Përkthimi, ç'është ai ?

[oiseau en vol]

Çdo përkthyes duhet detyrimisht të përplaset me njërin nga këta dy shkëmbinj : ai do t’i mbahet saktësisht ose origjinalit, në kurriz të gjuhës së popullit të tij, ose origjinalitetit të popullit të vet, në kurriz të veprës për tu përkthyer…
Wilhelm von Humboldt
Letër ndaj Schegel, 23 korrik 1796

Përkthimi, ç’është ai ?

Ç’do të thotë të përkthesh ?

Përkthimi është një zanat prej shërbëtori. Franz Rosenzweig shkruante : « Të përkthesh, kjo është tu shërbesh dy zotërinjve. » Mirëpo, këtu lind drama e përkthyesit : ai endet papushim midis besnikëri dhe tradhti.

Çfarë duhet të zgjedhë ai ? Kujt t’i qëndrojë besnik ? Veprës apo gjuhës së tij ? Po qe se ai zgjedh t’i qëndrojë besnik veprës, ka mundësi që ai të dalë si tradhtar në sytë e bashkatdhetarëve të vet. Schleiermacher thoshte : « për të përcjellur lexuesin tek autori ». Mirëpo kjo mund të çojë dhe në përkthime krejt të pakuptueshme. Por, sapo që përkthimi është një përkthim i arrirë dhe i kuptueshëm, atëherë kultura e veprës origjinale do ta ndjejë veten të « vjedhur », dmth të hequr duarsh një vepër të cilën ajo e konsideronte si të sajën të vet. Pra, kemi njëfarë marrëdhënie të ndërlikuar ndërmjet përkthyes dhe autor.

E anasjellta, përkthyesi përshtat veprën origjinale. I njëjti Schleiermacher thoshte : « për të përcjellur autorin tek lexuesi ». Këtu përkthyesi ia arrin të bëjë për vete të tijët, por ai e ka tradhtuar keqas veprën origjinale, madje ai ka tradhtuar dhe vetë thelbin e të përkthyerit.

Kjo dilemë ka sjellur që përkthyesi sot të fshihet e të shuhet fare dhe ta paraqesë veten thjesht si një ndërmjetës i vogël, gjithmonë « tradhtar » për të tjerët dhe « besnik » për veten e tij.

Synimi i përkthimit është të hapë në të shkruarën njëfarë raporti me Tjetrin, të mbarsë të Vetën nga ndërmjetësimi i së Huajës. Mirëpo çdo kulturë e pranon veçse me vështirësi këtë « dhunim » që i bëhet nga futja e diçkaje të huaj nëpërmjet përkthimit.

Por, duke kundërshtuar me forcë huajësinë e veprës së huaj, dhe duke e mohuar vazhdimisht këtë huajësi, ne nuk mbërrijmë gjëkundi tjetër përveçse në një përkthim të keq.

Ku qëndron « mrekullia » e përkthimit ? Po ja, një përkthim i arrirë mund të zgjojë në gjuhën tonë shqipe mundësi shumë të mëdha sesa vetë shkrimi i diçkaje në shqip. Doni një shembull ? Hölderlin, një ndër poetët më të mëdhenj të gjuhës gjermane, përkthente nga greqishtja e vjetër, dhe gjatë këtij përkthimi ai e ka zgjuar gjuhën gjermane ndoshta dhe më tepër sesa nga vetë veprat e tij të shkruara gjermanisht.

Jam përqëndruar më shumë mbi përvojën gjermane. Si e ka përjetuar gjuha gjermane përkthimin e veprave të huaja ? Sipas mjaft vlerësimeve, që nga shekulli XVIII e deri në të XX, përkthimi në gjermanisht është cilësuar si një mrekulli që i ndodh gjuhës gjermane. Ja këtu më poshtë disa nga këto vlerësime :

Goethe :

Pavarësisht krijimeve tona të veta letrare, ne kemi arritur tashmë falë […] përvetësimin e plotë të asaj çka na është e huaj, një shkallë kulture mjaft të lartë. Kombet e tjera do të mësojnë së shpejti gjermanisht, sepse ato do ta kuptojnë që ato do të kursehen kështu në njëfarë mënyrë nga mësimi i pothuaj të gjitha gjuhëve të tjera. Në fakt, cilës gjuhë nuk ia zotërojmë tashmë veprat më të mira në përkthimet më të shkëlqyera ?

Gjermanët ndihmojnë prej shumë kohësh një ndërmjetësim dhe një mirënjohje të ndërsjelltë. Ai që mëson gjuhën gjermane e gjen veten e tij në tregun ku të gjitha kombet kanë paraqitur mallrat e tyre.

Forca e një gjuhe nuk është për ta kthyer mbrapsht të huajën, por për ta gllabëruar atë.

Schleiermacher :

Një nevojë e brendshme, në të cilën shprehet mjaft qartë një fat i veçantë i popullit tonë, na ka shtyrë në përkthimin në masë.

Humboldt :

Kur zgjerohet kuptimi i gjuhës, zgjerohet gjithashtu dhe ai i kombit.


Desha të di nga ndonjë koleg këtu në forum që ka patur përvoja të ndryshme me përkthimin, si i sheh ai këto raporte ? Dhe çfarë përvojash ka patur ai me tregun e librit shqip ? Po me botuesit ?

