Close
Duke shfaqur rezultatin -19 deri 0 prej 3
  1. #1
    i/e regjistruar Maska e Xhuxhumaku
    Anėtarėsuar
    19-11-2003
    Vendndodhja
    sopr'un'curva
    Postime
    13,379

    "Abedin Dino, nje novator dhe adhurues i natyres"

    Nje dialog ndermjet dy Boteve

    Nje dialog ndermjet dy Boteve
    E Merkure, 24 Gusht 2005
    Ka zgjedhur per botim- perkthimin e nje dialogu ndermjet shkrimtarit te njohur turk Jashar Qemal (Kandidat ashtu si Kadare disa here per Nobelin) dhe mikut te tij, piktorit me origjine shqiptare Abedin Dino. Ne nje dialog te lire, te dy, ngerthejne ide per jeten, estetiken, politiken, etiken dhe shoqerine. Dhe, ajo mund te shijohet per faktin qe Jashar Qemal mbetet nje ze i njohur i letersise bashkekohore, ndersa Dino, nipi i Abedin Pashe Dinos nga Cameria, ministrit te perandorise osmane, (Personazhit te njohur qe vetem se mbrojti te drejtat e kryengritesve shqiptare, u degdis ne Rodos te Turqise), nje artist shumedimensional. Thjesht: Nje personazh me te cilin mund te bashkebisedohet.Ne dialogun e tij me poetin e madh francez Alain Bosquet, (Entretiens avec Bosquet) Jashar Qemal kujton rinine e tij dhe miqesine qe e lidhi me dy vellezerit Arif dhe Abedin Dino. "Qe para se Dino-t te vinin ne Adana, une e njihja emrin e tyre dhe kisha degjuar per ta. Kisha lexuar poezite e Arifit dhe kisha pare vizatimet e Abedinit", thote ai. Publicisti Luan Rama sjelle nje piketakimi te tyre ne Paris, pasi gruaja e Dinos eshte edhe perkthyesja e vepres se Qemal ne Paris. Ndersa, ai vete e takon ne Paris dhe gjithmone te predispozuar per shqiptaret. Kujtojme se kjo lidhje ka te beje direkt edhe me propogandimin e tij ne Shqiperine e viteve para '90. Gjithsesi, Jashar Qemal mbetet i njohur dhe per Shqiperine, sepse eshte mik i disa prej personazheve te njohura te letersise shqiptare dhe per me teper i perkthyer prej kohesh ne shqip. Ndoshta, ajo qe te ben ta lexosh dialogun e te dy burrave, eshte edhe dinjiteti. Ai nuk eshte i fryre, por i shperndare si arome ne te gjithe shtresimin e dialogut. Rama, kete here ne pozicionin e perkthyesit, na ka dhene aromen e vertete te dy personazheve te njohur...Ben Andoni
    --- La Madre dei IMBECILI e sempre in cinta...

    ---voudou.. ---

  2. #2
    i/e regjistruar Maska e Xhuxhumaku
    Anėtarėsuar
    19-11-2003
    Vendndodhja
    sopr'un'curva
    Postime
    13,379
    Jashar Qemali dhe Abedin Dino, "Proverbiale" dashuria dhe miqesia shqiptare

    E Merkure, 24 Gusht 2005



    S'ka pak kohe qe shkrimtari i madh turk, Jashar Qemal, disa here kandidat i "cmimit Nobel" si dhe Ismail Kadareja, ishte ne Paris. Vinte te "takonte" piktorin dhe mikun e tij te perhershem Abedin Dino, dhjete vjet pas vdekjes se tij. Me te e bashkonte nje jete dhe nje histori e tere, pjesa me e madhe e shekullit te shkuar, idealet, arti dhe letersia. Guzine, gruaja e Abedinit, perkthyesja e fameshme e romanit te tij ne frengjisht "Mehmet Imcaku" na sherben si perkthyese, pasi as ai nuk di frengjisht dhe as une turqisht. Jashari ishte i ngazellyer e rinor, megjithe 80 vjetet e tij dhe nje jete plot halle, burgje, procese gjyqesore e lufte per progresin e shoqerise se tij. Shtatlarte dhe fytyre qeshur, sapo e mori vesh qe isha shqiptar filloi te me kujtoje udhetimet e tij ne Shqiperi, kujtimet e embla me Dritero Agollin dhe Ismail Kadarene e plot miq te tjere shqiptare. Imazhi i Skenderbeut mbi kale, ne shesh te Tiranes dhe simboli i tij per historine shqiptare i kishin mbetur te gjalla ne kujtese. "Proverbiale dashuria dhe miqesia shqiptare", - me tha ai. Dalan Shapllo profesori im i mrekullueshem, i mencur e bujar, na kishte treguar nje histori te kendeshme me Jashar Qemalin, kur e shoqeronte neper Shqiperi. Ne Lidhjen e Shkrimtareve- Jasharit, i kishin thene se ai ishte "shkrimtar i madh" madje "nga me te medhenjte", por Jashari, modest, nuk donte ta besonte. Dhe nje dite, kur shkonin fshatrave te Korces dhe Jashari kishte dashur te takonte bujqit e arave, ai ishte mahnitur kur pyetjes se "a e njihnin Jashar Qemalin ?" bujqit i ishin pergjigjur se kishin "lexuar romanin e mrekullueshem 'Shtylla'"?! Vetem atehere Jashari e besoi se shqiptaret e vleresonin vertet letersine e tij.

