Nacionalizmi ballkanik si pre e miteve

[Sabriu]

Historia e ngatërruar keqaz e popujve të ballkanit, ka qënë dhe mbetet histori përpjekjesh mbi realitetet egzistues. Ç’prej ngulimeve të para në këtë gadishull problematik e deri në ditët e sotme, për shkak të përzierjeve të tyre, është vështirë të shkëputesh dhe analizosh me gjakftohtësi shkaqet hitorik,gjeografik,politikë apo ekonomikë, në konteksin kohor. Vështirësia bëhet akoma më e pranishme, kur megjithëse flitet për teori sociale që bashkëudhëtojnë me të drejtat elementare të njeriut në milleniumin e ri, ende mitet e rrejshme të heroizmave të dikurshëm nuk flenë. Ata sakaq e nxitin dhe rebelojnë kujtesën kolektive, duke shndruar nacionalshovenizmin ballkanik, në një fenomen tejet të rëndësishëm, me dimesionet e veta teorike, politike dhe pse jo dramatike njëherësh.Si një rajon multinacional, Gadishulli Ballkanik është ngërthyer jo vetëm prej miteve të shkuara, por edhe realiteteve politike. Përpjekjet e historisë si për të përcjellë mitet e dikurshme, ashtu edhe për të sqaruar realitetet e sotme politike, jo rrallë kanë hasur në vështirësi serioze. Dhe kjo ka arësyet e veta. Kombe të ndryshëm të këtij rajoni, të cilët sot i kalojnë të 100 milionë banorët, kanë patur thuajse të njëjtin fat nën sundimin shekullorë të perandorisë osmane dhe asaj hasburgase. Luftrat e gjata që këta popuj, kanë zhvilluar kundër dy perandorive, tek e mbramja rrëfejnë një trajektore të guximshme të aspiratave të tyre për vetvendosje nacionale,ndërsa disa popuj të tjerë , për pushtime të reja dhe zgjerime territoresh. Fakti është që në ag të shekullit të njëzet, disa prej këtyre kombeve e panë vehten të çliruar prej sundimit të gjatë , përndryshe në një liri të kufizuar.

Teatri i Luftës së Parë Botërore, duke ulur siparin, do të ristrukturonte idetë e kufijve të gadishullit ballkanik, çka do të nxiste nacionalshovenizmat të ngarendnin për t’i shndruar në protagonistë të realiteteve politikë. Ndonëse traktati i Versajës i vitit 1919, do të merrte parasysh ambiciet e këtij nacionalizmi ekspansionist, ai do të dominohej në hesapet e veta, në mënyrë të dukshme në lidhjet e hapura ose të fshehta të nacionalshovenizmave të kombeve ballkanik me Fuqitë e Mëdha.Pamvarësisht nuk është ky qëllimi i këtij punimi, nuk mund të rri pa përmendur se si në Versajë, korentet e ortodoksizmit pansllav u rrekën të shkatërronin vizionin e bashkëjetesë së kombeve, sipas modeleve perëndimorë, nisur nga gjykime e paranoja ballkanike. Zbatimi i traktatit të Versajës, sigurisht që do të linte në mëshirë të fatit miliona njerëz, të ndarë apo të veçuar prej kombeve të tyre, të urryer prej kombeve dhe qeverive me të cilët do të bashkëjetonin.
Vetëm prej një konteksti të tillë mund të kuptosh lehtë dëshirën e një kombi, i cili kërkon të ruajë dhe të zhvilloj të ardhmen e vet brenda një territori ku rreziqet mund të jenë sa më të pakta. Ose përkundrazi të rrethohet prej vëllezërve të një gjaku, duke patur kurdoherë si suport edhe shtetin e vet. Këto mund të merren si fillesa të një nacionalizmi të natyrshëm, pamvarësisht profilet që përftojnë në situatë të veçanta. Dhe ideja që bashkon filozofët e këtij shekulli, është që nacionalizmi i kësaj periudhe përndryshe mund të shihej si një lëvizje e njëmendtë për të çuar më përpara dhe në mënyrë sa më të sigurt, integrinitetin e kombit në shoqërinë e kohës. Filozofi i shquar Ernest Renan, në veprën e vet “ Çfarë është kombi” ( 1996 faqe 42, botuar në Nju – Jork ) midis të tjerave kumton: “ Kombi është një shpirt, një parim shpirtëror. Njeriu nuk i përket as gjuhës dhe as racës së tij. Çfarë e karakterizon një komb, nuk është fakti se flasin të njëjtën gjuhë, apo i përkasin të njejtin grupi etnografik. Në racën njerëzore ka diçka që qëndron më lart se gjuha; ajo është dëshira.”

