që i përkasin ose
ju shërbejnë, por psikologjia kombëtare vazhdon të vuajë dhe nga
ish-ndarja klasore ose nga ish-ndarjet e Luftës së II-të Botërore.
Debati i fundit midis Kadaresë dhe Qoses i ka ndarë opinionistët mbi
baza fetare, krahinore dhe ideologjike. Në krah të Kadaresë janë
rreshtuar kryesisht jugorët, kristianët, bektashinjtë, ndërsa në krah
të Qoses; veriorët, myslimanët ose edhe ndonjë i veçantë i ndikuar nga
qëndrimet ideologjike.

Kushdo që ka tentuar të nxisë një nga këto ndarje ka shkaktuar dhe
përçarje, që shfaqen në formën e rebelimeve, përmbysjeve, vendosjen e
qeverive ndarëse dhe krijimin e përplasjeve midis grupeve dhe
bashkësive që, të dukshme apo të padukshme zjarrmojnë në heshtje.

Një fakt tjetër kokëfortë mbi qëndrueshmërinë e identitetin fetar mbi
atë shqiptar është dhe dukuria e zhdukjes së atij kombëtar në kushte
të tjera dhe e ruajtjes së atij fetar. Marrim rastin e emigrimit të
shqiptarëve në rajon e më gjerë. Po t�u hedhim një vështrim atyre
personave që kanë qenë besimtarë myslimanë, ata nuk ndryshojnë asgjë
nga identiteti i tyre. Karshi identitetit perëndimor ata ngelen
shqiptarë myslimanë, por ata nuk ndryshojnë asgjë nga identiteti i
tyre fetar, në sjellje, kulturë, moral etj, ndërsa 90% e atyre, që nuk
kanë identitet fetar kthehen; amerikanë, grekë, italianë, kanadezë. I
natyrshëm është edhe kthimi i kristianëve në identitetin e shtetit, që
ata venë sipas besimit katolik ose ortodoks, duke braktisur
identitetin e ashtuquajtur shqiptar. Për të dëshmuar e pranuar këtë
argument do të mjaftonte një vështrim i realitetit të sotëm të
shqiptarëve në botë.

Shqipëria është pushtuar nga qindra organizata fetare, të cilat u
propagandojnë nga afër njerëzve për rryma të ndryshme fetare dhe kanë
krijuar grupime të veçanta të rreshtuar përkrah tyre. Kështu myslimani
nuk do ta dijë për identitetin kombëtar. Ai i përshtatet identitetit
të tij fetar - kuptohet këtu ata që besojnë - ortodoksit grupimit të
tyre, katolikët të tyres, por ka dhe evangjelistë, jahovaistë,
mormonë, hinduistë. Ata që kërkojnë sot identitetin kombëtar janë
vetëm ata që nuk besojnë dhe që kërkojnë të kenë një identitet, por
ata luftojnë brenda ciklit të mbyllur. Shqipëria nuk mund të ketë
identitet përderisa ka të bëjë me tri identitete fetare, ajo do të
vazhdojë të udhëtojë kështu, e përzier dhe e bashkuar formalisht për
hir të bashkëjetesës së detyruar, pasi çdo ndarje është me dhimbje të
madhe, e rëndësishme është që ashtu si në të kaluarën dhe tani të
vazhdohet të ruhet kjo bashkëjetesë për hir të ekzistencës, pasi
pasojat në rast përplasjeje - kur këto mbështeten nga jashtë - do të
jenë fatale.

Konkluzioni është që, pa një përputhje të identitetit fetar me
psikologjinë kombtare nuk ka identitet shqiptar dhe se identitetin e
kërkojnë ata që nuk e kanë, e kërkojnë ata që nuk kanë indentitet fetar.

Prandaj mendoj se debati duhet të spostohet në hullinë e kohës, si
duhet të krijojmë një politikë mirëkuptimi ndërfetar brenda interesit
të ekzistencës të të gjitha feve e besimeve në këtë hapësirë, ku Zoti
na ka caktuar. Ndoshta këtu do të ketë qenë dhe nuhatja e rilindasve
për një mentalitet kombëtar. Ata kanë parandjerë tragjedinë që kombi
do të pësonte nga inatet fetare deri dhe copëtimin e tij. Ky mesazh
historik është aktual. Sot bota është më shumë e ndarë nga besimet
sesa nga interesat e tjera. Nga kjo që po ndodh dhe do të ndodhë,
antenat tona të bashkekzistencës kombëtare duhet të ngrihen në
doktrinë, përpara se të jemi të pafuqishëm për ta ndalur.



__._,_.___

[Rina_87]

Polemikës absurde, stop!



Pse ky ”xhihad” mes Qoses e Kadaresë

Nga Ilir Kulla

Ne keto dite vere te nxehta ka arritur edhe kulmin e nxehtesise debati Kadare- Rexhep Qose. Megjithe tundimin e madh per te ndenjur larg ketij debati, pak a shume i gjithe opinioni publik është përfshirë në të. Duhet thënë se në të vërtetë lindi si një debat mes një shkrimtari dhe një kritiku, ky i fundit nuk ka bërë asgjë më shumë sesa një kritikë ndaj një vepre letrare. Sikur të mos ishte se shkrimtari quhet Kadare dhe kritiku Rexhep Qose, me siguri gjërat do të ishin ndryshe. Përtej këtij aspekti debati është përqendruar tek një çështje e cila në vetëvete është thelbësore, por nuk mund të jetë tabu, siç është identiteti kombëtar i shqiptarëve. Pikëvështrimet e të dy figurave tepër të rëndësishme kombëtare kryqëzohen tek aspekti fetar i identitetit shqiptar. Këtu përplasen Qosja dhe Kadareja.
Ajo që të bën më shumë përshtypje në këtë përplasje është fakti se si Kadareja, po ashtu dhe profesor Qosja, që tash e dy muaj më parë nuk po i lënë gjë njëri-tjetrit pa thënë sepse ndahen në këndvështrimet tyre edhe fetare. Në të vërtetë asnjëri prej tyre nuk është praktikant, përkundrazi mund të thuhet se nga pikëpamja e formimit, veprës letrare dhe botëkuptimit, ata janë shumë më afër me ateizmin dhe laiçizmin.

Mënyra se si të dy personazhet e shquara gati totalisht ateistë, po bëjnë “xhihadin” ndaj njëri-tjetrit, të bën të mendosh sesi ky debat, në të vërtetë ka prodhuar shumë publicitet për të dy në të njëjtën kohë. Kohë në të cilën për arsye të shumta, që lidhen edhe me faktin se shqiptarët lexojnë gjithnjë e më pak dhe për pasojë edhe vetë shkrimtarët jo vetëm Kadareja, janë në një farë mënyre të anashkaluar nga vëmendja e opinionit publik. Nuk ka dyshim se të dy personazhet, sa të suksesshëm në zanatet e tyre, aq të pasuksesshëm kanë qenë në jetën e tyre politike, sidomos Rexhep Qosja. Po të heqësh të vërtetën e madhe se Ismail Kadareja është nga shkrimtarët më të mirë që ka rajoni e ndoshta Europa, edhe ky i fundit është karakterizuar vazhdimisht nga inkoherenca politike, por ndoshta jo vetëm për faj të tij.

Identitetet kombëtare maten me të tjera instrumenta dhe njësi, që me siguri në shumicën e tyre nuk kanë të bëjnë fare me besimin fetar të popujve në fjalë. Identiteti etnik varet nga disa faktorë, që kanë të bëjnë me gjuhën, me doket, me zakonet, me traditën, me mënyrën e të jetuarit, me orgjinën e mëkahershme etj. P.sh, ilirët kanë qenë një popull që ka jetuar në bregdet dhe në male për shkak të kushteve gjeografike. Ata flisnin gjuhën e tyre, natyrisht të ndryshmueshme sipas fiseve dhe në dialektet përkatëse. Ata ishin të ngjashëm, si në mënyrën e të bërit tregëti, ashtu dhe në mënyrën e të bërit luftë. Të ngjashëm, si në mënyrën e të krijimit të familjes ashtu edhe në atë rritjes dhe zgjerimit të saj. Ishin luftëtarë, ishin detarë, respektonin të parin e fisit apo të familjes po ashtu siç bëjmë ne shqiptarët sot, e shumë gjëra të tjera. Natyrisht që pushtimet e vazhdueshme kanë bërë që këto identitete t’i përshtaten zhvillimeve të mëvonshme. Por kjo nuk do të thotë që vetëm popullsitë i janë përshtatur pushtuesve, edhe pushtuesit i janë përshtatur popullsive vendase ku ata janë vendosur. Kështu ka ndodhur edhe me besimet fetare që ata kanë sjellë me vete.

Një klerik katolik i lindjes së mesme, konkretisht maronit është shumë më i ngjashëm në ritet e besimit me një klerik ortodoks të kishës së lindjes. Megjithatë klerikët katolikë të lindjes së mesme, nuk njohin si intitucion superior Patriarkanën e Stambollit, por Vatikanin, kishën e Shën Pjetrit. Natyrisht nëse si kriter i të qenit evropian do të merrej besimi i krishterë, konkretisht ai katolik, i bie që më evropian të jetë prifti arabo-sirian nga Damasku, sesa ai Italian, për shkak se besimi kristian ka lindur në Lindjen e Mesme, ku sot shumica e popullsisë i përket besimit islam. Në të njëtën trajtë mund të thjeshtohet historia e origjinës së popujve dhe identiteteve të tyre. Nëse i bie që identiteti i shqiptarëve lidhet ngushtë me krishtërimin (është e vërtetë që shqiptarët janë nga popujt e parë në botë që kanë pranuar këtë besim, dëshmi janë kishat paleokristiane të shekujve tre dhe katër), atëherë i bie që pjesë e identitetit evropian të jetë edhe vetë historia e tyre mijëravjeçare barbare. Pra në të vërtetë vlen të reflektohet rreth faktit se çfarë është identiteti evropian, si klasifikohet ai dhe kush ka të drejtën të thotë nëse është apo jo evropian?

Në një periferi të Tiranës jo shumë të largët, në Laprakë, jeton familja e një juristi të njohur nga Tirana. Juristi është baba i tre fëmijëve, bashkëshort i një gruaje të cilën e adhuron. Ka ndërtuar një shtëpi tre katëshe me një kredi të cilën vazhdon ta paguajë nga pak për çdo muaj prej vitesh me radhë. Në katin e parë ka marrë të jetojë prindërit e tij, në të dytin prindërit e bashkëshortes, në të tretin vetë më gruan dhe fëmijët. Kohën e kalon duke punuar dhe duke iu dedikuar familjes, edukimit të fëmijëve, jetës shoqërore. Paguan taksat, ka makinë, feston dhe pushon njëlloj si çdo evropian, natyrisht sipas kararit të xhepit të vet. Por ky jurist dhe shumë i njohur madje, çdo të premte shkon në xhami, ku adhuron zotin e tij në besimin islam. Përballë shtëpisë së tij jeton një tjetër shqiptar, i besimit katolik dhe i ardhur nga veriu. Ka tre fëmijë dhe një grua. Ka zënë truallin të cilin e ka rrethuar me blloqe dhe po me blloqe ka ngritur dhe një dhomë në të cilën jeton me familjen. Është i varfër, por i ndershëm, jeton me djersën e ballit. Nga varfëria është i detyruar të mos çojë fëmijët e tij në shkollë, por të shesin gjithë ditën rrugëve të Tiranës për të siguruar jetesën. Varfëria e bën këtë njeri që sa herë e ndjen veten nervoz, për shkak të fukarallëkut, rreh edhe të shoqen si dhe fëmijët, këta të fundit ndoshta si mënyrë për t’i edukuar. Shkon çdo të djelë në kishë ku i lutet zotit ta nxjerrë nga fukarallëku. Lind pyetja kush është më evropian nga këta dy njerëz dhe ç’punë ka identiteti evropian në këtë mes me besimet që këta njerëz aplikojnë. Aspak!


E pra e vërteta është se sot Evropa për arsye që kanë të bëjnë me historinë është më e pasur se shumë pjesë të tjera të botës. E shkuara koloniale që Europa ka në themelet e qytetërimit të saj ka përcaktuar jo pak në aureolën e pasurisë që ky kontinent rrezaton sot në botë. Por të krisherë ka në Amerikë, jug dhe veri, në Afrikë dhe Azi. E ç‘lidhje kanë këta me identitetin evropian? Ka vende ku jetojnë katolikë që vdesin nga uria dhe SIDA në Afrikë, njerëz të të njëjtit besim, për të cilët klubi i pasur dhe i krishterë që quhet Evropë nuk e vë ujin fare në zjarr. E pra është fare e qartë që nëse shqetësimet e drejta që z Kadare merr në Evropë, në lidhje me faktin nëse do të jetë apo jo Shqipëria pjesë e BE-së, zgjidhjen e tyre nuk mund as ta gjenë dhe as ta marrin në thjeshtimin sesa të krishterë jemi ne shqiptarët. Le të jemi edhe më katolikë se Papa, sërish nëse nuk do të puqen disa interesa të tjera, që kanë të bëjnë me ekonominë, energjinë, pozicionin gjeografik, rregullimin e jetës brenda vendit. Me siguri që prapë nuk do të na fuste kush në BE. Justifikime mund të gjenden sa të duash, por Shqipëria nuk është më e rëndësishme për SHBA-të, sesa Arabia Saudite dhe marëdhëniet e Shqipërisë nuk janë më të mira se ato sauditëve, as me SHBA-të dhe as me BE-në. Kjo vlen edhe për marëdheniet KINË-BE apo KINË-SHBA. E pra si Kadareja dhe intelektualët e tjerë duhet të zbresin më me këmbë në tokë në lidhje me gjykimin e realitetit.


E vërteta është se ne shqiptarët më shumë se probleme me identitetin tonë kombëtar, kemi probleme me identitetin tonë qytetar, kemi probleme me identitetin e familjeve tona që po shthuren, me të rinjtë tanë që po rriten gjithnjë e më shumë injorantë, kemi probleme me vesin e kthyer në virtyt dhe virtytin në ves. Kemi probleme që na kanë çuar në gati në shpërfytyrim, për shkak të vrullit të paparë që kemi marrë për paranë dhe pasurinë, pa e hedhur kokën mbrapa. Problemin e shpërfytyrimit të shoqërisë, në të vërtetë e çon drejt zgjidhjes edhe rikthimi tek vlerat e identitetit kombëtar, qofshin ato të lidhura dhe me identitetin e besimit fetar, cilido qoftë ky i fundit. Për pasojë, ky “xhihad” i vogël intelektual në mes të shqiptarëve është i panevojshëm dhe i pakuptimtë. Sepse të gjithë ne, e këtu besoj se ndaj mendimin e atyre që kanë lexuar përplasjen Qose-Kadare, na pëlqen më shumë të shohim veprat e këtyre dy korifenjve të letrave, e jo sherrin alla Oriana Falaci që ka mbushur faqet e gazetave.


Gazeta Shqiptare

[iliria e para]

Kadare jo armik i muslimanëve



-nga Ermir Gjinishi

Debati i padeshirueshem per te gjithe ndermjet Kdarese dhe Qoses, mbi identitetin e shqiptareve i cili pushtoi mediat shqiptare me opinione pro dhe kundër, nxorri në pah midis të tjerash tri gjëra : 1-Liria e të shprehurit nuk është domosdoshmërisht e vërteta e lirë. 2- Inati për tu ndeshur me patjetër duke sajuar dhe kotësira, kategorikisht të rendit humbës. 3- Inflacioni i njohurive sjell impotencë intelektuale.
Meqë mejdani i debatit u bë feja dy penartët shqiptarë i dhuruan lexuesit, në një performancë të shkëlqyer me stil të ri, Legjendën Rozafa.
Konsumuesit e medias së shkruar ndoqën një debat fantazëm krejtësisht absurd. Them kështu sepse nuk është zbuluar akoma ndonjë shqiptar, musliman a i krishterë qoftë, që mohon identitetin e tij shqiptarë e europian.
Ideja e marëdhënieve të raportit komb-fe në përgjithësi në Shqipëri është keqtrajtuar, manipuluar e paragjykuar. Trajtime të tilla delikate në mënyrë të njëanëshme janë të pa sakta dhe krijojnë vetëm mirazhe. Të identifikosh kombin me një fe të caktuar do të thotë ta mohosh, ta vrasësh, gjithë historinë e tij para shfaqes së asaj feje.
A është feja kombësi?
Cdo mendim akademiko-historik, jashtë këndvështrimit fetar nuk do ti qartësonte dot mardhëniet komb-fe.
Këtu ne, shpesh-herë ngatërrojmë zhvillimet historike ballkanase me argumentat fetare. Ballkani i fillim shekullit xx ka njohur praktika pansllavizmo-heleniste, ku feja është keqpërdorur për qëllime nacionaliste. Këtë dukuri Waldenbergu (duke përjashtuar shqiptarët) e quan etnicitet fetar.
Nëse koncepti i kombit sipas Hobsbaum-it u zhvillua në shek e 18-19, feja ka ekzistuar shumë kohë më parë, që nga Adami, por kjo nuk e barazon fenë me kombin. Mendimi teologjik islam mbi kombin është i qartë. Në Kur’an thuhet: “Ju krijuam në popuj e fise që ju të njiheni”( Huxhurat- 13). Njohja mes popujve predispozon ndër të tjera dhe këmbim vlerash e përvojash. Umetul-islam nuk do të thotë komb islam. Umeti përmbledh të gjithë besimtarët musliman duke respektuar, kombësinë, gjuhën dhe historinë e secilit prej tyre . Në Kur-an ekzistenca e kombeve të ndryshme paraqitet si argument i ekzistencës së Zotit. Absurditeti i njësimit të kombit me fenë d.m.th. ti japësh Zotit kombësi. Feja është vetëm një dimension brenda disa komponentëve të kombit dhe nuk ka qëllim ta shkrijë, ta asimilojë, apo të vetëidentifikohet me të. Nëse fetë do kishin një vizion të tillë e gjithë bota sot përfshi këtu edhe perëndimin do ishte afetare. Fe do të kishte vetëm në lindje, përndryshe Krishterimi do mbetej në Palestinë dhe Islami në Arabi. Realiteti i natyrshëm i prezencës së të dy besimeve në të pesë kontinentet është terapia më e mirë për ata që vuajnë nga alucinacione të tilla. Ideja e njësimit, konkurimit apo e rivalitetit komb-fe, është një stisje e kotë pa asnjë bazë fetare. Besimi islam nuk është në antagonizëm me kombin përkundrazi e respekton dhe ka obligime ndaj tij mbështetur mbi kontekstin: “ Dashuria për atdheun është pjesë e besimit”
Muslimanët Jo. Atëherë kush manipulon në emër të islamit në Shqipëri?
Modelet e klerit shqiptar historikisht janë vlerësuar brenda e jashtë vendit dhe janë parë si objekt studimi. Vlerat e Vehbi Dibrës , Fan Folit, At Fishtës etj dhe harmonia fetare tek ne, janë pjesë e krenarisë së kombit shqiptar.
Tani që shqiptarët, muslimanë e të krishterë, i preokupon pavarësia e Kosovës dhe anëtarësimi i Shqipërisë në BE, përvec Beogradit janë shqetësuar dhe “islamikë” anonimë. Eshtë e çuditshme se si në emër të islamit po penetrojnë ngado metoda, mjete e mendësi të cilat nuk kanë lidhje me të, madje janë në kundërshti të plotë. Por më i çuditshëm mbetet fakti se si më pas, me një përkushtim jo anonim, promovohen si “Fenomene Islame”. Së paku kështu fokusohen nëpër trajtimet mediatike të shoqëruara me analiza e debate “orientalistësh e pseudoislamikësh” duke krijuar kështu një realitet të rremë, por gjithësesi sajesë deri diku e sukseshsme për ta nxirë besimin islam dhe për ti njollosur muslimanët shqiptarë. Pa paragjykuar askënd, cdokush ka të drejtën e tij të pamohueshme të fjalës, por pa ia hedhur atë mbi shpinë islamit e muslimanëve. Sic mbeti e dështuar tentativa për manipulimin e figurës së Krytarit të Meshihatit të Kosovës z/Naim Tërnava, të njejtin fat do ketë dhe manipulimi në emër të islamit e muslimanëve shqiptarë. Mendimi islam dhe muslimanët në Shqipëri përfaqësohen nga Komuniteti musliman, myftijtë e teologët.
Këto lloj monstrash ngjasojnë me fenomenin Farakan. Pas ngjarjeve në Los Anxhelos gjatë viteve 80-të, në SHBA midis shumë lëvizjeve antirraciste ishte edhe ajo që tani përfaqësohet me Luis Farakan, i cili luftonte rracizmin ndaj të zinjve me rracizëm ndaj të bardhëve. Të gjitha sentencat e tij Farakani ia faturonte islamit duke e shpërfytyruar krejtësisht islamin nga origjinaliteti. Në këtë formë, lufta e racizmit me racizëm “në emër të Islamit” me protagonistë “muslimanë” fabrikonte islamin si një llogore raciste, njëkohësisht i shpallte armiqësi “kristianizmit të bardhë”. Në një këndvështrim tjetër, krijonte dy platforma imagjinare armike nën konceptin e detyruar: “Cdo fe ka vetëm një ngjyrë”. Intrigë e rrezikshme por reale, domethënia e secilës kërkonte të krijonte opinione paragjykuese urrejtjeje, fetaro-raciste të ndërsjellta në shoqërinë e atjeshme. Çdo incident brenda kësaj plotforme e mendësie do të ishte terrorizëm rracisto – fetar. Por kjo nuk ndodhi pasi balonizimi farakan me amoralitetin e tij menjëherë u përball me braktisje totale jo vetëm nga dijetarët e botës islame por edhe nga besimtarët e thjeshtë. Profeti Muhamed (a.s) thotë: “Kush ska moral ska as fe”. Sulmi e-mail anti Kadare në emër të islamit është një formë hibrite e farakanizmit. Nuk është rracizëm por realitet, të thuash se shqiptarët nuk janë turq, ashtu sic nuk është antimuslimanizëm integrimi i Shqipërisë në BE. Integrimi i Shqipërisë nuk do të thotë krishterizim. Standartet e BE-së nuk kanë asnjë rresht që ti obliojnë ndonjë përkatësi fetare, vendeve kandidate për antarësim.
*********
Besimi islam respekton të gjithë Profetët duke përfshirë këtu edhe Isain (Jezusin). Botimi i karikaturave dhe i Kodit të Davincit u kundërshtua si nga muslimanët dhe nga vatikani. Papa Vojtila u prit me respekt në Shqipëri dhe Siri ( vende me mazhorancë muslimane) por ju ndalua vizita në Rusi dhe u shpall non grado në Greqi (vende me mazhorancë ortodokse). Përpjekjet e vazhdueshme për ti paraqitur muslimanët shqiptarë si problematikë nëpër gazeta e internet, bëri që Kryeministrit Berisha në Bruksel ti bëhej pyetja: A keni probleme me islamin. Përgjigja ishte jo. Për sa kohë që “islamikë anonimë” të maskuar me emrin e islamit, kanë marrë për sipër të pengojnë shqiptarët në rrugën e tyre duket se përgjigja jo do të përsëritet. Duhet thenë se muslimanët nuk kanë gisht në të tilla punë.
Kadare nga ana e tij thotë: “Myslimanizmi, për çka krenohemi, së paku deri më sot, duhet të krenohemi bashkarish. Kam idenë e përsëritur që janë myslimanët shqiptarë ata që bashkë me fe të tjera, i japin ngjyrën evropiane popullit shqiptar”. Nëse Kadare krenohet me muslimanët shqiptarë kush mund tua heqë të drejtën muslimanëve të krenohen me vlerësimin që u bën Kadareja? Shqiptarët shkojnë drejt europës me kulturën e historinë e tyre, madje më të lashtë se disa vende antare të BE-së, pa patur zili askënd, por duke i ofruar Europës atë që i mungon: “Shembullin e bashkëjetesës dhe të harmonisë fetare, ku pa dyshim, muslimanët si mazhorancë, janë krenari”.