    Ate dite ne Paris, ne oborrin e galerise "Vieille du Temple" prane bashkise se Parisit, ca pika shiu filluan te binin, por Jashari kishte deshire te fliste. Here pas here shperthente ne nje te qeshur ngazelluese qe e bente te tundej i gjithi. Ishte i gezuar dhe i rrethuar nga shume miq te vjeter : Abedin Dino permes pikturave te tij, shkrimtari dhe miku i vjeter John Berger, filozofi dhe poeti i madh Jacques Lacarričre, mik i Shqiperise si dhe piktori yne i dashur Omer Kaleshi e shume personalitete te tjera. Ishte e habiteshme qe me gjithe moshen e thyer, ky njeri qe kishte piketakuar historine, mbahej ende i ri. Autori i njohur i "Mehmet Skifterit", i "Legjenda e njemije demave", "Kthimi i Mehmet Imcakut", i "Salman vetmitarit", etj, konsiderohet nga kritika perendimore si "bard i revoltes", bard i turqve dhe i kurdeve. Kur vite me pare, pas nje deklarate ne revisten Spigel kerkuan ta denonin ne Gjykaten e Larte, dhe kur gjykatesi i kishte thene se "Mos ju duket vetja si Zola ?", ai i ishte pergjigjur : "Zola i perkiste shekullit XIX-te. Une mbroj lirine e shekullit tim !"

    Jashari kishte mbetur jetim qe kater vjec, kur te jatin ia therren ne xhamine e fshatit dhe kur nje nga xhaxhallaret ia vrane xhandaret. Kufomen e nje xhaxhai tjeter i a varen ne nje peme para portes se burgut. Pikerisht atehere, nje bard popullor kishte ardhur papritur ne vatren e shtepise, kishte hapur trajsen dhe kishte nxjerre qe andej nje lloj lahute per te kenduar vdekjen e babait te tij. Qe atehere, Jashari i vogel do te mesonte artin e te qenit bard, artin e kenges se popullit te tij nepermjet botes se tij romaneske.

    Ate dite ne galerine "Vieille du Temple", Jashar Qemal vinte te prezantonte ekspoziten e mikut dhe "vellait" te tij, pasi Jashari tek Dino-t ishte kaluar vellait, sic thote popullit. Te dy ata kishin qene ne Adana, ne tokat e largeta te Anadollit. Emri i vertete i Jashar Qemalit ishte Kemal Sadik Gokceli. Kur e njohu, Abedini i kishte thene : "Me kete emer ti nuk do te besh as dhe nje muaj ne gazete. Sapo policia ta degjoje emrin tend do te te heqin nga gazeta". Keshtu letrari i ri do te quhej me pas Jashar Qemal. Abedin Dino ishte nipi i Abedin Pashe Dinos nga Cameria, ministrit te perandorise osmane, i cili meqe mbrojti te drejtat e kryengritesve shqiptare, u degdis ne Rodos te Turqise. Ne dialogun e tij me poetin e madh francez Alain Bosquet, (Entretiens avec Bosquet) Jashar Qemal kujton rinine e tij dhe miqesine qe lidhi me dy vellezerit Arif dhe Abedin Dino. "Qe para se Dino-t te vinin ne Adana, une e njohja emrin e tyre dhe kisha degjuar per ta. Kisha lexuar poezite e Arifit dhe kisha pare vizatimet e Abedinit. Ne fillim u njoha me Arifin dhe i degjoja shume keshillat e tij. Qe te dy ishin te internuar (me rezidence te mbikqyrur). Arifi ishte nje admirues i Rembose, madje e dinte permendesh. Bashke kalonim ore te tera duke perkthyer poezi te Rembose dhe duke folur gjate per to. Madje bashke kemi perkthyer "Anija e dehur". Libri i pare qe me ka tronditur ishte "Don Kishoti". Isha shtatembedhjete vjec kur e lexova. Ishte Arifi qe me beri te lexoja ate dhe klasiket. Kur Arif Dino shiti ca toka, me dhuroi nja njeqind libra te klasikeve. Kur hapa kutite, gjeta tri kopje te Don Kishotit. Shkova dhe i thashe se gabimisht me kishte dhene tri kopje, por ai me tha : "Jo, ti kam dhene qe ti lexosh per gjithe jeten".

    Dhe ne intervista te tjera ne shtypin francez por dhe ne bisede, Jashar Qemal nuk ka rreshtur dhe nuk rresht se foluri per familjen Dino, me te cilen e lidhte nje miqesi gati mitike. "Arif Dino ishte nje piktor i madh, si dhe vellai i tij Abedini. Por ai nuk donte ti ekspozonte veprat e tij. Pikturonte per vete dhe mjaftonte tu a tregonte miqve te afert. Miqesia me Arifin vazhdoi gjate shtatembedhjete vjeteve, pa asnje eklips, duke biseduar per romanin, artin, socializmin. Ai me njohu dhe me Homerin dhe tragjedianet e medhenj. Shkruante poezi ne frengjisht dhe ne turqisht. Madje e njihte mire gjuhen greke dhe e adhuronte Antikitetin grek. Edhe Abedin Dino ka influencuar shume tek une. Bisedonim bashke per letersine e pikturen. Per mua, keta dy njerez kishin shije te rafinuar. Me kujtohet nje dite kur Arifi nisi te na shpjegonte me bindje se romancieret e kohes sone kane frike te krijojne personazhe unikale, se letersia e ketij shekulli ka marre fund dhe se asnje nuk e kishte madheshtine e nje Don Kishoti. Per te, romani boteror duhej te ishte ne llojin e Don Kishotit... Idhujt e tij ishin gjithashtu Molieri dhe Carli Caplin."

