Faik Konica

[Albo]

“Testamenti” i Faik Konicës, trillimi dhe e vërteta

Nga Prof. Nasho Jorgaqi

Këtë dhjetor u mbushën plot shtatëdhjetë vjet nga dita kur Faik Konica u nda nga jeta. Një përvjetor që opinioni shqiptar, për fat të keq, e kaloi në heshtje. Ishte rasti më i mirë për t’i bërë homazhet merituara kësaj figure madhore të kulturës dhe historisë sonë kombëtare. Por askush nuk u kujtua për të vendosur qoftë dhe një tufë lulesh mbi eshtrat e tij, që tani prehen në kodrat e Liqenit. Me sa duket, fanfarat e zhurmshme të politikës së ditës, nuk po lënë të dëgjohen zërat e historisë. Një zë i tillë është dhe ai i Faik Konicës, që e përmendim me vend dhe pa vend, por nuk kujtohemi në ditët e tij të shënuara që ta nderojmë ashtu siç i takon.

Përvjetori i 70-të i shuarjes së tij fizike përbën do të thoshim në një apel për ta çuar më tej punën e përbashkët të studimit të jetës dhe të veprës shumë të vyer që ai na ka lënë pas. Për të gjurmuar dhe studiuar më thellë trashëgiminë koniciane, për të zgjidhur problemet shumëplanëshe që ajo shtron, për të shkoqitur qoftë edhe enigma të jetës së tij apo për të verifikuar dhe saktësuar të dhëna dhe fakte të hedhura në qarkullim publik. Pikërisht për një nga këto të fundit do të flasim në shënimin tonë.

Është fjala për “Testamentin” e Faik Konicës të njohur tanimë jo vetëm nga opinioni shkencor, por dhe nga lexuesi i gjerë. Në të thuhet: “Të nderuar zotërinj! Ndrroj jetë me mejtimin se ju jeni njerëzit që më kini kuptuar më qart në këtë dhe. Nuk do të më tretë dheu, në se ti Imzot Noli dhe ti Lamja im i vogël dhe të gjithë ata që e quajnë veten shqiptar nuk do ta çojnë kufomën time të tretet në tokën mëmë. Kam lënë mënjanë edhe harxhet e rrugës për trupin tim pa jetë dhe shumën për dy metra vend në Shqipëri. Mbyll sytë se ju i nderuar Noli dhe ju të nderuar shqiptarë dhe ti Lamja im i vogël në Paris do të ma kryeni këtë amanet.” Boston 1942.

Tekstin e këtij “Testamenti” e kam botuar unë për herë të parë në fillim të viteve ‘90. Ishte koha kur po ndodhte ndërrimi i sistemeve, kur opinioni intelektual po çlirohej nga kufizimet dhe shtrëngesat ideologjike dhe po u hapej rruga proceseve demokratike. Duke përfituar nga kjo atmosferë liberale, si studiues dhe lektor universitar i Letërsisë së periudhës së Pavarësisë, ku përfshihej dhe Faik Konica, iu vura punës për të gjurmuar më tej jetën dhe veprën e tij nga burime akoma të pashfrytëzuara. Kështu, krahas artikujve në shtyp që botova, pas shumë përpjekjesh arrita të mbledh shkrimet e tij, aq shumë të shpërndara, dhe të botoj vëllimin “Vepra” (1993), i pari botim me trashëgiminë kryesore të Konicës që i jepej publikut shqiptar.