Për veten time, duke qenë se jam marrë me përkthime filozofike, më është dukur e pamundur të bëhet pa njëfarë qartësimi të fjalorit filozofik. Mirëpo ky qartësim, në përkthim e sipër, më ka nxjerrë përpara nevojës së pashmangshme për të futur fjalë të reja shqipe, e përsëris, shqipe por që duhet tani e tutje të tingëllojnë ndryshe. Se sa të përgatitur do të jenë lexuesit për t’i mirëpritur këto terma, kjo do kohë dhe këmbëngulje. Sepse, tekefundit, kjo mund të ndjehet si një dhunim ndaj kuptimit të përgjithshëm të shpërndarë kudo ku flitet shqip. Por nuk duhet të habitemi sepse kjo ka ndodhur dhe me frëngjishten, ku është dashur të futen terma të rinj nga përkthimi që iu është bërë veprave filozofike gjermanisht.

Ju përshëndes

[Cupke_pe_Korce]

Tregun shqiptar thote uazoja. Po ca treg o tu mbullte e mendjes, njerezia ne shqiperi hane darken akoma me qiricke ti kerkon qiqra me hell?
Nejse thuaj, kujto ate beun e stambollit qe thoshte "pune pune nate e dite..."

Mendimi im (pa eksperience!):
Perkthimi eshte nje krijim me vete. Them krijim me vete se perkthimi ekzakt i nje fjale, ideje apo koncepti eshte i pamundur (ose me mire te them, ne shume raste eshte i pamundur). Per kete arsye une nuk shoh asnje pengese qe ti te perkethesh dicka ashtu sic ti mendon se eshte e pershtatshme, dhe nese do te duhet te krijosh fjale te reja, beje pa frike. Koha eshte ajo qe do te vendose se cilat duhet te "jetojne" dhe cilat jo.

Tjeter. Perkthimi nuk eshte dicka e lehte. Qe te jesh perkthyes i mire, duhet te jesh jo vetem gjuhetar i mire, por edhe erudit i mire. (ketu po me kujtohet agonia e floberit kur perzgjithte fjalite. e di si thoshte? "proza nuk eshte kurre e mbaruar!")

Tjeter. Une kam besuar dhe besoj se te lexosh dicka ne origjinal eshte me mire se ta lexosh ate ne perkthim, por kjo nuk eshte e vertete ne te gjitha rastet, madje as nuk do te thote qe nje veper e perkthyer eshte me pak e vlefshme se origjinalja. George Bernard Shaw, gjeniu i letrave irlandeze, mbi perkthimin e Fan Nolit eshte shprehur: "Hamleti ka folur ne te gjitha gjuhet e botes, por me bukur, Hamleti ka folur ne shqip."

Kush prej jush e ka lexuar perkthimin qe Noli i ka bere drames se Ibsenit "Zonja Ingra e Ostrotit?" Nese e ka lexuar ndonjeri, a nuk i eshte dukur gjithcka thellesisht shqiptare? Tani do te thoni ju se Noli nuk i paska qendruar besnik Ibsenit, por per mendimin tim, akuza eshte e pabaze pasi Noli eshte shqiptar dhe jo norvegjez. S'ka sesi ti qendrosh besnik dickaje qe nuk eshte e jotja!!! Prandaj dhe Noli ka anuar jo ca, por goxha nga shqipja, duke na dhene nje Drame, tematika dhe ideja e se ciles pershtateshin jo vetem me vlerat shqiptare, por edhe me ngjarjet historike qe shqiperia ishte duke perjetuar (duke mos harruar qe Noli ishte dhe politikan)

Pra, te gjithe atyre qe ja u mban .... per te perkthyer, do tu thoja -- Paci fat!

[Brari]

pse shou e ka ditur shqipen?

[oiseau en vol]

Tregun shqiptar thote uazoja. Po ca treg o tu mbullte e mendjes, njerezia ne shqiperi hane darken akoma me qiricke ti kerkon qiqra me hell?

Po, pikerisht Çupke, ngaqe njerezia e ha darken keshtu duhet punuar me librat dhe perkthimet. Perndryshe mbytemi ne nje rreth vicioz : une nuk lexoj libra ngaqe ha darke me qiricke, dhe per qe te ha me drite me duhet te lexoj, por une nuk mund te lexoj sepse ha me qiricke...

Ky rreth duhet keputur, tani apo me vone, ska rendesi, por ama nje dite do te duhet shtruar pyetja : ç'duhet bere ? Po sikur te lexoj me qiricke ? Per te ngrene po ha vetem dy here ne dite, darken po e heq.

Pjeses tjeter te tekstit tend do t'i rikthehem pasi te kem çuar ne vend ate porosine e atij beut te Stambollit...

[antares]

Perkthimi i nje vepre letrare ndoshta eshte edhe me i veshtire se krijimi i vete kesaj vepre.
Shpesh ka barriera gjuhesore qe e komplikojne se tepermi. P.Sh Zhvejku i Hashekut sado mjeshterisht te perkthehet ne cdo gjuhe te botes do humbase nje pjese te konsiderueshme te vleres ne origjinal per shkak te shume lojrave te fjaleve qe nuk mund te perkthehen ne gjuhe te tjera.
Nje proverb i bukur cifut thote (me ironi):
"Perkthim i Shekspirit, adaptuar dhe permiresuar!!!!!"

[Veshtrusja]

« S’ka gjuhe qe s’mund te perktheje, po ka poete qe s’dine te perkthejne, ashtu sic ka poete qe s’dine te bejne poezi. Po, a ka gjuhe me pak poetike se frengjishtja, qe i ka te gjitha fjalet oksitone? Po mos ka qene pengese kjo gjuhe qe te nxjerre poete aq te medhenj? Po, a ka gjuhe me pak poetike se anglishtja me gjithe ato fjale monosilabike? Po mos ka qene pengese kjo gjuhe per ata poete te medhenj te Anglise?