    Ate dite ne galerine "Vieille du Temple" ne u ndame me Jasharin per tu ritakuar serish, ndoshta ne Stamboll nga ku sapo isha kthyer. Teksti i tij i titulluar "Abedin Dino, nje novator dhe adhurues i natyres" per Abedinin ishte qenesor pasi ai me mire se kushdo e kishte njohur penelin dhe shpirtin e mikut dhe "vellait" te tij, Abedin Dino.

    Luan RAMA
    --- La Madre dei IMBECILI e sempre in cinta...

    ---voudou.. ---

  3. #3
    i/e regjistruar Maska e Xhuxhumaku
    Anėtarėsuar
    19-11-2003
    Vendndodhja
    sopr'un'curva
    Postime
    13,379

    "Abedin Dino, nje novator dhe adhurues i natyres"

    "Abedin Dino, nje novator dhe adhurues i natyres"

    E Merkure, 24 Gusht 2005


    Bashkebisedim midis Abedin Dinos dhe Jashar Qemal

    Abedin Dino - Sa shume fytyra Jashar gjate gjithe ketyre viteve. Portrete te para aty ketu...

    Jashar Qemal - Vecse fytyra... fytyra nga Cukurova. Burra dhe gra te zbritur nga malet Torys, nga pllaja e Anadollit, nga Mesopotamia, nga Lindja e Anadollit. Te kujtohet porta e Fort, ura e gurte, sheshi i stacionit te ri te trenit, fushat e pambukut, brigjet e Mesdheut, sa e sa portrete ?

    A. D. - Disa me jane fshire nga kujtesa. Por te tjerat i ruaj ende me te vecantat e tyre.

    J. Q. - Kujtojme se jane zhdukur njehere e mire dhe ja, nje levizje, nje fjale, nje kenge dhe ato rifshfaqen.

    A. D. - Ibu al Arabi apo nje tjeter dijetar ka thene dicka te habiteshme : "Shoh dhe kaloj si ne parade njerez qe kane jetuar apo qe do te jetojne nje dite, dhe kjo qe nga Adami e gjer ne fundin e kohrave".

    J. Q. - Kohet e fundit ne Paris ti me tregove qindra portrete qe sapo i kishe vizatuar. E une i shihja ato pa ndjere asnje lodhje. S'ka asgje te habiteshme ketu. Profesioni im i romancierit eshte i lidhur me ate qe te vezhgoj me imtesi fizionomite njerezore. A te kujtohet kur ishim te rinj dhe kur te pershkruaja fytyra njerezish pa i vizatuar ato, vecse me fjale, dhe i a lexoja ato vellait tend Arif Dino, madje dhe ty ? Besoj se disa nga ato shkrime te shkurtera te kane pelqyer. Pastaj fillova te shkruaj dialogje, biseda fshataresh, funksionaresh, klerikesh, agallaresh, nga te gjitha llojet e personazheve. Ti u kenaqe me shkrimet e mia te para dhe me inkurajoje cdo dite e me shume. Besoj se eshte e pamundur te imagjinosh ashtu si Ibu al Arabi... gjithe fytyrat qe jane shfaqur ne kete bote apo qe do te shfaqen perseri.

    A. D. - Sa gje e cuditeshme kjo ceshtja e perngjashmerise dhe e ndryshimit mes tyre...

    J. Q. - Ne kohen kur isha roje ne kanalet ujitese ne livadhet e lumit Savrun, kisha pikasur gjera pasionante. Ate kohe kisha ardhur ne Adana per t'ju thene me nje fryme se midis njezet perrenjve qe vinin nga Torys drejt fushave, asnjeri prej tyre nuk i ngjante tjetrit. Disa vjet me vone pak nga pak fillova ta njoh natyren. Edhe brenda nje dege luleshasnje prej tyre nuk i ngjante tjetrit, edhe pse e se njejtes dege, asnje gjethe edhe pse e se njejtes toke, asnje rrenje, apo bar e rreke, asnje kacube asnje pamje e natyres, asnje fytyre nuk ishte e ngjashme me nje tjeter. Nje dite ti me the se ekzistojne tri mije lloje ngjyrash brenda ngjyres jeshile. E pohoj se atehere nuk te besova dhe aq. Sido qe te jete, jeshilja eshte e pafund, bluja po ashtu e pafund, ne nje pafundesi tonesh, apo e verdha, ajo e verdhe qe ne te dy qe kemi jetuar ne zhegun e Cukuroves dhe qe e njohim aq mire.