Pikërisht në valën e këtyre përpjekjeve, një ditë do të më trokiste në derë një ish student i imi, i ardhur nga Përmeti, ku shërbente si oficer dhe më sjell të kopjuar me dorë, siç më tha ai, tekstin e “Testamentit” të F. Konicës. U gëzova sinqerisht nga ky zbulim që më erdhi krejt papritur. Ai do të më tregonte pastaj se dokumentin origjinal e ruante familja e motrës së S. Malëshovës si një relikte të shenjtë, bashkë me një letër të ardhur nga Amerika. Ish studenti ia dhuronte mësuesit të tij, duke i dhënë të drejtën ta publikonte dhe ta shfrytëzonte në studimet e veta. Kësisoj, i rrëmbyer nga entuziazmi i zbulimit, në pamundësi për të shtënë në dorë origjinalin, duke i besuar garancisë së sjellësit, nuk u shtyva më gjatë, por e shoqërova me një artikull dhe e botova në revistën e re kulturore “Sot”. Ishte vjeshta e vitit 1991, kur publiku shqiptar, i dëshiruar dhe i etur, priste veçanërisht nga shtypi të vërtetat e paideologjizuara, të dhëna të ndaluara dhe kuptohet se sa jehonë bëri “Testamenti” i një figure aq të anatemuar sa ç’qe Konica. Ai u komentua në rrethet intelektuale dhe politike, si dhe u përdor nga shtypi, sidomos ai opozitar. Vlera e tij u rrit akoma më shumë pas një viti (1992), kur u përkujtua 50 vjetori i vdekjes së F. Konicës. “Testamenti” do të ishte argumenti më i fortë e më domethënës për të stigmatizuar sistemin totalitar, qëndrimin aspak human që kish mbajtur ndaj njërit prej etërve të kulturës shqiptare. Jehona e zbulimit të dokumentit në Shqipëri do të arrinte deri në Amerikë, aq sa kur unë shkova atje (1993) për të hulumtuar nëpër arkiva rreth jetës së Fan Nolit ‘u desh të merrem edhe me këtë çështje. Nga komunikimi me miqtë e mi shqiptaro-amerikanë si A. Athanas, A. Liolin, P. Prifti etj., e për më tepër nga njohja me burimet arkivore do të më rezultonte se F. Konica nuk kish lënë ndonjë testament me shkrim, veç amanetit gojor shprehur Nolit që, kur të vdiste, të kujdesej që trupin e tij ta dërgonin në Shqipëri. Dhe Noli, siç del nga kujtimet e bashkëkohësve dhe të dhënat dokumentare, e mbajti fjalën. Sapo Faiku vdiq më 15 dhjetor 1942, ai u kujdes që trupi i tij të mos varrosej, por të konservohej në një arkivol hermetik dhe të ruhej në mauzoleun e varrezave të Forest Hillsit në Boston. E jo vetëm kaq, por, fill pas mbarimit të Luftës së Dytë Botërore, filloi nga përçapjet zyrtare për ta çuar në vend amanetin e mikut. Në letërkëmbimin që do të kishte në vitet 1945-1946 me Enver Hoxhën dhe Sejfulla Maleshovën, Noli do ta shtronte jo një herë kërkesën për kthimin e eshtrave të Konicës në Shqipëri, “Dëshira e fundit e Faik Konicës, – i shkruante në një nga mesazhet dërguar Enver Hoxhës, – ishte që të prehej në atdhe. Lutem të na njoftoni kohën më të përshtatshme që t’i bëni nderimet kampionit të pavarësisë së Shqipërisë.” Fakti është që kjo kërkesë e përsëritur e Nolit nuk mori asnjëherë përgjigje pozitive, por u zvarrit me pretekstin e vështirësive burokratike dhe teknike, deri sa u mbyll përfundimisht me ndërlikimin dhe prishjen e marrëdhënieve shqiptaro-amerikane që ndodhi më 1947. Kuptohet se në këtë mes qëndronin arsye të pastra ideologjike dhe politike, që lidheshin me pozicionin armiqësor të qeverisë së Tiranës ndaj figurës së F. Konicës. Kështu, në këto rrethana, kur humbi çdo shpresë dhe shpenzimet për ruajtjen e kufomës u bënë të papërballueshme nga “Vatra”, ai u varros me një ceremoni modeste në korrik të vitit 1948 në Forest Hills