Thirja e miteve dhe ringjallja shoveniste sllave

Nacionalizmi ballkanik u vu sërish në provë, në vitet e Luftës së Dytë Botërore. Pa përjashtim, të gjitha kombet në gadishullin e trazuar, u rreshtuan në formacione të qarta luftimi për të përfshirë brenda territoreve të tyre, çdo pakicë etnike të mbetur jashtë, për arësye të ndryshme gjithfarësh. Në thelb, duke përfituar prej koniunkturave politike madhore, nacionalizmat e popujve të ballkanit u rrekën të formojnë prapavija ideologjike për krijimin e shteteve të mëdha etnonacionale, në kurriz të lirisë dhe të drejtave të grupeve më të vegjël etnik apo kulturor. Fenomeni nacional u ngrit rrëmbimthi në nivelin e aspiratave shekullore, madje në disa raste i tejkaloi ato, anipse mund të nëpërkëmbte të drejtat më elementare dhe njerëzore të kombeve fqinj, apo pakicave të tyre. Sidoqoftë një varg konferencash me rëndësi vendimtare për ardhmërinë e Evropës, siç ishin ato të Maltës dhe Teheranit, ndarja përfundimtare në dy kampe të mëdhenj, duket se qetësuan në një farë mënyre shpirtrat e ndezur nacionalshoveniste.
Të udhëhequr nga doktrina e ortodoksisë ruse, pothuaj të gjithë udhëheqësit e Evropës Lindore, nga vitet 1946 e në vazhdim, deklaruan me forcë idenë e internacionalizmit proletar. Brenda kampit të madh çdo gjë duhej të ishte solide, pa të çara, ndaj dhe terminologjia që përmblidhte në vetvete nacionalizmat pothuaj u shpall herezi. Më duket shumë me vend, lidhur me këtë, të sjell në këto faqe edhe mendimin e studiueses shqiptare E. Tafili, e cila posaçërisht për këtë, në punimin “ Nacionalizmi në Ballkanin postkomunist” midis të tjerave shkruan tekstualisht: “ Për shumicën e vendeve të Ballkanit, parimi i internacionalizmit zbatohej në tërë përmbajtjen e tij. Sipas këtij parimi, atje ku ishin të nevojshme kompromiset, duhej ruajtur një zbatim i rregullave të marksizmit, për një “ ripozicionim”. Nga kjo mbeteshin të kënaqur si anëtarët e bllokut sovjetik, ashtu edhe komunistët e thjeshtë.”
Natyrisht nacionalizmi ballkanik nuk mund ta kishte të përjetshëm gjumin e tij. Me rënien e Murit të Berlinit dhe rrëzimin e pashmangshëm të ideologjive dhe praktikave komuniste, në mënyrë të veçantë, ky nacionalizëm nuk mund të rrinte i heshtur. Për më tepër plagët që ai kishte marrë gati në pesë decenie, duheshin mjekuar. Për këtë, përpara se të gjenin udhëheqësit, format, mjetet apo turmat, nacionalizmat ballkanikë thirrën në ndihmë mitet. Vetëm duke njohur dhe duke u bazuar në to, vetëdija nacionale do të udhëhiqej drejt sistemeve të reja, pamvarësisht se kush mund të ishte çmimi i këtyre rapoteve me fqinjët, pakicat etnike, apo kombe me të cilat padrejtësisht patën bashkëjetuar për decine të tëra.
Shëmbulli më simbolik, i faktit se si nacionalizmi thërret në ndihmë mitet e veta, padyshim mbetet Serbia. Të gjithë e dimë se janë me mijra faqe të shkruara dhe të kënduara për betejën e Fushë Kosovës, në fund të shekullit XIV, atehere kur Turqia mundi Serbinë dhe aleatet e saja të krishtera. Anipse serbët lanë mijra të vrarë, në memorien historike dhe kolektive të tyre, është ngulitur thellë ideja se vrasja e Car Llazarit, në këtë betejë është futur në analet e “ lavdishëm “ të historisë serbe.Pra,shihet qarte se i vetmi popull dhe shtet në botë që di të festojë edhe humbjet,madje i shënon si datat të rëndësisë së tyre historike mbetet çmenduria nacional shovene serbe Sikur legjendat të ishin vetëm për të venë fëmijët serbë në gjumë, besoj se nuk do të ishte ndonjë hata e madhe. Ajo çka ngjau në Kosovë pas viteve 80 të shekullit që lamë pas, provon egërsinë dhe verbërinë e nacionalshovenizmit serb. Shqiptarët autoktonë aty, u përballën me dhunën e paparë të makinës policore dhe ushtarake serbe, e cila drejtohej nga ultranacionalistët e Beogradit. Mitet e Serbisë së vjetër, të rigjallëruara tanimë prej Akademisë së Shkencave të Beogradit, të përcjella çuditërisht me një ftohtësi klasike prej klasës intelektuale serbe, po fitonin dimensione të mëdha në ndjeshmërinë kulturore dhe politike të serbëve të thjeshtë. Brenda pak kohësh ishin këta serb të thjeshtë, të cilët u shndërruan në protagonistë të masakrës së madhe etnike si ndaj shqiptarëve, ashtu edhe ndaj popujve të tjerë jo sllavë në territoret e ish Jugosllavisë.
Në fillim të viteve 90, Jugosllavia u gjend e dyzuar midis një realiteti konkret dhe morisë së miteve të risjella prej nacionalshovenizmit serb. Natyrisht jo gjithçka pati ndodhur sa të hapësh dhe të mbyllësh sytë. Tërmetet e nëndheshëm, ata që po paralajmëronin shpërbërjen totale të ish Jugosllavisë Avnojiste, patën paralajmëruar prej kohësh sizmikën në Beograd. Dhe kjo ishte plotësisht e paraparë pasi themelet mbi të cilat lulëzuan mitet e nacionalshovenizmit serb po shkatërroheshin prej të drejtave universale të mohuara, të kombeve sllavë apo jo të tillë.

