Apolineri, luftëtari i dashuruar

[Xhuxhumaku]

Më në fund, më 26 dhjetor, një leje autorizon dy dashnorët virtualë që “të takohen”. Apoliner do të qëndrojë në Algjeri, pranë Madalenës dhe familjes së saj, deri më 7 janar 1916. Çfarë ndodh atëherë? Ëndrra e ruajtur me aq zjarr dhe guxim, a i rezistoi realitetit dhe kufijve ordinerë të ndjenjës? Ka të ngjarë që jo

Apolineri, luftëtari i dashuruar

Shekulli

Letrat e Gijom Apolinerit (Guillaume Apollinaire) për Madalenë Pazhenë (Madeleine Pagès) flasin për dashurinë dhe luftën. Një luftë, ajo e 1914-1918-ës, që nuk është vetëm kuadër i tmerrshëm dhe rrethanë e rastit e kësaj dashurie, por vetë motivi i flaktë. Duke parë tek vdisnin shokët e tyre në rrebeshin e zjarrit të mitralozëve, ushtarët e Luftës së Madhe, duke u dridhur duhet të mendonin për orën fatlume që do t’i linte ende gjallë. Padyshim, për aq sa ekzistenca nuk varet veç në fije të perit, dëshira për të jetuar me vrull dhe pasion bëhet edhe më e ngutshme.
Duke lexuar këto letra që përbëhen dhe nga ato për Lunë, dashuria tjetër e madhe në korrespondencën e Apolinerit, nuk mund të bëhet tjetër gjë veçse të lidhen këto dy realitete, lufta dhe dashuria. Ndërsa e para e është e dukshme, verbuese, e jetuar dhimbshëm çdo ditë, tjetra mbetet virtuale, në pritje të pafund për t’u përmbushur dhe në një dëshirë të ethshme për t’u inkarnuar. Luftës që vret trupin, ata i përgjigjen me dashurinë dhe fjalët që i ngrenë në qiell. Dhe kjo marrëdhënie prej ngulmimit të padyshimtë, që i jep krahë letërsisë jashtëzakonisht të lirë të poetit, është thjesht ngjethëse.
“As teatri nuk mund ta japë idenë e bombardimit të frikshëm që purpuroi qiellin papritur, e fishkëllimës së plumbave që përshkojnë ajrin sikur të ishin makina në garë, e shpërthimit djegës të bombave dhe hedhjeve në erë, e kërcëllimave të pashpirt të breshërisë dominuar nga tak-tak-tak-u i mitralozit fqinj”,- i shkruan Apolineri Madalenës më 10 dhjetor 1915. Ky aluzion për “teatrin” është domethënës: estetika është pjesë e perceptimit të poetit. Të gjitha letrat, nga një shkallë në tjetrën, flasin për një vizion, e çojnë në skenën e shkrimtarisë.
Në vijën e parë, nëntoger i këmbësorisë, Apolineri e dinte për çfarë fliste. Pak muaj më vonë, më 17 mars 1916, ai u plagos në kokë. Nuk do të kthehej më në front dhe nuk do të jetë kurrë më i njëjti Gijom. Vdiq më 9 nëntor 1918, në moshën 38-vjeçare. E gjitha ndodh në pak vite, dhe në zhurmën e pandërprerë të luftës. Le të kthehemi pak mbrapa, ku gjithçka është më e shpejtë, me vulën e kohës që rrjedh. Më 2 janar 1915, Apolineri ndodhet në trenin që e shpie nga Nisa në Marsejë, më pas në Nimë për t’u bashkuar me regjimentin e tij të artilerisë. Pikërisht në Nimë, ai do të kalojë me Luizë dë Kolinji-Shatijo (Lunë), një javë pasioni erotik, të zjarrtë, madhështor. Në fund të marsit, ai do ta shohë për herë të fundit, fare pak, gruan e re të çlirët dhe me trille. Ai do të vazhdojë t’i shkruajë, me raste, deri në fund të vitit, por kjo nuk është më veçse “hija e dashurisë së tij”.
Ndërkaq, ai takon në tren Madalena Pazhenë, merr anijen për në Marsejë për t’u kthyer në shtëpinë e saj, afër Oranit, ku ajo është mësuese letërsie. Është 22 vjeç, vajza e madhe e një familje me shumë fëmijë. “Është i gjatë, po, i gjatë, me këmbë pak të shkurtra dhe bustin e rëndë; mban një kasketë të hedhur pas.” Kështu e përshkruan ajo në parathënien e botimit të parë të letrave (jo të plota dhe të prera prej sa), i vitit 1952.