    A. D. - Ti ke vertet nje kujtese te jashtezakoneshme dhe nuk i harron emrat kurre.

    J. Q. - Eshte e vertete qe nuk i harroj as fytyrat dhe as emrat. Eshte aftesia e akumulimit te memories cka eshte me e rendesishme, qe mbetet e pakufijshme dhe qe ka te beje me ate cka ne perfaqesojme. Aftesia per te krijuar imazhe vjen nga nje lloj pasurie, pra nga ky akumulim.

    A. D. - Por si funksionon valle kujtesa ? Permes imazheve, tingujve, aromave, ngjyrave ? Kujtesa e piktorit a eshte e ndryshme me ate te romancierit?

    J. Q. - Mua me duket se ka vecse nje forme krijuese. Kujtesa per mua eshte nje forme krijimi. Besoj se per kete nuk ka asnje ndryshim midis nje piktori dhe nje romancieri. Sigurisht, format e krijimtarise se tyre jane te ndryshme. Megjithate, a jane valle te tilla ? Ti dhe une e kemi jetuar plotesisht Cukuroven, kemi njohur shume lloj fytyrash, ngjyrash, krijimtarine e tyre gojore, vajet, legjendat, tregimet, muziken, qilimat e tyre, tendat prej shajaku, shtambat prej druri. Imazhet e romaneve te mia dhe ato te tablove te tua te asaj kohe a nuk jane te se njejtes natyre ?

    A. D. - Per piktorin, perzgjedhja e nje portreti, i pare ne ballor apo ne profil nuk duhet marre me lehtesi...

    J. Q. - Nuk e di. Fytyrat nuk mund ti shoh ne menyre fragmentare.

    A. D. - Dhe per cfare profili, te majten apo te anes se djathte ? Te dy anet ndryshojne dhe cdo njera te ngjan se i pershtatet zonave te ndryshme te trurit. Edhe disa qytete, si Stambolli per shembull jane me ekspresive ne profil.

    J. Q. - Ose Venecia...

    A. D. - Sigurisht, kjo perzgjedhje eshte e rendesishme gjithashtu edhe per skulptoret. Egjiptiani qe ka gdhendur koken e Nefertitit e ka punuar ate ne tri dimensione, por eshte e qarte qe kjo koke eshte e mrekullueshme : syte e saj te zinj rrethuar me " khōl ", hunda e vogel, buzet e trasha, gjithshka qendron mbi qafen e gjate te ngjashme si te nje mjellme. Ato jane konceptuar per tu pare vecanerisht ne profil. Per nje romancier, kjo eshte nje ceshtje tjeter.

    J. Q. - Cuditerisht, shkrimtaret nuk e kane pershkruar dhe aq portretin njerezor. Madje dhe vete Homeri. Ne Iliada, flitet per veshjet, armet, ushtat, mburojat, gjithshka eshte treguar me detaje, por portretet pothuaj mungojne. Romancieret qe ne i njohim si klasike nuk i kane dhene dhe aq rendesi portretit te heronjve te tyre. Te tille jane dhe shume shkrimtare moderne. Ne fakt nuk jam dhe aq i lidhur me fytyrat e personazheve. Te them te drejten, ne librin " Legjenda e njemije demave " kam folur pak rreth zotit Hajdar. Ne librin " Vrasje ne tregun e farketareve " kam tentuar ti bej ato me nje ekspresivitet luhates, duke i transformuar nga nje gjendje ne tjetren. Por megjithate, kjo nuk eshte e mjaftueshme. Nga te gjithe romancieret, per mua Gogoli ishte ai qe eshte marre me shume me fytyrat njerezore. Eshte ndoshta vete ngjarja e romanit te tij " Shpirtrat e vdekur " qe i ka dhene rast te merret me kete gje. Libri " Peisazhe njerezore " i Nazim Hiqmet eshte i mbushur me portrete njerezore.

    A. D. - Vec te tjerave, a nuk i bente ai pikturat me vaj gjate diteve te tij te gjata ne burg ? Perse pra hititet, egjiptianet e vjeter, greket, shumica e artisteve kane preferuar ta paraqesin qenien njerezore ne profil. Mos valle eshte ndoshta thjesht nje problem teknik ? Le te marrim per shembull portretet e Belinit mbi Mehmetin e II-te, ose ato te Sinan Beut qe jane padyshim me madheshtore ne profil. Eshte e vertete qe fitimtari ndaj Bizantit kishte nje hunde po aq te mprehte sa dhe jatagani i tij. Per ta zbutur pak ekspresionin e modelit te tij dhe per te treguar gjithashtu se ishte dhe poet, miniaturisti Sinan Bej e ka pikturuar Mehmetin e II-te duke mbajtur ne dore nje trendafil, qe po i merr ere. Une mendoj se ky trendafil nuk eshte gje tjeter vecse vete Stambolli dhe se hunda e pikturuar disi ne profil (en profil perdu) anash, nuk mund te jete vecse nje ekspresivitet otoman.