[Rejjan]

Nga Alban BALA


Për shumë kohë e kam pyetur veten, se përse vallë, përballë një shumice paqësore, e cila sheh punët e veta dhe hallet e saj të panumurt, përballë një popullsie e cila ka treguar se trashëgon një dhunti’ të jashtëzakonshme virtytesh (dhe sigurisht edhe një mal me probleme), përballë një grupi të gjerë njerëzish që e shohin identitetin e tyre qoftë edhe fetar si punë tërësisht personale dhe nuk përpiqen ta shumëfishojnë atë- por as ta vrasin, përballë një grupi të mpirë qytetarësh e fshatarësh që kalamendet në qiejt e mbijetesës, nuk resht prej kaq kohësh një trysni dhe një revansh i paparë ofezash, një kundërvënie e fortë shoqërore dhe refuzimi institucional; për asnjë çast në këto 15 vite nuk ka pushuar kundër tyre presioni politik dhe kulturor. Përse?


A thua këta njerëz të thjeshtë dhe të padukshëm në përditën tonë e çuan Alfred Serreqin në Konferencën Islamike? A thua ata e bindën Fatos Nanon të vazhdonte të qëndronte aty si anëtar? A thua këta njerëz shpikën dhe vendosën diktaturën në Shqipëri? Këta na larguan nga Europa?


Eshtë turp që debati mes shkollarëve në Shqipëri lë shteg për baltosjen e imazhit kombëtar në të ardhmen e tij. Eshtë turp që gënjeshtrat- pjesshëm apo plotazi- gëlojnë në të tërë tekstet e botuar deri tani si pjesë e këtij debati.


Dilemat mbi identitetin europian të muslimanëve shqiptarë apo të krejt shqiptarëve dëshmojnë pa dilema se problemi i këtij vendi janë elitat e tij. Qofshin këta emra të mëdhenj, brenda apo jashtë vendit.


Përfundimisht ky debat qartësoi se, europianizimi i shqiptarëve kërkon pikë së pari europianizimin e elitave të këtyre shoqërive. Përfaqësuesit e këtyre elitave, qofshin ato politike, ekonomike, kulturore, etj nuk kanë tipare europianiste, përpjekjet e tyre nuk ndërtohen mbi hapësirën e ideve, por mbi tehun e shpatës së “monopolit mbi të vërtetën”.


Qosja kërkon që shqiptarët të përplasen në lidhje me religjionin e tyre, pikërisht në çastin kur përcaktohet e ardhmja europiane e kombit shqiptar. Kadare, falë përfshirjes së hershme në stihinë e presionit kulturor ndaj traditës së shumicës shqiptare, ra pre’ e këtij qëllimi. Madje më shumë se kaq.


Nëse z.Kadare vendosi të bëjë “drejtësi” ndaj armiqve të tij duke përdorur një çështje kombëtare si identiteti, aq më keq për të. Shqiptarët mund t’i njohin z.Kadare tituj dhe çmime letrare, por kurrë t’i falin si plaçkë beteje identitetin e tyre, sado i rrëgjuar të jetë ai sot. Sepse ai është i shenjtë.


Askurrë shqiptarët nuk kanë pasur dilema mbi përkatësinë e tyre gjeo-politike apo kulturore. Elitat e këtij vendi vazhdimisht kanë prirë drejt zgjidhjeve të gabuara duke krijuar hendeqe zhvillimore ne marrëdhëniet brenda dhe jashtë vendit.


Bujar Rama ka të drejtë kur nënvizon se ata që kërkojnë të gjejnë rrënjët e identitetit, e bëjnë këtë sepse ndjejnë në vetvete mungesë identiteti.


Shqiptarët e kanë identitetin e tyre kombëtar. Jo vetëm kaq, por e kanë në disa raste të mbishprehur, gati në infantilizëm. Për fat të keq, elitat e tyre nuk kanë pasur dhe nuk kanë identitet.


Në Shqipëri është trumbetuar si europiane dhe liberale prirja për të dalë kundër interesave të vendit, dëshira shpesh e çmendur për të deklaruar mungesën e themeleve të kombit shqiptar apo aftësive të shtetformimit; është përkrahur ai që ka kërkuar ndarjen regjionale të Shqipërisë, është mbështetur ai që i ka shpallur shqiptarët dhe kosovarët dy kombe të ndryshëm, është lartësuar ai që ka sulmuar origjinën shoqërore dhe kulturore të shumicës së popullsisë shqiptare. Disidenca ideologjike antikombëtare është vlerësuar si virtyt i mendjes së hapur dhe i progresit të elitave.


Ashtu si lulja e diellit, në çdo epokë, elitat e këtij vendi i janë referuar pikës më të ndritshme (kryesisht ideologjike) por dhe më të afërt (fitimprurëse) duke u detyruar një herë në 20 vjet të kërkojnë falje dhe të përmbysin qëndrime. Dikush prej tyre edhe vepra.


Ka ardhur koha ta themi njëherë e mirë me zë të plotë: Identiteti kombëtar shqiptar ekziston. Por ai nuk është ideologjik. Ai është pronësor. Ai buron nga një origjinë njerëzore (komponenti religjoz), i përket një cikli historik (komponenti politik dhe kulturor) dhe reflekton pritshmërinë për të ardhmen (komponenti ekonomik). Kjo e fundit e bën atë të gjymtuar sot për sot, por jo të paringritshëm.


Çka ishte e padurueshme në këtë debat ishte metodologjia e urrejtjes, që adoptuan palët. Mekanizmi i rehabilitimit identitar nuk mund të rindizet me urrejtje, por me dashuri për bashkëkombasit.


Nga ana tjetër duhet ta pranojmë se përgjithësisht elitat në Shqipëri nuk kanë pasur përkatësi mbi proceset lëvizëse shoqërore. Si shpjegohet që askush prej emrave të shquar, që “fort po ndrijnë, e pak po nxjenë” këto 15 vite, nuk ka luajtur asnjë rol shoqëror thelbësor në jetën e shqiptarëve?! Elitat përgjithësisht kanë folur “pas kuvendit” dhe kanë treguar trimëri “pas lufte”.


Vendi ka kaluar kriza të thella, nga ekonomia në politikë dhe nga kultura në art. Për fat të keq, asgjë nuk mund të shënohet si pikë-kthese e sjellë nga këta kryeparë të elitës në vend.


Në një masë të madhe, falë krizës së brendshme, por edhe natyrës historike të elitave në Shqipëri, përfaqësues të dalluar janë përdorur shpesh edhe keqazi nga lidershipet politike përndjekëse.



Çfarë dëmi shkaktoi ky debat?

E keqja e këtij debati është se krijoi premisa nxitëse për plasaritjen e perceptimit kombëtar e ndërkombëtar mbi përkatësinë perëndimore të popullsisë shqiptare.


Nëse qëllimi i nismëtarëve të tij ishte pikërisht ky, ata e realizuan qëllimin. Nëse kishin një qëllim të ndryshëm, le ta pranojnë se nuk e realizuan dot atë.


Mjeti i pamoralshëm e shkatërroi në këtë rast edhe atë pak qëllim të moralshëm që buisi nga provokimi i debatit.

Debati i madh mbi identitetin e shqiptarëve erdhi në kohën më të papërshtatshme për vendin, në momentet kur Qeveria shqiptare (më shumë për hir meritash politike) po shpërblehej me nënshkrimin e një Marrveshje, e cila përbën hapin e parë dhe vetëm fillimin e një rruge të gjatë e të mundimshme të ngritjes ekonomiko-shoqërore dhe sigurisht politike të vendit, në tërësi. As “kontinenti mëmë, i penduar për harresën e gjatë, (nuk) po kujtohej më në fund për popullin e braktisur”, as të zinjtë nuk u ribënë të bardhë, siç kishin qenë në kohëra pre-anadollake.

Thjesht, Shqipëria hodhi një hap, i cili ishte projektuar të ndodhte në vitin 1996, por për shkaqe të njohura politike, u shty si proces me afro 10 vite.


Cekja e problemit të identitetit kombëtar dhe perceptimit të përkatësive gjeo-politike në këto momente më së paku mund të quhet papjekuri.


Jam dakort me analistin Mero Baze kur thotë se “në Perëndim, problemi më i madh është aftësia që ka identiteti i çdo vendi perëndimor për të integruar kulturat dhe identitetet e tjera, të cilat nuk vijnë nga Perëndimi”. Toleranca dhe bashkëjetesa e kulturave dhe religjioneve përbëjnë sot virtytin e parë perëndimor. “Ne e kemi këtë dimension, ndoshta më herët se të gjithë. Si dimensioni ynë më i fortë properëndimor ne nuk kemi asnjë arsye të shtiremi dhe të themi që s’kemi myslimanë në Shqipëri, por të theksojmë faktin që katolikët, ortodoksët, myslimanët dhe ateistët në Shqipëri ndjehen shqiptarë të barabartë me njëri-tjetrin”- thekson me të drejtë z.Baze.


Po e cek shkrimin e z.Baze, sepse ai është ndër të paktat komente dobiprurëse mbi çështjen. Sipas meje ajo që Mero Baze gjakon gabueshëm është përpjekja për të shpëtuar nga përgjegjësia z.Ismail Kadare, për debatin që kulmoi deri me histerinë anti-shqiptare të Max Velos. Nëse ata që u përfshinë në debat realisht përfaqësojnë periferinë e pakicave “mentalitare” në Shqipëri, Ismail Kadare për fat të keq ishte në këtë rast Gjenerali i kësaj ushtrie. Sigurisht i një ushtrie të vdekur moralisht.


Përsa kohë që ai nuk distancohet nga mbështetësit ekstremistë të tezave të tij, unë gjykoj se z.Kadare ka përgjegjësi për efektet që ata prodhuan.


Po ashtu z.Baze thekson se “ne kemi në vend një shumicë absolute ateiste, një sukses i paimagjuneshëm i dikaturës komuniste, por dhe i prirjes shqiptare për të ndërruar fenë si nevojë politike...”.


Ky dimension përshkrimor për fat të keq i përputhet pak a shumë elitës shqiptare (që z.Baze njeh mirë), por jo edhe njerëzve të thjeshtë. Rrethi i njerëzve që z.Baze kontakton nuk përfaqëson dot shoqërinë shqiptare. Po ashtu, si anëtar i një grupi me prirje ateiste, z.Baze nuk mund të flasë për qarqe shoqërore religjioze, me të cilat nuk ka thuajse asnjë pikë kontakti. Mjafton të pyesni në kafenetë e Tiranës për të mësuar se gjatë muajit të shenjtë të ramazanit kur besimtarët muslimanë agjërojnë, xhiroja e bareve bie afro 50%. Po ashtu vargonjtw e gjatw njerwzorw qw pjerren nwpwr malet e Shqipwrisw nw vende pelegrinazhi nw kwrkim tw ndihmws sw Zotit, dwshmojnw se shumica e shqiptarwve mund tw jenw tw paditur, tw pakulturuar nw lidhje me fetw, por aspak ateistw. Nw mwnyrwn e tyre profane ata janw besimtarw.


Për fat të keq analizat e shtypit shqiptar në një masë të madhe janë sot një Ars Artis, një shpikje e shpikur për të kënaqur shpikësit, por jo një pasqyrë e vërtetë e realitetit.


Të gjithë pjesmarrësit në këtë debat janë treguar shumë dorështrënguar me të vërtetën, tejet nikoqirë me të. Për të qenë të besueshëm, shumica i janë referuar historisë.



Back in the future

Nëse duam të flasim me koncepte aktuale për përkatësitë europiane të shqiptarëve duhet sqaruar se europian quhet ai që jeton në një vend ku respektohet ligji, ku qytetari gëzon pronësi mbi segmentet institucionale te zbatimit të ligjit dhe ku liritë janë të shenjta, ashtu si detyrimet.


A mund të jetë europian qytetari shqiptar, i cili e takon policin e lagjes të dehur tek ecën përkrah bandës lokale të hajdutëve, i cili ngaqë shkojnë pesë ditë pa i hequr njeri plehrat nga rruga përfundon t’i hedhë ato nga dritarja (dhe anasjelltas), një qytetar i cili është i pambrojtur nga gjykata, sepse e drejta është mall dhe blihet me para’, një njeri që kryesisht voton kundër dhe jo pro ideve të tij?


Për çfarë vet-perceptimi flasim në lidhje me identitetin europian, kur njeriu shqiptar- pavarësisht religjionit, është i detyruar të pranojë shtrëmbërimin e sistemit dhe t’i përshtatet atij?


A nuk ka parë njeri sesa mirë adoptohet njeriu shqiptar në një mjedis ku ka rregulla dhe ato zbatohen, sesi shndërrohet ai në qytetar të dorës së parë, kur është fjala për t’u integruar në një sistem funksional shtetëror të huaj, sesa punëdashës është ai- kur ndodhet në një mjedis motivues për punën dhe sesa i përkushtuar ndaj familjes është, kur jeton jashtë vendit?


Qytetarit shqiptar në Shqipëri i mungon sistemi (forma e enës) ku ai duhet të formësojë sjelljet, por njëkohshëm i mungojnë modelet e brendshëm, ku ai të shohë se njeriu paqësor e punëdashës mund të ketë një jetë të mirë, një integrim të suksesshëm, një të ardhme për fëmijët, të përmbushë ëndrrat e tij dhe të jetojë i kënaqur me atë që i jepet.


Modelet e vetme të suksesit që has përballë qytetari shqiptar janë i forti i pathyeshëm (edhe përballë ligjit), i pasuri i pamëshirshëm, i dobëti mëndjeprehtë që bëhet mashtrues për arsye mbijetese; në këtë terren është lehtë të mbjellësh ëndrra me piramida, me drogë, me fitime të shpejta, me çnjerëzi’.


Sepse njeriu jeton në të tashmen, jo në mesjetën Ottomane.


Si guxojnë ca njerëz të flasin për dëmin e tmerrshëm që i paska shkaktuar indit kombëtar pushtimi i gjatë ottoman, dhe të mbyllin sytë kur është fjala për mijëra vajzat dhe gratë që prostituojnë në Europë, të thirrur në çështje nga endrra europiane. Si hépen mendimtarët të diskutojnë këngët tashmë shekullore të bejtexhinjve si pengesë për integrimin e sotëm dhe të mos shohin trafikun vullnetar të foshnjave, si kriza më e thellë e psikës dhe moralit të një qënieje njerëzore.


Si guxojnë të flasin për forcim të ashtit kombëtar dhe prirje europiane, kur mbi 60% e profesoratit unversitar dhe mbi 65% e rinisë shkollore të vendit është e gatshme sipas studimeve ta braktisë menjëherë Shqipërinë nëse i jepet shansi, qoftë dhe duke humbur profesionin/pozitën ?


Për çfarë kulture anti-perëndimore nga e kaluara paralajmërojmë, kur të rinjtë e sotëm ngulen me orë përballë televizioneve shqiptare që janë shndërruar në kthina historish banale /telenovelash, në një teatër masiv plehrash. (thrash-opera)?


Në fund të fundit a mund të jetë europian një injorant? Sepse ky brez po rritet nën yllin e injorancës. Pyesni të rinjtë sesa libra kanë lexuar gjatë këtij viti, në gjashtë muaj? Pyesni libraritë me çfarë tirazhi shpallet sot një bestseller? Dhe kush quhet i tillë?!


Ata njerëz që prodhon sot Shqipëria nuk janë dot njerëz me identitet, në kuptimin që mbart kjo fjalë. Sepse ata nuk kanë më dinjitet personal. Ata janë produkt i dhunës sociale dhe për të mbijetuar duhet të heqin dorë nga dinjiteti. Identiteti i tyre i vetëm është rudimenti i mpakur i origjinës së tyre. T’u kërkosh që atyre t’u vijë turp për këtë origjinë është t’i lësh ata tërësisht të zhveshur nga çdo tipar.


Grekët për vite me rradhë u kërkuan emigrantëve shqiptarë të këmbejnë emrat. Tani le t’u kërkojmë edhe shqiptarëve këtu të distancohen nga traditat “pedofilike” të gjyshërve perversë, se kështu i bëjmë gati për t’u integruar…


Nëse këta njerëz do të kishin sadopak dinjitet, një lëvizje qytetare do të kishte zbrazur prej disa vitesh hekurat e gjata të ambasadave në shenjë refuzimi të keqtrajtimit psiqik e dinjitar.


Kërkojuni njerëzve t’ua vizatojnë simbolikisht Europën dhe do t’Ju vizatojnë një “Vizë Shengen”. Kaq është sot Europa për shqiptarët.


Ndërsa përfaqësues të të tre feve të mëdha monoteiste të Bosnjës organizuan në Bruksel një process lobbingu për liberalizimin e sistemit të vizave, në Shqipëri debati përmbyllet nëse muslimanët tanë janë aq pro-perëndimorë sa duhet, apo është koha të deklarojmë se ata që kemi nuk janë as shumicë, dhe as aktive.


Kjo në shqip quhet zbythje. Eshtë një akt i servilizimit të sëmurë, që te dikush shpërfaqet përmes elokuencës pragmatiste, e te dikush tjetër përmes marrëzisë diabolike. Në të dyja rastet ajo ka një qëllim: spastrim fetar përmes njollosjes së atyre që nuk kanë pasur fuqi të mbrohen asnjëherë, as nga bullgarët për 850 vjet, as nga anzhuinët për mëse 200 vjet, as nga turqit otomanë për 500 vjet, as nga komunizmi për 50 vite. Thjesht ata kanë bashkëjetuar me të keqen, duke lutur Zotin për një ditë më të mirë.

Këtë po bëjnë edhe tani, ndërsa nxjerrin me mundim bukën e tyre dhe lusin Zotin t’i shpëtojë nga e keqja.

[Albo]