Nga të dhënat që mblodha dhe nga hulumtimet e drejtpërdrejta në SHBA m’u bë e qartë se një dokument i tillë nuk ekzistonte. Dhe jo vetëm kaq, por duke gjykuar e arsyetuar me gjakftohtësi më rezultonte se shprehja “Lamja im i vogël”, pra emri i Sejfulla Maleshovës, e komprometonte “Testamentin” dhe të bënte të mendoje për një trillim të trashë. Ç’hynte në këtë mes një militant komunist si Sejfulla Maleshova në testamentin e një antikomunisti siç ishte Faik Konica për t’u kujdesur një ditë për fatin e trupit të tij? Ata që e kishin sajuar testamentin kishin parasysh Sejfulla Maleshovën e pasluftës, një nga udhëheqësit e qeverisë komuniste. Sepse në vitin 1942 Sejfullai ishte emigrant politik në Paris. Kësisoj e bënin Faikun të profetizonte, si të thuash, për të ardhmen e tij. Pra, e gjithë sajesa ishte sa larg realitetit, aq dhe jashtë çdo logjike. Duke arsyetuar kështu vetmevete nëpër vite për “Testamentin”, kalova shpejt nga dyshimet te bindja se ai ishte një trillim i pastër, por prapë nuk guxova ta bëj publike. Më doli përpara një rrethanë tjetër, kur prof. Jup Kastrati botoi në SHBA studimin monografik “Faik Konica” (1995), pas hulumtimeve që kish kryer dhe atje. Edhe profesori i nderuar, duke shkruar për vdekjen e Konicës, citonte të njëjtin tekst të “Testamentit”, me përjashtim të fjalëve që lidheshin me Lame Kodrën. E rëndësishme ishte se ai tregonte burimin nga e kish marrë. Sipas tij, “Testamentin” e kish nxjerrë nga kujtimet e Kristaq Nanos, një emigrant i kthyer pas çlirimit nga Amerika në vendlindjen e tij, në një nga fshatrat e Përmetit. Ai shpjegonte gjithashtu se autori i kujtimeve paskësh qenë “sekretar i Fan Nolit deri në vdekje të tij”. Një e dhënë e tillë vinte menjëherë në dyshim seriozitetin e burimit. Nga hulumtimet e mia shumëvjeçare për jetën e Nolit emri i Kristaq Nanos më rezultonte krejt i panjohur. Ai jo vetëm nuk kish qenë sekretari i tij, por nuk e kisha ndeshur askund. E megjithatë, u vura në kontakt me A. Athanasin dhe A. Liolinin për ta verifikuar dhe përgjigjja e tyre ishte se K. Nano as bëhet fjalë të kish qenë sekretar i Nolit, e shumta ka qenë një vatran patriot dhe adhurues i thjeshtë i tij. Pra, nuk kish asnjë arsye që edhe sikur të ekzistonte vërtetë “Testamenti” i Konicës, që ishte një gjë tepër personale, t’i ishte besuar Kristaq Nanos. Nga ana tjetër, autori i monografisë sjell dhe një fragment të shkurtër nga kujtimet e tij, ku mes të tjerash thuhet se Konica vdiq me testament në xhep. Një gjë e tillë njerëzit e Vatrës që dërgoi Noli në Uashington për ta sjellë kufomën e të ndjerit në Boston nuk e dëshmojnë për një gjë të tillë. Veç kësaj, nga një analizë gjuhësore dhe stilistike që mund t’i bëhet fragmentit të shkurtër të kujtimeve, vërehet qartazi se ato rreshta janë shkruar nga dora e një intelektuali bashkëkohor dhe jo e një emigranti të brezit të vjetër, siç ishte K. Nano. Nga informacionet e marra në Përmet del se K. Nano ishte nga Maleshova dhe as bëhet fjalë të ketë lënë kujtime.

Duke bërë një përmbledhje të të gjitha të dhënave e duke ndjekur vijën logjike të fakteve, në dritën e të dhënave të shumta arrita në përfundimin se s’kish asnjë dyshim se “Testamenti” ishte një mistifikim i pastër, pra që s’kishte të bënte fare me autorësinë e Konicës. Të dy variantet e tij, qoftë ai i publikuar prej meje, qoftë dhe ai i prof Kastratit, kanë të njëjtin burim. I ashtuquajturi “Testament” është sajuar nga dashamirës dhe adhurues të Fan Nolit e sidomos të Lame Kodrës në Përmet ose në Tiranë dhe djallëzisht është bërë publik, ashtu siç e përmenda më lartë, në fillim të tranzicionit që po ndodhte në Shqipëri.