    J. Q. - Portretet, pra gjithe fytyrat me interesojne ne cdo pikepamje. Sigurisht, ne papiruset egjiptiane, ne vazot greke, shumica e tyre jane ne profil. Nje imperativ teknik, nje tradite e epokes apo ndoshta nje shqetesim rreth ekspresivitetit ? Ti me ke folur per Nefertitin, skulpturen me bukuri te mahniteshme. Qe kur e pashe ate skulpture te mbretereshes se vogel, une kam menduar per bukurine e modelit. Kam menduar gjithnje se skulptori ka qene i dashuruar ne menyre pasionante pas saj. Edhe ata qe kane bere statujat e panumurta te Venusit, kane qene sigurisht te tille. A nuk mund te jene edhe romancieret te dashuruar pas personazheve te tyre ? A nuk ishte Tolstoi i dashuruar cmendurisht pas Natashes ? Shkrimtaret e medhenj jane te lidhur gjithnje me krijesat e tyre. Nuk po flas vetem per burrat dhe grate, jo vetem per detin, qiellin, token, por dhe per ata qe jane lidhur ne menyre pasionante me aktin e krijimit. Vellai yt Arif Dino vizatonte me pasion kudo qe ishte dhe me c'te kishte ne duar, madje dhe me llumin e kafese, me gjethet e kalbura, me pendet e zogjve, nje sekret qe e dinte vetem ai dhe qe arrinte te bente te njejtin vizatim pa nderpreje. Ne fund te krijimit ai thoshte "Ja me se fundi, u be !" Por pas nje momenti te shkurter ai nderronte mendje, i griste gjithe vizatimet dhe rifillonte nga fillimi. Disa nga to ishin ne profil, te tjerat perballe.

    - A. D. - Sigurisht, te dyja jane te mundeshme. Leonardi e pikturoi fytyren e Xhakondes perballe per ti dhene ekspresivitetin e saj misterioz, duke perdorur me finese tekniken e "sfumato"-s. Por kur vizatonte fytyrat e tmerrshme groteske, me hunde dhe mjeker te kthyer, ai i vizatonte ato ne profil. Keshtu pra e vizatonte shemtine, sic e ka shkruar dhe Xheladin Rumi ne shekullin e XIII-te se "nje piktor i vertete duhet te paraqese si bukurine ashtu dhe shemtine".

    J. Q. - Xheladin Rumi ishte i pasinuar pas piktures dhe per kete ka shkruar ne nje menyre te habiteshme.

    A. D. - Duhet te te kujtohet nje personazh qe ne te dy e kemi takuar gjate disa diteve... Duhej te ishte nentedhjete vjecar. Ai ishte fare i vockel dhe i thyer gati ne dysh. Nuk di pse kishte kerkuar te me takonte. Meqe nuk kishte shkop ai mbahej ne supin e nje djali te vogel gjashte apo shtate vjec. Emrin i a kam harruar, por jo fytyren. Ate fytyre s'do ta harroj kurre. Edhe sot me shfaqet, ne profil. Qeshte vazhdimisht dhe me e cuditeshme ishte se ashtu i qeshur ai dukej si njeriu me i lumturuar i Cukuroves, i asaj krahine ku mbizoteronte malarja, "trachoma" e syve, mjerimi dhe ku fushat gjate sezonit te shirave ktheheshin ne keneta te pafund.

    J. Q. - Me kujtohet shume mire ai njeri. Ishte nje rapsod dhe quhej Sarbesti (I cliruari). As une nuk e kam harruar fytyren dhe buzeqeshjen e tij. Kurre nuk kam takuar nje njeri me nje te qeshur aq te lumtur. Recitonte poema te bukura. Ishte gjithe rrudha. Me duket se mezi shikonte. Kur qeshte, edhe femija prane tij qeshte gjithashtu. S'ka asgje per tu habitur qe ka ardhur t'ju takoje. Ne jug, vecanerisht mes turkmeneve te malit Torys, piktoret konsiderohen si njerez te shenjte. Atje ata te shihnin si piktor, sigurisht, dhe pse shume i survejuar, por edhe si nip i Abedin Pashes.

    A. D. - Ne vitin 1951, ne Madura te Valauris, Pikaso me ka treguar se ne rini te tij, disa fytyra i kishte pare ne udhet e metrose vecse per nje moment dhe ato i kishin mbetur te ngulitura ne kujtese : "fytyra qe kaluan me shpejtesi por qe me mbeten te paharrueshme, te pashqiteshme", - me tha ai me sy te zgurdulluar.

    J. Q. - Kujtesa eshte dicka teper e cuditeshme. Nganjehere e harrojme fytyren e disa personave me te cilet kemi jetuar vite me rradhe dhe ndonjehere, cfaredo qe te bejme, edhe fytyren e ndonje vajze qe kemi qene cmendurisht te dashuruar. Por ja qe eshte e pamundur te harrohet nje fytyre e panjohur, qe eshte shfaqur nje cast ne dritaren e nje treni ekspres apo fytyren e nje kaloresi qe te kalon prane ne pike te vrapit... Kjo me ka ndodhur me shume se nje here. Fytyrat flisnin, qeshnin, qanin. Bota eshte nje bote portretesh... C'pasuri, c'shumellojshmeri, turma, njerez... Piktoret kane vertet fat. Ata mund te vizatojne e pikturojne fytyra.

