Njėzet e dy korona: Elbasani
Jan dhe Cora Gordon
1925
(Jan dhe Cora Gordon kanė qenė dy autorė anglezė tė famshėm nė vitet 20-30 tė shekullit tė kaluar. Vizituan vende tė shumta dhe bėnė portretet e tyre me pėrshkrime e ilustrime. Ndėr dy bashkėshortėt Jan Gordon ishte shkrimtari, e shoqja grafistja e piktorja. Kėshtu botuan libra tė shumtė me ilustrime pėr vende tė afėrta e tė largėta. Pėrmendim: Piktorė modernė frėngė, Tė varfėr nė Spanjė, Anabas me gomar nė Spanjė, Dy endacakė nė Langėdok, Dy endacakė nė Ballkan, Dy endacakė nė Shqipėri. Nga ky libėr i fundit janė marrė teksti nė vijim dhe ilustrimet e zonjės Gordon.)
Hymė nė Elbasan nė tė perėnduar tė diellit, tė rraskapitur. Udhėrrėfyesi ynė vazhdonte tė ecte me opingat e tij tė buta, sikur tė njėmbėdhjetė orėt e ecjes dhe Qafa e Krrabės tė kishin qenė jo mė shumė se njė shėtitje pėr shtatėdhjetė vjetėt e tij.
Nė vėshtrim tė parė Elbasani dukej si njė qytet i mbledhur kruspull. Njė radhė e ulėt pemėsh mjaftonte tia fshihte shikimit tė gjitha ndėrtesat e tij, pėrveē dy minareve qė i kishin shpėtuar tėrmetit tė vitit 1920 dhe majave tė qiparisave tė mbjella pėrqark oborrit tė xhamisė. Kaluam pėrmes lagjeve me mure tė verbra qė karakterizojnė tė gjitha qytetet muslimane dhe u kuturisėm nė rrugicat e ngushta drejt sė vetmes bujtinė tė cilėn Mislim Haxhiu, udhėrrėfyesi plak, e quajti si tė pėrshtatshme pėr sėrėn tonė. Mirėpo sapo vumė kėmbėn brenda, u ndodhėm nė njėfarė stalle pa ndriēim e pa ajrisje. Njė djalosh thatim, qė fjalorin e fjalėve tė huaja e kishte tė pėrmbledhur nė njė fjalė tė vetme gjermanishte: niks, na ngjiti, apo mė mirė na shtyu nėpėr njė shkallė leqendi qė mbahej mbi shtylla druri. Kati i sipėrm pėrbėhej nga njė dhomė e ndarė me parete druri nė kthina tė vockla. E gjitha i ngjante mė shumė njė koshereje tė braktisur.
Gjithė duke pėrdorur fjalėn e vetme gjermanishte qė dinte, e cila sipas modulimit tė zėrit merrte kuptime tė ndryshme, djaloshi na uroi mirėseardhjen si bujtės me pagesė. Hanxhiu, njė tip i shėndoshė e mjekėrosh me feste tė bardhė, shami tė verdhė, jelek tė zi, kėmishė gurkali, brez tė kuq, pantallona gėshtenjė, ēorape tė gjelbra, njė sahat tė madh prej argjendi, gjerdhan e dy unaza tė stėrmėdha, caktoi njė ēmim tė arsyeshėm nė shqip; paguam e i lamė lamtumirėn udhėrrėfyesit tonė plak Haxhi, duke u pėrgatitur qė tė kalonim njė javė nė Elbasan.
Vendosėm tė dilnim vetėm, pėr tė gjuajtur ndonjė darke tė mirė, nėpėr rrugėt qė tanimė ishin zhytur nė terr. Dielli kish perėnduar e dyqanet po i mbyllnin qepenat: nga ato pak hajate ende tė hapura ndriēonin drita varrezash, aty ku ndonjė blerės i vonuar kryente me ngut pazaret e fundit. Fenerė tė dobėt me vajguri shpėrndanin nėpėr qytet disa regėtima qė dukeshin sikur kėrkonin ndihmė kundėr natės, ashtu si flakėrimat e fundit qė lėshon njė anije para se tė mbytet nė oqean; por ne u dhamė me guxim nėpėr labirintin e gurtė e tė errėt tė Elbasanit.
Si erdhėm rrotull njė copė herė, u gjendėm para njė restoranti qė na u duk tipik. Arkitektura ishte aq e vjetėr, saqė habiteshe se si mund ta mbante ende nė kėmbė katin e sipėrm trenaja e ngrėnė nga vitet. Brenda, njė radhė pjatash zinku ishin vendosur mbi njė mur tullash, mes tė cilit ishte hapur njėfarė hullie, e mbushur tani me gaca tė ndezura qė i mbanin tė ngrohta gatimet. Dy radhė tė gjata tryezash me bango anash secila prisnin myshterinjtė qė ende skishin ardhur, e qė nuk dukeshin se do tė vinin ndonjėherė, po tė gjykoje nga atmosfera e lokalit. Njė fener me vajguri qė nxirrte tym i jepte dhomės mė shumė se ndriēim, njėfarė ngrohtėsie tė kuqėrremtė. Po tė kishim pasur mė pak uri, do ta kishim bindur stomakun pėr mė tutje; por kur kalėron njė ditė tė tėrė pa vėnė asgjė nė gojė, guximi gastronomik kthehet nė aventurė; kėshtu qė hymė brenda. Por u befasuam, pasi kuzhina nė pėrgjithėsi ishte e mirė, sidomos kur vjen nga egėrsitė kulinare tė Bosnje-Hercegovinės.