Inkursioni im verifikues ka dhe epilogun e tij. Megjithëse tanimë isha bindur për mistifikimin e “Testamentit”, m’u desh të bëj një bisedë përfundimtare me ish studentin tim pas afro njëzetë vjetësh. Në fillim ai e mohoi se kish pasur dijeni për “Testamentin” e aq më tepër se ma kish sjellë mua, por pas këmbënguljes time dhe skjarimit të problemit, ai sikur u kujtua. Më tregoi se Testamentin ia kish dhënë një gazetar nga Përmeti, që, sipas arsyetimit të tij, e kish bërë që të sensibilizonte opinionin publik për të sjellë eshtrat e F. Konicës në Shqipëri në kuadrin e proceseve demokratike. Por sikur të mos mjaftonte kjo bisedë, unë prapë nuk ndjehesha përfundimisht i qetë pa takuar ndonjë nga njerëzit e afërt të Sejfulla Maleshovës. Dhe kjo ndodhi me rastin e përurimit në Fier të bustit të poetit, ku kish ardhur nga Përmeti i nipi i adaptuar nga e motra, Hajdar Cfaka, të cilin e kisha dëgjuar dhe të fliste dhe në televizor për dajën e tij. Një burrë i mençur dhe i kulturuar që kish dijeni dhe për Testamentin. Ai më tregoi se familja e tyre as kish pasur e as kishte ndonjë dokument të tillë dhe kjo ishte me sa duket “punë gazetash”! Pastaj biseduam gjatë dhe përzemërsisht, aq sa unë do t’i kërkoja ndjesë për gjithë sa kish ndodhur, duke i shpjeguar se pa dashur isha bërë “viktimë” e një loje që kish pasur një prapaskenë të rëndomtë. Këtë ndjesë ia kërkoj me këtë rast edhe publikut, ndjesë e diktuar jo vetëm na ndërgjegjja qytetare dhe intelektuale, por dhe në respekt të atij mësimi të urtë që thotë “duaj më shumë të vërtetën se veten”, të cilit unë i përmbahem edhe në punën time studimore.

[sirena_adria]

Dimensioni universal i Faik Konicës në 80 vjetorin e ndarjes nga jeta

Nga Dorian Koçi


Historia e kulturës shqiptare do të ishte e mangët pa personalitetin e Faik Konicës. Personaliteti i tij kulturor është sa themelues po aq dhe kontributor në studimet shqiptare, në skicimin e imazhit të shqiptarëve në kulturën perëndimore apo dhe të imazhit të Tjetrit në kulturën shqiptare. Vërejtjet e tij të thukëta për karekterin shqiptar, konstantimet e tij gati proverbiale mbi të ardhmen e Shqipërisë dhe raporteve që kanë shqiptarët me përparimin e prapambetjen apo dhe pasionet e verbërta politike që e radhitën disa herë pikërisht në kahun e kundërt për çka si rallëkush kish predikuar e bëjnë gjithmonë dhe më të vështirë skicimin e portretit të tij intelektual në hapësirat shqiptare.

Për fat të mirë na vjen në ndihmë Noli në këtë drejtim me artikullin e vet “Si e kam njohur Faik Konicën”. Ky artikull është ndoshta nga portretet e shkruar më me ndjenjë nga Fan Noli për një shqiptar tjetër të madh si Faik Konica dhe besoj se mbetet një nga shembujt e radhë në kulturën shqiptare ku mes admirimit, kritikës ,vetëkritikës e ironisë arrijmë të përceptojmë personalitetin e madh të Konicës. Noli me një modesti e mirënjohje brenda një fjalie se… të gjithë autorët shqiptarë që vijnë pas Konicës janë nxënësit e tij, duke përfshirë dhe shkruesin e këtyre radhëve… na rrëfen se në ngrehinën e kulturës shqiptare Konica nuk ishte vetëm kontribues por një nga themeluesit e saj.


Si e kam njohur Faik Konicën

Nga Fan Noli

E kam takuar Konicën për herë të parë më 1909. Ishte diçka që nuk kam për ta harruar kurrë. Më kishte shkruar nga Londra se do të vinte në Boston i veshur me kostum shqiptar. Ideja ishte që të dilte fotografia e tij në gazetë dhe të shfrytëzohej rasti për të propaganduar çështjen kombëtare shqiptare, e cila ka qenë pasioni i gjithë jetës së tij. Unë mbeta i shtangur. Si prift ortodoks i modës së vjetër, në atë kohë unë vetë mbaja nnjë mjekër të gjatë të zezë, për të cilën më duhet të pranoj se nuk u pëlqente djemve të Bostonit. E merrja me mend se sa do të dëfreheshin ata djem po të më shihnin duke ecur me një burrë të veshur me fustanellën shqiptare. Ndonëse nuk kisha parë kurrë ndonjë fustanellë greke, një lloj fundi i balerinave. Unë isha i shkurtër e i bëshëm, Konica ishte i gjatë e i thatë, kështu që të dy do të dukeshim si Don Kishoti me Sanço Pançën të arratisur nga ndonjë cirk.