ILUZIONI ILUMINIST I QOSJES

Blerim Latifi*

Kohëve të fundit në mediat e Tiranës dhe Prishtinës ka shpërthyer një polemikë e madhe në mes Ismajl Kadaresë dhe Rexhep Qosjes, lidhur me problemin e identitetit kulturor të shqiptarëve, duke trajtuar çështjen në rrafshin e relacionit të këtij identiteti me Islamin dhe Perëndimin. Në kundëreagimin e fundit të Qosjes, ndaj përgjigjes që Kadare i dha atij në gazetën “Shekulli”, mes tjerash me ra në sy një tezë e Qosjes, e cila rihap për diskutim një çështje shumë interesante, sa filozofike e sociologjike, aq edhe politike. Fjala është për relacionin e së vërtetës me shoqërinë. Teza të cilën Qosja e paraqet në shkrimin e tij, në thelb të saj, është një tezë iluministe, për të cilën ekzistojnë një mori argumentesh që e përcaktojnë paqëndrueshmërinë e saj. Aty Qosja shkruan: “Vetëm e vërteta i bashkon njerëzit”( Epoka e Re, 13 qershor 2006, fq. 3). Që në shikim të parë nuk është vështirë të hetohet se teza më shumë është shprehje e një idealizmi moral, se sa konsekuencë apo përfundim i fakteve të ofruara, por Qosja, siç duket, e merr në kuptimin e dytë, duke ngatërruar kështu normativitetin e ëndrrave njerëzore me fakticitetin e realitetit njerëzor. Të mendosh se vetëm e vërteta i bashkon njerëzit kjo është një simptomë shumë serioze e mosnjohjes së natyrës së shoqërisë njerëzore dhe faktografisë historike, aq më shumë kur kemi të bëjmë me një akademik që tërë jetën e ka kaluar mes librash. Njerëzit, gjatë historisë, më së paku i ka bashkuar e vërteta e më së shumti ato gjëra që kanë qëndruar në antipod me të vërtetën, të tilla si ideologjitë e ndryshme, religjionet e mitologjitë e shumta, të cilat kanë bartur në sistemet e tyre të përfytyrimit të botës dhe njeriut plot iluzione, mite, mashtrime, bestytni, fabrikime e falsifikime të vërtetash. Ideologjitë, religjionet e mitologjitë e ndryshme politike që kanë vepruar si forca kohezive, pra bashkuese, asnjëherë nuk janë brengosur për të respektuar të vërtetën. Kur u ka hyrë në punë e kanë bërë pjesë të sistemeve të tyre ideore, e kur u ka prishur punë e kanë eliminuar, qoftë përmes falsifikimit, qoftë përmes ekskomunikimit apo edhe dhunës. Kështu me gjasë kanë qenë në pjesën më të madhe të historisë. Vetëm në projeksionet platonike, në konfrontimin në mes të mirës dhe së keqes, të drejtës dhe të padrejtës, të vërtetës dhe mashtrimit, triumfi i ka takuar të mirës, të drejtës dhe të vërtetës, triumf qe ende me një dozë të lehtë mund të hetohet në filmat e Hollivudit, ku bosi i drogës në fund të filmit gjithmonë e humb betejën me policin që lufton për ligjin dhe serialet latino-amerikane që janë shndërruar në dehje kulturor për shoqërinë kosovare. Një projeksion të tillë e gjejmë edhe tek Iluminizmi. Hetohet se teza e Qosjes është një ide morale e derivuar nga njëri prej iluzioneve themelore që e kanë karakterizuar iluminizmin. Në programin e iluminizmit, siç vërejnë Adorno dhe Horkheimer, një nga qëllimet bazike ishte demitologjizimi i botës, një koncept përmbledhës për atë që këta dy mendimtarë e identifikonin si proces i iluminimit të botës, përmes të cilit njerëzit do të çliroheshin njëherë e mirë nga mitet, bestytnitë, iluzionet, paragjykimet dhe injoranca religjioze. Pikërisht tek këto gjëra iluminizmi e projektonte origjinën e të gjitha të këqijave që rëndonin mbi jetën njerëzore. Bota e iluminuar do të ishte bota e shpëtuar nga e keqja. Por çka do të zëvendësonte rendin njerëzor të fondamentuar mbi mitet, bestytnitë, paragjykimet dhe injorancën religjioze? Cila do të ishte ajo forcë e cila do t’i bashkonte njerëzit pas varrosjes së mitit? Iluminizmi, i cili kishte investuar të gjitha shpresat e mesianizmit moral te dituria, e projektonte këtë rend të ri njerëzor, këtë bashkim të ri njerëzor, mbi dijen dhe të vërtetën racionale. Në botën e iluminuar vetëm e vërteta i bashkon njerëzit. Mendja iluministe i kishte shpallur të gjitha të vërtetat tjera si mashtrime dhe vetën si gjykatëse supreme që jep verdiktin përfundimtarë për të vërtetën. Kështu, çdo gjëje që del jashtë fuqive të mendjes iluminizmi ia shpalli mosekzistencën. Këtu, padyshim, viktima e parë ishte zoti dhe tërë sistemi vleror dhe ideor që fondamentohej mbi idenë e tij. Zoti do të duhej të ishte racional, në mënyrë që të mund të ishte real, sipas recetës hegeliane që thotë se një gjë për të qenë reale duhet të jetë racionale. Por brenda këtij koncepti të iluminizmit për “organizimin racional të shoqërisë”, apo “shoqërinë e ndërtuar mbi të vërtetën”, fshihej keqkuptimi dhe mosnjohja e natyrës njerëzore, të cilën iluminizmi donte ta emanciponte. Që në fillet e iluminizmit shumë mendimtarë kishin protestuar ndaj entuziazmit të tij për të rindërtuar shoqërinë mbi bazën e të vërtetave racionale apo shkencore, duke paralajmëruar rrezikun e shndërrimit të shoqërisë në një lëndë laboratorike për teoritë e ndryshme sociale dhe utopitë iluministe, me çka do të rrënohej pikërisht ajo që donte ta realizonte iluminizmi: emancipimi i njeriut. Përvojat e shekullit XX e përmbushën një paralajmërim të tillë. Iluminizmi u kthye në të kundërtën e asaj që donte të ndërtonte. Në vend të shoqërive të ndërtuara mbi të vërtetën, u ndërtuan shoqëritë e ideokracive, të bazuara mbi “sistemet grandioze të mashtrimit”, të maskuara si të vërteta përfundimtare, e të cilat krijuan forma të reja të shkatërrimit të jetës njerëzore. Derisa në sistemet religjioze njerëzit vriteshin në emër të Zotit, tash në ideologjitë laike, të dala nga iluminizmi, njerëzit vriteshin në emër të së vërtetës, në emër të vërtetës së historisë, të vërtetës së racës, civilizimit apo kombit. Douglas Kellner, duke interpretuar këtë proces të shndërrimit të iluminizmit në të kundërtën e tij, në veprën “Dialektika e Iluminizmit” të Adornos dhe Horkheimerit, shkruan se si “demokracia ka prodhuar fashizmin, mendja ka prodhuar iracionalen, në trajtën e mendjes instrumentale, e cila ka prodhuar makinën militare dhe kampet e vdekjes, ndërsa kultura është transformuar nga një instrument i formimit/edukimit (Bildung) dhe iluminimit në një instrument të manipulimit dhe dominimit”. ( http: www.gseis.ucla.edu/faculty/kellner ). Një transformim i tillë i kulturës përbën esencën e asaj që Adorno dhe Horkheimer e quajnë “industri kulturore”. Iluzioni i iluminizmit për të ndërtuar bashkimin e njerëzve, siç e përmend Qosja, mbi bazën e të vërtetës, sikurse e hetojnë shumë studiues është i mbështetur mbi një antropologji dhe sociologji të gabuar për natyrën e njeriut dhe atë të shoqërisë. Një prej studiuesve që e kritikon këtë iluzion të iluminizmit është filozofi anglez Ernest Gellner, në veprën e tij “Konditat e Lirisë” (botoi “Dukagjini”- Pejë, 2002). Aty Gellner niset nga premisa se në përgjithësi gjatë historisë shoqëritë njerëzore rendin në të cilin kanë jetuar e kanë fondamentuar mbi detyrimin dhe bestytnitë dhe se iluminizmi e kishte identifikuar saktë këtë fakt, por se “kishte hyrë në rrugë të gabuar me supozimin e vet se do të ishte e mundur që një sistem i tillë thjeshtë të zëvendësohej me një tjetër, në të cilin shoqëria në vend të kësaj do të bazohej mbi të vërtetën dhe miratimin”. Gellner konsideron se kjo ishte një ide e gabuar e iluminizmit, sepse natyra e shoqërisë njerëzore funksionon përmes një mënyre tjetër të ndërtimit të rendit social. Në kontekst të kësaj, Gellner vazhdon argumentin e tij : “Rendi shoqëror e kërkon një kulturë të përbashkët; të vërtetat si të tilla, për nga natyra e rastit nuk mund të lindin atë sistem të përbashkët të ideve, të interpretimeve dhe të vlerave të cilat një shoqëri e bëjnë të qëndrueshme. Të vërtetat janë nga njëra anë kokëforta dhe nga ana tjetër, të papërshtatshme”. Duke vazhduar me tej, Gellner konsideron se vetë kultura në të cilën përmes të cilës jetojnë dhe funksionojnë njerëzit, përbën në vete një paragjykim sistematik, ngase, sipas tij, shoqëria ka nevojë për paradigma të rrënjosura. “Nuk ka shoqëri pa kulturë, nuk ka kulturë nga paragjykim të imponuar. Vetëm paragjykimi e bën jetën dhe rendin shoqërorë të mundur”. Duke shpjeguar një përfundim të tillë Gellner thotë se arsyeja pse shoqëria ngrihet mbi bazën e ideve të gabuara është e qartë, ngase “ e vërteta është e pavarur nga rendi shoqëror dhe nuk është në shërbim të askujt dhe nëse nuk pengohet do të përfundoj me shkatërrim të respektit për çdo strukturë të caktuar të autoritetit”. Në këtë mënyrë, konstaton Gellner, vetëm ide të shpikura paraprakisht e të ngurtësuara përmes ritit dhe shenjtërimit mund të mbajnë një strukturë sociale.
Iluminizmi supozonte se është e mundur të krijohej një shoqëri njerëzore sipas modelit të shkencës. Ashtu sikurse bashkësia shkencore ndërtohet dhe funksionon përmes të vërtetave racionale, është e mundur që edhe shoqëria të ndërtohet dhe të funksionojë në këtë mënyrë. Ky supozim i iluminizmit, siç mund të vërehet nga argumentet e Gellnerit, është i bazuar mbi një ide të gabuar sociologjike për njeriun, sepse “njeriu mesatar nuk është filozof, i cili e shqyrton ndërgjegjen e vet në lidhje me pranueshmërinë e besimit të vet”. Gellner heton se në pjesën më të madhe të rasteve ky njeri mesatar jeton i kënaqur një jetë të determinuar sipas zakoneve dhe besimeve të shoqërisë së tij. Ky njeri funksion dhe nuk shtron pyetje mbi atë se a janë të vërteta apo të gabueshme praktikat sociale në të cilat është e përfshirë jeta e tij. Siç thotë Gellner, ky njeri ka gjëra të tjera për të menduar: “kjo është një gjendje relativisht e kënaqshme dhe kjo e kënaq shumicën e njerëzve”. Por përveç paqëndrueshmërisë sociologjike, teza e Qosjes duket se ka edhe probleme epistemologjike. E vërteta i takon rrafshit të teorisë së njohjes, ndërsa bashkimi i njerëzve apo shoqëritë janë ngrehina normative (institucionet, ligjet, kodekset zakonore, kulturore e morale), ngrehina që determinohen nga konstelacionet e caktuara të fuqisë dhe interesave. Për më tepër, edhe vetë e vërteta kushtëzohet prej këtyre konstelacioneve. Vetë demokracia, të cilës vite më parë Qosja i ka kushtuar një “Fjalor Demokratik”, nuk fondamentohet mbi të vërtetën, por mbi opinionin publik, atë që grekët e lashtë e quanin “doksa” (doxa), e që prej Platonit dallohet qartë nga e vërteta (episteme), ngase ky opinion mbi të cilin ndërtohet demokracia në esencë është një përzierje komplekse e të vërtetave, gënjeshtrave, stereotipeve, paragjykimeve, shijeve të ndryshme estetike, qëndrimeve të ndryshme etike, dhe bindjeve të rrejshme, përzierje të cilën e ushqejnë dhe prej së cilës ushqehen vazhdimisht demagogët.

*Autori është sociolog nga Prishtina

[Albo]

Haxhi Qamili që njohim ne!

Letër e hapur Profesor Rexhep Qoses!

I nderuar Profesor,

kam ndjekur me vëmendjen e një ish-studenti letërsie polemikën në shtyp mes Ismail Kadaresë dhe jush dhe nuk mund të them se nuk kam mbetur i befasuar. Kam mbetur i befasuar jo nga debati në thelb (edhe më parë kam qenë i qartë për këtë); as nga ideja e polemikës (në këto hapësira të zhuritura kulturore, e gjitha kjo ishte një mundësi më shumë për të gjithë ne), por kam mbetur i befasuar në radhë të parë nga një lloj mllefi dhe mërie të verbër që shoh të ngrejë krye aty – këtu dhe që e shoqëron atë. Mëri, e cila justifikon edhe qëndrime shpesh ekstreme, në kundërshtim me qëndrime që të dy ju keni mbajtur ndaj njëri – tjetrit në të shkuarën. Por, kjo ka pak rëndësi. Nuk kam pasur asnjë ide të përfshihem në këtë polemikë, që personalisht e quaj padyshim shumë të rëndësishme në këto 15 vjet, por me sinqeritet po ju them se pak ditë më parë, befasimi im i tejkaloi kufijtë e normalitetit të tij. Ndaj, vendosa t’ju dërgoj këtë letër të hapur, jo për të dhënë një gjykim mbi këtë polemikë, por mbi të gjitha, për të sqaruar me sa duket, o një keqkuptim tuajin, ose një moment mërie që ju ka bërë të merrni një pozicion shumë të çuditshëm ndaj një momenti të rëndësishëm historik. E kam fjalën për qëndrimin tuaj ndaj Haxhi Qamilit dhe lëvizjes së tij.

I nderuar Profesor,

Nuk do t’ju bëj asnjë koment mbi lëvizjen në fjalë, nuk do t’ju referohem as citimeve historike (besoj se sikurse e dini veç Enver Hoxhës askush tjetër në Shqipëri nuk ka guxuar deri më sot t’i dalë në krah Haxhi Qamilit), por do t’ju sjell një përzjerje të të gjithave. Duke nisur që nga kujtimet që ekzistojnë për të në Tiranë dhe që vijnë nga fëmijëria ime, koha kur Haxhi Qamili bashkë me Enver Hoxhën ishin të dy bashkë në fuqi. Njëri i vdekur e tjetri i gjallë!

Ju e quani Haxhi Qamilin, “Prijës i një Kryengritjeje kundër feudalëve dhe pushtimit të huaj”. Po ju tregoj atëherë profesor se cili është Haxhi Qamili në kujtesën e qytetit të Tiranës e madje, edhe të shumë historianëve që janë marrë me të.

I lindur në një familje fshatare të Sharrës, fare pranë Tiranës, Haxhi Qamili kishte vuajtur që në fëmijëri nga sëmundje mendore. Duke mos pasur mundësi financiare, i jati e kishte dërguar për ta mbajtur dhe për ta kuruar te bejlerët e Tiranës, madje, te një ndër më të njohurit prej tyre, Murat Toptani. Skulptor, piktor, poet, një ndër patriotët më të flaktë, i martuar me vajzën e Naim Frashërit, ky i fundit kishte pranuar ta mbante pranë familjes së tij dhe të të vëllait. Fatkeqësisht qëndrimi nuk qe i suksesshëm: Haxhi Qamili u largua nga familja bujare një vit më pas, e para, sepse sa herë gjente sapun e hante, duke i shkaktuar vetes probleme dhe e dyta, sepse një ditë i hëngri veshin një shërbëtori tjetër! Djali u rikthye te prindërit dhe filloi të merrej me kultivimin dhe shitjen në pazarin e Tiranës të prasëve dhe të lakrave. Kjo punë vazhdoi deri në vitin 1912, kur ai ju bashkua trupave besnike vullnetare të Esat Pashës, të quajtura batalioni “Erzeni” që shkuan për të ndihmuar Hasan Riza Pashën në mbrojtjen e Shkodrës. Pas dorëzimit të Shkodrës malazezëve nga Esta Pasha, Haxhi Qamili u kthye bashkë me të në Tiranë. Si çdo njeri jo normal ai kishte rënë në sy në luftë dhe kjo i krijoi një lloj vendi në atë shoqëri ku trimëria dhe guximi kishin jo pak vlerë. Ai ishte një “trim” i Esat Pashës dhe zbatonte me verbëri urdhërat e tij dhe të Xhaf Balit. Në fakt, pavarësisht kësaj, ai do të kishte vdekur një njeri i panjohur, ndoshta do të kishte arritur edhe ditët e komunizmit, nëse zhvillime të rëndësishme politike nuk do të zaptonin krahinën e tij. Esat Pasha kërkonte të zgjidhej Mbret i Shqipërisë dhe minimi që ai i bëri Princ Vidit ishte evident. Minimi filloi duke shfrytëzuar ndjenjat fetare dhe mbi të gjitha dashurinë për Turqinë që ekzistonte e fortë në disa zona të Shqipërisë së Mesme. Ideja që në vend të Princ Vidit të vinte në krye të fronit shqiptar një Princ Mysliman u bë dominante. Ideja e ideuar dhe e manipuluar nga Esat Pasha u bë problematike. Për t’i bindur fshatarët e varfër dhe fantikë të zonës, shumë prej të cilëve as e konceptonin Shqipërinë e pavarur, Esat Pasha veshi si djalin e Sulltan Hamitit një kushëririn e tij nga Elbasani, Dervish Biçakun dhe e shëtiti në gjithë fshatrat e zonës. Truku ishte i vlefshëm për t’ju treguar atyre që Turqia nuk i kishte harruar dhe se ata duhej të përpiqeshin për të. Në këtë valë fanatizmi e regresi, Haxhi Qamili ra në sy në betejën e Prezës. Ideja e tij se pushka e kaurrit nuk merr nishan mirë dhe plumbi shkon shtremët, bëri bujë në atë kohë. Me këtë teori dhe me një guxim që e ka çdo njeri që nuk mbush mirë nga trutë e kokës, Haxhi Qamili filloi të ngrejë mitin e tij.

I nderuar profesor,

Jam i sigurtë se jeni dakord me mua, se në situata si këto, gjithfarësoj aventurierësh, intrigantësh, gangsterësh e psikopatësh, shndërohen fare thjeshtë në heronj. Haxhi Qamili ishte njëri prej këtyre. Padyshim ndër më famëkëqinjtë në historinë e vendit tim. Ju kujtoj se thirrja bazë e tij ishte: Dum Babën (sulltanin); jo Papën! Se mëria më e madhe qe ndaj atdhetarëve dhe protagonistëve të pavarësisë dhe urrejtja më e madhe ndaj flamurit shqiptar që e thërriste: “flamuri me sorrën!”.

Ju thoni se ai ishte prijësi i një rebelimi ndaj feudalëve! Gaboni i dashur profesor. Po ju them se ai gjuante, arrestonte, poshtëronte e madje, ekzekutonte vetëm ata që donin Shqipërinë, që visheshin si evropianë, ose që kishin dalë nga rruga e Allahut, siç thoshte ai. Po, është e vërtetë se ai i dogji sarajet e Esat Pashës, por e bëri këtë vetëm atë moment që e mendoi veten më të fuqishëm se Pasha dhe kur sinqerisht ëndërroi se ishte prijës i zonës. Po ju them dhe kjo është krejtësisht e vërtetë, se ai nuk dogji asnjë shtëpi feudali të madh. Në Tiranë dogji shtëpitë e Murat, Refik dhe Abdi Toptanit, të tre protagonistë të pavarësisë dhe ithtarë të saj. Dy prej tyre janë nënshkrues të aktit të pavarësisë, ndërsa i treti, njeriu që ngriti flamurin e pavarësisë në Tiranë, më 26 nëntor. Rasti e solli që shtëpitë e të tre këtyre të ishin ngjitur me shtëpinë e çifligarit dhe pasanikut më të madh të fisit Toptani, Zija Beut, pasuria e të cilit nuk u prek, madje u ruajt, sepse Zija Beu ishte mysliman i mirë dhe nuk merrej me politikë! Në Elbasan, gjuetia e tij nuk ishte Shefqet Bej Vërlaci, pasaniku më i madh i Shqipërisë, me të cilin kishte marrëdhënie thuajse normale, por Aleksandër Xhuvani, gjuhëtari i njohur, Taqi Buda (i jati i Aleks Budës dhe luftëtar i pavarësisë) dhe protagonistë të tjerë të gjuhës shqipe dhe pavarësisë. Dhuna dhe poshtërimi që ata kanë provuar thjesht sepse donin një Shqipëri të pavarur, pa Turqinë, ka qenë i tmerrshëm i nderuar profesor. Brenda kësaj logjike, nuk do të harroj të të them, se gjuetia e tij më e dhunshme kanë qenë librat shqip. Mjaftonte një prej tyre që shtëpia të merrte zjarr në çast.

I nderuar profesor,

Ju thoni se: “nuk mund të besohet se prijësi i një kryengritjeje fshatare kundër feudalëve dhe kundër sundimit të të huajve, sidomos serbëve dhe grekëve në Shqipëri, nuk e dinte se në vitet 1914 – 1915 as mund ta bënte Turqinë më sovrane në Shqipëri, as mund ta çonte Shqipërinë përtej Adriatikut dhe Mesdheut dhe ta bashkonte me Perandorinë Otomane. Shqipëria ishte me kufij të caktuar ndërkombëtarisht, të njohur nga konferenca e Ambasadorëve në Londër…”. Në këtë rast, besoj se keni për Haxhi Qamilin një përfytyrim krejt të gabuar. Ky analfabet dhe injorant, që shfaqte herë herë elementë të Panço Vilës apo Pugaçovit, që ngjan si dy pika uji me Mulla Omarin e Afganistanit të 2001, as kishte idenë e shteteve, hartave dhe konferencave. Këtij besimi tuajit, po i përgjigjem me një frazë të Haxhi Qamilit që është ende e famshme në Shqipëri. Kur donte të sulmonte Durrësin dhe kur i thanë se Princ Vidi ka Austro – Hungarinë dhe flotën italiane, ai u përgjigj: “Unë kam Shijakun dhe Kavajën!”.

I nderuar Profesor,

Bota e këtij aventurieri injorant, analfabet dhe fanatik, nuk shkonte tej Shijakut dhe Kavajës; as kishte ideologji politike dhe as gjë tjetër. Veç dashurisë dhe përkushtimit për Dovletin, me të cilin motivonte edhe mbështetësit e ndjekësit e tij, ai nuk kishte motiv tjetër në jetë. Por, siç ndodh shpesh me popuj që bëhen gazi i vetvetes, ai u shfaq në portat e Shtetit të pavarur shqiptar, pikërisht atëherë kur Shqipëria kishte më shumë se kurrë nevojë për maturi, ngut për të ecur përpara dhe për të krijuar strukturën e një shteti të vërtetë. U shfaq si çdo fatkeqësi, por mbi të gjitha, si një fenomen, që mund të quhet Haxhiqamilizëm dhe që shfaqet, në përmasa më minore, aty këtu në shoqërinë shqiptare edhe 100 vjet më pas.

Besoj se ju e dini fundin aspak dinjitoz të këtij “trimi të çartur” dhe “antifeudali të madh”. Pasi Esta Pasha u kthye në Durrës me ndihmën e serbëve dhe pasi i mbetën fare pak mbështetës, Haxhi Qamili u paraqit vetë në dyert e shtëpisë së tij. Esat Pasha i kërkoi që ai të varte në litar 40 miqtë e vet të ngushtë, zullumqarë të përbashkët, nëse donte që t’i falte jetën. Haxhi Qamili e bëri këtë me shumë zell, me shumë pasion, pa kuptuar sesi një njeri që nuk e mbante fjalën kurrë dhe i pabesë, Esat Pasha, do ta varte edhe atë. Dhe kështu bëri realisht! Besoj se zoti i ka bashkuar këta dy zullumqarë të mëdhenj, të ndryshëm në llojin e tyre, në ferrin dantesk!

I nderuar profesor,

Po e mbyll këtë shkrim që as vetë nuk di si ta etiketoj, me një ndjesi të mirë. Me ndjesinë se fati e ka sjellë që ju të jeni në kulturën dhe shoqërinë shqiptare thuajse 90 vjet pas zhdukjes së Haxhi Qamilit. Nëse do të kishte qenë ndryshe, fati do ishte shumë pak bujar me ju. Një ditë, në shtëpinë ku ju jetoni bashkë me 10 mijë librat tuaj do të shfaqej një personazh që s’mund të mos quhej komik: i shkurtër, me poturre të bardha, por të zgjyrosura, me pallto gjenerali që e kishte vjedhur në garderobën e Fadil Pashë Toptanit, me qeleshe të ulët tiranase, por me shirita ari në mëngë dhe me një shpatë jatagan që e kishte gjetur s’di ku! I shoqëruar nga një dyzinë bashibozukësh do të digjte fillimisht gjithë librat shqip, pastaj, fati juaj do të ishte peng i idesë që do t’i lindte në moment në kokën e tij gjysmake. Me shumë gjasa, një ide jo aq e mirë. Gëzohem pra që jetoni 90 vjet më pas, sepse shumë punëtorë të gjuhës dhe kulturës shqiptare të kohës, nuk do të donin ta sillnin në mend atë moment…

Me nderime

Blendi Fevziu

[iliria e para]

Pjese nga intervista e Arben Xhaferit tek Balkanweb e dates 30.06.06

Se fundi, dy figurat me te shquara te letrave shqipe, Kadare dhe Qosja, jane perfshire ne nje debat te ashper rreth identitetit te shqiptareve, problemeve te religjioneve dhe perkatesise se kombit tone ne raport me civilizimet e tjera. Ju si e gjykoni kete debat nga pikepamja intelektuale?

Ne ende nuk jemi te pergatitur per debate te ketilla per shkak se mungon tradita e te te menduarit kritik. Eshte e pamohueshme se qyteterimi perendimor ka ngritur ne standard te domosdoshem dyshimin, skepsen metodike. Ne kete kulture cdo gje kundrohet nga kendi kritik. Eshte e padrejte qe keto kritika qe perendimoret ia bejne vetes, te perdoren nga mendjet jokritike si argument kunder qyteterimit perendimor. Prandaj une mendoj se keto debate nuk do te prodhojne rezultate, por rreshtime, polarizime te panevojshme te popullates shqiptare. Ky debat megjithate sinjalizon se keto pune nuk mund te zgjidhen njehere e pergjithmone, por duhet te ngrejme nivelin e pergatitjes profesionale, per te ballafaquar me kompetence sfida te ketilla. Ne kete debat pa te drejte u nderruan premisat kryesore: identiteti evropian u barasvleresua me ate te krishtere qe nuk eshte e sakte. Ne Evrope nje kohe te gjate eshte zhvilluar beteja ne mes te mbretit, si perfaqesues i tokesores dhe Papes si perfaqesues i hyjnores. Kete beteje e fituan tokesoret. Ne koncilin e Vatikanit te viteve 1962-65 kleriket u pajtuan me disfaten qe ua imponoi Garibaldi dhe e pranuan te terhiqen ne territorin e Vatikanit. Keshtu katolicizmi u protetestantizua nje cike dhe ngadhenjeu shekullarizmi. Ne boten islame nuk u zhvillua ky proces meqe nuk kishte antagonizem ne mes te prijesit fetar dhe atij shteteror. Kalifi ishte njekohesisht perfaqesues shteteror dhe shpirteror. Ky proces u nderpre kur Kemal Ataturk refuzoi te marre titullin e Kalifit. Sesi do te vazhdojne keto procese nuk mund te dihet. Por dicka eshte e qarte: Evropa nuk eshte identike me krishterimin dhe shqiptaret nuk mund te mbijetojne si mish i huaj ne Evrope.