    A. D. - Kete gje e kam bere shpesh here ne Adana. A te kujtohet portreti i Nenes - Cmenduri ?

    J. Q. - Njelloj, sikur te jete ende atje, perballe meje, me figuren e saj te gjate, si nje thike qe te kallte friken. Ne fillim, kur shihja hijen e Nenes - Cmenduri te afrohej ne kryqezimin e Kater Rrugeve, i a mbathja vrapit. Megjithate, ne syte e saj nuk kishte asgje te cmendur. Fytyra e saj kishte shume ngrohtesi. Ajo ishte e mbushur me dashuri. Megjithate, fytyra e saj mbetej e frikeshme. Cfare sysh ne nje portret te tille ! Ajo i ngulte syte dhe veshtronte larg. A e shihte valle pafundesine ? Pastaj ajo e kthente veshtrimin drejt veturave qe kalonin rreth saj dhe si nje polic trafiku drejtonte levizjen e makinave, pajtoneve, kamioneve... Nje turme gjigande i bindesh gishtit dhe syrit te saj. Pastaj nuk dihet pse papritur Zonja - Cmenduri hapte krahet e gjate dhe niste te kercente... Shkurt, ajo ishte bere nje personazh i Adanase. Nje lloj magjistrice e qytetit. Madje ti e ke vizatuar ate. Shume me vone, diten e takimit tone te pare parizian, ti me pyete rreth saj. Disa nga vizatimet e tua qe paraqesin Nenen - Cmenduri duke kercyer, kane mbetur tek ca miq. A ke deshire ti shohesh perseri ?

    A. D. - Sigurisht, po te ishte e mundur... C'grua, c'portret !...

    J. Q. - Historia e Pikasos ne metro nuk eshte vecse nje imazh i disa sekondave. Ato portrete qe e kane habitur ne kalim e siper, kushedi se c'po shihnin vete, kushedi se c'kujtonin ?... Nga vinin ato fytyra, nga c'gezime, dhimbje, lodhje, nga c'lloj indiference apo dashurie ? Ndoshta se ate dite dhe Pikaso vete ishte ne nje gjendje ngazellimi duke zgjatur antenat e tij nga toka drejt qiellit. Fytyra njerezore eshte vertet nje mister, nje kompleksitet me vete. Ti, si dhe une, jemi nga ata artiste qe kerkojne ne fytyren njerezore nje lloj magjie, misteri, apo lloj lloj misteresh. Kohet e fundit ke vizatuar me qindra portrete. Fytyra me ekspresivitet te shumefishte. Thelbi i tyre eshte dhene vecse me disa tipare.

    A. D. - Ti e njeh historine e nje prej sulltaneshave te pallatit te Konias e cila e pelqente shume Xheladin Rumin i cili u detyrua te largohej nga pallati selxhuk. Per te sheruar nostalgjine e saj ajo i kerkoi piktorit me te shquar te epokes ti bente nje pikture te mjeshtrit, i cili pranoi te pozonte per artistin. Piktori e vizatoi me imtesine me te madhe portretin e Xheladinit. Kur mbaroi pikturen dhe ngriti koken ai e kuptoi se piktura nuk i ngjante aspak modelit. Ai e rifilloi me te njejtin kujdes dhe shqetesim, gjer dhe detajin me te vogel, por me kot. Kur ai e shikonte fytyren e mjeshtrit, perballe kishte nje portret tjeter. Ai e rifilloi portretin disa here, dhe me se fundi e kuptoi te verteten. Ai i grisi te gjitha vizatimet dhe u hodh ne kembet e Xheladinit duke i kerkuar falje dhe duke i pohuar me lot ne sy se ishte e pamundur te vizatonte portretin e tij qe ndryshonte pafundesisht... Sigurisht eshte dicka pretenduese, por ndodh qe piktoret vizatojne portrete qe ekzistojne ose jo.

    J. Q. - Per artistin, romancierin apo piktorin, te kape te pamunduren eshte nje nisme e pashprese. Por artistet tentojne te pamunduren. Gjer ne fund, ata tentojne mungesen e shpreses, me besimin per te vazhduar te perballen me te perjetshmin krijim, edhe pse fytyra e Xheladinit transformohej papushim ne syte e tyre. Le te kthehemi tek portretet e tua qe me kane lene aq shume mbresa. Nga te vjen idea per ti vizatuar ato fytyra te shumellojta ? Si kini guxuar te bashkoni brenda nje turme kete mori fytyrash ?

    A. D. - Portretet jane shumefishuar dhe kane pushtuar siperfaqen e letrave apo te telajos, pa mundur qe une ti pengoj ato. Nje nga aresyet e mundeshme eshte pasioni qe une provoj duke pare turmat, fytyrat e ngjeshura njera pas tjetres neper metro, ne sheshet publike apo manifestime. Dikur ne Stamboll apo ne Adana, edhe sot madje, turmat me pasionojne. Levizja e turmave, fytyrat me rradhe te shtrenguara dhe te ndryshem njekohesisht. Cdo fytyre eshte po aq e vecante sa dhe gjurmet e gishterinjve. Pastaj jane ngjyrat. Ti gjithnje ke qene i dhene pas ngjyrave.