Duke u nisur nga ky takim i vetëm, i përkorë dhe jetëshkurtër në tren, Apoliner, qysh nga pranvera e vitit 1915, angazhohet me “udhëtaren e njomë me qerpikë të gjatë” në një korrespondencë që shumë shpejt do të marrë përmasa sipas oreksit të tij dashuror, seksual, thuajse vigan. Lufta gjithashtu bëhet burim ku ai merr energji dhe i shtohet dëshira: “Tmerri tragjik, errësira e frikshme, trupat e tmerrshëm në llogore, zorrët dhe gropat e predhës ma shtojnë dëshirën për të të dashur...” “Rrokullisjet e baticave/gjëmimi i artilerive ku trajta e turpshme e topave përmbush dashurinë e tmerrshme të popujve...”, shkruan ai në një nga “Poemat sekrete” që i kushtohen, njëlloj si dhe letrat, gruas së re. Në një poemë tjetër, “llogorja” shndërrohet në trup të bardhë dhe ravijëzon një seks fantastik femëror, “më e gjatë se gjarpëri më i gjatë, e gjatë sa të gjithë trupat e të vdekurve vendosur njëri pas tjetrit”. Ose ky ëndërrim melankolik i luftëtarit të dashuruar: “Xhufka jote është e vetmja bimësi që më shkon ndër mend këtu ku nuk ka bimë.”
Apolineri digjet, rënkon, flet për gjithçka, për asgjë, për letërsinë, për artin, për “Pikason, artistin e madh, por pa asnjë skrupull”, dhe mbi të gjitha, për trupin e paepur të të dashurës së tij epistolare. Ai e ëndërron këtë trup, e krahason me atë të të dashurës tek Kënga e Këngëve, ose me ato të mitologjisë, Afërditës, Hermionës, Fedrës..., e rikrijon, e pushton, e skllavëron vetëm nga forca e mendimit dhe gjuhës së tij flakëruese. Ai lëshohet në këtë lidhje të qëndrueshme me Madalenën, duke e kryer gjithçka në distancë, edukimin e tij sentimental dhe sensual. Letrat e Madalenës nuk janë, por merret me mend se para retiçencave (ajo është po aq e rezervuar sa ç’ishte Luja e pacipë), ajo nuk vonon që të pohojë, atë çka përputhet me guximin e fjalëve, duke ndarë të paktën një pjesë të etheve erotike me letërkëmbyesin e saj. Me këtë rast mund të habiteshim për konceptet martesore pak normative të shkrimtarit, apo për prirjen për ta lidhur shoqen e tij me zinxhirët e skllavërisë dashurore, për të deklaruar vendosmërisht vendin burrëror të zotit dhe padronit. Në fund, ai përpunon një vizion të vërtetë mistik dhe erotik. Morali i tij merr një formë paradoksale: “Pak njerëz janë dashuruar ose ata që e kanë bërë kanë vepruar në mënyrë të jashtëligjshme dhe sipas vesit. Ai shprehet se si dy shpirtëra sillen me virtyt, por në një mënyrë po aq të plotë, pasionante sa dhe ata që veprojnë sipas vesit.”
Lorenc Kampa, në parathënien e këtij botimi të ri të plotësuar “Letra për Madalenën” ka të drejtë kur flet për “intuitën fondamentale të poetikës apolineriane: bashkimi i rregullit me aventurën”.
Më në fund, më 26 dhjetor, një leje autorizon dy dashnorët virtualë që “të takohen”. Apoliner do të qëndrojë në Algjeri, pranë Madalenës dhe familjes së saj, deri më 7 janar 1916. Çfarë ndodh atëherë? Ëndrra e ruajtur me aq zjarr dhe guxim, a i rezistoi realitetit dhe kufijve ordinerë të ndjenjës? Ka të ngjarë që jo. Apolineri rikthehet në front, në Shampanjë. Ai do t’i shkruajë përsëri letra të “dashurës së tij të adhuruar”. Por një fill është këputur në mënyrë misterioze. Plaga e marsit në vazhdim dhe kjo luftë që për të sa zgjat aq edhe merr fund, do t’ia ndryshojnë rrënjësisht të gjitha perspektivat. Kështu, ky timon i mrekullueshëm sensual dhe dashuror që përfaqësonte Madalena reshti së shfrytëzuari joshjen e tij.




30/07/2005
KATEGORIA: Kulture.