Ku pyet poeti! Dhe ca me pak s’pyet poeti shqiptar! Se shqipja ka mundesira te pakufishme per te krijuar dhe per te perkthyer. Ajo ka fjale te shkurtra, te gjata, oksitone, paroksitone, proparoksitone, c’te duash ka! Nga mundesite qe krijon gjuha shqipe ua kalon shume gjuheve te botes dhe mund te krahasohet me gjermanishten. Prandaj, s’ka faj gjuha, po ku eshte poeti? »

Lasgush Poradeci

[la macha]

Mbaj mend kur isha ne universitet paradisa vitesh dhe ne leksionin e pare te "Simultaneous and Consecutve Interpretation & translation" profesori na tha :
" being a translator means many critics but no defenders", per te cilen eshte mese e vertet.Gjithmone perkthyesit gjenden ne shenjestren e njerezve te cilet mundohen ku e ku te kapin gabimet .
Kur me eshte dashur te perkthej per disa MP(simultaneous interpreter) me te vertet hasa ne veshtiresi sepse ishte teper e veshtire ti kuptoje politikanet tane te "dashur" se cdonin te thonin me ato fjalimet e tyre te cilat ishin pa kuptim ne shqip e imagjino ti perktheje ne gjuhe te huaj.
Ndersa per perkthimin e veprave letrare nuk kam provuar ndonjeher te perkthej por kam degjuar se niveli i perkthimit te tyre, kohet e fundit eshte per tu deshiruar.

[Manulaki]

Te perkthesh do te thote "te besh hamletin te flase" ne gjuhe te ndryshme. Nuk eshte puna ne perkthimin pune=pune por pune=8-orarsh.
Kthimi fjale per fjale i nje fjalie nga nje gjuhe ne nje tjeter nuk eshte me domosdoshmeri "perkthim". "Perkthim" eshte dhenia e kuptimit, shpirtit, thellesise se nje fjale nga nje gjuhe ne nje tjeter. Ka shume njerez qe jane besnike te "fjaleve" me qellim qe te tregojne thjesht nje njohuri te nje gjuhe, por besnikeria ndaj tekstit dhe kuptimit ne teresi jane domosdoshmeria ne perkthim.
Nuk ka shqiptar qe do vleresonte shprehjen "@sshole" fjale per fjale ne shqip, por ne te njejten kohe as anglez qe do vleresonte "ike p!rdhu".
Dhashe shembuj vulgare me qellim qe te tregoj se nese vulgariteti i nje gjuhe do pune, sa me teper do arti dhe shtjellimi i thelle filozofik i saj?!
(pupupuuu ju vura ne mendime te thella vulgare me duket hihihiiii)

[oiseau en vol]

Ju falenderoj per çka keni shkruar. Por thjesht desha te rimarr idene e Çupkes kur ajo permend rastin e Nolit. Siç duket, Noli e ka perkthyer Shekspirin ne ate menyre qe ai tingellon pothuaj si nje princ mesjetar shqiptar ne mosmarreveshje dhe intriga me princerit e tjere.

Shkrimtari dhe filozofi gjerman i shekullit te XVIII, Herder, shkruan :

"Guri i provës që vendos mbi pasurinë apo varfërinë e një gjuhe shfaqet kur përkthejmë libra të mirë nga gjuhë të tjera. Këtu tregohet ajo që mungon, dhe ajo që është në zotërimin tonë.

Sigurisht që unë nuk besoj të ekzistojë në botë një gjuhë e cila të mund t'i sjellë fjalët e gjuhëve të tjera me të njëjtën forcë dhe me fjalë të njëllojta [...] Por gjuha më e pasur dhe më e përshtatshme është ajo e cila mundet më së miri për t'iu futur përkthimeve fjalë për fjalë, përkthimeve që e ndjekin origjinalin pikë për pike".

Pra Herder deshiron te thote qe perkthimi eshte ai qe zbulon caqet e nje gjuhe. Por ç'ka bere Noli ? A ka perkthyer ai fjale per fjale ? Me sa eshte e njohur, jo. E per ç'arsye ? Ngaqe ai preferonte te shqiperonte apo ngaqe gjuha e tij shqipe nuk i ka mjaftuar ?

Alternativa e pare na çon ne nje perkthim etnocentrik. Merret vepra e huaj, dhe perkthehet ne ate menyre qe ajo e humbet huajesine e saj dhe tani e tutje tingellon si kombetare. Ok, por ku eshte shkembimi me gjuhen e huaj ? Çfare pasurimi pesoi shqipja nga kjo ? Nuk jam shume i sigurte mbi kete.

Alternativa e dyte na çon per te menduar qe ka gjuhe te cilat nuk munden te sjellin diçka te paprishur nga nje gjuhe tjeter. Me nje fjale, shqipja do ta ndjente veten te varfer ne raport nga gjuha e perkthyer, ne rastin tone anglishtja. Dakort, por ku eshte e keqja ? Pikerisht, ketu mendoj te jete dhe perfitimi yne. Meqe gjuha jone ndjehet ne veshtiresi te sjelle diçka nga nje gjuhe e huaj, atehere ajo do te jete e detyruar te hyje ne tregti me te, per te fituar nga ajo ate çka i mungon asaj.

Per mua, nje perkthim i cili le te ndjehet njefare hutimi me terma dhe forma qe nuk ngjajne dhe aq shqip, eshte nje perkthim nga i cili gjuha jone nuk mundet tjeter perveçse per tu pasuruar. Nuk ka pse ushqejme ndjenja inferioriteti ne kete mes.