    J. Q. - Po, gjate gjithe kohrave. Per shembull, kam qene gjithnje i impresionuar nga ngjyrat e qilimave. Me ka ndodhur te mbetem pas tyre i gozhduar nga mengjesi ne mbremje, duke veshtruar endjen e tyre. Ne fshat, nuk reshtja se veshtruari ata qe benin qilimat. Veshtroja duart e tyre qe lidhnin fillet me ngjyra. Grate e fshatit tim duhet te kujtohen ende. Isha i dashuruar pas ngjyrave te filleve qe endnin ato. Mbi te gjitha ishte njera, Elifi, e holle dhe me nje mjeker te vogel, me dy gropa te vogla ne faqe dhe me syte e medhenj e te qeshur. Me kujtohet qe ishte bjonde. Ajo e kuptonte qe isha i dashuruar pas saj dhe mund te them se dhe ajo ishte pas meje. E lodhur nga endja, e ngrohte, ajo me afrohej dhe me perkedhelte. Nje pasion i jashtezakonshem pushtonte trupin dhe zemren time... Dritherimat dhe perkedheljet e saj i ndjeja pastaj per dite me rradhe. Mund te isha pese apo gjashte vjec. Vite me pas, ne Adana, ne Pazarin e Mbyllet isha i afte te zgjidhja pas hezituar qilimin me te bukur. Isha i kenaqur qe i veshtroja gjithnje me habi.

    A. D. - Edhe vizatimet e mia, pa hezituar, ti gjithnje zgjidhje me te miren.

    J. Q. - Kjo ndodhte sepse qe heret une u zhyta ne boten e formave dhe te ngjyrave... Une e kuptoja gjuhen e vizatimeve te tua.

    A.D. - Vitet e fundit perpiqem te bej nje portret vetem permes nje linje, pa e nderprere ate. Portretet i bej qe te flasin mes tyre, te zihen me njeri tjetrin, te pajtohen. Eshte nje lloj loje qe me pelqen. Ti konsiderosh keto grafika si fytyra njerezish ndoshta nuk eshte serioze. Ka dicka feminore, por femijet, keto lloj portretesh arrijne ti bejne. Me pelqen gjithashtu lakonizmi i piktoreve neolitike, personazhet e kafshet e vizatuar me nje linje dhe skicuar njeheresh. Tek ta ka nje art te madh...

    J. Q. - Te mos humbasesh shpirtin e femijerise sone, ja c'eshte e rendesishme. Me duket se ata qe duan te qendrojne krijues gjer ne fund, jane ata qe kane ditur te ruajne megjithe moshen e tyre nje lloj zgjuarsie capkeni. Pikaso, duke u mplakur... Ti dhe une, kemi patur nje shans te madh qe kemi njohur dy personazhe qe e kane ruajtur kete dhunti : vellai tend Arif Dino dhe Nazim Hiqmet. Miqesia ime me Arifin ka zgjatur 17 vjet. Ti e di, ajo ka qene nje miqesi e pandashme. Une e kam perjetuar ate freski shpirterore, ate naivitet femijeror dhe zemren e tij te madhe qe rezatonte. Me te une zbulova rruget qe te cojne ne kuptimin e njeriut. Ne saje te tij une mora kete udhe. Ti vete ke qene deshmitar i kesaj aventure. Kur vdiq, isha i vetmi prane tij. Mendoj se ai ishte udherrefyesi im shpirteror. Pastaj, me vone, ishe ti qe me njohe me Nazim Hiqmet, mikun tend te afert dhe te vjeter. Atehere kur e kam njohur duhej te ishte rreth gjashtedhjete vjec. Ne sjelljen e tij ai ruante bukurine e nje rinie te mrekullueshme, e nje femijerie te paprekur, sic mund ta quajme. Pas Arif Dinos ishte e para here qe takoja nje personalitet te tille. Ne poemat e fundit ai arrinte ne nje thjeshtesi te tille sa qe mund te kuptoje se ishin shkruar pa ndihmen e fjaleve. Ne veprat e tij te fundit Pikaso rigjente spontanitetin e femijerise se tij. Duke rifilluar me lojrat tona te rinise, jeten tone e bejme padyshim me interesante per tu jetuar. Keshtu dhe vizatimet tona, a nuk jane nje lloj rikthimi ne rinine tende te pare ?

    A. D. - Ndoshta ajo qe bej eshte nje lloj lodre. Kur vizatoj, ato fytyra te ngjeshura me njera tjetren, linje pas linje, vale pas vale provoj nje lloj gezimi. Ndoshta eshte si gezimi i endesve qe perserisin te njejten levizje, te njejtin motiv, apo ajo qe provojne dervishet, te cilet dite e nate perserisin te njejtat fjale e rituale. Ndoshta ekstaza e tyre nuk vjen nga kuptimi i shenjte i fjaleve por nga perseritja e tyre... Riperseritja e tingujve dhe e ndjenjave jane te zakoneshme ne poezine anadollase, ashtu si dhe ne poezine moderne perendimore.

