Tradita e Shenjtë: Rruga që të shpie në shtëpi

[Albo]

nga i Nderuari Dorraine S. Snogren, me një hyrje nga Peshkopi Efrem

Hyrje

I nderuari Dorraine Snogren ka qenë një pastor "United Methodist" për më shumë se 30 vjet. Në vitet e fundit, ai ka filluar të ndjejë gjithmonë e më shumë se shumica e të Krishterëve sot, edhe pse mund të kenë një farë nderimi për historinë e Kishës, janë në fakt injorantë në lidhje me këtë trashëgimi. Kjo injorancë mund të shpjegohet në shkallë të gjerë nga vetë afrimi ndaj Krishtërimit që e vë theksin tek liria e individit për të dalë me besimet e veta, të prirura vetëm nga interpretimi i tij i Biblës. Mesazhi i Krishterë, i prerë nga trashëgimia e tij, po bëhet gjithmonë e më shumë arbitrar dhe i pafund.

Një Protestant Ungjillor që dëshiron që të bëjë një studim të historisë së Kishës duhet që të kapërcejë disa vështirësi. Ky artikull është një regjistër i një studimi të tillë, vështirësitë e hasura dhe konkluzionet që e prezantuan vetë veten. Artikulli u shkrua nga një prift Protestant si një ndihmë për të formuluar përfundimet e veta, që ti ndante edhe me anëtarët e komunitetit të tij.

Në kapitullin e dhjetë të Veprave të Apostujve, lexojmë rrëfimin në lidhje me Kornelius centaurionin, një romak që jetonte në mes romakëve në Qesari, qendra administrative e gjithë Judesë, i cili ishte "një njeri i devotshëm që jetonte me frikën e Perëndisë me gjithë familjen e tij, ndihmonte të vobektët dhe i lutej gjithmonë Perëndisë." (Veprat 10:2), që e kish zakon të agjeronte deri në orën e nëntë (v. 30). Nga këto rrëfime, ai është i denjë për t'u lavdëruar, siç na shkruan edhe Shën Pavli në Letrën e tij drejtuar Romanëve, "..lavdi, nder e paqe cilitdo që bën të mirën, Judeut më parë e pastaj Grekut. Sepse te Perëndia nuk ka anësi." (Romanëve 2:10-11). Virtyti ka vlerën e tij kudo që ta gjesh. Megjithatë, këto virtyte nuk mjaftojnë, pa besimin në Krishtin dhe pranimin në Kishën e Tij. Para se të takonte Apostullin Petër, Korneliusi as nuk kish dijen e duhur në lidhje me Zotin, as nuk u mësonte të tjerëve të vërtetën. Por Zoti, duke parë zellin e tij në ato gjëra që dinte, dhe duke parë edhe sa me vullnet ai e përqafonte të vërtetën, bëri të mundur që ai të njihte Krishtin në një mënyrë të çuditshme. Pasi Korneliusi kishte agjeruar deri në orën e nëntë të ditës, dhe ishte duke u lutur, një Engjëll iu shfaq duke i shpallur se lutjet dhe ndihmat e tij për të vobektët ishin ngjitur lart para Vetë Perëndisë për një përkujtim, dhe e urdhëroi që të takonte Apostullin Petër, i cili do t'i rrëfente se çfarë duhet të bënte. Apostulli Petër ishte përgatitur për vete që të priste korrierët nga Korneliusi në një vegim dhe zë që i kish thënë, "Atë që e pastroi Perëndia, mos e quani njeri të zakonshëm", dhe ishte urdhëruar nga Perëndia që të shoqëronte korrierët e Korneliusit.

Në një mënyrë të tillë të jashtëzakonshme Apostulli Petër u takua me Korneliusin, dhe pasi dëgjuan Apostullin Petër, Korneliusi dhe ata që ishin së bashku me të besuan menjëherë dhe u pagëzuan. Shën Joan Gojarti, në komentin e këtij pasazhi, ka shkruajtur: "... Ai që nuk anashkaloi Maginë, as Ethiopianin, as hajdutin, as prostitutën, si mund të anashkalojë ata që bëjnë punë të drejta, dhe kanë vullnet." Drejtësia e Korneliusit nuk u anashkalua nga Perëndia; e përgatiti atë që të merrte Ungjillin dhe në këtë mënyrë t'i bashkohej Kishës, brenda së cilës gjendet përmbushja dhe shpërblimi i asaj drejtësie.