Kurse çeshtja e perkthimeve filozofike eshte akoma dhe me e nderlikuar pasiqe ajo mpleks çeshtjen e kuptimit e cila eshte paresore. Ne perkthimin filozofik, per mendimin tim, nuk duhet te kete pershtatje, redaktime, korigjime si qemoti. Perkthyesi i ka bere nje lexim vepres se perkthyer, ka nxjerre aty nje kuptim dhe ai na e paraqet ashtu siç e ka menduar ai. Mendoj qe aty nuk ka vend per rrjeten e redaktimeve qe nxjerrin nga duart e tyre nje veper qe nuk e njeh as autori e as perkthyesi. Prandaj, me sa kam pare une kendej, ka shume perkthime paralel te veprave filozofike, nga perkthyes te ndryshem, qe sigurisht iu duhet detyrimisht nje kulture filozofike (ne mos qofshin dhe vete filozofe).

Nuk e di, do te desha te debatoj edhe me tej ne lidhje me keto, ç'mendoni ju ne lidhje me keto gjera.

Ju pershendes

[Brari]

Përkthimi, ç'është ai ?


shkruan hapsi i temes..

qe ne titull dallohet mungesa e kultures gjuhesore..
tahmëm sikur ta ken shkruar tetvjecaras qe kan rene ne kompjuter..

ku jan gjuhetaret..
ku jan ata qe kan diplomuar neper fakultete letersie e gjuhesie?

[oiseau en vol]

Brari, faleminderit per nderhyrjen

Nqs ti nuk e kupton ndryshimin midis ketyre dy formave :

"Ç'eshte perkthimi ?" dhe
"Perkthimi, ç'eshte ai ?" ose midis ketyre formave te tjera :

"Kush eshte Brari ?"
"Brari, kush eshte ai ?"

atehere them qe leximi yt i teksteve le per te deshiruar. Nqs ti mjaftohesh qe nga leximi i nje vepre te tere te nxjerresh ne dy rreshta permbajtjen e tij, per ta perdorur kete pastaj si formule çudiberese ne nje bisede tavoline, atehere mund te te them qe ka plot e plot kuptime te tjera qe te jane fshehur.

Gjithsesi, verejtja jote ishte e miresardhur


ps : nje korigjim gabimi ne postin e pare, ne citimin e Goethe :

Pavarësisht krijimeve tona të veta letrare, ne kemi arritur tashmë falë […] përvetësimit të plotë të asaj çka na është e huaj (...)

Ju faleminderit.

[Brari]

isa..

nuk tingellon bukur titulli qe i ke vene ti shkrimit tend..
sa per mendimet qe ke dhene ndonse jan te sterthena tash 100 vjet prap jan te mira..




po deshe.. shkruaji ne frengjisht.. keto cka ke shkruar vet ne shqip:

"Ç'eshte perkthimi ?"
"Perkthimi, ç'eshte ai ?"

"Kush eshte Brari ?"
"Brari, kush eshte ai ?"


........

sepse dua te shikoj si duken ne frengjisht keto forma pyetjesh..

nuk besoj se "ai" perdoret edhe per brar edhe per perkthim.. edhe per edvin edhe per njoftim..
dicka nuk shkon..

dua qe ti te dallosh qe ne tituj qe i ve shkrimeve tua nga ca kalamaqer injorant qe hapin tema si psh ,puthja cfar eshte ajo, etjetj.. sepse me dukesh cun i kenduar..

qashtu..







..

[oiseau en vol]

Francezet i perdorin keshtu :

"Qu'est ce-que c'est que la traduction ?"
"La traduction, qu'est ce-que c'est ?"

"Qui est Brari ?"
"Brari, qui est-il ?"

Ne lidhje me mendimet qe kam dhene, sigurisht qe mund t'i kesh degjuar qysh prej 100 vjetesh, por do te ishte mire te ndaje fjalet e mia nga ato te citimeve. Mund te ndalesh pak me teper minuta mbi postin, nuk te kushton gje, dimer eshte, arusha atje ne Suedi ka dale ne mes te rruges...

Kurse persa i perket kesaj "ai" qe nuk perdoret dhe per emra te perveçem dhe te pergjithshem, bere shume mire qe e ceke. Pikerisht, duke qene se tek ne eshte perhapur kjo ide, pikerisht per kete ne vuajme ne perkthimet tona. Hap nje liber (filozofik nqs ke mundesi) te perkthyer te shqip dhe shiko çfare ngjet aty : fillon fjalia, nje emer i pergjithshem qe figuron aty ndryshon gjini sa here qe t'i teket, njehere "ky" njehere "kjo" dhe te duhet t'i rrotullohesh 100 here fjalise per te marre vesh ç'ndodh. Per mua, nje emer eshte nje emer : i perveçem apo i pergjithshem, ai ka nje gjini, nje numer. Kur te ndermarresh te perkthesh (gjithmone per filozofi e kam fjalen) do e shikosh qe nuk do mberrish asgjekundi po te perdoresh vetem termin "kjo". E pamundur t'i dalesh nje vepre deri ne fund vetem me "kjo" keshtu " kjo" ashtu.

Nuk kam shume kohe tani se do te te kisha sjellur shume shembuj, me fjali dhe pasazhe te tera nga perkthime te ndryshme, te miat dhe te te tjereve.