Sa u habita këtë herë kur pashë se djemtë e Bostonit e harruan gjithçka lidhur me mjekrën time dhe thjesht zunë të shihnin Konicën me adhurim. Atëherë e kuptova se fustanella shqiptare nuk ishte fustanellë qesharake greke, por diçka që i ngjante kiltit të skocezëve dhe se i përshtatej shumë një burri të pashëm si Konica. Meqë ra fjala, lexuesi mund ta gjejë në librin e Konicës ndryshimin ndërmjet kostumit grek dhe veshjes shqiptare: është e vërtetë se grekët e kanë përshtatur nga shqiptarët, por ata u përpoqën ta stërhollojnë sa që e bënë një veshje grash me aq sa mundën.

Veshja e Konicës nuk ishte e vetmja gjë që më habiti. Thjest mbeta pa mend, kur ai nisi të më “mësonte” për çdo gjë në botë. Ishte njeri me kulturë të lartë. Gijom Apoliner, një shkrimtar dhe mik i tij, e ka quajtur “enciklopedi shëtitëse” që e fliste frëngjishten si një francez. Një shkrimtar tjetër, Zhyl lë Metrë, ka shkruar për të: “Ky i huaj që e shkruan kaq mirë gjuhën tonë”.

Si studiues i pasionuar i muzikës, Konica e adhuronte shumë Vagnerin.
Një nga gjërat e para që bëri ai pasi u takuam, ishte të më tregonte për Vagnerin dhe operat e tij. Me këshillën e tij e pashë përherë të parë Parisfalin, kur u dha më 1910 në Boston. Në varrimin e tij, tridhjetë vjet më vonë, duke e ditur se sa shumë e donte Vagnerin, iu luta organistit të luante muzikën e Vagnerit nga kreu deri në fund.

Ka disa fakte që mungojnë në librin e papërfunduar të Konicës, fakte për Shqipërinë, që i kam mësuar prej tij. Për shembull, Konica flet për krenarinë e malësorëve shqiptarë. Zonja Durham e pranon këtë në librin e saj “Brenga e Ballkanit”. Kur përshkruan shpërndarjen e ndihmave në Maqedoni gjatë dhjetëvjeçarit të parë të shekullit të njëzetë, ajo na tregon se si gratë fshatare e rrethonin ditë e natë, duke i kërkuar ushqime dhe rroba. Ata vendoseshin rrotull shtëpisë ku banonte ajo dhe nuk largosheshin derisa të merrnin diçka. Edhe kur u shpjegoi se nuk kishte më asgjë për t’u dhënë, ato nuk shkuleshin. Kur zonja Durham vajti në Shqipëri, priste që t’i ndodhte njësoj. Për habinë e saj, askush nuk iu afrua për t’i kërkuar ndihmë.

Konica përmend edhe faktin se zonja Durham ka qenë një adhuruese e madhe e amvisës shqiptare.
Ajo mendonte se vetëm amvisa holandeze mund të krahasohej me të për pastërtinë. Zonja Durham kishte të drejtë. Mjafton të shkosh për vizitë në shtëpitë e shqiptarëve në Shtetet e Bashkuara dhe mund ta shohësh dallimin ndërmjet amvisës shqiptare dhe shumë prej fqinjëve të saj që nuk janë shqiptare. Një gjë që e ka lënë jashtë Konica është fakti që fqinjët ballkanas e italianë kanë shpifur se shqiptarët janë të egër e të pamëshirshëm. Zonja Durham na thotë se kjo nuk është e vërtetë. Ajo kiste parë fshatarët siçilianë se si i rrihnin pa mëshirë kuajt dhe gomerët, por kurrë nuk kishte qenë dëshmitare se si një shqiptar rrihte një kafshë. Unë e kam vënë re edhe vetë kur kam udhëtuar me kalë në Shqipëri. Sa herë vinim te ndonjë copë rrugë e vështirë, ishim të detyruar të zbrisnim dhe kafsharët gjithnjë përdornin fjalët përkdhelëse për t’u dhënë zemër kafshëve, si për shembull:
“Hajde, vëlla. Ec, or bir; Nuk është dhe kaq e vështirë. Do ta kalojmë”. Një shpifje tjetër e përhapur nga fqinjët tanë, është se shqiptarët qenkan njerëz që nuk u shtrohen ligjeve. E vërteta është krejt e kundërt. Ata u shumë më tepër se gjithë fqinjët e tyre. Statistikat e rajoneve të policisë në qytetet amerikane ku ka shqiptarë, dëshmojnë qartë se ata janë nga grupet më të mira ndër të gjithë të ardhurit e huaj. Përvoja ime e gjatë më ka vërtetuar se shqiptarët u binden ligjeve në shqipëri po ashtu siç u binden në Shtetet e Bashkuara. E keqja është se, kur fqinjët e Shqipërisë përpiqen të shkelin tërësinë e saj tokësore, atëherë shqiptarët “e paligj” ngrenë krye.