I Nderuari Dorraine Snogren me të drejtë shkruan, "... duke qenë se Perëndia me hirin dhe mëshirën e Tij na ka takuar këtu ku jemi duke e adaptuar Veten për t'iu përshtatur rethanave tona unike fetare dhe kulturore, në asnjë mënyrë kjo nuk do të thotë se Ai e ka braktisur planin e Tij origjinal." E vërteta gjendet në Kishe, dhe ata që duan ta kuptojnë të vërtetën duhet të mblidhen të gjithë rreth Kishës. Nëse Zoti e ndriçoi dhe shpëtoi Korneliusin në një mënyrë kaq të çuditshme, edhe pse ai ishte nga rradhët e paganëve, merreni me mend se sa më shumë do të bëjë Ai që të ndihmojë ata në rradhët e bashkësisë Protestante.

Sa të zellshëm duhet të tregohemi ne orthodhoksët, që kemi trashëgiminë e "besimit, që u qe trasmetuar shenjtorëve njëherë e përgjithmonë"(Jude 1:3), që na e sollën Apostujt dhe që u ruajt brenda Kishës deri në ditët tona si një Traditë e gjallë dhe e shenjtë. Dhe sa duhet të gëzohemi kur shohim se me sa zell të madh i Nderuari Dorraine Snogren e ka kërkuar të vërtetën, dhe e gjeti atë brenda Kishës Orthodhokse.

Para disa vjetësh, njëri prej katër djemve të Nderuarit Dorraine Snogren hyri në Manastirin e Shpërfytyrimit të Shenjtë ku u hirotonis edhe murg, duke marrë emrin Filaret. Që prej atëherë, tre vëllezërit e At Filaretit janë konvertuar në Orthodhoksi. Vëllai i tij i madh, Andrea, një ish prift Methodist, së bashku me gruan e tij Aleksandra dhe dy fëmijët e tyre, Krista dhe Hilari, jetojnë në Wentworth, New Hampshire, dhe janë anëtarë të Kishës së Fjetjes së Hyjëlindëses, në Concord, New Hampshire. Një vëlla tjetër, Joani, me gruan e tij Valeria dhe djalin Nikolla, jetojnë në Washington D.C., dhe janë anëtarë të Kishës së Shën Kozmait të Etolisë, në Riverdale, Maryland. Një vëlla i tretë, Konstandini, jeton në Brookline, Massachusetts, dhe ndjek shërbimet si tek Manastiri i Shpërfytyrimit edhe tek Kisha e Shën Anës, në Roslindale, ku merr pjesë në korrin e Kishës.

Që nga koha e së shkruarit të këtij artikulli, i Nderuari Dorraine Snogren ka dhënë dorëheqjen si prift i Kishës United Methodist, dhe së bashku me gruan e tij Ruth kanë lëvizur në Konkord, New Hampshire, ku kanë në plan të bëhen anëtarë të Kishës së Fjetjes së Hyjëlindëses atje.

+ + +

[Albo]

Jam rrugës drejt Kishës Orthodhokse. Për mua ky është një udhëtim që nuk do të kish bërë vaki. Ku kam qenë nuk duket se të lë të kuptosh se ku jam duke shkuar. Ja tek jam, një ungjillor, karizmatik, Protestant, që i ka shërbyer Zotit me besnikëri për më shumë se tridhjetë vjet si një prift "United Methodist", që tani po konsideron mundësinë e të bërit Orthdhoks. Sikur nuk ka kuptim, apo jo? Ka plot kuptim kur fillon e kupton kuptimin dhe funksionin e Traditës në Kishën e hershme.

Unë besoj se Tradita është pengesa më e madhe që një Protestant duhet të kalojë në ndjekje të shprehjes historike dhe authentike të Besimit. Dhe nëse eksperienca ime është sadopak tipike, sapo që të filloni të kuptoni Traditën siç kuptohej dhe shprehej në Kishën e hershme, ajo Tradita që deri dje ishte pengesë, i hap udhën asaj Traditës që është një hartë e rrugës që të çon në shtëpi tek Orthodhoksia.

Siç mund ta merrni me mend, deklarime të tilla kanë nevojë për shumë shpjegime. Më lejoni të filloj ta bëj këtë menjëherë.