[iliria e para]

Shqiptarët, evropianë në letrat e Kadaresë


Robert Rakipllari

DOSJE ESKLUZIVE
Katër letra të Kadaresë, në polemikën për identitetin evropian të shqiptarëve. “Shekulli” boton letrat e shkrimtarit të madh drejtuar Bushit, Miteranit, Havelit dhe Shirakut

Në këto letra preken disa nga çështjet kryesore që kanë lidhje me polemikën e sotme, siç është problemi i marrëdhënieve të Evropës me popullin shqiptar në Shqipëri e në Kosovë, çështja e lirisë së Kosovës dhe e së ardhmes evropiane të shqiptarëve.

Polemika lidhur me identitetin evropian të shqiptarëve, të cilën gazeta “Shekulli” e ka pasqyruar gjerësisht, ka zgjuar një interes të madh te lexuesit. Ndër letrat dhe reagimet e shumta që kemi marrë, krahas interesit është shprehur dëshira që polemika të mos degradonte nga synimi i saj fillestar: çështja e identitetit, në kuadër të dy qëllimeve kryesore të popullit shqiptar sot: hyrja e Shqipërisë në Evropë dhe pavarësia e plotë e Kosovës.
Në përpjekje për një orientim më të drejtë të diskutimit, gazeta i kërkoi leje shkrimtarit Ismail Kadare, për botimin e katër letrave të tij, drejtuar katër presidentëve të njohur të botës së sotme: Xhorxh Bush (ati), Fransua Miteran, Vacslav Havel dhe Zhak Shirak. Tri nga këto letra janë shkruar pesëmbëdhjetë vite më parë, në shtator të vitit 1991. Letra e katërt, e cila botohet për herë të parë në Shqipëri, është dërguar në dhjetor të vitit 2001.
Në këto letra preken disa nga çështjet kryesore që kanë lidhje me polemikën e sotme, siç është problemi i marrëdhënieve të Evropës me popullin shqiptar në Shqipëri e në Kosovë, çështja e lirisë së Kosovës, e së ardhmes evropiane të shqiptarëve etj.
Leximi i këtyre letrave, sjell idenë se si çështjet e rëndësishme mund të trajtohen jashtë pasioneve e jashtë çdo personalizimi, dy të këqija të mëdha, që e kanë dëmtuar aq shumë çështjen shqiptare.
Në jehonën që i është bërë e vazhdon t’i bëhet këtij debati, krahas kuptimit të drejtë të fenomeneve, janë shprehur disa herë keqkuptime të rrezikshme lidhur me raportet Shqipëri-Kosovë, si dhe raportet midis besimeve fetare në Shqipëri.
Në këto letra jepet një model i trajtimit të çështjes shqiptare si çështje e një kombi që është një dhe i pandarë. Ato janë një përgjigje e qartë kundër spekulimeve të kohëve të fundit për gjoja shpërfilljen e autorit të letrave ndaj Kosovës, lirisë së saj, UÇK-së etj.
Një gjë tepër e rëndësishme është se në këto letra, ndonëse, siç e thekson Kadare në intervistën e tij, iu drejtohen “katër presidentëve të krishterë”, në asnjë rresht të tyre nuk përmendet faktori fetar si faktor ndihmues ose pengues për shqiptarët. Po ashtu, në këto letra, ashtu si edhe në sprovën “Identiteti evropian i shqiptarëve”, nuk gjenden asnjë herë shprehjet: “identitet i krishterë i Evropës” ose “identitet i Evropës së krishterë”, shprehje me të cilat janë bërë aq shumë spekulime. Ndërsa nesër do të botohet në gazetën “Shekulli” një intervistë e Kadaresë lidhur me këtë çështje, sot fillon botimi i letrave të shkrimtarit të njohur drejtuar liderëve botërorë të viteve ’90 dhe 2000.


NESËR INTERVISTA

Ndërsa polemika për identitetin evropian ose joevropian të shqiptarëve vazhdon në shtypin shqiptar, Ismail Kadare rikthehet në këtë debat nëpërmjet një interviste ekskluzive për gazetën “Shekulli”. Në intervistën që do të botohet nesër së bashku me letrën e tij shkruar presidentit Vaclav Havel, Kadare flet për bjerrjen e kësaj polemike, duke shtuar se ajo që ai ka thënë në lidhje me identitetin evropian të shqiptarëve nuk është asgjë më shumë sesa një ide e përpunuar prej një shekulli e gjysmë nga rilindësit tanë në lidhje me orientimin evropianoperëndimor të Shqipërisë. Kadare i quan disa nga polemizuesit “Haxhi Qamilë të vonuar” që i janë kthyer zanatit të vjetër të falsifikimit. Flet edhe për trajtimin e profetit Muhamed në sprovën “Dante Aligieri” dhe pozicionimin e Shqipërisë sot mes Evropës dhe SHBA-së si gjënë më të mirë që i ka ndodhur popullit shqiptar që nga pavarësia.

Ja një fragment i kësaj interviste:
“Të vetëshpallurit mbrojtës të myslimanizmit shqiptar, në të vërtetë, janë akuzuesit kundër tij. Identitetit evropian ata i kundërvënë “identitetin mysliman”. Përveç që është një mënyrë barbare të menduari, sepse konceptit “evropian” nuk mund t’i vësh përballë një koncept fetar, ashtu siç nuk mund t’i vësh një të tillë koncepteve “aziatik” ose “amerikan”, kjo kundërvënie shpreh një qëndrim përjashtues ndaj pjesës myslimane të popullsisë shqiptare. Sipas kësaj kundërvënieje, myslimanët shqiptarë e kanë të pamundur ose të ndaluar të jenë evropianë”.


Letra e Kadaresë drejtuar Xhorxh Bushit për çështjen e Kosovës

Kadare-Bushit:
NDALONI MASAKRËN KUNDËR KOSOVËS

SOMARIO:
A do të pranohet prej botës së sotme të qytetëruar e drejta e këtij populli që të jetojë bashkë, në të njëjtën shtëpi, si të gjithë kombet apo do t’i mohohet kjo e drejtë në emër të tabuve ose të gjumit të qetë të dikujt?

SOMARIO:
Me një krim të tillë në ndërgjegje, bota e lirë s’mund të flejë e qetë. Ndonëse nuk do të doja ta mbyllja këtë letër me një gjë të zymtë, s’mund të rri pa ju thënë se shqiptarët e Kosovës i kanë bërë një thirrje për ndihmë gjithë botës: një masakër e përgjakshme po përgatitet kundër tyre.


LETËR GEORGE BUSH-IT,
PRESIDENTI I SHBA-SË

Zoti President!

Dy vjet më parë, më 1989, kur jo vetëm në vendin tim, por në gjithë perandorinë e Lindjes, diktatura komuniste ishte ende në këmbë, me mikun tim, laureatin e çmimit Nobel të Paqes, Elia Weisel, ju kam dërguar një letër. Në atë kohë, për një letër si ajo, në Shqipërinë komuniste dënoheshe me vdekje, megjithatë, unë e ndjeva për detyrë t’ju drejtohesha Juve, presidentit të shtetit më të fuqishëm demokratik të botës, për t’ju kërkuar ndjesë në emër të popullit shqiptar për qëndrimin armiqësor që mbante qeveria komuniste shqiptare ndaj SHBA-së. Ju shkruaja, midis të tjerash në atë letër, se populli shqiptar, në kundërshtim me sunduesit komunistë, kishte ndjenja të thella mirënjohjeje për SHBA-në, dhe ju lutesha Juve, që, pa ua vënë veshin fyerjeve të Tiranës, të vazhdonit të ndihmonit këtë popull martir, si atë që vuante brenda kufijve të shtetit, si gjysmën tjetër të tij që vuante në Jugosllavi.
Dhe ja, pa u mbushur dy vjet, në marrëdhëniet amerikano-shqiptare ndodhi e pabesueshmja. Kur sekretari i shtetit Baker u prit në mënyrë madhështore në Tiranë, isha i lumtur të vërtetoheshin fjalët që ju kisha shkruar më 1989, që në atë kohë mund të tingëllonin si fantazi shkrimtari, se SHBA-ja do të ketë te populli shqiptar një mik të zjarrtë e të përhershëm. Nga ana e tyre shqiptarët, të zhgënjyer nga ato lidhje të mbrapshta në të cilat i çuan komunistët, janë sot më të etur se kurrë për miqësi të vërtetë.
Zoti President, sot kur një pjesë e botës, e sidomos ajo pjesë që posa është shkëputur nga e kaluara komuniste, po përpëlitet e s’gjen dot qetësi, njerëzimi mbarë përcjell me adhurim përpjekjet tuaja fisnike për rregullimin e saj. Në këtë kahje, jo vetëm si shkrimtar e qytetar shqiptar, por edhe si njeri që dëshiron një botë më të përkryer, ju drejtohem Juve, burrit të shtetit me të cilin e ardhmja e botës ka një lidhje të drejtpërdrejtë.
Për shumë dekada, një pjesë e botës në aksionet e saj politike e diplomatike, përballë problemeve të mëdha ka qenë shpeshherë e paralizuar prej dogmave dhe tabuve. Në emër të një stabiliteti e qetësie false këto dogma shpalleshin të shenjta e të pandryshueshme, paçka se kombe e popuj të tërë, të rrëzuar prej fatit njëlloj si titanët e dikurshëm, vuanin e rënkonin prej tyre. Tani është e qartë për cilindo se ajo qetësi dhe stabilitet që përligjej nga formulat gjoja të shenjta, nuk ka qenë veç një harmoni e gënjeshtërt. Nuk do të zgjatem për gjëra që Ju i dini më mirë se kushdo dhe prej të cilave jeni shqetësuar si rrallë kush. Do të dëshiroja vetëm që të tërheq edhe një herë vëmendjen tuaj, Zoti President, për popullin me fatin më tragjik të krejt kontinentit evropian: shqiptarët.
Ky është i vetmi popull në historinë e Evropës që, pas dy mijë vjetëve jetë, u nda më dysh, që në fillim të shekullit XX, prej Fuqive të Mëdha. Ky është i vetmi komb që në këtë shekull u shtyp prej dy diktaturave më të egra që ka njohur bota: diktaturës së komunistëve shqiptarë dhe diktaturës së komunistëve serbë.
Ky gjymtim e kjo shtypje dyfishe e ka lodhur dhe e ka dëmtuar rëndë këtë komb. Tani, gjysma e tij, ajo që jeton brenda kufijve të shtetit shqiptar është duke e fituar më në fund lirinë. Por gjysma tjetër, ajo që ende ndodhet nën komunistët serbë, është në zi dhe në mjerim.
Zoti President i SHBA-së! Mendoj se është e palejueshme dhe në kundërshtim me të gjitha ligjet e natyrës, të së drejtës universale dhe të Zotit, që ky komb të vazhdojë të jetë i dënuar kështu. Dhurata që iu bë terroristëve serbë që vranë më 1914 në Sarajevë, dukën Ferdinand të Austro-Hungarisë, duke u dhënë si shpërblim gjysmën e Shqipërisë, është një nga krimet më të rënda në historinë e njerëzimit. Sa më shpejt që bota e qytetëruar ta çlirojë veten e saj nga ky krim aq më mirë do të jetë.
Kur ju shkruaj këto fjalë unë nuk mendoj kurrë që paqja dhe mirëkuptimi i sotëm i arritur me aq mundime të rrezikohen për shkak të shqiptarëve. As nuk parashtroj kërkesa për veprime të ngutshme, brutale ose sensacionale. Ajo që dëshiroj të shtroj para jush është kërkesa për një ndryshim parimor në qëndrimin ndaj popullit shqiptar. Në mbarim të këtij shekulli përpara shqiptarëve po ngrihet shansi historik, shansi që të korrigjohet faji që u bë ndaj tyre në fillim të shekullit.
A do të pranohet prej botës së sotme të qytetëruar e drejta e këtij populli që të jetojë bashkë, në të njëjtën shtëpi, si të gjithë kombet apo do t’i mohohet kjo e drejtë në emër të tabuve ose të gjumit të qetë të dikujt?
Në qoftë se në vizionin e Evropës së nesërme pranohet kjo ide, mendoj se edhe mjetet demokratike për zgjidhjen e saj në mënyrë paqësore, diplomatike, njerëzore, pa dhimbje e gjak për kurrkënd, mund të gjenden. E tmerrshme është se gjer më sot kjo ide nuk është pranuar. Por në kohën tonë, në kohën e triumfit të të drejtave të njeriut, triumf në të cilin SHBA-ja ka një vend nderi, të mos pranosh një ide të tillë, do të thotë të pajtohesh me të kundërtën. Të pajtohesh me një nga tragjeditë më të rënda të kohës.
Me një krim të tillë në ndërgjegje, bota e lirë s’mund të flejë e qetë. Ndonëse nuk do të doja ta mbyllja këtë letër me një gjë të zymtë, s’mund të rri pa ju thënë se shqiptarët e Kosovës i kanë bërë një thirrje për ndihmë gjithë botës: një masakër e përgjakshme po përgatitet kundër tyre.
Shpresoj Zoti President i SHBA se ju do të bëni gjithçka për të ndaluar këtë krim të paralajmëruar tashmë nga shumë drejtime.
Duke ju falënderuar edhe një herë, Ju personalisht dhe shtetin tuaj të madh për vëmendjen ndaj popullit tim, shpresoj Zoti President se midis punëve dhe problemeve tuaja të shumta do të vazhdoni të interesoheni për fatin e popullit tim martir.
Pranoni Zoti President, shprehjen e respektit tim më të thellë!

Ismail Kadare

Paris, 11 shtator 1991



Letra e Kadaresë drejtuar Fransua Miteranit, në lidhje me Shqipërinë dhe Kosovën

Kadare-Miteranit:
Çlirojeni Evropën nga fajet e vjetra ndaj Shqipërisë

Somario:
Evropa e nesërme s’mund të ndërtohet pa e çliruar ndërgjegjen nga gabimet dhe fajet e vjetra. Historia e botës sonë është e mbushur me faje të tilla, por ato që u bënë në çerekun e parë të këtij shekulli prej Fuqive të Mëdha evropiane, janë tepër të ndjeshëm ende sot.

Somario:
Midis dy seanca mbledhje, midis dy ceremonive, u bënë prerje tragjike kufijsh, popujve iu këputën pjesë të tëra, dhe ndonjë popull u pre më dysh. Tani, pas kaq vitesh, ashtu si plagët e vjetra që dhembin sa herë ngryset moti, ashtu dhe këto prerje shkaktojnë dhimbje e tragjedi të reja.



LETËR FRANÇOIS MITTERRAND-IT,
PRESIDENT I FRANCËS


Zoti President!

Pata nderin të marr pjesë në mbledhjen e Pragës, në mbyllje të së cilës ju mbajtët një fjalim, që me të drejtë u gjykua prej të gjithëve i shkëlqyer. Nuk pata mundësi t’ju takoj në mbarim të konferencës suaj të shtypit, por edhe po t’ju kisha takuar vështirë se do të mund t’ju shtjelloja në ca çaste të shkurtra atë çka po ju parashtroj këtu.
Kjo letër ka lidhje me fjalimin tuaj dhe unë po ju drejtohem si President i Francës e njëkohësisht si burrë shteti vizionar, një nga arkitektët kryesorë të Evropës së nesërme. Shumë mendje të fuqishme janë të angazhuara sot për projektin e kësaj Evrope, që është një nga aksionet më madhështore të ndërmarra ndonjëherë në historinë e njerëzimit. Sa më shumë të kalojë koha, aq më qartë do të spikatin përmasat e vërteta të kësaj ngrehine monumentale, mbi të cilën popujt kanë vënë aq shumë shpresa.
Do të jetë në nderin e përbashkët të kontinentit tonë gjetja e rrugëve dhe shtrimi i tyre i vështirë për të mbërritur tek Evropa e nesërme. Në këtë kontekst mendova t’ju drejtohem.
Është një gjë e njohur tashmë se një pjesë e qytetërimit antik grek, mbi të cilin është ngritur qytetërimi perëndimor, e sidomos ajo pjesë që lidhet me letërsinë e mitet, është mbështetur mbi një akt moral: një emancipim të ndërgjegjes ose më saktë një exorcizëm të saj. Pa këtë exorcizëm, që Greqia e filloi me Homerin, për të nxjerrë nga vetja një krim të vjetër, krimin kundër Trojës, populli grek s’mund të shkonte përpara e të ngjitej atje ku u ngjit.
Evropa e nesërme s’mund të ndërtohet pa e çliruar ndërgjegjen nga gabimet dhe fajet e vjetra. Historia e botës sonë është e mbushur me faje të tilla, por ato që u bënë në çerekun e parë të këtij shekulli prej Fuqive të Mëdha evropiane, janë tepër të ndjeshëm ende sot. Midis dy seanca mbledhje, midis dy ceremonive, u bënë prerje tragjike kufijsh, popujve iu këputën pjesë të tëra, dhe ndonjë popull u pre më dysh. Tani, pas kaq vitesh, ashtu si plagët e vjetra që dhembin sa herë ngryset moti, ashtu dhe këto prerje shkaktojnë dhimbje e tragjedi të reja.
Në këtë kirurgji të rëndë, ai që humbi më shumë ishte kombi shqiptar. Bashkëkohës i grekëve të vjetër, një nga më martirët e kontinentit, pas dy mijë vjet jete në bashkësi, ai u pre më dysh më 1913 dhe 1918. Qysh nga kjo kohë ajo prerje kullon gjak.
Në korrik të vitit 1989, gjatë mëngjesit që më ftuat në Elize, për të cilin ruaj një kujtim aq të bukur, gjatë bisedës sonë folëm, midis të tjerash, edhe për çështjen e shqiptarëve e të kurdëve, si dy nga problemet etnike më të ndërlikuara. Ju thatë atëherë me të drejtë, se ndërsa problemi kurd, për rrethana që dihen është tepër i ndërlikuar, çështja e shqiptarëve paraqitet më e qartë. Pas luftës së Gjirit, gjithë bota ishte dëshmitare e tragjedisë kurde, kurse për tragjedinë shqiptare ende nuk duket projekt zgjidhjeje në horizont.
Në atë takim unë ju kujtova se mbi kombin shqiptar rëndojnë për fat të keq dy diktatura: ajo e komunistëve vendës dhe ajo e komunistëve serbë. Tani mbas dy vjetësh, njëra nga diktaturat, ajo shqiptare, ka rënë, por ka mbetur tjetra, serbja.
Unë ju shkruaj këtë letër me besim të plotë se ju si President i Francës, si evropian i shquar dhe si një njeri i kulturës e i ndërgjegjes botërore do të bëni diçka për zgjidhjen e këtij problemi dramatik. Unë e di mirë se sa të vështira janë çështjet etnike, sa ndërlikime të papritura krijojnë aty ku nuk priten, dhe sa shpesh bien ndesh me harmoninë e arritur me aq vështirësi.
Ju siguroj, Zoti President, se shqiptarët nuk do të kërkojnë kurrë në mënyrë të paduruar e egoiste të rregullojnë çështjen e tyre në kurriz të paqes evropiane ose të cenimit të popujve të tjerë. Por në qoftë se ata kurrsesi nuk duan të bëhen shkaktarë të prishjes së harmonisë në kontinent, kjo s’do të thotë se ata do të vazhdojnë të vetëflijohen e të mos kërkojnë ato të drejta elementare për të cilat bota e sotme është krejtësisht në një mendje.
Mendoj se ajo që kërkojnë sot shqiptarët janë dy gjëra. E para, të ndihmohet demokracia në Shqipëri. E dyta, të mos lihet gjysma e kombit shqiptar, që jeton në Jugosllavi nën mëshirën e terrorit serb, kësaj skëterre të papërfytyrueshme të kohës sonë.
Çështja e parë, ndihmesa për demokracinë e re shqiptare është e qartë dhe e thjeshtë, dhe kohët e fundit, për fat të mirë, janë ndërmarrë disa hapa të ndjeshme. Çështja e dytë lidhet me kërkesën e ngutshme që shqiptarët, populli i tretë në Jugosllavi, të vendosin si çdo komb tjetër për fatin e tyre.
Lidhur me këtë do të dëshiroja të shtoja diçka të rëndësishme. Nga të dhëna të sakta që kam mundur të grumbulloj, vërtetohet njoftimi që liderët demokratë të Kosovës i kanë bërë të ditur gjithë botës, se komunistët serbë po përgatisin kundër shqiptarëve një masakër të përgjithshme. Sado që një gjë e tillë tingëllon si mesjetare dhe e kapërcyer nga koha, më besoni Zoti President, se në gadishullin ballkanik mesjeta është ende e pranishme. Unë ju lutem që ta vlerësoni këtë paralajmërim, këtë klithmë për ndihmë, përpara se tragjedia të ndodhë, dhe përpara se të jetë vonë.
Duke ju kërkuar ndjesë për këtë letër të gjatë, jam i sigurt Zoti President, se me gjithë punët dhe angazhimet e shumta që keni, do të bëni diçka të ndjeshme për popullin tim, i cili përherë ka pritur diçka më shumë nga Evropa, e veçanërisht nga Franca. Drama e tij është pjesë e dramës botërore, por aq më tepër drejtësia që ai kërkon është pjesë e saj.
Pranoni Zoti President, shprehjen e konsideratës sime më të lartë!

Ismail Kadare

Paris, 12 shtator 1991



Letra e Kadaresë drejtuar Zhak Shirakut, në lidhje me të burgosurit politikë në burgjet jugosllave

Kadare-Shirakut:
Shqiptarët, ende në kampe përqendrimi jugosllave

Somario;
Është e vështirë të pranosh idenë se mbi shqiptarët e Kosovës po lejohet të ushtrohen tortura epokash të shkuara të cilat u janë kursyer popujve të tjerë të Evropës. Kjo të bën t’i druhesh shfaqjes së re të racizmit mbi kontinentin tonë.

Somario:
Ideja e Evropës, realiteti i saj tashmë, nuk mund të lidhen kurrsesi me asnjë lloj racizmi. Me një tmerr të tillë mbi truallin e vet, ndërgjegjja evropiane nuk mund të jetë e qetë. Liria e Evropës nuk mund të jetë e plotë pa lirinë e popujve që i përkasin hapësirës së saj.