[Brari]

isa.. je qe je aty ne france or ti .. pyet njihere cbenet me ate rozhe garodin-ë qe nga komunist u be musliman pastaj ndryshoj prap..?

ishte dhe poet me duket..


i lexova mendimet e tua por un kam lexuar nje karroc dikur me revista nentori e gazeta drita.. e jam lodhur me dokrra..lol.

kjo cupka ..e dashmja jote.. lol.. akoma nuk e qullosi nje poezi a proze..
nje "albanie eksporti" me libra ka lexuar..

meazallah se prodhon gje..
tahmëm grenx..

lol

[antares]

Apapapapapa Brari, Brari!
Po si ore permende Graudy? Po i'a ndjell burgun ne "Europen e Lirise se Fjales" me duket.......
E ke lexuar "Le process du Sionisme" te Garaudy?
104 faqe qe lexohen shpejt e shpejt.
Ndoshta Zogu do na e sjelle perkthimin ketu nen forum apo me e mira ta perkthente dhe ta botonte ne Shqiperi.......

[Manulaki]

Ju falenderoj per çka keni shkruar. Por thjesht desha te rimarr idene e Çupkes kur ajo permend rastin e Nolit. Siç duket, Noli e ka perkthyer Shekspirin ne ate menyre qe ai tingellon pothuaj si nje princ mesjetar shqiptar ne mosmarreveshje dhe intriga me princerit e tjere.

Shkrimtari dhe filozofi gjerman i shekullit te XVIII, Herder, shkruan :

"Guri i provës që vendos mbi pasurinë apo varfërinë e një gjuhe shfaqet kur përkthejmë libra të mirë nga gjuhë të tjera. Këtu tregohet ajo që mungon, dhe ajo që është në zotërimin tonë.

Sigurisht që unë nuk besoj të ekzistojë në botë një gjuhë e cila të mund t'i sjellë fjalët e gjuhëve të tjera me të njëjtën forcë dhe me fjalë të njëllojta [...] Por gjuha më e pasur dhe më e përshtatshme është ajo e cila mundet më së miri për t'iu futur përkthimeve fjalë për fjalë, përkthimeve që e ndjekin origjinalin pikë për pike".

Pra Herder deshiron te thote qe perkthimi eshte ai qe zbulon caqet e nje gjuhe. Por ç'ka bere Noli ? A ka perkthyer ai fjale per fjale ? Me sa eshte e njohur, jo. E per ç'arsye ? Ngaqe ai preferonte te shqiperonte apo ngaqe gjuha e tij shqipe nuk i ka mjaftuar ?
.....
Nuk e di, do te desha te debatoj edhe me tej ne lidhje me keto, ç'mendoni ju ne lidhje me keto gjera.

Ju pershendes

Mjaft qe dikush te kete emer per veten e vet dhe cdo gje merret si reference pozitive. Per mua pyetja eshte sa gjuhe dinte Herderi?

Njohesi ne thellesi i nje gjuhe nuk kerkon perkthime mekanike fjale per fjale, perkunderazi kerkon dhe rremon thelle ne nje gjuhe te zbuloje fjalet me me force dhe shprehjet me te fuqishme te nje gjuhe per te dhene sa me te vertete te njejten ndjesi si ne origjinal, ne nje fare menyre perkthyesit i duhet te rikrijoje te njejten veper ne nje gjuhe tjeter. Si mund te thuhet qe u perkthye Shekspiri nese ato momentet djerse-dhenese te torturave shpirterore perktheheshin te thata dhe pa forcen qe shqipja, spanjishtja, frengjishtja, rusishtja...etj ka???? Ka perkthim, ka edhe rikrijim te nje vepre. Nuk mendoj se Shekspiri do donte thjesht nje perkthim te vepres se tij nese ai perkthim nuk do te percillte te njejtat vlera si ne anglisht, dhe jo Herderi por edhe i ati i Herderit te hidheshe perpjete.

Nejse secili ka mendimin e vet dhe i imi eshte ky: Perkthimi kerkon talent dhe pune. Nuk mjafton te besh "Brari: Kush eshte ai" apo "Kush eshte Brari" lol
duhet t'i hysh thelle jo vetem gjuhes ne te cilen vepra perkthehet por edhe gjuhes se shkruar. Nese nuk njeh forcen e "strength" ne anglisht si mund ta perkthesh "fuqi, force" ne shqip?

[oiseau en vol]

Ok, e shoh qe po flas me muret. Brari, Antares, Manulaki, nuk e di pse jeni kaq ne mllef, thjesht prishni diten tuaj se mua nuk me beni gje.

Brari, gazetat "Drita" e revistat "Nentori" nuk me hyjne fare ne pune, megjithese edhe atje ne fshatin tim te humbur vinin nga nje kopje. Keshtu qe me mire te mos merrem fare me kete.
Kur une shkrova dy format qe mi kerkove, desha dhe t'i komentoj pak por s'kisha kohe. Kur tjetri eshte pa loje, nuk qellohet, apo e keni harruar rregullin...

Kur shkruhet "Kush eshte Brari ?", pergjigja kerkohet ne nivelin e njohjes me te, e percaktimit qe "ja, ky ketu eshte Brari", kurse kur shkruhet "Brari, kush eshte ai ?", ne nuk kemi me merakun e njohjes me te, sepse tashme jemi ne dijeni se cili eshte brari por duam te dime thelbin e Brarit.