[Albo]

PJESA I: KUPTIMI DHE FUNKSIONI I TRADITËS

Georges Florovsky, njëri prej theologëve dhe shkrimtarëve më të shquar të shekullit tonë, tha se ai nuk do ta izolonte veten vetëm brenda epokës së tij.[1]

Ky mendim nuk është vetëm provokativ por edhe turbullues. Sepse të izoluarit e vetes brenda epokës sonë, është pikërisht ajo që po bëjnë shumica e të Krishterëve sot. Ne jemi injorantë në lidhje me trashëgiminë tonë shpirtërore. Ne e kemi shkëputur veten nga rrënjët tona shpirtërore.

Mund të sjellim ndër mend se ka patur Etër Kisha, por jemi komplet injorantë se çfarë kanë thënë ata. Kujtesa jonë e Shtatë Këshillave Ekumenike të Kishës venitet akoma më shumë, edhe pse vendimet, përkufizimet dhe udhëzimet e Këshillave u kuptuan si mendja e pandryshueshme e Shpirtit mbi të cilën e gjitë Kisha do të gjente sigurinë dhe vetveten përgjithmonë.

Me fjalë të tjera, segmente shumë të mëdha të Krishtërimit nuk po përfitojne prej asaj që Kisha ka qenë, ka thënë apo ka bëre. Ne nuk po ndërtojmë mbi mendjen e Shpirtit, e cila u kërkua me aq besim dhe u mbrojt me aq kujdes të madh nga parardhësit tanë shpirtërorë. Ne po jetojme e po mendojmë sikur Kisha nuk ekzistonte derisa erdhëm ne ose se Kisha e së shkuarës është e pavend dhe e parëndësishme. Për shumë veta Kisha duket sikur mori fund me Veprat 28 dhe nuk u rishfaq deri në Reformimin e shekullit të XVI, ose për disa të tjerë, nuk u rishfaq deri në shekullin e XX.

Çfarë jam duke thënë është thjeshtë se shumë prej nesh e kemi shkëputur veten nga ajo që Kisha e ka quajtur Traditë të Shenjtë. Kjo nuk ka krijuar vetëm një gjendje anemike midis nesh, por ka deformuar në mënyrë drastike konceptin tonë të Kishës. Kur disa prej miqve të mi thonë, "Sa mirë do të ishte që të ishim si Kisha e hershme", kam frikë se ata nuk e dinë se çfarë po kërkojnë dhe do t'u mungonte dëshira që të ndiqnin deri në fund të vetmen rrugë që të shpie tek ajo. Siç e shihni, është Tradita e Shenjë që na sjell lidhjen tonë të gjallë me të shkuarën. Ne mund të jemi si Kisha e hershme, por jo pa Traditën e Shenjtë. Vetëm ajo e "bën bashkohore" të shkuarën me integritet. Vetëm ajo na prezanton me mendjen e Shpirtit, që asnjëherë nuk është në kundërshti me vetveten.

Megjithatë e pranoj, se për shumë njerëz, Tradita shihet si e shoqëruar me anë negative. Flet për rregulla dhe ligje të krijuara nga njerëzit; për gjëra të vjetëruara, të pavend, dhe të zyrtarizuara; për ide të çuditshme që e kanë vendin në muzeum. Flet për një aderim strikt në të shkuarën që na pengon lirinë tonë për të ndjekur erën e freskët të Shpirtit të Zotit. Por mbase më dëmtuesja nga të gjitha është aproria se Tradita flet për gjëra që vetë Jisui i dënoi në mënyrë të prerë. Njerëzit në një mënyrë të gabuar e barazojnë dënoncimin e Jisuit për "traditën e pleqve" me Traditën e Shenjtë të Kishës. Ata nuk mundin që të shohin se ato rregulla njerëzore zëvendësonin dikur Ungjillin, ndërsa traditat e Kishës përbëjnë kornizën që na hap Ungjillin ne.

Ne zakonisht mendojmë për traditën si diçka që na ka ardhur nga e shkuara. Ajo është Traditë e Krishterë, por është shumë më tepër se aq. Tradita e Shenjtë ka të bëjë me Besimin që Zoti ynë e ndau me Apostujt dhe të cilin, që prej kohëve apostolike, është kaluar brez pas brezi brenda Kishës. Është ai kuptim dhe ato praktika që janë testuar për një kohë të gjatë dhe kanë qënë përherë të gjalla. Por më lejoni të jem më specifik.


