Mendimi juaj per Turbo Folk

[Davius]

Edmond Zhulali: Turbo-folku, muzikë e përpunuar nga joprofesionistë

Në ndryshimet e kohërave dhe tendencave muzikore që përshkojnë çdo vend të botës, e sidomos të Europës, që është përherë në evoluim, edhe vendi ynë është bërë pjesë e tyre.Një prej fushave më të ndjeshme të këtyre ndryshimeve është arti shqiptar, e konkretisht njëri nga artet, ai më i bukuri ndoshta për shumë admirues, pikërisht muzika. Po cilat janë disa nga problemet që ndeshen sot në tregun muzikor shqiptar dhe cili është roli i kompozitorëve dhe i producentëve të muzikës në zhvillimin e muzikës dhe të rrymave të reja muzikore që kanë hyrë në muzikën shqiptare. Ligji për mbrojtjen e të drejtave të autorit sot dhe çfarë ndikimi ka ai në këtë treg që po zhvillohet gjithnjë e më shumë. Si ka evoluar muzika e lehtë shqiptare pas viteve 1990 deri në ditët e sotme dhe në çfarë gjendje ndodhet ajo sot. Për të gjitha këto probleme na foli gjatë një interviste kompozitori i njohur, njëkohësisht edhe drejtor artistik në RTSH, z. Edmond Zhulali.

-Jeni drejtor artistik në RTSH dhe njëkohësisht një nga kompozitorët më të njohur. Cili është mendimi juaj për zhvillimin e muzikës së shqiptare pas vitit 1990 dhe deri në ditët e sotme?

Menjëherë pas vitit 1992, muzika shqiptare dhe shumë fenomene të tjera të jetës pësuan ndryshime të mëdha. Ajo e cila ka ndikuar më shumë është liria e cila ka shoqëruar dhe po shoqëron artistët në veprimtarinë e tyre. Në momentin e parë mendoj që artistët përballen me një konkurrim ose dhe në shumë raste pësuan një zhvillim të madh pasi ishte ballafaqimi me vendet perëndimore. Këto, parë me sy realitetin ku ndodhej Shqipëria, sepse deri në ato vite propaganda që bëhesh thuhej se Shqipëria kishte arritje të mëdha në të gjitha fushat dhe me këtë ballafaqim ne pamë që Shqipëria ndodhej në një pozicion të vështirë në raport me vendet perëndimore në të gjitha fushat dhe natyrisht edhe në atë të muzikës. Ballafaqimet që ndodhën në vitin 1992 ishin rrëqethëse do të thosha, pasi këtu nuk ekzistonte asnjë lloj tregu muzikor që të rregullonte raportin mes artistëve dhe shtetit, gjë e cila në një farë mase vazhdon edhe sot. Por ndikimet e kësaj gjëje u shfaqën që në momentet e para kur kompozitorët, këngëtarët ishin të lirë të bënin krijimet e tyre pa asnjë lloj kornize. Kjo, natyrisht, pati një ndryshim, por sidomos këngët e reja patën një ndikim të rëndësishëm e të shpejtë në publikun shqiptar. Njëkohësisht edhe teknika e re që u fut në realizimin e këngëve pati edhe ajo një ndikim të rëndësishëm.

-Çfarë mendoni për tendencat e reja sot në muzikën shqiptare?

Tendenca kryesore ishte përfaqësimi i rrymave të reja të muzikës, si dhe stili i këngës. Pra, ajo çka lindi si nevojë e krijimtarisë muzikore në fillim të 1992 ishte stilizimi i këngëve dhe kjo ishte një e metë e madhe e kohëve të mëparshme. Në ditët e sotme ka një farë qartësimi, por akoma ka prapë shumë punë për të bërë, sepse rrymat e ndryshme muzikore si pop, rrok, dance etj, natyrisht kërkojnë edhe formacione të ndryshme orkestrale për realizimin e tyre. Kjo mendoj se është pika kryesore muzikore, ku të gjithë kompozitorët, këngëtarët duhet të jenë të qartë pasi duke qartësuar stilimet muzikore neve do të mund të japim vlera shumë të mëdha. Por zhvillimet e këngës në këto vite, në raport me botën perëndimore, po na përball me probleme të mëdha.