Kroacia

Kështu nacionalizmi kroat, gjatë viteve të Luftës së Ftohtë, gjithesi nuk kishte qenë përgjumshëm. Në mendimin e intelektualve kroatë të këtyre viteve, veprimi mbytës i nacionalshovenizmit serb, përcaktohej saktësisht si hegjemonizëm. Ka qënë ndofta ky ndikim intelektual, i cili çoi në lëvizjen e ustashëve, lëvizje e cila kërkonte një orë e më parë shkatërrimin e godinës së ndërtuar artificialisht të shtetit serb.Duhet thënë se lëvizja e ustashëve me në krye Pavleviqin, është shfaqur në fillim të viteve 30 të shekullit që lamë pas, si kundërshti e hapur ndaj mbretërisë Serbo – Kroato- Sllovene. Por në fillim të viteve 80, pikërisht pas vdekjes së Titos, atehere kur Beogradi po qeveriste me dorë të hekurt në Kroaci, lëvizja në fjalë u ngrit në nivele të reja përgjegjësish. Kthesa e madhe e ngjarjeve që ndodhën në këtë vend, pas zgjedhjeve të vitit 1990, me fitoren e koalicionit të forcave demokratike, i dha impulse të reja gjallërimit të nacionalizmit kroat. Për më tej, vlen të mos harrohet fakti se ky nacionalizëm kërkonte të merrte revanshin në aktin e miratimit të Kushtetutës së Republikës Kroate në dhjetorin e vitit 1990, ku serbët nuk ishin më në pozicionin “e të fortit”, gjithashtu nuk parshihte klauzola për autonomi politike në ato enklava ku serbët përbënin shumicën. Konfliktet me armë midis Kroacisë dhe Beogradit në vitin 1991, tek e mbramja janë pos të tjerave shprehje e nacionalizmit,për ringjallje dhe pavarsi kombëtare Kroate.