Të Kuptuarit e Përbashkët

Tradita, para së gjithash, ka të bëjë me një masë materiale, një të kuptuar të përbashkët, një mënyrë të pranuar të interpretimit dhe marrjes së Besimit. Rëndësia e këtij uniteti të marrë me mend shihet qartë tek Shkrimi i Shenjtë. Apostull Pavli u apelon me pasion të Krishterëve në Korinth, "Tani vëllezër, ju bëj thirrje në emër të Zotit tonë Jisu Krishtit, të flisni që të gjithë të njëjtën gjë dhe të mos keni ndasi midis jush, por të jeni plotësisht të bashkuar, duke pasur një mendje dhe një vullnet." (1 Kor. 1:10). Ai insistoi se të gjithë liderat e Kishës "që mban fort fjalën besnike siç i është mësuar, që të jetë në gjëndje me doktrinën e shëndoshë të këshillojë dhe bindë ata që kundërshtojnë."(Tit. 1:9). Lutjet e Zotit tonë për unitet tek Joani 17 ka të bëjë krejtësisht me pasuesit e tij të shenjtëruar "me të vërtetën" (v. 17). Dhe përsëri, premtimi i Tij për të qenë prezent me ata që mblidhen në Emrin e Tij që predikohet me fjalët e Tij, "Po ju them gjithashtu se, në qoftë se dy prej jush bien në ujdi mbi tokë të kërkojnë çfarëdo gjëje, kjo do t'u jepet atyre nga Ati im që është në qiej."(Matt. 18:19). Dhe pastaj sigurisht që kemi edhe referencën e pashoq të Pavlit për "Është një Zot i vetëm, një besim i vetëm, një pagëzim i vetëm" (Efesianëve. 4:5)

Që nga koha e Zotit tonë filloi të zhvillohet një trup i së vërtetës, një interpretim i veçantë i ndodhive hyjnore; dhe liderat e Kishës që prej kohës së Apostujve ishin të dhënë pas ruajtjes dhe ndërtimit mbi atë "traditën" e shenjtë. Kështu, Apostull Pavli shpall, "Prandaj, vëllezër, qëndroni dhe mbani porositë që mësuat, me anë të fjalës ose me anë të letrës sonë." (II Thesal. 2:15). "Ju përgëzoj", u drejtohet Pavli besimtarëve të Korinthit, "sepse ju... i ruani traditat ashtu siç ua përcolla unë" (I Kori. 11:2). [2]

Dhe kështu, Shën Vinsenti i Lerinsit përsërit të njëjtin qëndrim të Kishës së hershme në lidhje me fenë kur ai vetë shkruajti: "Duhet të ruajmë atë që është besuar kudo, gjithmonë dhe nga të gjithë." [3]


Mendja e Kishës

Duke e parë Traditën si përfshirëse e të kuptuarit të përbashkët, një apel për kthim tek Tradita bëhet gjithashtu edhe një apel për kthim në mendjen e Kishës. Është kryeqyteti i të menduarit të Kishës. Kështu, Ati grek i shekullit IV, At Athanasi inkurajon një peshkop të Kishës: "Le ti kthejmë sytë nga vetë tradita, mësimi, dhe besimi i Kishës Katolike që nga fillimi, qe vetë Zoti na dha, që Apostujt predikuan, dhe Etërit ruajtën. Mbi këto është themeluar Kisha." [4]

Falenderoj Perëndinë që Kisha ka një mendje. Është e shëndetshme. Mban mend. Nuk harron. Ka një të kuptuar eklestiale që jeton brenda Kishës. Ne nuk kemi përse të jemi "të lëkundur dhe të transportuar nga çdo erë doktrine, nga mashtrimi i njerëzve, nga dinakëria e tyre nëpërmjet gënjeshtrave të gabimit,"(Efes. 4:14).

Herë pas here dikush sugjeron se Kisha e hershme u bë shumë shpejt një apostat, por kjo ështe kaq e papajtueshme me integritetin dhe me të cilin mendja e Kishës është mbajtur. Nëse ka patur ndonjëherë "fondamentalistë", në kuptimin e mirë të fjalës, ata jetuan pikërisht në ata shekujt e hershëm. Ata ishin kokëfortë për të mbrojtur të vërtetën. Kur u duhej të merreshin me heretikët, mbrojtësit e Besimit gjithmonë i apeluan mendjes së Kishës, atij Besimi që na u dhurua dhe u mbajt me aq besnikëri.