Letër Presidentit Jasques Chirac

Zoti President!
Nuk kam menduar kurrsesi se do t’ju drejtohesha sërish rreth një çështjeje, për zgjidhjen e së cilës bashkësia ndërkombëtare, dhe në veçanti Evropa Perëndimore, Aleanca e Atlantikut, Franca dhe ju vetë keni marrë pjesë seriozisht dhe fuqishëm: drama e Kosovës. E kuptoj fare mirë se gjërat duhen vendosur në përmasat e tyre reale dhe se bota e sotme ka çështje të reja dramatike për të zgjidhur, nuk duhet pra t’i lejoj vetes luksin e rikthimit pafund te shqetësimet e një populli, edhe kur ka arsye për ta bërë. Jam i ndërgjegjshëm për këtë gjë, e, megjithatë, një fakt skandaloz më shtyn t’i tejkaloj të gjitha dhe t’ju drejtohem me këtë letër.
Pak kohë më parë, një i burgosur politik shqiptar i quajtur Besim Zymberi, ia doli mbanë të nxirrte nga burgu i Sremes në Serbi, një dëshmi të shkruar, të nënshkruar prej tij dhe në emër të qindra të burgosurve politikë që mbahen ende në burgjet e Jugosllavisë. Ma ka drejtuar publikisht këtë dëshmim, si shkrimtar, duke më kërkuar me ngulm t’ia bëj të ditur opinionit evropian, si dhe atij botëror.
“Unë, i burgosur shqiptar në një kamp përqendrimi serb, ju kërkoj të hidhni dritë mbi një vuajtje për të cilën institucionet ndërkombëtare nuk kanë dijeni.”
Kështu zinte fill letra duke përfunduar me fjalët: “Ne, të burgosurit shqiptarë të Kosovës, jemi hebrenjtë e fundit të mbajtur në kampet hitleriane të Milosheviçit, madje edhe pas rënies së tij… Dhe bota vazhdon të jetë e verbër!!!”
Zoti President, ja thelbi i çështjes: në kontinentin tonë evropian, pjesë e hapësirës perëndimore, atë që quhet pararojë e luftës për një botë të re demokratike dhe morale, ekzistoka edhe një vend me emrin Jugosllavi, ku njerëzve u hidhen prangat thjesht pse aspirojnë lirinë. Dhe ky vend e quan veten demokratik, këtij vendi ia hapin dyert, madje të dy kanatet, duke harruar se ai e ka për detyrë t’i japë fund kësaj barbarie.
Për të shmangur çdo keqkuptim, do të doja së pari t’ju thosha se shqiptarët kanë qenë dhe i janë mirënjohës Evropës dhe Shteteve të Bashkuara të Amerikës, për faktin se ata i dhanë lirinë gjysmës së kombit të tyre. Nga ana tjetër, krejt ndryshe nga ç’trumbeton propaganda antishqiptare, ata janë një popull i durueshëm dhe i matur në kërkesat e veta. Por këtë durim ia kanë keqpërdorur së tepërmi dhe madje vazhdojnë ta bëjnë këtë me cinizëm. Mjafton të sillen ndër mend disa prej fakteve të shënuara në letrën që përmenda.
Më 10 qershor 1999, menjëherë pas marrjes së Kumanovës, që shënoi edhe fundin e konfliktit mes NATO-s dhe Milosheviçit, rreth një milion shqiptarë të Kosovës u rikthyen me shpejtësi në tokat e tyre, prej nga i kishin dëbuar në kushte çnjerëzore. Po atë ditë, më 10 qershor 1999, trupat serbe që linin Kosovën, morën me forcë 2050 shqiptarë për t’i burgosur më pas. Nëse thuhet se çdo burgosje është në vetvete një tragjedi, të burgosesh ditën e çlirimit të vendit tënd përbën një tragjedi të pafund.
Njeriu që më dërgoi këtë letër është një prej personazheve të kësaj drame. Me të drejtë ai shtron pyetjen: si është e mundur që Kryqi i Kuq Ndërkombëtar, Komisariati i Lartë i Refugjatëve, Këshilli i Evropës (Komiteti kundër torturës) nuk shfaqin interes për të burgosurit shqiptarë të Kosovës? A do të ndodhte kështu edhe nëse ata do të ishin amerikanë, gjermanë apo francezë? Si është e mundur që presidenti i shpallur si demokrat, Koshtunica, për më tepër jurist në vendin e tij, të tregohet kaq i pandjeshëm, mizor e madje racist ndaj këtyre të burgosurve? Së fundi, si është e mundur që askush nuk e shpall e nuk e dënon këtë gjendje?
Mbasi shtypën dhe masakruan një popull për vite me radhë, mbasi shkuan në thikë rreth një mijë fëmijë të moshës nën pesë vjeç, siç e ka pohuar edhe vetë shtypi serb (në artikujt e Filipoviçit në gazetat “Le Monde” dhe “Liberation”), mbasi përdhunuan qindra vajza dhe gra, mbas shpërnguljes barbare të rreth një milion njerëzve, provokimi vazhdon. Mbajtja e të burgosurve politikë shqiptarë është pjesë e një strategjie sistematike, të ndjekur me cinizëm, vite me radhë. Ky sistem i shtyn shqiptarët të gabojnë. Qëllimi i tij është ligjërimi i mëtejshëm i goditjeve kundër tyre. Një lojë makabre që luhet prej shumë kohësh në Ballkan.
Zoti President, siç e dini, kjo nuk është hera e parë që unë përpiqem të tërheq vëmendjen tuaj ndaj çështjes së të burgosurve politikë shqiptarë të Kosovës. E di që gjatë vizitës suaj në Beograd, u lirua vetëm një i burgosur, Albin Kurti. Por, sa të tjerë, numri i të cilëve nuk dihet, mbetën ende? Sa kanë vdekur? Kohë pas kohe, i zhvendosin nga një kamp në tjetrin, lirojnë një ose dy veta, si me pikatore… Mes tyre gjendet Ukshin Hoti, lider i rëndësishëm, ish-ministër i Punëve të Jashtme të Kosovës autonome, filozof, politolog…
Është e vështirë të pranosh idenë se mbi shqiptarët e Kosovës po lejohet të ushtrohen tortura epokash të shkuara të cilat u janë kursyer popujve të tjerë të Evropës. Kjo të bën t’i druhesh shfaqjes së re të racizmit mbi kontinentin tonë.
Ideja e Evropës, realiteti i saj tashmë, nuk mund të lidhen kurrsesi me asnjë lloj racizmi. Me një tmerr të tillë mbi truallin e vet, ndërgjegjja evropiane nuk mund të jetë e qetë. Liria e Evropës nuk mund të jetë e plotë pa lirinë e popujve që i përkasin hapësirës së saj.
Pikërisht për këto vuajtje të mëdha, e veçanërisht për tragjedinë e të burgosurve, arsye e kësaj letre, ju drejtohem juve, President i një vendi pa të cilin nuk mund të kuptohet historia e lirisë njerëzore. Franca, duke pasur ndikim qoftë në Shqipëri, qoftë në Jugosllavi, i ka mjetet e duhura për të ndërmarrë një aksion vendimtar për këta të burgosur, orët e të cilëve janë të pafundme, siç janë gjithnjë orët e skllavërisë. Ju drejtohem juve, Zoti President, me shpresën se do të ndërmerrni një përçapje, që do të japë sinjalin e një veprimi më të gjerë për të qetësuar atmosferën e rëndë në gadishullin e lënduar ballkanik.


Me konsideratën time të lartë,
Ismail Kadare
Paris, 12 dhjetor 2001

VIJON NESËR

[Arrnubi]

Pse ishte e nevojshme polemika me Kadarenë?

Rexhep Qosja

Çka, vërtet, tha më tutje Ismail Ka dare? Herën e parë tha: “Disku timet e lindura për identitetin evropian të shqiptarëve, janë të panevojshme”! Herën e dytë tha: “Eshtë një gabim i rëndë hapja e këtyre polemikave”! Nuk është polemika që nisi kundër meje me librushkën raciste Identiteti evropian i shqiptarëve shkrimi i parë, as e bëra e parë e Ismail Kadaresë, të cilën Ismail Kadare e quan të panevojshme, madje gabim të rëndë! Nuk do të jetë as e fundit. Ai ka arsye ato që thotë sot t’i mohojë nesër. Kjo është politika e tij! Ismail Kadare ka arsye të thotë, tani, se është një gabim i rëndë hapja e këtyre polemikave. Si mos të jetë për të gabim i rëndë hapja e një polemike, në të cilën ai pësoi disfatë intelektuale dhe morale. Polemika ishte shumë e nevojshme pikërisht për të bërë të mundshme që të fillojë dritëhedhje në mashtrimet, me të cilat e ushqen Ismail Kadare opinionin shqiptar. Polemika që nisi Ismail Kadare ishte shumë e nevojshme. Dhe ishte e nevojshme për t’i çmaskuar idetë raciste të Ismail Kadaresë dhe për të treguar se sa të rrezikshme mund të jenë ato në jetën politike dhe kulturore shqiptare: për të treguar se ç’rol shpërbërës (çintegrues) mund të luajnë ato në jetën kombëtare shqiptare. Polemika që nisi Ismail Kadare ishte shumë e nevojshme. Dhe ishte shumë e nevojshme për të çmaskuar, në njërën anë, qëndrimet e tij kundërmyslimane, të shprehura në vazhdimësi gjatë 15 vjetëve të fundit dhe, në anën tjetër, propagandën e tij për kthim në fenë e të parëve, domethënë në krishterimin - ishte e nevojshme për të treguar se trajtimi i këtillë i pabarabartë i dinjitetit të feve të ndryshme është një punë e rrezikshme, që mund të cenojë baraspeshën dhe bashkëjetesën e harmonishme shekullore mes shqiptarëve të feve të ndryshme. Polemika që nisi Ismail Kadare ishte shumë e nevojshme. Dhe ishte shumë e nevojshme për të treguar se, si në kohën e diktaturës komuniste, ashtu edhe sot, Ismail Kadare po shfrytëzon parti dhe institucione politike e shtetërore, në njërën anë, kurse tarafin vetjak të përbërë prej disa gazetarësh e shkrimtarësh, në anën tjetër, për të ushtruar dhunë mbi kritikën dhe, në përgjithësi, mbi shkencën letrare me qëllim që të ruajë edhe më tutje si në kohën e komunizmit, pushtetin në jetën letrare dhe kulturore shqiptare në përgjithësi. Duke e ruajtur këtë pushtet të tij dhe të tarafit të tij në jetën letrare dhe kulturore kombëtare, ai në të vërtetë ruan privilegje të veçanta. Polemika që nisi Ismail Kadare ishte shumë e nevojshme. Dhe, ishe shumë e nevojshme për të parë se si me ndihmën e institucioneve politike e shtetërore dhe me tarafin e tij të përbërë prej gazetarësh dhe shkrimtarësh, Ismail Kadare ushtron dhunë edhe mbi mendimin kritik, në të vërtetë mbi historinë letrare shqipe, duke i shkaktuar asaj deformime të veçanta shkencore dhe morale. Edhe sot si dje, si në kohën e diktaturës komuniste, ai bën trysni mbi kritikën dhe historinë letrare me qëllim që të mbetet i zyrtarizuar mendimi për të si Njëshi i letërsisë shqipe! Polemika që nisi Ismail Kadare ishte shumë e nevojshme. Dhe, ishte shumë e nevojshme për të parë se nuk është aspak i vogël numri i atyre që shkruajnë sot në kulturën tonë duke mos ngurruar aspak që të komprometojnë mendimin shkencor: duke shpallur të vërtetë çdo gjë që për ta dhe miqtë e tyre është e dobishme. Një qëndrim i këtillë ndaj mendimit shkencor është shkaku kryesor i aq shumë bërllok - shkencës në shkrimet e Ismail Kadaresë dhe të bashkëmendimtarëve të tij. Polemika që nisi Ismail Kadare ishte shumë e nevojshme. Dhe, ishte shumë e nevojshme për shkak se ua qiti për tokë maskat disa vetjeve gjatë të maskuara. Së pari ia qiti për tokë maskën Ismail Kadaresë, të cilin vetëm leverdia vetjake e nxiti të veçojë identitetin e shqiptarëve të Shqipërisë prej identitetit të shqiptarëve të tjerë duke e shkruar atë fjalinë famëkeqe: “Letrat e Shqipërisë janë të qarta”! Dhe, këtë separatizëm të tij e ndoqën pastaj miq të tij, njëri prej të cilëve nuk ngurroi të thotë se edhe po të bëhej i mundshëm referendumi për bashkimin e Kosovës me Shqipërinë do të votonin kundër, kurse tjetri nuk ngurroi të thotë se identiteti i shqiptarëve të Kosovës dhe të Maqedonisë ndryshon prej identitetit të shqiptarëve të Shqipërisë, gjoja për shkak të jetës së tyre gati njëqindvjeçare në një bashkësi tjetër shtetërore! Nuk ka nevojë të theksohet se separatizmin e këtillë që nuk është pa ithtarë edhe në Kosovë, e komprometon vetë njëmendësia shqiptare, por është e nevojshme të theksohet se separatizmin e këtillë duhet komprometuar duke e çmaskuar kudo paraqitet ai: në fushë të gjuhës standarde, në fushë të përpjekjeve për shpalljen e identitetit kombëtar kosovar, në fushë të tejshquarjes, të tejtheksimit të vetëdijes fetare dhe, së fundi, në fushë të qëndrimeve kundërmyslimane të Ismail Kadaresë. Polemika që nisi Ismail Kadare ishte shumë e nevojshme. Dhe, ishte shumë e nevojshme për të parë se sa servile ndaj të huajve dhe sa brutale ndaj të vetëve janë klasa jonë politike dhe intelektuale. Dhe, ky servilizëm, në njërën anë, dhe ky brutalitet, në anën tjetër, tregojnë se sa jodemokratike janë gjuha jonë politike dhe gjuha jonë intelektuale. E, dihet: nuk mund të flitet për demokraci të vërtetë në një vend pa u demokratizuar gjuha politike dhe intelektuale. Polemika që nisi Ismail Kadare ishte shumë e nevojshme. Dhe, ishte shumë e nevojshme për të parë se mendimet tona, vlerësimet tona, horizontet tona intelektuale ende janë mendime, vlerësime, horizonte krahinore (provinciale). Mendimet e të huajve, vlerësimet e të huajve bëhen përcaktuese të mendimeve dhe të vlerësimeve tona për vetjet tona, për vlerat tona, pavarësisht pse në mendimet dhe në vlerësimet e tyre mund të jenë të përmbajtura interesat e tyre! Polemika që nisi Ismail Kadare ishte shumë e nevojshme. Dhe, ishte shumë e nevojshme për të parë se sa shumë, tmerrshëm shumë, janë përmbysur parimet dhe standardet etike në jetën tonë letrare dhe kulturore në përgjithësi e të mos flitet për përmbysjen e tyre sketërrore në jetën tonë politike. Vetëm në një kulturë në të cilën aq poshtë janë përmbysur parimet dhe standardet etike mund të rehabilitohet aq lehtë edhe aq agresivisht një shkrimtar politik si Ismail Kadare, i cili politikisht e fetarisht vishet e zhvishet aq lehtë e aq shpejtë, i cili me mendimet kritike, historiko-letrare, me vepra publicistike, me disa vepra letrare në prozë e në vargje, dhe me rolin në jetën letrare e kulturore, aq shërbimet ia ka bërë diktaturës komuniste. Në një varg vendesh ish-komuniste bëhen të ashtuquajturat antologji të turpit kombëtar, në të cilat botohen shkrime-vjersha, poema, sprova, studime, fragmente prozash, që shkrimtarë të ndryshëm u kanë kushtuar diktatorëve komunistë të Bashkimit Sovjetik dhe të vendeve të tyre, kurse ne e lavdërojmë dhe e festojmë ideologun e sovjetizimit të letërsisë dhe të kulturës shqiptare, bashkëpjesëmarrësin ideologjik dhe politik në krimet ndaj krijimtarisë letrare e shkencore dhe ndaj disa krijuesve! Është harruar, tragjikisht është harruar, se etika kombëtare, që përmban vepra e Naim Frashërit dhe krenaria kombëtare, që përmban vepra e Gjergj Fishtës duhet të jenë obliguese ndaj çdo krijuesi shqiptar. Dhe, ndaj opinionit shqiptar. Polemika që nisi Ismail Kadare ishte shumë e nevojshme. Dhe, ishte shumë e nevojshme edhe për një sërë arsyesh të tjera, për të cilat është e pamundur të flitet në këtë shkrim-reagim ndaj konferencës me gazetarët që shteti shqiptar ia organizoi Ismail Kadaresë. Ajo që duhet të thuhet në fund është kjo: e vërteta për krijimtarinë e Ismail Kadaresë dhe për rolin e tij të vërtetë në jetën letrare dhe kulturore shqiptare, sidomos, në kohën e diktaturës komuniste nuk mund të burgoset më, pavarësisht prej përpjekjeve të tij, të njerëzve të tarafit të tij dhe të institucioneve shtetërore që ta burgosin atë. Le të jetë kjo një përvojë historike për brezat e ardhshëm të krijuesve shqiptarë.

[Wordless]

Sikur Viktor Hygo, Volter, Shekspir, Mikelanxhelo etj etj etj, te gjykoheshin per
"pikpamjet politiko-fetare", apo per jeten private, emrat e tyre s'do i
gjenim as ne guret e varreve.

[Iliriani]

Shqiptarët, evropianë në letrat e Kadaresë


Robert Rakipllari

DOSJE ESKLUZIVE
Katër letra të Kadaresë, në polemikën për identitetin evropian të shqiptarëve. “Shekulli” boton letrat e shkrimtarit të madh drejtuar Bushit, Miteranit, Havelit dhe Shirakut

Në këto letra preken disa nga çështjet kryesore që kanë lidhje me polemikën e sotme, siç është problemi i marrëdhënieve të Evropës me popullin shqiptar në Shqipëri e në Kosovë, çështja e lirisë së Kosovës dhe e së ardhmes evropiane të shqiptarëve.

Polemika lidhur me identitetin evropian të shqiptarëve, të cilën gazeta “Shekulli” e ka pasqyruar gjerësisht, ka zgjuar një interes të madh te lexuesit. Ndër letrat dhe reagimet e shumta që kemi marrë, krahas interesit është shprehur dëshira që polemika të mos degradonte nga synimi i saj fillestar: çështja e identitetit, në kuadër të dy qëllimeve kryesore të popullit shqiptar sot: hyrja e Shqipërisë në Evropë dhe pavarësia e plotë e Kosovës.
Në përpjekje për një orientim më të drejtë të diskutimit, gazeta i kërkoi leje shkrimtarit Ismail Kadare, për botimin e katër letrave të tij, drejtuar katër presidentëve të njohur të botës së sotme: Xhorxh Bush (ati), Fransua Miteran, Vacslav Havel dhe Zhak Shirak. Tri nga këto letra janë shkruar pesëmbëdhjetë vite më parë, në shtator të vitit 1991. Letra e katërt, e cila botohet për herë të parë në Shqipëri, është dërguar në dhjetor të vitit 2001.
Në këto letra preken disa nga çështjet kryesore që kanë lidhje me polemikën e sotme, siç është problemi i marrëdhënieve të Evropës me popullin shqiptar në Shqipëri e në Kosovë, çështja e lirisë së Kosovës, e së ardhmes evropiane të shqiptarëve etj.
Leximi i këtyre letrave, sjell idenë se si çështjet e rëndësishme mund të trajtohen jashtë pasioneve e jashtë çdo personalizimi, dy të këqija të mëdha, që e kanë dëmtuar aq shumë çështjen shqiptare.
Në jehonën që i është bërë e vazhdon t’i bëhet këtij debati, krahas kuptimit të drejtë të fenomeneve, janë shprehur disa herë keqkuptime të rrezikshme lidhur me raportet Shqipëri-Kosovë, si dhe raportet midis besimeve fetare në Shqipëri.
Në këto letra jepet një model i trajtimit të çështjes shqiptare si çështje e një kombi që është një dhe i pandarë. Ato janë një përgjigje e qartë kundër spekulimeve të kohëve të fundit për gjoja shpërfilljen e autorit të letrave ndaj Kosovës, lirisë së saj, UÇK-së etj.
Një gjë tepër e rëndësishme është se në këto letra, ndonëse, siç e thekson Kadare në intervistën e tij, iu drejtohen “katër presidentëve të krishterë”, në asnjë rresht të tyre nuk përmendet faktori fetar si faktor ndihmues ose pengues për shqiptarët. Po ashtu, në këto letra, ashtu si edhe në sprovën “Identiteti evropian i shqiptarëve”, nuk gjenden asnjë herë shprehjet: “identitet i krishterë i Evropës” ose “identitet i Evropës së krishterë”, shprehje me të cilat janë bërë aq shumë spekulime. Ndërsa nesër do të botohet në gazetën “Shekulli” një intervistë e Kadaresë lidhur me këtë çështje, sot fillon botimi i letrave të shkrimtarit të njohur drejtuar liderëve botërorë të viteve ’90 dhe 2000.


NESËR INTERVISTA

Ndërsa polemika për identitetin evropian ose joevropian të shqiptarëve vazhdon në shtypin shqiptar, Ismail Kadare rikthehet në këtë debat nëpërmjet një interviste ekskluzive për gazetën “Shekulli”. Në intervistën që do të botohet nesër së bashku me letrën e tij shkruar presidentit Vaclav Havel, Kadare flet për bjerrjen e kësaj polemike, duke shtuar se ajo që ai ka thënë në lidhje me identitetin evropian të shqiptarëve nuk është asgjë më shumë sesa një ide e përpunuar prej një shekulli e gjysmë nga rilindësit tanë në lidhje me orientimin evropianoperëndimor të Shqipërisë. Kadare i quan disa nga polemizuesit “Haxhi Qamilë të vonuar” që i janë kthyer zanatit të vjetër të falsifikimit. Flet edhe për trajtimin e profetit Muhamed në sprovën “Dante Aligieri” dhe pozicionimin e Shqipërisë sot mes Evropës dhe SHBA-së si gjënë më të mirë që i ka ndodhur popullit shqiptar që nga pavarësia.

Ja një fragment i kësaj interviste:
“Të vetëshpallurit mbrojtës të myslimanizmit shqiptar, në të vërtetë, janë akuzuesit kundër tij. Identitetit evropian ata i kundërvënë “identitetin mysliman”. Përveç që është një mënyrë barbare të menduari, sepse konceptit “evropian” nuk mund t’i vësh përballë një koncept fetar, ashtu siç nuk mund t’i vësh një të tillë koncepteve “aziatik” ose “amerikan”, kjo kundërvënie shpreh një qëndrim përjashtues ndaj pjesës myslimane të popullsisë shqiptare. Sipas kësaj kundërvënieje, myslimanët shqiptarë e kanë të pamundur ose të ndaluar të jenë evropianë”.


Letra e Kadaresë drejtuar Xhorxh Bushit për çështjen e Kosovës

Kadare-Bushit:
NDALONI MASAKRËN KUNDËR KOSOVËS

SOMARIO:
A do të pranohet prej botës së sotme të qytetëruar e drejta e këtij populli që të jetojë bashkë, në të njëjtën shtëpi, si të gjithë kombet apo do t’i mohohet kjo e drejtë në emër të tabuve ose të gjumit të qetë të dikujt?

SOMARIO:
Me një krim të tillë në ndërgjegje, bota e lirë s’mund të flejë e qetë. Ndonëse nuk do të doja ta mbyllja këtë letër me një gjë të zymtë, s’mund të rri pa ju thënë se shqiptarët e Kosovës i kanë bërë një thirrje për ndihmë gjithë botës: një masakër e përgjakshme po përgatitet kundër tyre.


LETËR GEORGE BUSH-IT,
PRESIDENTI I SHBA-SË

Zoti President!

