Kristina Hoshi(Koljaka), skulptorja e parë shqiptare

[Albo]

Udhëtimi artistik i skulptores së parë shqiptare

Ylli Drishti*

Ikja e heshtur e Kristinës


?Nuk e kam dashur kurrë artin ?modern? (kuptoni artin, që nuk i lejon vend figurës njerëzore); nuk kam dashur asnjëherë të punoj në këtë drejtim artistik; nuk kam tentuar asnjëherë të konceptoj në mendimet e mia figura të cilat nuk do të ishin veçse trupa njerëzorw? Çdo krijim tjetër për mua nuk është vepër arti,por veçse një objekt, i cili tenton të shprehë një mendim intelektual. Respektoj vetëm trajtimin e figurës njerëzore? Ajo kërkon zotësi shumë të madhe, ndjeshmëri emocionale të lartë? Shpresoj se asnjëherë nuk do të rreshtë puna e artistëve të penelit dhe të daltës për ta trajtuar në kohërat që do të vijnë.

Para pak kohësh (21.10.2005) në Çikago (SHBA) mbylli sytë në moshën 90 vjeçare (në shtëpinë e djalit të saj) skulptorja Kristina HOSHI (Koljaka). Kristina ishte skulptorja e parë shqiptare e diplomuar në Akademinë e Romës, në ateljenë e prof. D'Angelo Xaneli, ku vite më parë kishin studjuar piktorët Vangjush Mio (1920 ? 24) dhe Zef Kolombi (1929 ? 33). Ajo i përket familjes kavajase të inxhierit të talentuar të armatimeve Jani Koljaka, intelektual dhe zotërues i 12 gjuhëve të huaja. Angja Petro Bidoshi (nëna e Kristinës) dhe Jani Koljaka pas martese patën 7 fëmijë dhe Kristina ishte fëmija i tyre i dytë. Kristina u dashurua pas artit që fëmijë dhe prindërit ia kultivuan pasionin duke i krijuar mundësimin e formimit artistik professional të mesëm dhe të lartë në Italinë fqinje.

Kristina Hoshi (Koljaka) përveç kontributit të saj si artiste thellësisht realiste në historinë e artit shqiptar, ka dhënë një ndihmesë të çmuar në përgatitjen e brezave të artistëve të ardhshëm që u përgatitën në shkollat shqiptare të artit. Kristina ishte pjesë e stafit pedagogjik në Liceun Artistik ?Jordan Misja? krahas kolegëve A.Buza, O.Paskali, J.Paço, S.Kaceli, por edhe në Institutin e Lartë të Arteve që u çel në Tiranë në vitin 1960. Krijimtaria e Kristina Hoshi (Koljaka) në skulpturë dhe kontributi i saj është i rëndësishëm për artin realist shqiptar veçanërisht gjatë viteve 1950-1960, kur artistët e daltës numëroheshim me gishtat e dorës dhe ishin të gjithë të diplomuar në Akademitë perëndimore të kohës.

Veprat e Koljakës

Në këtë periudhë ajo realizoi kompozime nga jeta e përditshme dhe një cikël me portrtete të heronjve të luftës Nac.- çl. Të kësaj periudhe janë kompozimet: ?Pyllëzimi?, 1951 (i cili vlerësohet me çmim të parë), ?Në ballë të tynelit të Selitës? (1951), ?Dita e parë e shkollës? (1955), ?Fëmijët dhe pëllumbi? (1955), ?Djali me delfin? (1957), ?Kolektivizimi? reliev (1958), ?Hedhësi gjyles? (1958) dhe portretet: ?Doktor Shiroka? (1956) ?Gjok Doçi?(1953), ?Hajdar Tafa? (1954), ?Mustafa Matohiti? (1955), ?Ali Kelmendi? (1956) etj. Në vitin 1961 skulptorja Kristina Hoshi (Koljaka) do të nderohej me titullin ?Skulptore e Merituar?. Më tej skulptorja në përgjithësi u përqëndrua në gjininë e portretit sipas kërkesave të kohës. Të kësaj peiudhe janë një cikël portrtetesh si: ?Inxhinjeri i ri?(1964), ?Dora D'istria?(1978), ?Justina Shkupi? dhe ?Tefta Tashko Koço? (1974) etj. Edhe pse në krijimtarinë e saj numri i veprave të skulptores nuk është mjaft i konsiderueshëm, ajo ka qënë pjesëmarrëse në shumë Ekspozita dhe Konkurse që organizoheshin nga LSHA dhe Ministria e Kulturës Shqiptare deri në vitet ?90. Vepra e saj është thellësisht realiste duke reflektuar Akademizmin Italian të viteve ?40. Në mjaft portrete si ?Doktor Shiroka?, ?Tefta Tashko Koço? ndjehet ngohtësia dhe delikatesa e modelimit, mjeshtria dhe dashuria ?shpirtërore? e artistes Hoshi (Koljaka). E edukuar brenda kornizave të rrepta të Akademizmit Italian si gjatë Liceut që ajo mbaroi në Romë (1930 - 34), por edhe si studente e Akademisë së Arteve të Bukura (1938 ? 41), Koljaka pas studimeve dhe kthimit në Shqipëri mbeti deri në fund të krijimtarisë së saj realiste.