Mė nė fund, si e rreshtėm urinė, u ngritėm dhe pyetėm nė shqipen tonė mė tė mirė:
Sa kushton?
Tė dy kamerierėt me pėrparėse pambuku lara-lara shkuan tė kėshilloheshin nė qoshen mė tė errėt.
Njėzet e dy, tha mė nė fund njėri.
Njėzet e dy ēfarė? pyetėm ne.
Ventidue pėrsėriti kamerieri italisht.
Sdi italiansk ia ktheu ime shoqe. Nuk e njoh italishten. Flisni shqip. Njėzet e dy ēfarė?
Kėrkesa pėr ti shtuar njė emėr numėrorit ishte mėse e pėrligjur. Nė Durrės kishim paguar me lireta italiane, kurse nė Tiranė liretat nuk qarkullonin mė; aty pranonin vetėm ar ose argjend. Po tė kishim paguar nė lireta, darka do tė na kushtonte katėr shilinga; por me korona argjendi ēmimi ngrihej nė tetė. Kėshtu qė kėmbėngulėm, pasi morėm si pėrgjigje hungėrimat mė tė ēuditshme, ndoshta mė e keqja orvatje pėr tė folur italisht qė na kishin kapur veshėt ndonjėherė; pastaj ata kaluan nė njė gjermanishte guximtare si mosozot. Do ti kishte zgjidhur tė gjitha vėshtirėsitė fjala e vetme liretė ose koronė; mirėpo su dėgjua mė shumė se njė kuaēitje bretkosash, krejt e pakuptueshme edhe sikur tė dy tė kishin folur me radhė njėri pas tjetrit.
Mė sė fundi, i pashpresė, nxora nga xhepi njė monedhė ari dhjetė fragėshe dhe prita pėrfundimin. Ajo u vlerėsua plot njėzet e dy korona, apo dyzetekatėr lireta. Po prisja tė mė kthenin kusur, por djaloshi e futi monedhėn nė xhep dhe na uroi natėn e mirė.
Mė duket, tha ime shoqe ndėrsa ktheheshim nė hotel tė mėrzitur, duke u penguar nėpėr gurėt e kalldrėmit, qė Elbasani ėshtė tmerrėsisht i shtrenjtė. Nuk mund tė rrimė gjatė nė kėtė vend.
Nė Hotel Adriatik hanxhiu dekorativ doli nga njė zgavėr e errėt pėr tė na uruar personalisht natėn e mirė. Pėrqark mureve tė dhomėzės nė katin e parė flinin myshterinjtė mė tė varfėr, nė mindere tė ulta, tė mbėshtjellė nė mbulesat e tyre si nėpėr qefinė, prej nga dilnin vetėm kėmbėt; arritėm tė ngjiteshim deri nė kthinėn tonė dhe ramė nė shtrat me njė frikė shtypėse, qė nė tė vėrtetė doli e papėrligjur.
Tė nesėrmen shkuam te prefekti i Elbasanit pėr ti shprehur nderimet tona e pėr ti dorėzuar letrėn prezantuese tė ministrit. Pasi pimė kafenė e mirseardhjes, nisi bashkėbisedimi, me komplimentat e zotit prefekt, njė burrė shtatlartė, me fytyrėn e rrahur nga dielli dhe mustaqe tė gjata, lidhur me zotėsinė e sime shoqeje nė tė folurėn shqip. Na falėnderoi qė patėm vendosur tė vizitonim vendin e tij, na vuri nė dispozicion automobilin e vet, kuajt, policinė, gjithė mjetet e prefekturės nė pėrgjithėsi. Mė sė fundi, duke ledhatuar mustaqet, pyeti:
Mė thoni tani: sa paguat dje mbrėmė pėr darkėn?
Pyetja na gjeti nė befasi. Nuk kishim folur me askėnd.
Vėrtet paguat gjysmė napoloni?
Po, zotėri.
Aha! E dija! briti prefekti me njė buzėqeshje sipėrane. Pa mė thoni, ēfarė hėngrėt? Sa pjata?
Ia renditėm menunė. Supė, bukė, mish, pilaf, kos dhe njė shishe birrė.
Prefekti bėri hesapin me gishta.
Njėmbėdhjetė ose dymbėdhjetė korona, e preu. Pastaj, me njė zemėrim nė rritje: Sa gjė e shėmtuar, e pabesueshme, e papranueshme! Mė vjen shumė keq. Ju shprehim ndjesėn tonė dhe tė tė gjithė shqiptarėve tė ndershėm etj. etj.
Pasi mbaroi biseda me prefektin, shkuam te kryetari i bashkisė. Pas ceremonisė sė detyrueshme me kafe, u nderuam me dy cigare tė dredhura nga vetė gishtat e funksionarit tė lartė, morėm falėnderimet qė vendosėm tė vizitonim Shqipėrinė e sė fundi, pasi u kryen ritet paraprake, kryetari i bashkisė bėri pyetjen qė nuk e linte tė qetė:
Ėshtė e vėrtetė qė paguat dje mbrėma gjysmė napoloni pėr darkėn? Sa pjata hėngrėt?
Aritmetika e kryetarit tė bashkisė dha tė njėjtat rezultate si ajo e prefektit. Zemėrimi i tij ishte po aq i sinqertė, ndjesa qė kėrkoi po aq e thellė.
(vijon nesėr)
Pėrgatiti e pėrktheu: Ardian Klosi
27/07/2005
KATEGORIA: Kulture.Shekulli.
Krijoni Kontakt