Kur përshkruan pamjet e bukura të Shqipërisë, Konica përmend shumë turistë të huaj që e kanë admiruar këte vend. Një emër, që megjithatë mungon, është ai i prozatorit, dramaturgut dhe kritikut muzikor francez, Roman Rolanit, i cili në njërin nga librat e vet flet për “kodrat e bukura të valëzuara të Shqipërisë”. Unë për vete i kam soditur nga maja e malit Tomor dhe nga kështjella e Krujës, kryeqyhteti i vjetër i Skënderbeut. Nuk kam parë gjithë jetën time gjë më të bukur!

Mjaft shtesa mund t’i bëhen kapitullit të Konicës për vetitë luftarake të shqiptarëve. Për shembull, kalorësit shqiptarë u bënë proverbialë në gjithë Europën pas vdekjes së Skënderbeut. Gjithë mbretërit dhe sundimtarët e Italisë, Francës, Britanisë së Madhe kanë marrë kalorës të lehtë shqiptarë për ushtritë e tyre. Konica më ka thënë një herë se në shekullin e shtatëmbëdhjetë, kur francezët kërkonin të lavdëronin një kalorës, shpreheshin: “E nget kalin si një shqiptar”. Kemi disa dokumente italiane, që flasin për kalorësinë shqiptare dhe që na shpjegojnë se si Skënderbeu e shpëtoi mbretin Ferdinand të Napolit me kalorësinë e vet të lehtë. Sipas dëshmisë së historianëve bashkëkohës, Ferdinandi e kishte humbur davanë kur e braktisën banorët feudalë dhe u bashkuan me Rene Anzhuanë, që ishte rivali i tij francez dhe që pretendonte fronin e Napolit. Dihet mirë se ushtritë mercenare të Rilindjes asnjëherë nuk bënë ndonjë betejë të vërtetë. Ata kujdeseshin jo për lavdinë ushtarake, por për pagat. Zakonisht krijohej një komitet i përbashkët i të dy ushtrive rivale dhe vendoste kush do të shpërblehej me fitoren. Për shembull, kur njëra nga ushtritë kundërshtare kishte epërsi të padyshimtë si numër, asaj i jepej fitorja pa e zgjatur shumë. Kur ushtritë ishin të barabarta nga numuri dhe komiteti nuk mund të merrte vesh se cila palë mund të fitonte, atëherë kurdisej një betejë e shtirë, në të cilën nuk dëmtohej ose nuk vritej askush, me përjashtim të ndonjë aksidenti. Por kjo manovër shërbente për të ndihmuar komitetin e përbashkët që të merrte një vendim. Diçka e ngjashme ndodhi kur Skënderbu zbriti në Itali me kalorësinë e vet të lehtë. Komandanti i ushtrisë kundërshtare konti Piçinino dhe Skënderbeu rregulluan një betejë të tillë të shtirë për të parë se cila nga të dy ushtritë do të kishte më shumë shanse për të marrë fitoren. Dy reparte të zgjedhura nga ushtria shqiptare dhe italiane bënë një paraqitje të kalorësisë dhe të aftësisë luftarake. Shqiptarët e fituan ndeshjen dhe kështu u mbyll gjithë kjo histori. Italianët asnjëherë më nuk e kundërshtuan epërsinë e kalorësisë shqiptare.