IRJM

Një ekzaltim të dukshëm nacional përjetoi në fillimtë viteve 90 të shekullit që lamë pas edhe kinse elita intelektuale maqedonase. Trajtat e këtij nacionalizmi agresiv, në të vërtet janë shfaqur në IRJM qysh me shfaqjen në skenë të LSDM-së,si vazhdimësi e ish PKM-së me lidhje të thellë e të pashkëputshme me Serbinë dhe politikat e saja. Por orekset e këtij nacionalshovenizmi u shtuan falë edhe ustallarëve të tyre të Beogradit. Më 1989 Maqedonia u bë “ Shtet Kombëtar i Kombit Maqedonas” dhe kërkoi prej shteteve ballkanikë njohjen e menjëhershme të saj. Lufta në planin diplomatik qe mjaftë e efekshme. Shkupi po përkrahej në kancelaritë evropiane, falë lidhjeve të hapura apo të fshehta të tij me faktorë determinatë të politikës evropiane,e në veçanti, të asaj Franceze.IRJM,është e vetmja republikë sllave nga ish gjiotina jugosllave e cila ashtë antare e shteteve frankofone !!!!
Nacionalshovenizmi sllavomaqedonas kërkoi të rrëfente qartë dhe hapur pozicionin e vet në rrjedhën e ngjarjeve, ndaj dhe brenda pak kohësh arriti të institucionalizojë forcën e pushtetit qendrorë.Duke vënë në lëvizje aparatin e dhunës fizike e kulturore ndaj pjestarëve të kombeve tjerë në këtë ish republikë Lëvizja politike në fjalë do të shërbente si kushtrim i të parëve, në sfondin e një shteti kinse demokratik dhe multinacional. Që në ditët e para të saj, kjo lëvizje iu drejtua vetëdijes nacionale të maqedonasve, duke u kujtuar atyre se janë përgjegjës, jo vetëm për fatet e Maqedonisë, por edhe të atyre dhjetra mijra maqedonas që jetojnë në Bullgari, Greqi, Shqipëri apo Serbi. Ngjarjet që kanë ndodhur në këta 15 vitet e fundit, midis sllavomaqedonasve dhe shqiptarëve etnik aty, rrëfejnë më së miri për agresivitetin e nacionalshovenizmit sllavomaqedonas, tipar ky i dallueshëm dhe i shprehur mënxyrshëm deri në ditët e sotme. Genocidi etnik, kulturor dhe gjuhësor, genocid social, maltretimet dhe dhuna fizike, mospasja kurajë e dëshirë për përmbushjen e kërkesave të Marrëveshjes së Ohrit, dëshmojnë tek e mbramja se sllavomaqedonasit i ka mbërthyer për fyti nacionalshovenizmi agresiv, duke shkelur në mënyrë flagrante të drejtat dhe liritë themelore të shqiptarëve që jetojnë në trojet e tyre, në ILIRIDË. Për sa kohë që ky nacionalshoveneizëm pervers do të nxisë meritë e vjetra, të fryra prej miteve të “Maqedonisë të Aleksadrit”, trazirat etnike, politike dhe ushtarake do të jenë sigurisht të pranishme në këtë vend.