Dy vjet më parë, më 1989, kur jo vetëm në vendin tim, por në gjithë perandorinë e Lindjes, diktatura komuniste ishte ende në këmbë, me mikun tim, laureatin e çmimit Nobel të Paqes, Elia Weisel, ju kam dërguar një letër. Në atë kohë, për një letër si ajo, në Shqipërinë komuniste dënoheshe me vdekje, megjithatë, unë e ndjeva për detyrë t’ju drejtohesha Juve, presidentit të shtetit më të fuqishëm demokratik të botës, për t’ju kërkuar ndjesë në emër të popullit shqiptar për qëndrimin armiqësor që mbante qeveria komuniste shqiptare ndaj SHBA-së. Ju shkruaja, midis të tjerash në atë letër, se populli shqiptar, në kundërshtim me sunduesit komunistë, kishte ndjenja të thella mirënjohjeje për SHBA-në, dhe ju lutesha Juve, që, pa ua vënë veshin fyerjeve të Tiranës, të vazhdonit të ndihmonit këtë popull martir, si atë që vuante brenda kufijve të shtetit, si gjysmën tjetër të tij që vuante në Jugosllavi.
Dhe ja, pa u mbushur dy vjet, në marrëdhëniet amerikano-shqiptare ndodhi e pabesueshmja. Kur sekretari i shtetit Baker u prit në mënyrë madhështore në Tiranë, isha i lumtur të vërtetoheshin fjalët që ju kisha shkruar më 1989, që në atë kohë mund të tingëllonin si fantazi shkrimtari, se SHBA-ja do të ketë te populli shqiptar një mik të zjarrtë e të përhershëm. Nga ana e tyre shqiptarët, të zhgënjyer nga ato lidhje të mbrapshta në të cilat i çuan komunistët, janë sot më të etur se kurrë për miqësi të vërtetë.
Zoti President, sot kur një pjesë e botës, e sidomos ajo pjesë që posa është shkëputur nga e kaluara komuniste, po përpëlitet e s’gjen dot qetësi, njerëzimi mbarë përcjell me adhurim përpjekjet tuaja fisnike për rregullimin e saj. Në këtë kahje, jo vetëm si shkrimtar e qytetar shqiptar, por edhe si njeri që dëshiron një botë më të përkryer, ju drejtohem Juve, burrit të shtetit me të cilin e ardhmja e botës ka një lidhje të drejtpërdrejtë.
Për shumë dekada, një pjesë e botës në aksionet e saj politike e diplomatike, përballë problemeve të mëdha ka qenë shpeshherë e paralizuar prej dogmave dhe tabuve. Në emër të një stabiliteti e qetësie false këto dogma shpalleshin të shenjta e të pandryshueshme, paçka se kombe e popuj të tërë, të rrëzuar prej fatit njëlloj si titanët e dikurshëm, vuanin e rënkonin prej tyre. Tani është e qartë për cilindo se ajo qetësi dhe stabilitet që përligjej nga formulat gjoja të shenjta, nuk ka qenë veç një harmoni e gënjeshtërt. Nuk do të zgjatem për gjëra që Ju i dini më mirë se kushdo dhe prej të cilave jeni shqetësuar si rrallë kush. Do të dëshiroja vetëm që të tërheq edhe një herë vëmendjen tuaj, Zoti President, për popullin me fatin më tragjik të krejt kontinentit evropian: shqiptarët.
Ky është i vetmi popull në historinë e Evropës që, pas dy mijë vjetëve jetë, u nda më dysh, që në fillim të shekullit XX, prej Fuqive të Mëdha. Ky është i vetmi komb që në këtë shekull u shtyp prej dy diktaturave më të egra që ka njohur bota: diktaturës së komunistëve shqiptarë dhe diktaturës së komunistëve serbë.
Ky gjymtim e kjo shtypje dyfishe e ka lodhur dhe e ka dëmtuar rëndë këtë komb. Tani, gjysma e tij, ajo që jeton brenda kufijve të shtetit shqiptar është duke e fituar më në fund lirinë. Por gjysma tjetër, ajo që ende ndodhet nën komunistët serbë, është në zi dhe në mjerim.
Zoti President i SHBA-së! Mendoj se është e palejueshme dhe në kundërshtim me të gjitha ligjet e natyrës, të së drejtës universale dhe të Zotit, që ky komb të vazhdojë të jetë i dënuar kështu. Dhurata që iu bë terroristëve serbë që vranë më 1914 në Sarajevë, dukën Ferdinand të Austro-Hungarisë, duke u dhënë si shpërblim gjysmën e Shqipërisë, është një nga krimet më të rënda në historinë e njerëzimit. Sa më shpejt që bota e qytetëruar ta çlirojë veten e saj nga ky krim aq më mirë do të jetë.
Kur ju shkruaj këto fjalë unë nuk mendoj kurrë që paqja dhe mirëkuptimi i sotëm i arritur me aq mundime të rrezikohen për shkak të shqiptarëve. As nuk parashtroj kërkesa për veprime të ngutshme, brutale ose sensacionale. Ajo që dëshiroj të shtroj para jush është kërkesa për një ndryshim parimor në qëndrimin ndaj popullit shqiptar. Në mbarim të këtij shekulli përpara shqiptarëve po ngrihet shansi historik, shansi që të korrigjohet faji që u bë ndaj tyre në fillim të shekullit.
A do të pranohet prej botës së sotme të qytetëruar e drejta e këtij populli që të jetojë bashkë, në të njëjtën shtëpi, si të gjithë kombet apo do t’i mohohet kjo e drejtë në emër të tabuve ose të gjumit të qetë të dikujt?
Në qoftë se në vizionin e Evropës së nesërme pranohet kjo ide, mendoj se edhe mjetet demokratike për zgjidhjen e saj në mënyrë paqësore, diplomatike, njerëzore, pa dhimbje e gjak për kurrkënd, mund të gjenden. E tmerrshme është se gjer më sot kjo ide nuk është pranuar. Por në kohën tonë, në kohën e triumfit të të drejtave të njeriut, triumf në të cilin SHBA-ja ka një vend nderi, të mos pranosh një ide të tillë, do të thotë të pajtohesh me të kundërtën. Të pajtohesh me një nga tragjeditë më të rënda të kohës.
Me një krim të tillë në ndërgjegje, bota e lirë s’mund të flejë e qetë. Ndonëse nuk do të doja ta mbyllja këtë letër me një gjë të zymtë, s’mund të rri pa ju thënë se shqiptarët e Kosovës i kanë bërë një thirrje për ndihmë gjithë botës: një masakër e përgjakshme po përgatitet kundër tyre.
Shpresoj Zoti President i SHBA se ju do të bëni gjithçka për të ndaluar këtë krim të paralajmëruar tashmë nga shumë drejtime.
Duke ju falënderuar edhe një herë, Ju personalisht dhe shtetin tuaj të madh për vëmendjen ndaj popullit tim, shpresoj Zoti President se midis punëve dhe problemeve tuaja të shumta do të vazhdoni të interesoheni për fatin e popullit tim martir.
Pranoni Zoti President, shprehjen e respektit tim më të thellë!

Ismail Kadare

Paris, 11 shtator 1991



Letra e Kadaresë drejtuar Fransua Miteranit, në lidhje me Shqipërinë dhe Kosovën

Kadare-Miteranit:
Çlirojeni Evropën nga fajet e vjetra ndaj Shqipërisë

Somario:
Evropa e nesërme s’mund të ndërtohet pa e çliruar ndërgjegjen nga gabimet dhe fajet e vjetra. Historia e botës sonë është e mbushur me faje të tilla, por ato që u bënë në çerekun e parë të këtij shekulli prej Fuqive të Mëdha evropiane, janë tepër të ndjeshëm ende sot.

Somario:
Midis dy seanca mbledhje, midis dy ceremonive, u bënë prerje tragjike kufijsh, popujve iu këputën pjesë të tëra, dhe ndonjë popull u pre më dysh. Tani, pas kaq vitesh, ashtu si plagët e vjetra që dhembin sa herë ngryset moti, ashtu dhe këto prerje shkaktojnë dhimbje e tragjedi të reja.



LETËR FRANÇOIS MITTERRAND-IT,
PRESIDENT I FRANCËS


Zoti President!

Pata nderin të marr pjesë në mbledhjen e Pragës, në mbyllje të së cilës ju mbajtët një fjalim, që me të drejtë u gjykua prej të gjithëve i shkëlqyer. Nuk pata mundësi t’ju takoj në mbarim të konferencës suaj të shtypit, por edhe po t’ju kisha takuar vështirë se do të mund t’ju shtjelloja në ca çaste të shkurtra atë çka po ju parashtroj këtu.
Kjo letër ka lidhje me fjalimin tuaj dhe unë po ju drejtohem si President i Francës e njëkohësisht si burrë shteti vizionar, një nga arkitektët kryesorë të Evropës së nesërme. Shumë mendje të fuqishme janë të angazhuara sot për projektin e kësaj Evrope, që është një nga aksionet më madhështore të ndërmarra ndonjëherë në historinë e njerëzimit. Sa më shumë të kalojë koha, aq më qartë do të spikatin përmasat e vërteta të kësaj ngrehine monumentale, mbi të cilën popujt kanë vënë aq shumë shpresa.
Do të jetë në nderin e përbashkët të kontinentit tonë gjetja e rrugëve dhe shtrimi i tyre i vështirë për të mbërritur tek Evropa e nesërme. Në këtë kontekst mendova t’ju drejtohem.
Është një gjë e njohur tashmë se një pjesë e qytetërimit antik grek, mbi të cilin është ngritur qytetërimi perëndimor, e sidomos ajo pjesë që lidhet me letërsinë e mitet, është mbështetur mbi një akt moral: një emancipim të ndërgjegjes ose më saktë një exorcizëm të saj. Pa këtë exorcizëm, që Greqia e filloi me Homerin, për të nxjerrë nga vetja një krim të vjetër, krimin kundër Trojës, populli grek s’mund të shkonte përpara e të ngjitej atje ku u ngjit.
Evropa e nesërme s’mund të ndërtohet pa e çliruar ndërgjegjen nga gabimet dhe fajet e vjetra. Historia e botës sonë është e mbushur me faje të tilla, por ato që u bënë në çerekun e parë të këtij shekulli prej Fuqive të Mëdha evropiane, janë tepër të ndjeshëm ende sot. Midis dy seanca mbledhje, midis dy ceremonive, u bënë prerje tragjike kufijsh, popujve iu këputën pjesë të tëra, dhe ndonjë popull u pre më dysh. Tani, pas kaq vitesh, ashtu si plagët e vjetra që dhembin sa herë ngryset moti, ashtu dhe këto prerje shkaktojnë dhimbje e tragjedi të reja.
Në këtë kirurgji të rëndë, ai që humbi më shumë ishte kombi shqiptar. Bashkëkohës i grekëve të vjetër, një nga më martirët e kontinentit, pas dy mijë vjet jete në bashkësi, ai u pre më dysh më 1913 dhe 1918. Qysh nga kjo kohë ajo prerje kullon gjak.
Në korrik të vitit 1989, gjatë mëngjesit që më ftuat në Elize, për të cilin ruaj një kujtim aq të bukur, gjatë bisedës sonë folëm, midis të tjerash, edhe për çështjen e shqiptarëve e të kurdëve, si dy nga problemet etnike më të ndërlikuara. Ju thatë atëherë me të drejtë, se ndërsa problemi kurd, për rrethana që dihen është tepër i ndërlikuar, çështja e shqiptarëve paraqitet më e qartë. Pas luftës së Gjirit, gjithë bota ishte dëshmitare e tragjedisë kurde, kurse për tragjedinë shqiptare ende nuk duket projekt zgjidhjeje në horizont.
Në atë takim unë ju kujtova se mbi kombin shqiptar rëndojnë për fat të keq dy diktatura: ajo e komunistëve vendës dhe ajo e komunistëve serbë. Tani mbas dy vjetësh, njëra nga diktaturat, ajo shqiptare, ka rënë, por ka mbetur tjetra, serbja.
Unë ju shkruaj këtë letër me besim të plotë se ju si President i Francës, si evropian i shquar dhe si një njeri i kulturës e i ndërgjegjes botërore do të bëni diçka për zgjidhjen e këtij problemi dramatik. Unë e di mirë se sa të vështira janë çështjet etnike, sa ndërlikime të papritura krijojnë aty ku nuk priten, dhe sa shpesh bien ndesh me harmoninë e arritur me aq vështirësi.
Ju siguroj, Zoti President, se shqiptarët nuk do të kërkojnë kurrë në mënyrë të paduruar e egoiste të rregullojnë çështjen e tyre në kurriz të paqes evropiane ose të cenimit të popujve të tjerë. Por në qoftë se ata kurrsesi nuk duan të bëhen shkaktarë të prishjes së harmonisë në kontinent, kjo s’do të thotë se ata do të vazhdojnë të vetëflijohen e të mos kërkojnë ato të drejta elementare për të cilat bota e sotme është krejtësisht në një mendje.
Mendoj se ajo që kërkojnë sot shqiptarët janë dy gjëra. E para, të ndihmohet demokracia në Shqipëri. E dyta, të mos lihet gjysma e kombit shqiptar, që jeton në Jugosllavi nën mëshirën e terrorit serb, kësaj skëterre të papërfytyrueshme të kohës sonë.
Çështja e parë, ndihmesa për demokracinë e re shqiptare është e qartë dhe e thjeshtë, dhe kohët e fundit, për fat të mirë, janë ndërmarrë disa hapa të ndjeshme. Çështja e dytë lidhet me kërkesën e ngutshme që shqiptarët, populli i tretë në Jugosllavi, të vendosin si çdo komb tjetër për fatin e tyre.
Lidhur me këtë do të dëshiroja të shtoja diçka të rëndësishme. Nga të dhëna të sakta që kam mundur të grumbulloj, vërtetohet njoftimi që liderët demokratë të Kosovës i kanë bërë të ditur gjithë botës, se komunistët serbë po përgatisin kundër shqiptarëve një masakër të përgjithshme. Sado që një gjë e tillë tingëllon si mesjetare dhe e kapërcyer nga koha, më besoni Zoti President, se në gadishullin ballkanik mesjeta është ende e pranishme. Unë ju lutem që ta vlerësoni këtë paralajmërim, këtë klithmë për ndihmë, përpara se tragjedia të ndodhë, dhe përpara se të jetë vonë.
Duke ju kërkuar ndjesë për këtë letër të gjatë, jam i sigurt Zoti President, se me gjithë punët dhe angazhimet e shumta që keni, do të bëni diçka të ndjeshme për popullin tim, i cili përherë ka pritur diçka më shumë nga Evropa, e veçanërisht nga Franca. Drama e tij është pjesë e dramës botërore, por aq më tepër drejtësia që ai kërkon është pjesë e saj.
Pranoni Zoti President, shprehjen e konsideratës sime më të lartë!

Ismail Kadare

Paris, 12 shtator 1991



Letra e Kadaresë drejtuar Zhak Shirakut, në lidhje me të burgosurit politikë në burgjet jugosllave

Kadare-Shirakut:
Shqiptarët, ende në kampe përqendrimi jugosllave

Somario;
Është e vështirë të pranosh idenë se mbi shqiptarët e Kosovës po lejohet të ushtrohen tortura epokash të shkuara të cilat u janë kursyer popujve të tjerë të Evropës. Kjo të bën t’i druhesh shfaqjes së re të racizmit mbi kontinentin tonë.

Somario:
Ideja e Evropës, realiteti i saj tashmë, nuk mund të lidhen kurrsesi me asnjë lloj racizmi. Me një tmerr të tillë mbi truallin e vet, ndërgjegjja evropiane nuk mund të jetë e qetë. Liria e Evropës nuk mund të jetë e plotë pa lirinë e popujve që i përkasin hapësirës së saj.


Letër Presidentit Jasques Chirac

Zoti President!
Nuk kam menduar kurrsesi se do t’ju drejtohesha sërish rreth një çështjeje, për zgjidhjen e së cilës bashkësia ndërkombëtare, dhe në veçanti Evropa Perëndimore, Aleanca e Atlantikut, Franca dhe ju vetë keni marrë pjesë seriozisht dhe fuqishëm: drama e Kosovës. E kuptoj fare mirë se gjërat duhen vendosur në përmasat e tyre reale dhe se bota e sotme ka çështje të reja dramatike për të zgjidhur, nuk duhet pra t’i lejoj vetes luksin e rikthimit pafund te shqetësimet e një populli, edhe kur ka arsye për ta bërë. Jam i ndërgjegjshëm për këtë gjë, e, megjithatë, një fakt skandaloz më shtyn t’i tejkaloj të gjitha dhe t’ju drejtohem me këtë letër.
Pak kohë më parë, një i burgosur politik shqiptar i quajtur Besim Zymberi, ia doli mbanë të nxirrte nga burgu i Sremes në Serbi, një dëshmi të shkruar, të nënshkruar prej tij dhe në emër të qindra të burgosurve politikë që mbahen ende në burgjet e Jugosllavisë. Ma ka drejtuar publikisht këtë dëshmim, si shkrimtar, duke më kërkuar me ngulm t’ia bëj të ditur opinionit evropian, si dhe atij botëror.
“Unë, i burgosur shqiptar në një kamp përqendrimi serb, ju kërkoj të hidhni dritë mbi një vuajtje për të cilën institucionet ndërkombëtare nuk kanë dijeni.”
Kështu zinte fill letra duke përfunduar me fjalët: “Ne, të burgosurit shqiptarë të Kosovës, jemi hebrenjtë e fundit të mbajtur në kampet hitleriane të Milosheviçit, madje edhe pas rënies së tij… Dhe bota vazhdon të jetë e verbër!!!”
Zoti President, ja thelbi i çështjes: në kontinentin tonë evropian, pjesë e hapësirës perëndimore, atë që quhet pararojë e luftës për një botë të re demokratike dhe morale, ekzistoka edhe një vend me emrin Jugosllavi, ku njerëzve u hidhen prangat thjesht pse aspirojnë lirinë. Dhe ky vend e quan veten demokratik, këtij vendi ia hapin dyert, madje të dy kanatet, duke harruar se ai e ka për detyrë t’i japë fund kësaj barbarie.
Për të shmangur çdo keqkuptim, do të doja së pari t’ju thosha se shqiptarët kanë qenë dhe i janë mirënjohës Evropës dhe Shteteve të Bashkuara të Amerikës, për faktin se ata i dhanë lirinë gjysmës së kombit të tyre. Nga ana tjetër, krejt ndryshe nga ç’trumbeton propaganda antishqiptare, ata janë një popull i durueshëm dhe i matur në kërkesat e veta. Por këtë durim ia kanë keqpërdorur së tepërmi dhe madje vazhdojnë ta bëjnë këtë me cinizëm. Mjafton të sillen ndër mend disa prej fakteve të shënuara në letrën që përmenda.
Më 10 qershor 1999, menjëherë pas marrjes së Kumanovës, që shënoi edhe fundin e konfliktit mes NATO-s dhe Milosheviçit, rreth një milion shqiptarë të Kosovës u rikthyen me shpejtësi në tokat e tyre, prej nga i kishin dëbuar në kushte çnjerëzore. Po atë ditë, më 10 qershor 1999, trupat serbe që linin Kosovën, morën me forcë 2050 shqiptarë për t’i burgosur më pas. Nëse thuhet se çdo burgosje është në vetvete një tragjedi, të burgosesh ditën e çlirimit të vendit tënd përbën një tragjedi të pafund.
Njeriu që më dërgoi këtë letër është një prej personazheve të kësaj drame. Me të drejtë ai shtron pyetjen: si është e mundur që Kryqi i Kuq Ndërkombëtar, Komisariati i Lartë i Refugjatëve, Këshilli i Evropës (Komiteti kundër torturës) nuk shfaqin interes për të burgosurit shqiptarë të Kosovës? A do të ndodhte kështu edhe nëse ata do të ishin amerikanë, gjermanë apo francezë? Si është e mundur që presidenti i shpallur si demokrat, Koshtunica, për më tepër jurist në vendin e tij, të tregohet kaq i pandjeshëm, mizor e madje racist ndaj këtyre të burgosurve? Së fundi, si është e mundur që askush nuk e shpall e nuk e dënon këtë gjendje?
Mbasi shtypën dhe masakruan një popull për vite me radhë, mbasi shkuan në thikë rreth një mijë fëmijë të moshës nën pesë vjeç, siç e ka pohuar edhe vetë shtypi serb (në artikujt e Filipoviçit në gazetat “Le Monde” dhe “Liberation”), mbasi përdhunuan qindra vajza dhe gra, mbas shpërnguljes barbare të rreth një milion njerëzve, provokimi vazhdon. Mbajtja e të burgosurve politikë shqiptarë është pjesë e një strategjie sistematike, të ndjekur me cinizëm, vite me radhë. Ky sistem i shtyn shqiptarët të gabojnë. Qëllimi i tij është ligjërimi i mëtejshëm i goditjeve kundër tyre. Një lojë makabre që luhet prej shumë kohësh në Ballkan.
Zoti President, siç e dini, kjo nuk është hera e parë që unë përpiqem të tërheq vëmendjen tuaj ndaj çështjes së të burgosurve politikë shqiptarë të Kosovës. E di që gjatë vizitës suaj në Beograd, u lirua vetëm një i burgosur, Albin Kurti. Por, sa të tjerë, numri i të cilëve nuk dihet, mbetën ende? Sa kanë vdekur? Kohë pas kohe, i zhvendosin nga një kamp në tjetrin, lirojnë një ose dy veta, si me pikatore… Mes tyre gjendet Ukshin Hoti, lider i rëndësishëm, ish-ministër i Punëve të Jashtme të Kosovës autonome, filozof, politolog…
Është e vështirë të pranosh idenë se mbi shqiptarët e Kosovës po lejohet të ushtrohen tortura epokash të shkuara të cilat u janë kursyer popujve të tjerë të Evropës. Kjo të bën t’i druhesh shfaqjes së re të racizmit mbi kontinentin tonë.
Ideja e Evropës, realiteti i saj tashmë, nuk mund të lidhen kurrsesi me asnjë lloj racizmi. Me një tmerr të tillë mbi truallin e vet, ndërgjegjja evropiane nuk mund të jetë e qetë. Liria e Evropës nuk mund të jetë e plotë pa lirinë e popujve që i përkasin hapësirës së saj.
Pikërisht për këto vuajtje të mëdha, e veçanërisht për tragjedinë e të burgosurve, arsye e kësaj letre, ju drejtohem juve, President i një vendi pa të cilin nuk mund të kuptohet historia e lirisë njerëzore. Franca, duke pasur ndikim qoftë në Shqipëri, qoftë në Jugosllavi, i ka mjetet e duhura për të ndërmarrë një aksion vendimtar për këta të burgosur, orët e të cilëve janë të pafundme, siç janë gjithnjë orët e skllavërisë. Ju drejtohem juve, Zoti President, me shpresën se do të ndërmerrni një përçapje, që do të japë sinjalin e një veprimi më të gjerë për të qetësuar atmosferën e rëndë në gadishullin e lënduar ballkanik.


Me konsideratën time të lartë,
Ismail Kadare
Paris, 12 dhjetor 2001

VIJON NESËR

02/07/2006
KATEGORIA: Metropol
Shekulli

[Iliriani]

Kadare: Biseda për Evropën


Ismail Kadare

Ismail Kadare sqaron përfundimisht pozicionin e tij për polemikën e fundit lidhur me identitetin evropian të shqiptarëve. Sipas tij, ky debat nuk mund të quhet polemikë, por një dalldi e njëanshme. Kadare sqaron edhe njëherë se po polemika nuk ka qenë e kotë, pasi është shkruar në një kohë kur Shqipëria ndodhet në prag të nënshkrimit të marrëveshjes së parë serioze me Evropën, ndërs Kosova në prag të pavarësisë.

Ismail Kadare sqaron përfundimisht pozicionin e tij për polemikën e fundit lidhur me identitetin evropian të shqiptarëve. Sipas tij, ky debat nuk mund të quhet polemikë, por një dalldi e njëanshme. Kadare sqaron edhe njëherë se po polemika nuk ka qenë e kotë, pasi është shkruar në një kohë kur Shqipëria ndodhet në prag të nënshkrimit të marrëveshjes së parë serioze me Evropën, ndërs Kosova në prag të pavarësisë. Sipas shkrimtarit të madh, teknika, ose më saktë, dredhia klasike në këtë rast është të mos merresh me problemin që ngre polemizuesi tjetër, por të rendësh pas spekulimeve. E spekulimet, në thelb, janë mashtrim
Pyetje: Para së gjithash, do të dëshironim të dinim rrethanat në të cilat u shkruan këto letra, të cilat në disa aspekte ruajnë aktualitetin ende sot.