Natyrisht, me turqit ishte një pun krejt tjetër. Atëherë Skënderbeut i duhej të bënte beteja reale dhe të arrinte fitore reale. Turqve nuk u bënte përshtypje asnjë paradë. Skënderbeu ka qenë, padyshim, një gjeneral i madh dhe ai meriton nderime të mëdha për kryqëzatën e tij heroike kundër turqve. Por ne nuk duhet të harrojmë se edhe ushtarët e tij meritojnë pjesën e tyre të nderit. Kryengritja shqiptare e viteve 1910 – 1912 kundër turqve tregoi se luftëtarët e çetave shqiptare ende e ruanin trimërinë dhe forcën e gjallë që kishin dëshmuar në kohët e vjetra në Skënderbeun. Vetëm për vetëm ata i mundën turqit, marshuan në Selanik dhe e detyruan qeverinë turke t’u jepte autonominë. Pas disa muajsh iu desh gjithë kombeve të Ballkanit që të bashkoheshin për t’i mundur po ata turq. Më 1920 atje u përsërit po ajo histori e përjetshme. Shqipërinë e kërcënonte copëtimi. Italia kishte pushtuar Vlorën dhe prapatokën e saj deri në Gjirokastër. Fqinjët e tjerë kërkonin copat e tyre sipas traktatit të fshehtë të vitit 1915. Vetëm një zë u ngrit për të kundërshtuar, ai i president Wilson.

Por ai mjaftoi për të ngritur kombin. Malësorët shqiptarë të bregdetit jugor qenë të parët që u ngritën, pastaj i ndoqën edhe të tjerët. Brenda pak muajve italianët u hodhën në det dhe u detyruan ta linin Vlorën dhe rrethin e saj. Rreth njëzetë vjet më vonë, më 1940 grekët, pothuaj shtatë herë më të shumtë si numër sesa shqiptarët, nuk mundën ta përsëritnin këte marifet, ndonëse kishin mbështetjen e flotës angleze dhe të forcave ajrore angleze, që i penguan italianët të sillnin përforcime.

Tani disa fjalë për vendin e Konicës në historinë e Shqipërisë së sotme. Si mysliman dhe si përkrahës i një familjeje të vjetër aristokratësh nga Shqipëria e jugut, Konica kishte të gjitha mundësite që të fitonte poste të larta në Perandorinë Turke, ku Shqipëria bënte pjesë, që pas vdekjes së Skënderbeut. Në të vërtetë, shumë shqiptarë të tjerë gjatë shekujve ishin ngjitur në postet më të larta të Perandorisë Turke.
Për shembull, kur Konica ishte i ri, Vezir i madh ose kryeministri i Perandorisë Turke ishte Ferid Pasha, një shqiptar nga Vlora. Por kjo karrierë nuk e tërhiqte Konicën. Ai mendonte se misioni i tij ishte të luftonte për pavarësinë e Shqipërisë. Nga viti 1897 deri më 1912, dy nga pionierët më të shquar të pavarësisë së Shqipërisë kanë qenë Konica dhe Shahin Kolonja, botuesit e dy revistave shqiptare, që dolën jashtë: “Albania” dhe “Drita” përkatësisht. Gjatë sundimit turk shqiptarët kishin harruar gjithçka për lavdinë e tyre të kaluar nën Skënderbeun. Konica ka qenë njeriu që e rizbuloi dhe e popullarizoi Skënderbeun e flamurin e tij, shqipen e zezë dy krenare në një fushë të kuqe. Ky flamur u bë simbol i pavarësisë kombëtare dhe më në fund u ngrit në Vlorë më 1912 nga Ismail Qemali kur Shqipëria u shpall shtet i pavarur.

Konica është quajtur si krijuesi i prozës moderne shqipe. Kur unë vendosa të bashkohesha me kryqëzatën për pavarësinë e Shqipërisë, e para gjë që më bëri përshtypje ishte mungesa e plotë e veprave letrare shqipe me vlera artistike. Por kur vajta në Egjipt më 1903, një atdhetar shqiptar, Spiro Dineja, më dha vëllimet e revistës “Albania” nga viti 1897 deri më 1903. I lexova të gjitha nga faqja e parë deri tek e fundit dhe atëherë e mësova se në shkrimet e Konicës ne e kishim atë që na duhej: letërsinë e mirë shqipe.

Për më tepër, Konica zbuloi dhe popullarizoi shqiptarë të veprimtarisë letrare si Kristofordhi, Mitkoja, Fishta dhe Zako Çajupi. Me këshillën dhe udhëzimet e tij unë përktheva disa vepra nga Shekspiri, Ibseni, Edgar Alan Poeja dhe Don Kishotin e Servantesit. Të gjithë autorët shqiptarë që vijnë pas Konicës janë nxënësit e tij, duke përfshirë dhe shkruesin e këtyre radhëve.


Lexo.al

https://www.lexo.al/2022/12/dimensio...rjes-nga-jeta/