-Cilat janë konkretisht këto probleme, që ndeshën sot në tregun muzikor shqiptar?

Problemi kryesor, mendoj unë, është autorësia e këngës. Në qoftë se do të mund të vendoset autorësia në tekstin e këngës e cila është rregullatori numër1ne do të mund të kemi një zhvillim muzikë. Aktualisht këngëtarët shqiptarë kur bëjnë albume në këtë amulli në tregun muzikor shqiptar janë të lirë të marrin këngë nga vendet ballkanike i përkthejnë, i realizojnë dhe çka është më e keqja i paraqesin si këngë shqiptare. Një i ri sot i moshës 15- 16 vjeç nuk e kupton sot se kush është muzika e lehtë shqiptare apo ajo popullore sepse këtu futen këngët greke, serbe , maqedonase përkthehen dhe këndohen si këngë shqiptare. Pra dëmi i parë është ai financiar sepse këtu nuk paguhen tatimet e krijimtarisë dhe dëmi më i madh është ai moral. Në këtë rast ne i shkaktojmë muzikës shqiptare një dëm të pallogaritshëm, duke e tjetërsuar me motive që vijnë nga vende të ndryshme dhe serviren si shqiptare. Ky është një problem i madh dhe kërkon një kundërpërgjigje shumë shpejt nga krijuesit, por edhe nga këngëtarët. Nëse nuk ndodh kjo çdo ditë e më tepër do ta shkatërrojmë muzikën shqiptare. Shtëpitë diskografike, të cilat nxjerrin albume në treg, duhet doemos të kërkojnë autorësinë e çdo kënge. Çdo këngëtar që bën një album të ri nuk mund të dalë në shitje po nuk pati firmën e kompozitorit dhe të poetit. Po të them edhe diçka tjetër: këtu këngëtari ekziston sikur është gjithçka në këngë. Në fakt, këngëtari është thjesht një interpretues dhe po të shikojmë tregun muzikor botëror më të rëndësishëm janë producentët e muzikës, krijuesit dhe realizuesit e albumit dhe pastaj këngëtarët. Ndërsa këtu tek ne këngëtari bën çfarë t’i dojë qejfi, prandaj dua të them se përgjegjësia morale këtu i bie këngëtarit. Pastaj na bën edhe një videoklip dhe na e paraqet si këngë shqiptare. Në radhë të parë, përgjegjësia bie mbi këngëtarin i cili e këndon këngën, pastaj mbi orkestruesin e kështu me radhë. Por në fund të fundit, këta të tjerët marrin lekët dhe nuk kanë shumë përgjegjësi.

-Folëm për tendencat e reja muzikore në Shqipëri. Konkretisht, ç’mendim keni për turbo- folkun, a i shkakton dëme muzikës shqiptare?