Greqia

Shumë interesant ka gjasa të jetë studimi rreth nacionalizmit grek, nepër vite. Është i njohur fakti që grekët e sotëm përbëhen prej tri grupeve të mëdhenj banorësh, të cilët nuk kishin asnjë lidhje gjenetike apo etnike me njeri – tjetrin. Arvanitasit, shqiptarë të dikurshëm, sllavët dhe endacakët romanë, patën një ndikim të vazhdueshëm jo vetëm për krijimin e kombit grek, por edhe për konsolidimin e luftrave çlirimtare kundër sundimit të Portës së Lartë. Duke u bashkuar me idenë e disa studiuesve se në vendet me etni të ndryshëm, mbizotëron mendimi për të shkuarën historike, gjykoj se nacionalizmi helen nuk ka mundur asesi të shpëtoj nga grackat e miteve të dikurshëm.
Dihet tanimë se në gadishullin ballkanik, grekët kanë qënë të parët që shfaqën shenjat e nacionalizmit. Kjo ndenjë u artikulua përgjatë shekujve duke hyjnizuar racën e grekëve antikë, përkundër “barbarëve”, atyre që më pas ndikuan drejtpësëdrejti në formimin e kombit dhe të shtetit helen. Duke u ushqyer me hyjni dhe mite të tilla, nacionalizmi grek, i cili rëndom thirret nga studiues të huaj si nacionalizëm modern, gjithmonë ka vepruar me imazhin e Perandorisë së Bizantit, në sy. Ky imazh, për një komb ortodoks si grekët, në mënyrë ndoshta të pavullnetshme, është shndruar në një ikonë, së cilës i falen të gjithë helenët, përpara se t’i falen asaj të Krishtit. E shoh të panevojshme të përmend këtu mardhëniet e tensionuara në dekada të tyre me bullgarët, ndërsa për mardhëniet me maqedonasit, profesori B. Deniç, në veprën e tij “ Nacionalizmi etnik grek dhe Maqedonia” shprehet tekstualisht: “ Çështja maqedonase vazhdon të jetë shqetësuese për grekët edhe sot”.
Ndërkaq nuk mendoj se them diçka të re, kur përmend faktin që nacionalshovenizmi grek ndaj shqiptarëve merr formën e plotë të racizmit. I përçudnuar prej propagandës grekomadhe të Vorio Epirit, greku i sotëm e sheh fqiun e vet si armik. Atë e irriton gjuha shqipe, e turbullon kënga shqipe dhe për më tej e tmerron flamuri ynë kuqezi. Ende e kemi të freskët në kujtesë se si u shqyen flamujt tanë kombëtar në prag të një ndeshje futbolli, ashtu siç nuk do të na shqitet nga mendja imazhi i shqiptarit të therur me thika vetëm e vetëm pse mbante në duar flamurin e kombit të vet. Një racizëm i tillë turbullues, i cili domosdoshmërisht ka ardhur prej një nacionalizmi të skajshëm, asesi nuk mund të përbëjë një shpresë për fqinjësi të mirë, përkundrazi ai mund të gjenerojë vetëm konflikte.
Pesha e Nacionalizmit Shqiptar

Pa dashur të zgjatem në zikzaket e nacionalizmave të tjerë ballkanikë, siç janë ata malazias,bullgarë, rumunë, sllovenë etj, mendoj se pavarësisht etapave që kanë kaluar, agresiviteti dhe histerizmi, ka qënë dhe mbeten tipari i përbashkët i tyre.
Së fundmi mund të themi se braktisja që disa shtete ballkanike i bënë sistemit totalitar komunist, në një farë mënyre koiçidoi me kërkesën për një ideologji të re. Ky mentalitet i rrënjosur duhet kuptuar jo vetëm brenda faktorit historik por edhe të tjerëve, politikë, social, regjional etj. Përpjekjet instiktive për integrim kombëtar, në kuadrin e hartës së re politike ballkanike, bënë që këta popuj të mbështeteshin të sigurtë, në nacionalizmin e tyre.
Dhe jo rrallë, në rastet kur mitet u thirrën duke u shndëruar në vegla të verbëra të politikës, nacionalizmat u paraprinë rreshtave të luftëtarëve nga të gjitha kombet ballkanikë, të cilët paradoksalisht ndajnë pikpamjen se janë viktima të kohrave të kalura,ose janë aq të fuqishëm për ekspansione të reja.Për dallim nga Kosova e brumosur me një patriotizëm dhe atdhetarizëm të fuqishëm dhe të shëndoshë,nga ana tjetër.Në Fyrom,nacionalizmi i ndershëm shqiptar mbetet ende i goditur,madje edhe nga vetë forcat politike shqiptare,dhe e cenzuruar nga mediat e shkruara të saja, me ndikimin e politikës qeveritare.
Dhe përgjersa shqiptarët dhe atdheu i tyre etnik është dhe më tej i ekspozuar rreziqeve shovene dhe ekspanzioniste sllavo greke,duhet ruajtur dhe mbështetur me fanatizëm nacionalizmin e ndershëm shqiptar, i cili më së miri di të japi përgjigjen ndaj rreziqeve.Një komb i shëndoshë dhe me traditë të lashtë historike e kulturë të pasur kombëtare,është i vetëdijshëm ,që Kombi dhe Atdheu mbijetojnë duke qenë fuqia e Nacionalizmit,dhe shqiptarëve më shumë se kujdo tjetër u duhet për mbijetesë në sfidat e kohës Nacionalizmi Shqiptar.

E.SH.