Po ta them ne lidhje me perkthimin :

Njeri pyet : çfare eshte perkthimi ?
Pergjigja normale eshte : perkthimi eshte kthimi nga nje gjuhe ne nje tjeter. Dhe KAQ ! Asgje me shume. Por, a desha une te di nga ju qe perkthimi qenka kalimi nga nje gjuhe ne tjetren ? Jo, kete dhe pulat e dine qe ndonjera mund te kendoje si gjel nje dite. Por kur une pyes : "Perkthimi, ç'eshte ai ?", kjo merr si te dhene qe une e di tashme perkufizimin e perkthimit, dhe nga kjo pyetje une kerkoj te di gjithçka mbi perkthimin, thelbin e tij, anet e dukshme dhe te erreta te tij. Besoj qe ju e vini re ndryshimin. Meqenese ty nuk te tingellon shqip kjo, une nuk kam faj qe shqipja e ka harruar kete nuance. Ti mund te mos e perdoresh kurre, por puna eshte qe ti do te vuash nga varferia e shprehjes se asaj çka deshiron te thuash dhe jo gjuha se ciles po i ben embargo. Besoj me ke kuptuar.

Kurse per antares, me iu dhimbt gurit e drunit, prite Zot mos na shti n'gjynah me te. Mengjes, dreke, darke, çifuti andej e çifuti kendej, çifuti ashtu e çifuti keshtu. Ne marredhenien urryes - i urryer, dhimbja, cfilitja, tortura qendrojne gjithmone ne anen e urryesit. Kete mund te na e deshmoje me se miri dhe Manulaki qe eshte kristiane e devotshme.

Manulaki, nuk e di ku ka hyre, dhe me pyet per Herder. Nuk me dalin as ditet as netet per te folur mbi te. Kurse per nenen e tij mund te flas shume shkurt, dy sekonda. Nena e tij ishte nena e tij. Kaq. Une i dhashe referencat e tij, shkrimtar, filozof, linguist i shquar gjerman i shekullit XVIII. Tani te takon ty te njihesh me te. Kurse per gjuhe te huaja Herder, kendej nga jemi ne o Manulaki, nuk ekziston kjo pike ne CV e nje filozofi.
Manulaki me flet per rikrijim te nje vepre. Ok, por çfare kemi ne fund te historise ? Kemi gje ne dore vepren e autorit apo te perkthyesit ? Dhe tjeter, nga na e nxore kete punen e perkthimeve mekanike ? Ka permendur gje ai zoteria aty fjalen "mekanike" ? Jo, me sa shoh une. Perkthimi fjale per fjale nuk eshte perkthim mekanik, por kjo tregon qe gjuha e perkthimit ka te njejten aftesi shprehese siç ajo e gjuhes se perkthyer. Kur ti perkthen nje roman nga anglishtja, dhe gjen per shembull nje pasazh qe flet per dike qe e parkoi makinen diku dhe futi 5 $ ne ate makinen qe nxjerr bileten e vogel per sa kohe do qendroje makina aty pa u gjobitur, ti si do e perkthesh ? Do thuash qe ai i zoti i makines, zbriti nga makina dhe iu tha ca çunave aty rrotull t'ia ruanin makinen ? Apo do ta kapercesh kete fjali (siç ndodh shpesh me perkthimet shqip) ngaqe ne shqip nuk ekziston ky mjeti qe quhet parcmètre (frengjisht) ?

Mos e merrni kaq te lehte punen e perkthimit se nuk eshte aq e lehte sa ju duket. Megjithate, ajo ku u perqendrova une ishte perkthimi filozofik, ku duhet me te vertete nje kuptim shume i mire dhe nje qendrim sa me afer origjinalit. Perndryshe vepra te del nga duart dhe kthehet ne nje paçavure te palexueshme. Kur te kem nge pak me teper do t'ju sjell disa shembuj perkthimesh qe hyn e del dhe nuk merr vesh ç'lexove.

Ju pershendes

[Manulaki]

Ok, e shoh qe po flas me muret. Brari, Antares, Manulaki, nuk e di pse jeni kaq ne mllef, thjesht prishni diten tuaj se mua nuk me beni gje.

Brari, gazetat "Drita" e revistat "Nentori" nuk me hyjne fare ne pune, megjithese edhe atje ne fshatin tim te humbur vinin nga nje kopje. Keshtu qe me mire te mos merrem fare me kete.
Kur une shkrova dy format qe mi kerkove, desha dhe t'i komentoj pak por s'kisha kohe. Kur tjetri eshte pa loje, nuk qellohet, apo e keni harruar rregullin...

Kur shkruhet "Kush eshte Brari ?", pergjigja kerkohet ne nivelin e njohjes me te, e percaktimit qe "ja, ky ketu eshte Brari", kurse kur shkruhet "Brari, kush eshte ai ?", ne nuk kemi me merakun e njohjes me te, sepse tashme jemi ne dijeni se cili eshte brari por duam te dime thelbin e Brarit.

Po ta them ne lidhje me perkthimin :

Njeri pyet : çfare eshte perkthimi ?
Pergjigja normale eshte : perkthimi eshte kthimi nga nje gjuhe ne nje tjeter. Dhe KAQ ! Asgje me shume. Por, a desha une te di nga ju qe perkthimi qenka kalimi nga nje gjuhe ne tjetren ? Jo, kete dhe pulat e dine qe ndonjera mund te kendoje si gjel nje dite. Por kur une pyes : "Perkthimi, ç'eshte ai ?", kjo merr si te dhene qe une e di tashme perkufizimin e perkthimit, dhe nga kjo pyetje une kerkoj te di gjithçka mbi perkthimin, thelbin e tij, anet e dukshme dhe te erreta te tij. Besoj qe ju e vini re ndryshimin. Meqenese ty nuk te tingellon shqip kjo, une nuk kam faj qe shqipja e ka harruar kete nuance. Ti mund te mos e perdoresh kurre, por puna eshte qe ti do te vuash nga varferia e shprehjes se asaj çka deshiron te thuash dhe jo gjuha se ciles po i ben embargo. Besoj me ke kuptuar.