Turbo- folku është terminologjia e re që ka dalë jo vetëm në Shqipëri, por edhe në vendet ballkanike. Në rastin tonë, unë do të thosha që ka abuzime të cilat nuk qëndrojnë tek përpunimi i muzikës shqiptare, por tek motivet. Sepse këtu këndohen këngë turbo –folk, por nuk janë shqiptare. Unë personalisht nuk jam kundra përpunimit të muzikës shqiptare. Mendimi im është më mirë të kemi këngë të përpunuara shqiptare në nivel të keq, sesa të kemi këngë të huaja të përpunuara në nivel të mirë. Kështu, përpunimi i këngëve shqiptare është një gjë pozitive, por e keqja është se me përpunimin e tyre merren njerëz jo profesionistë dhe kjo nuk rregullohet me urdhra. Por unë vazhdoj të këmbëngul tek e drejta e autorit. Në qoftë se do të vendoset ligji në muzikën shqiptare nuk do të ketë ndikim të rrymave muzikore të dëmshme. Me sa di unë edhe në disa vende ballkanike ka një përplasje mes profesionalizmit dhe rrymave turbo –folk, tallava etje. Të cilat janë një kopje e shëmtuar e muzikës. Janë një realizim i muzikës pa asnjë vlerë dhe një një nivel të dobët artistik që nuk përfaqësojnë asgjë, por përfaqësojnë momente të alkoolit apo klubeve të natës. Kështu ideja ime për turbo –folkun është se nëse kjo tendencë e re, kjo rrymë muzikore e re bëhet me muzikë shqiptare nuk ka asgjë të keqe. Por është ajo që këtu dëgjoj me muzikën shqiptare është se ajo vjen në formën e tallavani, orientalizmave që nuk kanë lidhje me muzikën shqiptare. Prandaj unë e përkrah muzikën shqiptare duke e përpunuar po me muzikën shqiptare dhe kjo me kalimin e kohës do të përsoset dhe vetë tregu nuk ka urdhërues si në komunizëm. Tregu sot është rregullator vetë. Nëse ti sot nuk bën një krijim të mirë nuk e blen kush, por ajo që dua të theksoj është se nuk duhet të ketë krijime të vjedhura.

-Ç’mendim keni për orkestruesit që orkestrojnë muzikë të rrymës turbo-folk, duke iu përshtatur motiveve ballkanike, si ato serbe?

Ato janë si një shprehje popullore “Gjejnë shesh dhe bëjnë përshesh”. Këtu nuk zbatohen ligjet. Natyrisht, një kompozitor ka përgjegjësinë e tij. Këtu dua të theksoj se unë dhe disa kolegët e mi nuk kemi prekur kurrë as edhe një këngë për ta realizuar në këto kushte. Unë personalisht, kam realizuar këngë 100 % shqiptare. Pra, këta orkestrues e gjejnë ‘sheshin’ dhe nuk u thotë gjë njeri. Ata nuk janë të vetmit fajtorë të kësaj dukurie; ata gjejnë një xhungël dhe futen nëpër xhungël.

-Po për këngëtarët që këndojnë turbo-folk?

Unë e thashë edhe më lart, se përgjegjësit kryesorë të kësaj amullie në muzikën shqiptare janë këngëtarët. Një këngëtar nuk duhet të këndojë një këngë të vjedhur. Ai nuk mund ta këndojë pa marrë leje nga kompozitori. Kjo duhet bërë e qartë që pronari i këngës është kompozitori dhe poeti, këngëtari është një përdorues”e ka marrë me qera”. Ne kemi sot këngët e Vaçe Zelës që po ri këndohen pra vetë këngëtarja bie nga kënga. Të vetmet persona që nuk bien nga kënga janë kompozitori dhe poeti. Këngëtari dhe orkestruesi bëjnë një videoklip dhe krenohen me një këngë të vjedhur. Pra, mendoj se patjetër ligji i mbrojtjes së të drejtave të autorit është i vetmi rregullator dhe moslejimi i botimit të këtyre pa elementet e mësipërm. Vetëm kjo do ta rregullojë muzikën shqiptare dhe do t’i vërë një “stop” degjenerimit dhe shkatërrimit total që po i ndodh muzikës, sidomos asaj popullore.

-Na thoni diçka për krijimin tuaj të fundit, që ndryshe nga herët e tjera i përket muzikës klasike?

Unë, duke qenë një kompozitor profesionist, kam pikësynimet e mia që janë ato të muzikës serioze. Kam krijuar një suitë, që luhet tek koncerti i “Tre Tenorëve” me producent Edmond Tullumanin. Aty mendoj se u prit mirë dhe më ka hapur edhe mua një rrugë tjetër për të dhënë sa më shumë krijimtari. Por me pozicionin e drejtorit artistik që jam aktualisht i angazhuar, i kam vënë vetes detyrë që t’i jap këtij institucioni atë që i ka munguar për shumë vite orkestrës shqiptare.

GAZETA SOT