Përgjigje: Të dërguara në shtator të vitit 1991, tri letrat e para kanë pasur si shtysë të ngutshme paralajmërimin për tragjedinë e re, që po i kërcënohej Kosovës. Ndihej se diçka katastrofike ishte duke u përgatitur. Koha tregoi se ky alarm nuk ishte i kotë. Letra e katërt, dhjetë vite më pas, ka lidhje me të burgosurit e Kosovës.
Përveç kësaj, qëllimi tjetër, që gjithsesi lidhej me të parën, ishte tërheqja e vëmendjes për krejt çështjen shqiptare. Kjo lidhej natyrshëm me raportet me familjen e popujve evropianë. Kishte rënë ora për Shqipërinë. Është thënë edhe më parë, se ndërsa De Rada e ka përdorur shprehjen “erdhi dita e Arbrit”, në kuptimin e përzishëm, tani e njëjta shprehje duhej të kumtonte të kundërtën, mbarimin e fatkeqësisë gjashtëshekullore. Por për këtë duhej që Evropa të bëhej e ndjeshme ndaj kombit të harruar shqiptar.
Më 1991, ideja e hershme e Robert Shumanit dhe evropianistëve të tjerë, për një Evropë të bashkuar po ringjallej me forcë. Rënia e komunizmit e kishte ngucur si kurrë më parë këtë projekt madhështor. Popujt e porsadalë nga zgjedha komuniste i kishin sytë nga ky projekt. Për kombin shqiptar të ndarë më dysh, problemi paraqitej dyfish i ndërlikuar. Ndaj kambana për të duhej të binte dyfish më fort.
Me sa duket, për shkak të kësaj rrethane, e cila ndodhet ende në zhvillim e sipër, letrat tingëllojnë gjithsesi aktuale.

Pyetje: Kur lexon këto letra, mënyrën si shtrohen problemet, njeriu, padashur, bën krahasimin me polemikën e fundit për identitetin evropian ose joevropian të shqiptarëve. Shumë njerëz kanë shfaqur mendimin se ajo, krahas anëve pozitive, ka pasur mjaft keqkuptime. Madje disa e kanë quajtur kundërproduktive. Cili është mendimi juaj?

Përgjigje: Së pari desha të them se nuk besoj shumë që një dalldi e njëanshme të foluri, mund të quhet vërtet polemikë. Ndërkaq, nga e keqja, le ta quajmë kështu.
Mendoj se ajo pjesë e opinionit shqiptar, që e ka gjetur këtë “polemikë” kundërproduktive, ka gjithsesi të drejtë. Mund të thuhet se është një shembull se si s’duhet bërë një gjë e tillë.
Një polemikë del e dështuar, ose e dëmshme për dy arsye. E para, kur zhvillohet për diçka të paqenë, ose fare të parëndësishme. Polemikat shterpa, jo vetëm që s’japin asgjë, por çoroditin gjithçka. Arsyeja e dytë e dështimit është zvetënimi i polemikës. Ajo mund të fillojë mirë, mbi një bazë që ia vlen, por, më pas, kriteri i saj, pakti për atë që do të flitej, befas është prishur. Zakonisht është njëri prej pjesëmarrësve që duke mos e përballuar dot argumentin, e shtrajton (deformon) atë.

Pyetje: Ç’mendoni se ka ndodhur konkretisht me polemikën për të cilën po flasim? Ka qenë e kotë, apo është degraduar?

Përgjigje: Polemika, le të vazhdojmë ta quajmë kështu, nuk ka qenë e kotë. Kur kam shkruar sprovën mbi identitetin evropian të shqiptarëve kam qenë i bindur se problemi ka qenë më i ngutshëm se kurrë. Shqipëria ndodhet në prag të nënshkrimit të marrëveshjes së parë serioze me Evropën. Kosova në prag të pavarësisë. Ndonëse ka kaluar njëfarë kohe, këto dy akte vazhdojnë të kenë po atë peshë e atë ngut madhor, e kështu do ta kenë për një kohë të gjatë. Unë s’di probleme më të rëndësishme për kombin shqiptar.
Askush nuk mund të hiqet naiv e të bëjë se nuk kupton, se hyrja e Shqipërisë në Evropë dhe pavarësia e Kosovës nuk vendosen diku në Tunizi apo në Singapor, por kryesisht në botën perëndimore, pra në Evropë e në SHBA.
Pra, polemika nuk ka qenë as shterpë e as në kohë të gabuar. E gabuar ka qenë bjerrja e saj.

Pyetje: A mund ta shpjegoni ku është bërë gabimi dhe a mund të shmangej ai?

Përgjigje: Nuk është vështirë të prishësh një polemikë. Teknika, ose më saktë, dredhia klasike në këtë rast është të mos merresh me problemin që ngre polemizuesi tjetër, por të rendësh pas spekulimeve. E spekulimet, në thelb, janë mashtrim.
Çfarë shtrova në sprovën “Identiteti evropian i shqiptarëve”? Asgjë më shumë se një ide të përpunuar qysh prej një shekulli e gjysmë, nga rilindësit tanë: orientimin evropianoperëndimor të Shqipërisë. Në prag të afrimit të ri me Evropën dhe NATO-n, kam dashur të rikujtoj idenë se identiteti shqiptar, pavarësisht nga ndikimet e pashmangshme, ka mbetur i qartë. Jam ngritur kundër tezës së shprehur kohët e fundit se identiteti shqiptar është gjysmak. Kundër tezës se një pushtim (në këtë rast pushtimi osman, e në një tjetër rast pushtimi serb) e prish identitetin. Kam shprehur mendimin se të pranosh këtë, do të thotë të pranosh idenë se ndërsa popujt e tjerë të Ballkanit, nën të njëjtin pushtim, e kanë ruajtur identitetin e vet, populli shqiptar, si më i dobëti midis tyre, për turp të tij, e ka humbur atë përgjysmë.
Një vend themelor në sprovën time zë mendimi se teza e mësipërme është një tezë e vjetër serbe, me prapavijë kriminale. Sipas kësaj teze, populli, ose më saktë, nënpopulli shqiptar, me identitet gjysmak, për shkak të pjesës së madhe myslimane, sipas tyre, është mish i huaj për kontinentin evropian. Se rrjedhimisht shqiptarët mund të dëbohen, e të venë andej nga, sipas tyre, kanë ardhur, në Azi. Se ky aksion për këtë spastrim etnik mund t’i besohet Serbisë. Se për këtë, Serbia do të ketë mirënjohjen e Evropës.
Dihet se si dështoi kjo ëndërr makabre dhe se si Serbia, në vend të mirënjohjes, pati bombardimin prej Evropës dhe SHBA-së.
Çfarë i mbeti Serbisë pas kësaj? Shpresa e vetme, e fundit, që atë që ajo nuk ua bëri dot shqiptarëve, shqiptarët t’ia bëjnë vetes. Me fjalë të tjera, të shpallen ata vetë se, ndryshe nga kombet e tjera, janë me identitet gjysmak.
Të vetëshpallurit mbrojtës të myslimanizmit shqiptar, në të vërtetë, janë akuzuesit kundër tij. Identitetit evropian ata i kundërvënë “identitetin mysliman”. Përveç që është një mënyrë barbare të menduari, sepse konceptit “evropian” nuk mund t’i vësh përballë një koncept fetar, ashtu siç nuk mund t’i vësh një të tillë koncepteve “aziatik” ose “amerikan”, kjo kundërvënie shpreh një qëndrim përjashtues ndaj pjesës myslimane të popullsisë shqiptare. Sipas kësaj kundërvënieje, myslimanët shqiptarë e kanë të pamundur ose të ndaluar të jenë evropianë.
Në sprovën “Identiteti evropian i shqiptarëve” është përsëritur disa herë ideja se myslimanët shqiptarë janë po aq evropianë sa të krishterët. Se nuk ka pasur e as mund të ketë Shqipëri evropiane, pa myslimanët. Ashtu siç nuk mund të ketë Shqipëri të mirëfilltë pa ata.
Në qoftë se thuhet se populli shqiptar, me shumicë dërrmuese, është shpallur sot aleat i Evropës dhe SHBA-së, kjo do të thotë se ndër tri besimet, është pjesa myslimane, si më e shumta, që e ka bërë në radhë të parë këtë zgjedhje. Rrjedhimisht, është faji i tyre nëse kjo zgjedhje quhet e gabuar, ashtu siç është meritë e tyre (dhe lumturisht ashtu është), nëse zgjedhja quhet e drejtë.
Përpara një shtrimi të tillë të çështjes, Haxhi Qamilët e vonuar e kanë të vështirë të përgjigjen. Ndaj ata i kthehen zanatit të vjetër: falsifikimit.

Pyetje: Folët pak më lart për degradimin e debatit.

Përgjigje: Për t’u kthyer aty ku e lamë, “polemika” nuk ka qenë e kotë, por ajo është zvetënuar.
Siç e thashë më lart, nuk është e vështirë prishja e një debati. Teknika, pra, është e njohur. Shpiket një tezë e paqenë, pra, një mashtrim: “I. Kadare e njëjtëson identitetin evropian me atë të krishterë”. Ky mendim nuk gjendet askund. Por kjo s’e pengon mashtruesin themeltar ta përsëritë atë disa herë. Të tjerë debatues, nga padija, naiviteti ose qëllimi i keq, e ripërtëritin atë. Mashtrimi, ashtu si paraja e pistë, riqarkullon tani kudo. Teknikë tjetër është të mos i përgjigjesh problemit që shtron tjetri, por ta kthesh gjithçka kryengulthi. Dihen tashmë disa nga këto mënyra, të përpunuara nga zyrat speciale të botës së përmbysur komuniste.
Në qoftë se ti je përpjekur për emancipimin e letërsisë apo të një rrafshi tjetër të artit, akuzohesh se ke bërë të kundërtën, “e ke sovjetizuar atë”. Nëse je përpjekur për hapje ndaj Evropës, akuzohesh se ke bërë çmos për mbyllje. Nëse ke mbrojtur refugjatët shqiptarë, qysh më 1990, përpara gjithë opinionit botëror, duke i bërë thirrje botës për t’i pranuar ata njerëzisht, akuzohesh për të kundërtën. Nëse je përpjekur me të gjitha mjetet të bësh të njohur çështjen e Kosovës, akuzohesh për shpërfillje ndaj saj. Nëse e ke mbrojtur UÇK-në, qysh në zanafillë nga akuzat për terrorizëm, akuzohesh se ke qenë ti vetë që e ke quajtur terroriste. E kështu me radhë, për të arritur gjer te problemi fetar. Akuzohesh për shumë kohë si kundërkatolik. Më pas, kur kjo pushon së qeni e besueshme, zëvendësohet me kundërmyslimanizëm. Ti i ke mbrojtur myslimanët shqiptarë nga shpifja monstruoze se ata janë të paaftë për të qenë evropianë. Ti ngul këmbë se ata janë po aq evropianë sa të krishterët dhe se hyrja e Shqipërisë në Evropë pa myslimanët as që mund të përfytyrohet. Ti e ke thënë disa herë këtë dhe prapë akuzohesh për të kundërtën. Ti u ke shkruar letra katër presidentëve “të krishterë” dhe nuk e përmend asgjëkund problemin fetar, duke u dhënë të kuptojnë se çështja e lirisë, e pavarësisë dhe përkatësisë evropiane të shqiptarëve, as pengohet e as ndihmohet nga besimi i tyre. E megjithatë, ti akuzohesh se në intervistat apo sprovat e botuara, kërkon t’i bësh qejfin “Evropës së krishterë”.
Siç shihet, Haxhi Qamilët e sotëm janë të palodhur. Ndryshe nga banditi i dikurshëm analfabet, këta të sotmit, që dinë shkrim e këndim, janë edhe më të rrezikshëm.

Pyetje: E keni përmendur Haxhi Qamilin disa herë në sprovat tuaja për të keq, në kohën kur Qosja e çmon si një kryengritës kundër grekëve, serbëve dhe feudalëve.

Përgjigje: Ka dy interpretime për këtë figurë. Vlerësimi i Enver Hoxhës më 1947, i përtëritur më 1960, ku haxhiqamilizmi trajtohet me respekt si “lëvizje klasore e patriotike” kundër feudalëve dhe grekëve e serbëve. Në të vërtetë, ka qenë lëvizja më e hapur antishqiptare, ceremoniali i përditshëm i së cilës ishte valëvitja e flamurit turk dhe djegia e flamurit shqiptar. Adhurimi i komunistëve shqiptarë për të, dëshmon një thelb të përbashkët midis haxhiqamilizmit dhe stalinizmit shqiptar. Një përcaktim i shkëlqyer i Mit’hat Frashërit, i vitit 1928, zbulon arsyet e kësaj dashurie të shëmtuar. Për Haxhi Qamilin dhe ndjekësit e vet, Frashëri shkruan se ishin “ata që inauguruan bolshevizmën në Shqipëri me djegie, plaçkitje dhe rrënime, tre vjet më parë se sa të buçasë bolshevizma në Rusi”.
Riciklimi i haxhiqamilizmit në kronikën shqiptare, tregon se diçka nuk shkon në këtë kronikë. Ndonëse njeriu që i ka dhënë emrin kësaj lëvizjeje ka qenë, sipas Mit’hat Frashërit, një katundar nga Sharra, i ikur nga çmendina, haxhiqamilizmi vetë dëshmon një dukuri në historinë tonë. Gjithmonë sipas Frashërit, kjo ka qenë një lëvizje e errët që duke vepruar nën maskën e fesë myslimane, nxitej dhe financohej, për çudi, nga rrethet shoviniste, aspak myslimane, të Ballkanit.
Siç shihet, me një shekull vonesë, dukuria përsëritet. Historia jonë, në vend që të bënte sikur nuk shihte, duhej të kishte vënë re se përse në disa zona të Shqipërisë këndohet ende sot kënga për banditin nga Sharra (Mal më mal këndon bilbili, rroftë e qoftë Haxhi Qamili.). E kjo të kujton faktin tjetër se përse mbahet mend dhe vizitohet ende sot varri i Ballaban pashës, tradhtarit të mundur e të ndëshkuar prej Skënderbeut?
Shtrohet pyetja nëse kjo tregon një gjendje patologjike të një pjese të popullsisë shqiptare, apo këto janë zona në të cilat, sipas kronikave osmane, perandoria ka bërë shpërngulje etnike të vendësve, për t’i zëvendësuar me kolonë të ardhur nga kushedi ku. E këta kolonë kanë kujtime e nostalgji të tjera. Ato jo vetëm janë të ndryshme nga ato të kombit shqiptar, çka do të ishte e natyrshme, por ato janë në kundërshtim të plotë me interesat e tij. E këtë asnjë vend i sotëm nuk e lejon.

Pyetje: Në sprovën tuaj për Dante Aligierin, poetit të adhuruar ju i keni bërë një kritikë lidhur me trajtimin e gabuar të tij, të profetit Muhamet. Kjo kritikë bie në kundërshtim me akuzat e Qoses për antimyslimanizëm. Por nga një burim interneti, është thënë se në botimin frëngjisht dhe italisht, që do të dalin së shpejti, paragrafet ku flitet për këtë gjë janë hequr. Ç’mund të na thoni?

Përgjigje: Ky është një trillim i mirëfilltë. Në botimet e huaja, qoftë në ato frëngjisht e italisht, qoftë në të tjerat, nuk do të ketë asnjë fjalë të ndryshuar, në asnjë paragraf, e aq më pak në paragrafet ku përmendet profeti Muhamet.
Është për t’u habitur zelli i atyre që, nga një anë hiqen si mbrojtës të myslimanizmit, nga ana tjetër, kanë padurim, që ata vetë të fabrikojnë e të nxitin të kundërtën.

Pyetje: Veprat tuaja janë botuar gjithashtu në vendet myslimane dhe arabe. A ka pasur vërejtje lidhur me fenë?

Përgjigje: Ka dhjetëra botime të mia që nga Maroku në Turqi e gjer në Iran. Nuk jam në dijeni të ndonjë kritike lidhur me çështje fetare.

Pyetje: Edhe një pyetje e fundit. Të gjithë flasin sot në Shqipëri për Evropën dhe kanë padurim për pranimin në Bashkimin Evropian. Ndërkaq, populli ynë bashkë me klasën politike, ka një qëndrim shumë miqësor ndaj SHBA-së. Ç’mund të thoni për këtë mirëkuptim të dyanshëm.

Përgjigje: Kjo është gjëja më e mirë që i ka ndodhur popullit shqiptar qysh nga pavarësia. Vizioni i tij përfshirës Evropë-SHBA, mendoj se është një model i mirë edhe për të tjerët. Në thellësi, në ato që mund të përfytyrohen si pllaka tektonike të gjeopolitikës nuk ka kundërthënie midis dy kontinenteve, më saktë midis BE-së dhe SHBA-së.
Dëshira shqiptare për Evropën, është përtej llogarive përfituese, siç kujtojnë disa. Duke përfshirë, natyrisht, zhvillimin ekonomik, është fryma evropiane që i tërheq shqiptarët me po atë forcë.
Ju përmendët pak më parë Dante Aligierin. Është jo vetëm poeti i parë i kontinentit, por bën pjesë në vlerat themelore të tij. Duke qenë poet i ndëshkimit, ai është, në radhë të parë, poet i pastrimit shpirtëror. Duke i bërë një kritikë lidhur me profetin e myslimanëve, mund të merret sikur kam dashur t’i bëj një test pikërisht tolerancës evropiane dhe frymës pranuese të saj. Dhe kjo është e natyrshme të bëhet prej një shkrimtari, populli i të cilit, pas një ndarjeje të gjatë, i kthehet kontinentit të vet, jo me një, por me të tri besimet e tij.

Evropa, bota perëndimore, as ka qenë e as është një botë idilike. Por ajo është një botë që e pranon gabimin dhe kërkon të ndreqet. Është ajo që e ka pjellë fashizmin, por është po ajo, që e ka mbytur atë. E po kështu me komunizmin, është ajo që e polli, e po ajo që e mbyti me duart e saj. E kështu me radhë, ajo që ka ndodhur e ende po ndodh me racizmin, antisemitizmin, kundërmyslimanizmin.
Duke iu kthyer Evropës, populli shqiptar, lë pas gjendjen e tij të panatyrshme, për t’u kthyer në gjendjen normale, i plotë dhe i papërçarë.
Nuk ka kundërthënie midis identitetit shqiptar dhe evropianizmit. Në gjirin e asaj që përcaktohet sot si Evropa e kombeve, jo vetëm nuk zbehet asnjë identitet, por, sado paradoksale të duket, ka gjasë që, raportet e vështira kohët e fundit të shqiptarëve me atdheun e vet, të përmirësohen. Shëndoshja e tyre, nëpërmjet atij që mund të quhet partiotizëm institucional do të sjellë një drejtpeshim të ri në gjithë jetën e kombit. Tek lëkundja e këtij drejtpeshimi qëndrojnë rrënjët e disa të këqijave kryesore të jetës sonë. Në rivendosjen e tij, mbështetet, ndër të tjera, shansi ynë.
Një nga parullat e Rilindjes Shqiptare ka qenë: Zhvish rrobet e robërisë, mëmëdhe!
Nuk është e lehtë, natyrisht, të ndahesh me të keqen, qoftë ajo otomane, fashiste apo komuniste. Ne e dimë se kjo nuk është çështje petkash, por shumë më e thellë. Megjithatë, vrulli i përbashkët shqiptar drejt frymës evropiane na e jep këtë shpresë.


“Ndaloni masakrën që po projektohet ndaj shqiptarëve të Kosovës”

Letër VACSLAV HAVEL-it, President i Çekosllovakisë

I dashur Vacslav Havel

Besoj se do të më kuptoni e për këtë arsye do të më falni këtë mënyrë të drejtuari jo protokollar. Duke qenë i sigurt se anëtarët e sektit tonë, sektit të madh të shkrimtarëve, mbeten përherë besnikë të kësaj bashkësie edhe kur qëllon që marrin poste të larta e bëhen presidentë shtetesh, unë po ju drejtohem thjesht si koleg (confrére), si një murg që i drejtohet vëllait të tij murg të të njëjtit urdhër.
Zgjedhja juaj si president i një vendi qendror të Evropës ka qenë jo vetëm një nder e një kënaqësi shpirtërore për të gjithë shkrimtarët, por përtej kësaj, ajo ka qenë një shenjë, një ogur i mirë për të gjithë kontinentin tonë evropian. Edhe më parë historia ka njohur zyrtarë të lartë, madje edhe monarkë shkrimtarë, por ju u bëtë kryetar shteti në një kohë të turbullt e dramatike, në kushtet e një konkurrimi e sensibiliteti të lartë politik kur vendi juaj ndodhej në mes të ciklonit të ndryshimeve që bota mbarë e ndiqte me ankth. Në këtë sens, fakti që zgjedhja juaj u prit me kënaqësi nga të gjithë, dëshmon se në botën tonë, që shpesh na duket më e ashpër e më cinike se sa është, synimi drejt vlerave të epërme shpirtërore, jo vetëm që nuk bie por qëllon që edhe ngrihet. Mendoj se përveç asaj ç’ka fitoi Çekosllovakia nga zgjedhja juaj ky është një mesazh i mirë dhe plot shpresa që mori krejt njerëzimi. Gjithmonë në këtë sens, aksionet tuaja me përmasa mbarë evropiane, siç qe takimi i Pragës i qershorit të këtij viti, që ju e organizuat bashkë me presidentin Mitterrand, janë të natyrshme e ju shkojnë ju për shtat si rrallëkujt.
Pata nderin të jem i ftuar në Pragë, por ndonëse u takuam bashkë, nuk pata mundësi, për arsye që merren me mend, t’ju shtjelloja disa mendime të mia, çka po përpiqem ta bëj, sa më shkurt, në këtë letër.
Ndonëse unë jam një shkrimtar i larguar nga vendi im, përpiqem gjithmonë si shkrimtar e jo si politikan, të bëj diçka për Shqipërinë e popullin shqiptar, një nga popujt më martirë të Evropës. Në Pragë u fol shumë për Evropën e nesërme. Gjetja e rrugëve drejt saj është një nga aksionet më fisnike e më heroike të kohës sonë. Në këtë kohë ka shumë arsye për t’u dëshpëruar, por ka edhe arsye të tjera për t’u gëzuar. Fakti që njerëz si ju marrin pjesë në projektin e ardhshëm të Evropës janë inkurajuese për të gjithë, sepse përherë ka pasur njerëz që këtë Evropë e kanë ëndërruar me cilësi sa më njerëzore.
Por, për fat të keq, Evropa nuk ka qenë kështu dhe në ndërgjegjen e saj rëndojnë mjaft pesha të vjetra, të cilat duken sikur do të harrohen, por nuk harrohen e s’mund të harrohen kurrsesi. Ne shkrimtarët diçka më mirë se të tjerët e kuptojmë këtë.
Probleme të rënda, nga ato që ngjajnë të pakapërcyeshme kanë dalë përpara botës së sotme. Ndër to dramat etnike si ndër më të rëndat iu prishin gjumin shumë kancelarive. Por problemet e vërteta janë pikërisht ato që prishin gjumin. Që ankthet e shumë popujve arritën, më në fund, të shqetësojnë kancelaritë kjo megjithatë është një gjë pozitive. Se në ç’masë do të qetësohen këta popuj, kjo do të përcaktojë, në fund të fundit, vlerat e kësaj kohe, për të cilën ne të gjithë jemi përpjekur në këtë fund shekulli.
Ndër popujt që kanë vuajtur më fort pasojat e gabimeve të Evropës, kanë qenë edhe shqiptarët. Ashtu si baltët, si hungarezët, si moldavët e si kombe të tjerë, ata provuan mbi trupin e tyre gërshërët e Fuqive të Mëdha, që i prenë pa mëshirë në fillim të këtij shekulli. Por ndërsa të tjerëve iu shkëputën copa e gjymtyrë, ose përkohësisht u vunë nën protektoratin e fuqive të huaja, kombi shqiptar ishte i vetmi që pësoi tragjedinë më të rëndë: u pre më dysh. Ky gjymtim i rëndë ia ka prishur e vazhdon t’ia prishë atij gjithë drejtpeshimin, e bashkë me këtë shkakton turbullira në gjithë rajonin ballkanik.
Ndërsa gjysma e këtij kombi shpëtoi, më në fund, nga diktatura vendase komuniste, gjysma tjetër vazhdon të lëngojë nën një nga diktaturat më të egra që ka njohur bota, dhunën serbe. Pa e tepruar aspak mund të thuhet se shqiptarët e Jugosllavisë jetojnë sot në një ferr të vërtetë. Duke mos kërkuar aspak prishjen e mirëkuptimit dhe paqes evropiane, shqiptarët e Jugosllavisë (Kosovës), popullsia e tretë pas serbëve dhe kroatëve në këtë shtet, kërkojnë vetëm të respektohen njëlloj si të tjerët, as më pak e as më shumë, dhe kërkojnë atë drejtësi që bota e sotme ua njeh të gjithëve. Me këtë rast dëshiroj t’ju njoftoj Ju, se nga të dhënat që po mbërrijnë prej burimeve të ndryshme, një masakër e përgjakshme po projektohet kundër shqiptarëve. Gjithë Evropa duhet të alarmohet prej këtij paralajmërimi, përpara se e keqja të ndodhë dhe një krim i tmerrshëm të depozitohet në ndërgjegjen e kontinentit tonë.
Ju kërkoj ndjesë zoti President për gjatësinë e kësaj letre. Ju keni probleme jo të pakta të vendit tuaj për të zgjidhur, por unë kam besuar përherë se shpesh, në udhë misterioze, çështjet e popujve, gëzimet e hidhërimet e tyre komunikojnë me njëri-tjetrin dhe ashtu së bashku qëllon që lehtësojnë njëra-tjetrën. Kam besuar se ju do të më kuptoni drejt, i dashur Vacslav Havel dhe nuk do të mungoni t’i kushtoni vëmendjen dhe fjalën tuaj të ndershme e të veçantë çështjes shqiptare. Populli shqiptar, që di si rrallëkush të jetë mirënjohës, nuk do t’jua harrojë kurrë këtë gjë.