    J. Q. - Para meje kam shume vizatime te tuat, por nuk shoh asnje persertije. Ne nje qilim Avshar qe mund te kujtojme se eshte bere nga te njejtat motive dhe ngjyra, asnje motiv nuk ngjan me tjetrin dhe ngjyrat fitojne nuanca te ndryshme ne saje te variacioneve te kompozimit Ajo qe me habit me vizatimet e tua eshte pasuria e habiteshme qe gjej ne to. Si te mos impresionohesh nga pasuria e nje mije fytyrave ? E kam thene dhe ja ku po e them perseri se kjo s'mund te ndodhe me nje roman. Nuk di nese e kam thene por me duket se gjate gjithe jetes sime u mesova te flas me ty si ti flisja vetes sime, ose i flisja vetvetes si te flisja me ty. Nuk e di... por perseritja eshte sigurisht karakteristike e letersise orale. Kjo eshte e vertete per epopete dhe per kenget, perrallat, strofat. Behet fjale per te nxjerre nga brendesia e vetvetes nje ritem vital qe ekziston brenda nesh. A nuk burojne keshtu dhe portretet e tua ?

    A. D. - Romanet e tua gumezhijne nga njerezit. Valle a i ka numuruar ndokush personazhet e tua ?

    J. Q. - Nuk e besoj. Cdo here qe shoh nje turme ajo me ben te dridhem i teri. Ndoshta vetem ate dite, kur isha ne helikopter dhe pashe nje manifestim punetoresh. Ishte nje kolone e gjate qe marshonte. Pare nga larg ajo nuk te ngjallte asnje ndjesi frike. Dukej sikur njerezit kishin nje portret te vetem. Ngjanin sikur qeshnin si femijet. Keshtu m'u duken nga lart, ne fluturim e siper.

    A. D. - Por njekohesisht eshte dhe problemi i ngjashmerise. Ndonjehere i a kam mbritur ngjashmerise se disa personave, por shume rralle, p.sh. portretin e Guzines pas dyzet vjet martese. Por tashme me intereson te arrij te kap ngjashmerine e turmes, ate te fytyrave prane njera tjetres, ngjashmerine e se teres. Ne fakt, ceshtja e ngjashmerise ka qene gjithnje nje teme debati. Me duket se ti e di historine e Papa Jules II, i cili kishte pikasur se statuja e punuar nga Mikelanxhelo nuk i perngjasonte. Mikelanxhelo i ishte pergjigjur duke qeshur: "Shpejt a vone, shenjteria juaj do ti perngjase kesaj statuje".

    J. Q. - Une s'jam Papa dhe ju s'punoni per Vatikanin... Ti e ke bere portretin tim qe kur isha tetembedhjete vjec. Ate portret e ruaj. Me ngjan shume. Aty, fytyra ime eshte thatime, e gjate, e hequr dhe teper e ngrysur. Eshte portreti i nje te riu te humbur e te mbyllet ne vetvete, i terhequr ne nje lloj erresire, me nje fytyre plot vuajtje. A eshte valle fytyra ime ? Edhe tani, ne thellesi te tij a nuk eshte portreti im i kthyer nga drita ? Ndoshta ate dite kam qene i trishtuar...

    A. D. - Ka patur pak aresye qe ti te kesh qene i gezuar ne ate epoke. Nganjehere nje fjale, fytyra e nje miku, nje portokall mbi dege e ndriconin portretin tend, por atehere midis fshatit Hemite, qytetit Adana dhe malit Torys kishte humnera, shkurre, mocale, ciklone pluhuri dhe vape te tmerreshme, pa folur per personazhe te fuqishme e te pameshireshme, shume me te rrezikshme se te tjerat. Shpesh mbreteronte dhuna dhe padrejtesia. Kjo te deshperonte, te revoltonte, te bente te ngrije krye, por pastaj, duke ngritur krye, duke kuptuar pafuqishmerine tende perballe te keqes, ti niseshe nga nje fshat ne tjetrin per dite te tera... Eshte nje mrekulli qe dole i gjalle nga gjithe ato kurthe dhe shpifje te asaj epoke. Disa njerez te mrekullueshem qe ne te dy i njohim dhe u dime emrat u zhduken pa lene gjurme. Ja, tani, kete vjeshte te vitit 1992 ne jemi bashke, njeri perballe tjetrit, ende gjalle. Si zakonisht, ne flasim sic n'a vjen, per njerez dhe gjera te ndryshme, per turmat, etj... A beson ti se ne fytyren tende te rinise gjithshka qe do te ndodhte ishte e shkruar me pare ? Ndoshta une kam dalluar nje shkendize, dicka te nje shkrimtari te ardhshem.

    J. Q. - Cdo fytyre rinore eshte si nje liber, nje liber qe ende nuk eshte shkruar...

    Perktheu Luan Rama
    --- La Madre dei IMBECILI e sempre in cinta...

    ---voudou.. ---

Tema tė Ngjashme

  1. A jeni adhurues te shpejtesive?
    Nga mendimi nė forumin Sporti nėpėr botė
    Pėrgjigje: 94
    Postimi i Fundit: 18-03-2013, 13:44
  2. Tefsir-(komentim suresh)
    Nga Klevis2000 nė forumin Komuniteti musliman
    Pėrgjigje: 20
    Postimi i Fundit: 29-07-2006, 16:14

Regullat e Postimit

  • Ju nuk mund tė hapni tema tė reja.
  • Ju nuk mund tė postoni nė tema.
  • Ju nuk mund tė bashkėngjitni skedarė.
  • Ju nuk mund tė ndryshoni postimet tuaja.
  •