Kurse per antares, me iu dhimbt gurit e drunit, prite Zot mos na shti n'gjynah me te. Mengjes, dreke, darke, çifuti andej e çifuti kendej, çifuti ashtu e çifuti keshtu. Ne marredhenien urryes - i urryer, dhimbja, cfilitja, tortura qendrojne gjithmone ne anen e urryesit. Kete mund te na e deshmoje me se miri dhe Manulaki qe eshte kristiane e devotshme.

Manulaki, nuk e di ku ka hyre, dhe me pyet per Herder. Nuk me dalin as ditet as netet per te folur mbi te. Kurse per nenen e tij mund te flas shume shkurt, dy sekonda. Nena e tij ishte nena e tij. Kaq. Une i dhashe referencat e tij, shkrimtar, filozof, linguist i shquar gjerman i shekullit XVIII. Tani te takon ty te njihesh me te. Kurse per gjuhe te huaja Herder, kendej nga jemi ne o Manulaki, nuk ekziston kjo pike ne CV e nje filozofi.
Manulaki me flet per rikrijim te nje vepre. Ok, por çfare kemi ne fund te historise ? Kemi gje ne dore vepren e autorit apo te perkthyesit ? Dhe tjeter, nga na e nxore kete punen e perkthimeve mekanike ? Ka permendur gje ai zoteria aty fjalen "mekanike" ? Jo, me sa shoh une. Perkthimi fjale per fjale nuk eshte perkthim mekanik, por kjo tregon qe gjuha e perkthimit ka te njejten aftesi shprehese siç ajo e gjuhes se perkthyer. Kur ti perkthen nje roman nga anglishtja, dhe gjen per shembull nje pasazh qe flet per dike qe e parkoi makinen diku dhe futi 5 $ ne ate makinen qe nxjerr bileten e vogel per sa kohe do qendroje makina aty pa u gjobitur, ti si do e perkthesh ? Do thuash qe ai i zoti i makines, zbriti nga makina dhe iu tha ca çunave aty rrotull t'ia ruanin makinen ? Apo do ta kapercesh kete fjali (siç ndodh shpesh me perkthimet shqip) ngaqe ne shqip nuk ekziston ky mjeti qe quhet parcmètre (frengjisht) ?

Mos e merrni kaq te lehte punen e perkthimit se nuk eshte aq e lehte sa ju duket. Megjithate, ajo ku u perqendrova une ishte perkthimi filozofik, ku duhet me te vertete nje kuptim shume i mire dhe nje qendrim sa me afer origjinalit. Perndryshe vepra te del nga duart dhe kthehet ne nje paçavure te palexueshme. Kur te kem nge pak me teper do t'ju sjell disa shembuj perkthimesh qe hyn e del dhe nuk merr vesh ç'lexove.

Ju pershendes

Pershendetje!
Nuk e di pse te eshte dukur me mllef shkrimi im pasi nuk kishte (ndersa per te tjeret nuk kam pergjegjesi si shkruajne apo si u lexohen shkrimet)

Persa i perket kesaj qe ke shkruar, pikerisht "perkthim mekanik" eshte anash kalimi i nje fjale "mos egzistuese" (nese mund te them) nga nje gjuhe ne nje tjeter.
Ti ben pyetjen se nese behet rikrijim i nje vepre, ne aspektin e perkthimit, atehere c'kemi? Patjeter qe kemi vepren e shkrimtarit te shkruar origjinal ne nje gjuhe tjeter.
Nuk e di sesa e kupton kete qe dua te them. Por po te jap nje shembull.
Shkrova nje liber ne shqip dhe me pas e perktheva vete ne anglisht. Kam punuar aq shume dhe mund te them qe ka dale shume mire dhe libri ka te njejtat vlera ne anglisht si edhe ne shqip. Sfidat qe kam kaluar dhe sa thelle duhej t'u hyja te dyja gjuheve nuk mund te t'i tregoj. Kam shfletuar fjalore, shprehje, sinonime, antonime... me qellim qe te gjeja fjalen dhe shprehjen me te perafert te asaj qe kisha shkruar.

Dikush me pyeti si mund ta perkthesh ne anglisht fjalen "foleze" Dikush mund te thote: "Little nest" dhe e verteta eshte qe kjo eshte fjala me e perafert. Puna eshte a ka kjo fjale/fraze po ate embelsi dhe thellesi si fjala "foleze" ne shqip, apo mos ndoshta duhet rremuar ne anglishte per dicka qe mund te mos jete "foleze" por qe i jep lexuesit ndjesine dhe ngrohtesine e folezes.

Te pershendes dhe po te them se tema eshte shume interesante dhe mua me ke shume partizane te perkthimit thelbesor dhe thellesor.

Femije

E putha jeten ne buze,
E perqafova perjetesine
Humba qe te mos gjendem
E mbeshtjelle si dhurate
Ne krahet e pafajesise
U perkedhela, u dashurova, u bekova!


Child

I kissed life on the lips.
Embraced its eternal bliss.
Lost and never to be found,
Wrapped like a gift,
In the arms of innocence
Caressed, loved and crowned!

Mund te thuash qe vargu i dyte nuk eshte fjale per fjale, por si mund te perkthehet fjale per fjale nese humbet gjithe thelbin???

[oiseau en vol]

Ok, Manulaki, me fal per ate fjalen "mllef", por ashtu mu duk.