I juaji
Ismail Kadare

Paris, 14 shtator 1991
03/07/2006
KATEGORIA: Politike

[Davius]

Zekerija Ibrahimi

U bë një kohë e gjatë qëkur në opinionin shqiptar u hap tema e identitetit tonë dhe sa më shumë që po kalon kohë, në debat po inkuadrohen edhe shumë emra të tjerë të kulturës e të artit shqiptar.Ndonëse në këto debate po lexohen edhe turrli-turrli akuzash në adresa personale, megjithatë gjëja më e mirë e kësaj ishte se më në fund u tha se “mbreti është i zhveshur”. Tashmë është hapur një çështje që kombet e qytetëruara e kanë kaluar qëmoti. Kështu, kjo krizë identiteti herët a vonë duhet të kalojë edhe te shqiptarët. Ndonëse në këto debate u ngjitën edhe njerëz që përmes tyre duan të dalin në skenë, zakonisht duke u varur pas “të mëdhenjve”, dikush pas “gjeniut Kadare” e dikush pas “akademik Qosjes”, megjithatë le të jetë si të jetë, mirë është që këto debate po bëhen. Por, si zakonisht në debate të këtilla, pak më të nxehta, shumë shpesh po huqet tema, ato po kalojnë në personalizime, e bile-bile edhe në ofendime. Kam përshtypjen se njerëzit më shumë pëlqejnë të merren me njerëzit, me personalitetin e njerëzve, sesa me idetë e tyre. Në botën e qytetëruar vlen një parim i amshueshëm se njerëzit e vegjël merren me njerëzit, ndërsa madhështia qëndron në debatet për idetë. Një gabim të tillë, mbase për arsye subjektive, e bën edhe artikullshkruesi i së martës (20 qershor) në Shekulli, Maks Velo, i cili në vend që t’i shqyrtojë idetë që hidhen mbi identitetin shqiptar, më shumë është i prirë të japë cilësime personale, madje edhe ofendime në adresë të debatuesve. Ja disa shembuj: “Kadareja është një gjeni. Qosja është një farë mendimtari dhe shkrimtari kosovar..”; “...unë e pranoja edhe Qosen si një fare akademiku i dorës së dytë”; “Më nuk e kam takuar dhe nuk dua ta takoj...” (për Qosen – shënimi im); “Kadareja, për mua, është një fenomen i çuditshëm”; “...çudia është si është e mundur që ky njeri (Kadareja – shënimi im) lindi në një kontekst si ai i yni, ku ka ndër të tjera edhe akademikë si Qosja?” (pikëpyetja është pa vend – shënimi im); “Për çfarë patriotizmi mund të flasin ata që tradhtuan fenë e të parëve dhe fenë e të gjithë Ballkanit dhe Evropës, Krishterimin.”; “Shqipërinë e ka sjellë në këtë gjendje (si vendi më i prapambetur dhe më i varfër), pikërisht kjo tradhti nga një pjesë e shqiptarëve. Shqipërinë e solli në këtë gjendje Islami, që ishte një regres i pashembullt.”; “Të paktën tani pasardhësit e tradhtarëve të heshtin.”; “Qosja është një dijetar tipik islamik, tërësisht lindor. Kjo nga mënyra e të menduarit. Nga logjika e tij. Nga fshehtësia e tij. Nga pabesia e tij.”; “Po të zhvillohej një referendum për bashkimin me Kosovën, unë do të votoja kundër. Janë akoma primitivë dhe do të na hapin probleme pa fund; le të rrinë të rregullohen vetë njëherë.”... Edhe pse pas shkrimit të z.Velos në internet hasa në gjithfarë shkrimesh që si në stilin e tij “merren me të e jo me idetë e tij”, unë nuk dëshiroj të përdor asgjë nga ato, dua thjesht të merrem me atë që ai e thotë se vërtet ka thënë gjëra shumë të mëdha, gjëra që nuk i duroj dot.

Kadareja e Qosja

Neve si lexues të debateve të tyre, që megjithatë nuk i kanë filluar ata, nuk duhet të na interesojë shumë edhe figura e tyre si personalitete, secili i ka të mirat dhe të ligat e tij: Kadareja mund të jetë keqpërdoruesi më i madh i pushteteve, lajkatar e i përkëdhelur i secilit pushtet, por kjo në këtë debat nuk ka fare rëndësi, është diçka relative ajo dhe neve nuk na intereson. Kadareja hëpërhë është shkrimtari më i madh shqiptar, një gjeni i letërsisë shqipe bashkëkohore. Ndërkaq Qosja, me të gjitha prapësitë e tij personale, si sjelljen tekanjoze e dështimet e herëpashershme në fusha të tjera, mbetet figura qendrore e kritikës letrare jo vetëm në Kosovë. Shërbimin që ia ka bërë ai letërsisë sonë kombëtare, akoma askush nuk e ka tejkaluar. Megjithatë kur flasim për identitetin shqiptar, ne nuk guxojmë t’i shpallim mite dhe të themi “mos i prekni, ata janë hyjni”. Jo, aspak. Si që nuk kemi të drejtë t’i shpallim as djaj e spiunë pse mendojnë ashtu ose kështu. Është e drejtë e tyre, ata mendojnë ashtu për këtë çështje, ndërsa ne kemi të drejtë të pajtohemi me ato mendime, të mos pajtohemi ose të kemi mendim të tretë. Edhe kjo është e drejtë e jona. Po kurrë t’i ofendojmë, t’ua hedhim poshtë të gjitha meritat pse mendojnë ashtu. Pra nuk kemi të drejtë të merremi tash me jetën e tyre, t’ua përmendim të gjitha “të zezat” pse mendojnë ndryshe nga ne. E drejta dhe detyrimi ynë është të flasim për idetë e jo për njerëzit.

Këpucët

Vërtet është tragjedi të mendohet si dhunim nëse dikush në shtëpi të tij “i detyron” njerëzit t’i heqin këpucët. Ne si mysafirë (është në traditën tonë) në cilëndo shtëpi që hyjmë duhet t’u përmbahemi rregullave të asaj shtëpie, ne praktikisht i dorëzohemi nikoqirit. Dhe, të sjellësh përfundim se nikoqiri të fyen pse kërkon ta respektosh rendin e shtëpisë së tij, vërtet është për të ardhur keq. Unë kam miq profesorë edhe në Tiranë që po ashtu kërkojnë t’i heq këpucët kur shkoj te ata, por kjo nuk më paraqet fare problem dhe madje më vjen turp që për këtë çështje të shkruaj në gazetë, janë gjëra për të cilat thjesht nuk debatohet. Ngase janë të ulëta. Këpucët dhe truri janë dy ekstreme për të cilat nuk bisedohet njësoj.

Haxhiqamilizmi

Edhe kjo puna me Haxhi Qamilin është demoduar më. Secili që dëshiron t’i fyejë myslimanët shqiptarë shkon kah shkon, na identifikon me një Don Kishot të historisë sonë, me Haxhi Qamilin që as vetë s’e ka ditur se çka bënte. Megjithatë kur vendosin të bien në këso niveli të fyerjes, ofendimit, çuditërisht e harrojnë një donkishotizëm tjetër, atë të Republikës Katolike të Mirditës. Nuk është objektive e as korrekte, është grusht në “t’hollë” kjo që sa herë që flitet për myslimanët si shpata e Demokleut të përmendet Haxhi Qamili. Tamam më, e morëm vesh, e dimë edhe Haxhi Qamilin edhe katolikët e Mirditës, kanë qenë donkishotë të historisë sonë dhe pikë. As ai e as këta tjerët nuk na shërbejnë për të mirë, madje nuk janë as dëshmi të fuqishme për të sjellë aksioma. Janë të ulëta edhe këto.

“Drejt Lindjes” – identiteti jonë

Kur po i lexoj shkrimet e Kadaresë e të Qosjes, po edhe polemikat e tjera gjithandej, po habitem pse ashtu lehtë për qëllime të panjohura për mua shtrembërohen gjërat. E kam thënë edhe më parë, por si duket duhet ta përsëris prapë. Sipas mendimtarit turk me përmasa ndërkombëtare, Ahmet Davutogllu, janë tre faktorë kryesorë dhe disa të tjerë më pak të rëndësishëm që e përcaktojnë identitetin: qenia (vetëdija ontologjike), vetëdija historike (bagazhi historiko-kulturor) dhe vendosja hapësinore (territori, djepi fizik i një kombi). Nisur nga kjo, shqiptarët janë popull indoevropian, me gjuhë indoevropiane, me territor në Evropë (por në kufi me Lindjen, Orientin) dhe me histori në të cilën kanë marrë pjesë kontaktet shekullore me romakët, bizantinët, sllavët dhe osmanët. Ky kontakt me a pa dëshirën tonë, e dëshirojmë sot ose jo, ka lënë gjurmë te populli jonë. Andaj prirja për ta paraqitur shqiptarin si puroevropian, pa asnjë element tjetër, është më shumë orvatje raciste sesa gjendje faktike reale. Është një shtirje, një paraqitje artificiale e dhunshme që herët a vonë prapë do të na shkaktojë telashe. Unë e di se nevoja politike sot nga ne kërkon të identifikohemi vetëm me Perëndimin, si do të thoshte Maks Velo, me BE-në, por kjo nuk duhet të nënkuptojë joseriozitet ndaj historisë sonë, prerje fizike të 5 shekujve, sepse në radhë të parë nuk i dihet të ardhmes, ka mundësi ato shekuj të na duhen dikur dhe, e dyta, zhvillimi natyror i popujve nuk bëhet me prerje artificiale. Jemi ata që jemi. Edhe spanjollët kanë plot elemente orientale, por kjo nuk i pengon të jenë evropianët më të fuqishëm. Andaj kjo se ne kërkojmë t’i shpijmë shqiptarët në Lindje është një shpifje që nuk pi ujë, sepse tash edhe Lindja është drejtuar kah Perëndimi. Se a është kjo mirë ose jo, do të tregojë koha, por zhvillimet shoqërore shkojnë në këtë drejtim. Kur të kthehemi në rrafshin tonë, kjo do të thotë se nuk guxojmë ta harrojmë Marin Barletin që shkroi latinisht për Skenderbeun si që nuk guxojmë ta harrojmë as Jahja Bej Dukagjinin që krijoi osmanisht ose nga të mëvonshmit, nuk guxojmë ta harrojmë Jeronim de Radën si që nuk guxojmë ta harrojmë Qerbelanë e Naim Frashërit e veprat në gjuhën osmane të Sami Frashërit. Ata na duhen neve. Vetëm me ata ne jemi më të fuqishëm e më të pasur. Turqit edhe ashtu janë gati ta përvetësojnë Samiun, Mehmet Akifin e të tjerët. Prandaj është detyra jonë që këta emra t’ia prezantojmë opinionit shqiptar.

“Pabesia islamike”

“Qosja është një dijetar tipik islamik, tërësisht lindor. Kjo nga mënyra e të menduarit. Nga logjika e tij. Nga fshehtësia e tij. Nga pabesia e tij.”, deklaron Maks Velo. Përkthyer me gjuhën e moralit, ky është një ofendim i madh – gjithë islamikët janë të pabesë, tinzarë, me logjikë të deformuar. Është e rëndë kjo. Nëse z.Velo nuk kërkon falje për këtë, bart ofendimin jo vetëm të Qosjes, por edhe të gjithë islamikëve (myslimanëve) të tjerë në botë. E sa është Qosja islamik, është punë e tij që neve nuk na hyn në udhë, nuk kemi të drejtë të përzihemi në të tilla relacionesh. Edhe një gjë: të gjithë myslimanët, sipas Velos, qenkan tradhtarë, ndërsa Islami dëmi më i madh. Pra jo komunizmi, jo Enver Hoxha, jo tranzicioni pas të ‘90-tës, por Islami qenka dëmi i më madh. Kjo pikë është një simpozium i tërë, ekzistojnë një mijë e një fakte që e pohojnë të kundërtën, por ato nuk lexohen me paragjykime. Unë do ta kujtoj vetëm një: Pashko Vasa ose Vaso Pashë Shkodrani, një katolik i Shkodrës, autori i poezisë “O moj Shqypni” ka qenë vali i Libanit në kohën e osmanëve. Ndërsa z.Velo në kohën e Enverit vetëm pse nuk ka menduar “mirë” ka vuajtur burgun. Nuk kam koment për këtë. Ndërkaq z.Velo nuk e ka problem që të gjithë myslimanët shqiptarë t’i quajë “pasardhës të tradhtarëve” që tash duhet të heshtim, që interpretuar ndryshe do të thotë totalitarizëm ndaj mendimit të lirë dhe urrejtje patologjike ndaj myslimanëve shqiptarë. Sinqerisht më vjen keq që nuk mund t’i ndihmoj më shumë për këto gjëra z.Velo.

Në fund – “JO” referendumit për bashkim

Z. Velo në tekstin e tij më akuzon mua pse kam thënë se shqiptarët e këndej kufirit po e ndërrojnë epiqendrën e tyre etnike e kulturore drejt Prishtinës dhe pastaj çuditërisht ngutet ta kundërshtojë vetveten dhe ta pohojë atë që e them unë kur shprehet se: “Po të zhvillohej një referendum për bashkimin me Kosovën, unë do të votoja kundër. Janë akoma primitivë dhe do të na hapin probleme pa fund; le të rrinë të rregullohen vetë njëherë.” Ju faleminderit z.Velo që më kurseni nga sqarimet. Megjithatë më falni, por kështu mendojnë vetëm serbët për Kosovën. Ata do të votonin kundër bashkimit me Shqipërinë. Dhe, Maks Velo. Fatkeqësisht! Ndërkaq ofendimi se shqiptarët e Kosovës “janë akoma primitivë” është bajagi i rëndë, nuk di a ka guxim ndonjë shqiptar tjetër të pohojë këtë. Edhe pse për këso gjëra edhe kosovarët e ne shqiptarët e Maqedonisë mund t’i akuzojmë bashkëkombësit tanë andej, duke u nisur që nga ’91-shi, ’97-ta e deri te këto shitjet e fundit të eshtrave në Përmet, megjithatë akoma nuk na e zë goja që primitivë t’i quajmë bashkëkombësit tanë. Ne, ashtu si jemi “nacional-romantikë” e “primitivë” sa herë që dëgjojmë këso klithma nga shqiptarët që na e kujtojmë kohën e egër serbe, themi si thoshte edhe Konica ynë: “Fali Zot se nuk dinë!”. Amin!

Gazeta SOT

[Harketari]

Personalisht jam habite qe hala nuk dale ndonji artikull i Kadarese qe komenton e udhezon se ku duhet me ba shpim per puse naftet ne Shqipni. Vec ne kete fushe nuk ka dale kompetent hala.

Ka nji ngaterrim interesant ne kryet e tij mes poezise e ndjenjave dhe mes historise dhe fakteve. Ne mendjen e tij egziston nji lufte e cuditshme mes Azise dhe Evropes (keshtu paska kene dhe ne kohen e Greqise se lashte me Perset argumenton ne librin "Eskili, ky humbes i madh"), nji gare, nji duel qe nuk din hala me mbaru, e qe qenka predestinu qe Evropa me dale nganjedhimtare. Flet per Evropen e Azine sikur jane qenie, subjekte unike qe mund te preken me dore, qe kane trup e gjymtyre te tynen, e qe per ma teper mendojne. Kur keto kontinente, e shtetet/mbreterite ne to kane ndryshu dore e kufij me dhjetera here, e nuk kane kene etalon, te paprekshme e padryshueshme, konstante apo eterale sic paraqiten ne kete shkrim.

Evropa apo Azia nuk asht dicka qe egziston vetvetiu. Pse u dashka psh qe Evropa te perfundojne ne Urale e te mos perfshijne dhe Siberine. Perse u dashka qe Evropa te mbaroje ne Bosfor, e jo ne malet e Kaukazit? E perse te mos jete Evrope Egjipti i lashte, prej te cilit qytetnimi i Perendimit (West) beson se ka fillesen? Keto nuk jane pyetje qe kerkojne pergjigje fikse...Jane shkru e shkruhen libra ne lidhje me keto tema. Por diftojne se me trajtu dy kontinente, harta, vende a popuj, te etiketuem arbitrarisht si Evrope apo Azi, si qenie me ndergjegje NUK asht e sakte.

Kam nji ndjesi qe lexova nji shkrim te dobet. Fatkeqesisht per shkak te emnit e fames pak kush e sfidon. Nuk tham sfide me e thirre me dale ne bejlek a duel, apo sfide ne letersi (ku e admiroj personalisht), por sfide ne vertetesine shqyrtimit te historise me nota poezijet e ndjenjash.

Realiteti nuk mund te jete ma ndryshe.

[Archy]

DILEMË FALSE

Nga Petrit Çarkaxhiu “Rrusta” – JERICHO
Jul 6, 2006, 17:52



Petrit Çarkaxhiu “Rrusta” – JERICHO
“Te them të drejtën, nuk e kam përcjell rregullisht polemikën në mes të Kadaresë dhe Qosjes, përveç aty-këtu ndonjë pjesë nga shkrimet e të dyve.
Si për Kadarenë ashtu edhe për Qosjen nuk kam shumë informata. Punën e asnjanit prej të dyve nuk e kam përcjell, sepse nuk m'u kanë dukë asnjihere interesant ... Nuk po e nençmoj punën e asnjanit, po për nji të ri të Prishtinës shumë ma interesante janë tekstet e James Hetfield-it apo të Edi Vederit, muzika e “Pearl Jam” apo “Radiohead”, filmat e Stanley Kubrick-ut apo të David Lynch-it, filozofia e mjeshtërve të sufizmit Islam se sa "tripat e baballarëve të kombit shqiptar".

Për nji të ri të Prishtinës, i cili është rritë prej nji babe që i ndigjon “Beatlsat” e nuk ka lan vend në Europë pa e shetitë, është qesharake me ja zbulu identitetin Europian, dikush qe i ka gëzu privilegjet e pushtetit që ia pret veshin qytetarëve të vet për shkak se kanë ndigju muzikë italisht!
N'Gjakovë është nji thanje: "Ku dhemb dhambi, aty shkon gjuha".... Ismaili merret me identitetin Europian jo pse shqiptarët kanë problem me identitet, por sepse ai vet ka problem. Nëse Ismailit i dhemb dhambi, atëhere le t'a mban gjuhën për goje të vet, e mos të mundohet me e futë në gojën e çdo shqiptari që i lanë dhambët çdo ditë.

Sa i përket kësaj teme që po diskutohet, ma së miri mundet me folë teksti i kangës së Jericho’ s - "Tomlin e Nanës", të cilën e kam shkrujtë pikërisht për me tregu se dilema e identitetit të shqiptarëve në mes të Lindjes dhe Perendimit ashte nji dilemë e rreme - FALS DILEMË.

TOMLIN E NANĖS

Lindje, Perendim
Perendim a Lindje
Si dele nė pazar po t’thonė , nė mes dy qytetėrimeve
Dy konop n’qafė t’vnum
Dytė po tė ngrehin e ti po qet shkumė
Je shumė I lodhun, gjatė ke nejt n’zhurmė
E ki nevoj me marr frymė se jon tu t’ngulfatė
Zani spo t’del e don me piskat
Krejt lomsh n’kry t’kanė hallakatė
Ėėėah …. Edhe sa ka me zgat deri sa t’coptojnė
Deri sa t’dajnė e sa t’pėrvlojnė
Deri sa ta kupton se sun vazhdon nė konfuzion
E beba sun e han nji pulė t’pjektė
As sun e han nji spec djegst
E ti po don me shti me ngajt hala pa msu me hec
E ti ndaq jepi cucėll t’Arabisė ndaq jepi cucėll tė Francės
Ajo ka me lyp tomlin e nanės …. bal

Ref: Tomlin e nanės … bal
Tomlin e nanės … bal






© by Gazetajava.com

[friendlyboy1]

Identiteti i shqiperis eshte shum i veshtir per tu percaktuar. shqiperia nuk eshte as lindje as perendim dhe as nje vend diku ne mes por eshte nje identitet me vete. Shqiperia eshte nje vend kontradiktash ku benzi i fundid dhe karroca ecin ne tenjejten korsi, ku ka qindra kisha dhe xhamia dhe asnje njeri qe shkon te to.