Kongresi i Elbasanit dhe Shkolla e Kalase

[Iliriani]

Asnjë aktivitet për Kuvendin që hodhi bazat e shkrimit të shqipes dhe alfabetit të saj


Kongresi i Elbasanit s'mund të shkulet nga kujtesa historike



Kalendari ynë historik ka të regjistruar vitin 1909 si më i veçantë në fillimet e shekullit XX, për vetë faktin se u hodhën bazat e një Shqipërie tjetër që u kurorëzua me fitoren e Pavarësisë. Kujtesa historike kombëtare e shqiptarëve nuk mund të harrojë se, 96 vjet më parë nga 2 deri 9 shtator 1909 në godinën historike të shkollës së Kalasë u mbajt Kongresi i Elbasanit, njëri nga evenimentet më të arritura të kohës në lëmin e arsimit, pas Kongresit të Manastirit, që hodhi bazat e shkrimit të shqipes dhe alfabetit të saj. Vendimet e Kongresit të Elbasanit hynë në panteonin e Nderit të Kombit që i hapi udhën mbarësisë së evenimenteve të tjera me rëndësi siç ishte Pavarësia e Shqipërisë më 28 Nëntor 1912.

Çfarë u bë në Kongresin e Elbasanit ? Në Enciklopedinë e Elbasanit hartuar nga një grup studiuesish të Universitetit dhe intelektualësh me iniciativën e Bashkisë së qytetit, thuhet, në faqen 300 dhe 301 se: "Është kongresi i shkollave shqipe. Morën pjesë 35 përfaqësues nga 28 klube e shoqëri patriotike, brenda dhe jashtë territorit shqiptar. U zhvillua jo rastësisht në Elbasan, i njohur për traditat patriotike, arsimore dhe kulturore dhe me figurat e spikatura të Rilindjes Kombëtare. Klubet "Bashkimi", "Vëllazëria" dhe shoqëria "Afërdita" të Elbasanit, u përfaqësuan nga Emin Haxhiadem Shijaku, Taq Buda, Dervish Biçaku, Qamil Haxhifejza, Simon Shuteriqi, Josif Haxhimima. Selaniku, Janina, Shkupi, u përfaqësuan nga Mit'hat Frashëri. Dibra, Manastiri, me Gjergj Qirajazi. Korça me Orhan Pojanin, Idhomene Kosturin. Misionarët amerikanë në Korçë, me Katerina Cilkan, Sevasti Qiriazin. Misionarët amerikanë në Tiranë, me Kristo Dakon. Kurse Gjirokastra me Andrea Konomin, Thoma Papapanon. Berati, me Qemal Karaosmanin, Kahreman Vrionin. Durrësi me Dom Nikollë Kaçorrin, Mihal Savon. Tirana me Refik Toptanin, Hafëz Ibrahim Dalliun. Ohri me Hamid Ohrin dhe Irfan Ohrin. Struga, me Ahmet Daklin. Starova me Selman Blloshmin. Filati me Mithat Frashërin. Përmeti me Haxhi Bajramin. Programi kulturor dhe arsimor që hartoi dhe parashikoi Kongresi i Elbasanit parashikonte së pari, njohjen zyrtare të gjuhës shqipe në kulturë, në të gjithë sistemin ekzistues arsimor dhe përhapjen e mëtejshme të gjuhës shqipe; së dyti, krijimin e një shkolle të mesme në Elbasan, Shkollën Normale. Së treti, ngritjen e shkollave të tjera në gjuhën shqipe brenda vendit, krijimin e një shoqërie me qëndrim në Korçë, Shoqërinë Përparimi dhe zgjedhjen e një klubi qendror, klubit "Bashkimi" të Mansastirit".

Por sot,, në 96 vjetorin e këtij Kongresi nuk ka asnjë fjalë, asnjë prononcim, asnjë promocion, asnjë kujtesë nga institucionet vendore të pushtetit lokal, po aq sa edhe një harresë e qëllimshme nga institucionet arsimore. Në këtë Encikopedi, në faqen 542, thuhet se "fillimet i ka në vitin 1736, kur në Kala u hap shkolla nën kujdesin e komunitetin ortodoks. Në popull u njoh si shkolla e kishës. Aty kanë dhënë mësim figura të shquara si Kostandin Kristoforidhi, Dhimitër Paparisto, Petër Dodbiba, Sif Shuteriqi, Fot Papajani. Pas shembjes në fund të shekullit 19, ndërtesa u ringrit në fillim të shekullit 20, godinë që vazhdon të jetë në oborrin e kishës "Shën Maria", ku u mbajt edhe Kongresi i Elbasanit nga 2-9 shtator 1909, që njihet edhe si Kongresi Arsimor. Më vonë shkolla "K.Kristoforidhi" u bë qendër patriotike. Në të është mësuar fshehurazi edhe gjuha shqipe. Tushi i Pinës që jepte frëngjishten, u mësonte nxënësve shkrim, këndim edhe të gjuhës shqipe. Pas shpalljes së Pavarësisë, shkolla e kalasë u bë shtetërore. Tashmë aty mësonin fëmijët e dy komuniteteve fetare, të krishterë e muslimanë". Për këtë flet edhe fotoja që është marrë në atë kohë.

Vlerësimi i godinës së shkollës së kalasë, si monument kulture, është një detyrim i madh i brezave që të njohin historinë e kombit shqiptar në luftën për arsimimin e tij. Është kjo arsyeja që edhe kryepeshkopi i parë Vissarion Xhuvani, u bë garanci pë vendosjen e bustit të Kostandin Kristoforidhit, babait të gjuhës shqipe në oborrin e kësaj shkolle. Çdo tjetërsim i kësaj godine dhe çdo harresë e ngjarjeve historike, është një krim kombëtar që kërkon ndëshkim. Pikërisht këtu, në shkollën e kalasë, u hodhën bazat e Universitetit të Parë shqiptar që sot mban emrin e gjuhëtarit dhe Mësuesit të Popullit "Aleksandër Xhuvani.

Hyqmet ZANE