Skulptorja realiste

Realizmi si një formë komunikimi mjaft e afërt me publikun ishte dhe drejtimi artistik që shteti komunist shqiptar zgjodhi të aplikoj në propagandën dhe zhvillimin e arteve dhe kulturës në përgjithësi. ?Realizmi Socialist? veçanërisht pas viteve ?60 u konsolidua nga artistët e formuar në Akademitë Lindore por edhe nga brezi i artistëve të formuar në Akademitë perëndimore. Me krijimtarinë e saj Kristina ka krijuar imazhin e një skulptoreje realiste që ruan komunikimin me ?jetën reale? ? modelin. Ajo modelon ngrohtë dhe forma e plastikës së saj është mjaft delikate. Që në vitin 1955 kritiku francez Reno de Zhuvenel evidentoi talentin e skulptores kur vizitoi Shqipërinë :...?Mua më duket se në këto vepra del në pah një ndjeshmëri e rrallë. Vepra e saj më e goditur është ?Pyllëzimi?, punuar me dashuri dhe plot nur dhe realizëm...?. Në shtypin shqiptar në vazhdimësi është folur dhe vlerësuar vepra dhe figura e skulptores Hoshi (Koljaka).

Botimet

Në vitin 2002 studjuesja e artit në GKA, Tiranë Suzana V.KUKA publikoi Monografinë me titull :?Kristina Koljaka ? Skulptorja e parë shqiptare e shek.XX?. Monografia është një studim shkencor ? artistik mjaft interesant dhe më i ploti mbi jetën dhe veprën e Skulptores HOSHI (Koljaka). Edhe në botimin më të fundit të GKA, Tiranë, Institutit Italian të Kulturës dhe Aica Albania me autorë Leon Çika dhe Ylli Drishti me titull ?Artistë Shqiptarë në Akademitë Italiane?(dhjetor 2005), zë vend dhe emri i skulptores së merituar Kristina Hoshi (Koljaka), krahas 19 artistëve të tjerë shqiptarë që u formuan në akademitë italiane duke filluar nga shek.XIX - XX.

Nderimi

Më 21 prill 2000, Bashkia e qytetit Tiranë, i jep Kristinës Çertifikatën me titullin ?Mirënjohje e Qytetit të Tiranës? dhe më 19 janar 2001 Bashkia e qytetit Kavajë e nderon Kristina Hoshi (Koljaka) si ?Qytetare Nderi? e qytetit duke e quajtur ?...bijë e nderuar e qytetit të Kavajës, skulptore e parë shqiptare...?

Në fondin e Galerisë Kombëtare të Arteve ,Tiranë ndodhen 7 vepra të autores të periudhës 1940 ? 1974. Emri dhe vepra e skulptores Kristina Hoshi (Koljaka) tashmë ka zënë vend në historinë e artit shqiptar të shekullit të XX.Veprat e saj janë ekspozuar në vazhdimësi në linjën ekspozicionale të GKA,Tiranë dhe sigurisht janë pjesë e trashëgimisë kulturore e artistike të kombit shqiptar. Të gjithë ata që e kanë njohur Kristinën si vajzë e bukur, mësuese dhe artiste nuk do ta harrojnë lehtë imazhin e saj: një vajzë dhe grua e bukur jo shumë të gjatë me sy të kaltër, e ëmbël në komunikim, e kulturuar, dinjitoze dhe vështrim ëndërues ? një artiste. Le ta kujtojmë sëbashku emrin dhe veprën e saj, le ta nderojmë sëbashku ?Qytetaren e Nderit? të qytetit të saj të lindjes ? Kavajës.

*Studjues arti në GKA,Tiranë

[Brari]

o ed rama o Moisiu e kan kusheri kte Skulptoren.