Tani persa i perkthimit te poezise se shkurter aty, megjithese nuk di mire anglisht, nuk ka pse te flasim per "fjale per fjale". Sepse, ideja e perjetesise ekziston ne te dyja gjuhet. Por si i behet hallit psh kur ne nje kulture tjeter nuk ekziston ideja e perjetesise (supozim eshte ky, sepse nuk mendoj qe ka ndonje popull qe nuk e ka kete ide, ndoshta ata primitivet, kushedi...) ? Si do te perkthehet ideja jote e perqafimit te perjetesise ? Ketu e ka fjalen Herder : ideale do te ishte qe fjala te ekzistonte ne te dyja gjuhet.

Duke u thelluar pak me teper mbi çeshtjen e perkthimit, dhe te Herder njekohesisht, mund te marrim rastin e tradites franceze dhe asaj gjermane te perkthimit. Sipas Antoine Berman, autor i nje vepre shume te bukur "Sprova e se huajes" (frengjisht), keto dy tradita jane krejt te kunderta. Siç thashe me lart, Franz Rosenzweig (filozof) thote : "Te perkthesh, kjo eshte te jesh sherbetor i dy zoterinjve" : vepra dhe gjuha e huaj, nga njera ane, dhe publiku dhe gjuha jote, nga ana tjeter. Pra, duhet qene dyfish besnik. Mirepo Berman thote qe ketu duhet patur parasysh ngarkesa emocionale qe kjo fjale "besnik" ka tek te dy popujt. Per gjermanin, kjo fjale eshte shume e fuqishme, ndersa tek francezet me pak (te mos harrojme qe po flasim per shekullin XVIII te Herder).

Perkthimi gjerman eshte tejet besnik ndaj origjinalit, kurse perkthimi francez eshte nje perkthim "zbukurues" dhe "poetizues" (pak a shume ne menyren e Nolit tone). Ja ç'thote A. W. Schlegel (1767-1845) :

Kombe të tjera kanë përshtatur në poezi një frazeologji tërësisht konvencionale, aq sa është krejt e pamundur për të përkthyer poetikisht diçka në gjuhën e tyre, si për shembull në frëngjisht [...] Kjo është njëlloj sikur ata të dëshironin që çdo i huaj, në shtëpi të tyre, të duhet të sillet dhe të vishet sipas dokeve dhe zakoneve të tyre, çka kjo sjell që nuk njohin mirëfilli asgjë të huaj.

Por, Manulaki, pse francezet kane kete tradite te tille ? Sipas Berman, asokohe gjuha franceze e kishte afirmuar identitetin e saj, dhe nuk i duhej aspak ndeshja me te huajen per kete pune. Kurse gjuhes gjermane i mungon "kultura" (gjithmone asokohe), dhe ajo duhet te kaloje nepermjet njefare "zgjerimi", qe i detyron perkthyesit gjermane per me teper besnikeri.

Te kthehemi tek shqipja. Si mendon ti Manulaki, me ke mund te krahasohet shqipja (persa i perket "kultures" se saj) me cilin rast ngjason, me frengjishten apo me gjermanishten ?

Te degjojme dhe nje here Herder :

Nuk është për të çmësuar gjuhën time kjo që unë mësoj të tjera ; nuk është për të ndryshuar zakonet e mia të edukimit kjo që unë udhëtoj përmes popujsh të huaj ; nuk është për të humbur nënshtetësinë e atdheut tim kjo që unë bëhem një huaj i natyralizuar ; nëse unë do të veproja kështu, unë do të humbisja më tepër sesa do të fitoja. Por unë shëtis nëpër kopshte të huaja për të këputur aty lule për gjuhën time, siç për të fejuarën e mënyrës sime të të menduarit : unë vëzhgoj zakonet e huaja me qëllim që t'i sakrifikoj të miat ndaj gjenisë së atdheut tim, njëlloj si fruta të pjekura nën një diell të huaj !

Me vjen mire Manulaki qe po te terheq biseda

[Cupke_pe_Korce]

me duket mua apo uazoja po fluturon me presh ne sqep? Perkthimi - thote uazoja - eshte kthimi nga nje gjuhe ne nje gjuhe tjeter. Dakort deri ketu? Dakort!
Tani, ne te shkretet mundohemi ti shpjegojme uazose se koncepti i perkthimit (kthimit nga nje gjuhe ne nje gjuhe tjeter) eshte i njejte me pershtatjen (nga nje gjuhe ne nje gjuhe tjeter.) E ketu ne i biem shkurt e gjate, nga proza e poezia, nga franca e gjermania, anglia e siberia....avashni, thote uazoja. Mua me intereson perkthimi filozofik (dhe ketu fillon e na jep shpjegime, me referenca e pa referenca, per mangesite e bukurite e gjuhes apo te gjuheve, duke theksuar se shqipja ka nevoje per fjale te reja e me the e te thashe...)

Uazo i dashur, e di si eshte puna? Shqipes nuk i mungojne fjalet filozofike -- asaj i mungojne filozofet. Gjuhen e pasurojne idete; gjithcka vertitet rreth ketyre te fundit. Mos u mundo te pasurosh shqipen me perkthime se ta them une qe nga pleshti nuk del vaj. Behu filozof, nxirri idete, veru nje emer c'te duash ti dhe ta them une qe jo vetem shqipja ka per tu pasuruar por edhe cupka vete (lol)
Mjaft me citove gjermanet se gjermanishten nuk e lulezuan perkthimet, por filozofet, shkrimtaret, poetet, politikanet origjinale qe atij vendi nuk i kane munguar kurre.

ps. apo mendon se sherbetori nuk mund te behet kurre zotni, apo zotnia sherbetor? Nese po, atehere s'kam c'them gje tjeter vecse "me vjen keq per ne" (per shqiptaret e kisha llafne!)