Kështu që në vend që të bëhej një apostat, e kundërta ndodhi në fakt. Siç e tha një shkrimtar, "Në ekonominë hyjnore të Përkujdesjes u lejua që ç'do formë herezie që do të infektonte Kishën, do të nxirrte në dritë principin esencial dhe do të sillte edhe kundërshtimin e besimtarëve. Prandaj, dëshmia e të vërtetës primitive ishte e sigurt dhe e regjistruar: gjuha e orthodhoksisë katolike u zhvillua dhe u përkufizua, dhe pikat e referimit të besimit u ngritën për një kujtesë të vazhdueshme për të gjitha brezat."[5]

Kështu kemi Shën Ireneun(130–215) që shkruan për Polikarpin:

"Por Polikarpi jo vetëm që ishte udhëzuar nga Apostujt dhe bisedoi me shumë që kishin parë Krishtin, por u caktua gjithashtu nga Apostujt e Azisë si peshkop i Kishës në Smirnë, të cilin e kam takuar vetë në vitet e rinisë sime, se ai brodhi (tokën) për një kohë të gjatë, dhe kur ishte në moshë shumë të thyer, e la këtë jetë me lavdinë e vuajtjeve të martirizimit, pasi u kish mësuar të tjerëve gjithnjë gjërat që kish mësuar nga Apostujt, të cilat Kisha na kish dorëzuar, dhe janë vetëm këto që janë të vërteta. [6]

Shën Ireneu deklaron më tej se Besimi i vërtetë "ruhet brenda Kishës nga Apostujt nëpërmjet dorëzimit të priftërinjve"[7] Kjo flet për Kishën që mban të njëjtin Besim me një zë ashtu siç na e kanë lënë Apostujt dhe siç e kanë ruajtur dëshmitarët paraardhës.

Duke reflektuar mbi mendjen e Kishës, një shkrimtar e shprehu kaq bukur në fjalë:

"Ne ruajmë Doktrinën e Zotit të pakorruptuar dhe aderojmë në mënyrë të patundur në Besimin që Ai na solli, dhe e mbajmë të pacënuar nga ceni dhe zvogëlimi, si një Thesar Mbretëror, dhe një monument të çmuar, pa i shtuar ndonjë gjë, as pa hequr ndonjë gjë prej saj.[8]

Kështu që ti apelosh Traditës do të thotë ti apelosh mendjes së Kishës, në një të kuptuar eklesiatikal; me të vërtetë, është lidhja jonë e gjallë me plotësinë e përjetimit të Kishës. Është e gjithë jeta e Kishës e transferuar nga vendi në vend dhe nga brezi në brez sikur të ish e frymëzuar dhe udhëhequr nga Shpirti i Shenjtë. "Sepse tradita që shpreh zërin e gjithë Kishës është gjithashtu zëri i Shpirtit të Shenjtë që jeton brenda Kishës." [9] Sa ngushëlluese dhe siguruese është të qënit pjesë e rrjedhës së ndërgjegjes, lumit të së vërtetës.


Atërore si dhe Apostolike

Të kuptuarit tonë të Traditës zgjerohet më tej kur e kuptojmë se Kisha e hershme e konsideronte veten si Atërore dhe Apostolike. Apostujt dhe Etërit ishin bashkuar së bashku. Etërit ishin theologët, mësuesit e Besimit me pak fjalë, të cilët Zoti i ngriti që të jepnin përkufizimin e së vërtetës të regjistruar në Shkrimin e Shenjtë. Ata e ruajtën dhe e zhvilluan Besimin me ndihmën e vazhdueshme të frymës të Shpirtit të Shenjtë.

Libri i Veprave fillon me Llukain që i kujton lexuesit se në ungjillin e tij të shkruajtur më parë, ai "u morr me gjithçka që Jisui filloi të bëjë dhe të na mësojë" (Veprat 1:1). Implikimi është se Perëndia e vazhdoi ndihmën dhe predikimet për një kohë të gjatë edhe pas Ngjitjes së Tij në Qiell. Kjo është konform asaj që Jisui u premtoi dishepujve të Tij se pas largimit të Tij, "Kur të vijë Shpirti i së vërtetës, Ai do t'u drejtojë në gjithë të vërtetën" (Joani 16:13). Kisha besonte se një prej fakteve kritike të ndihmës së Shpirtit të Shenjtë ishte tek dhe prej Etërve të Besimit. [10]

Mendja e Kishës dhe konformiteti ndaj Traditës së Etërve janë sinonime. Heretikët u gjykuan nga Kisha sepse ata nuk kishin Etër. Ata ishin novatorë; mendimi i tyre nuk ishte për ruajtjen e Traditës që Shpirti na kish shfaqur dhe që Etërit na kishin ruajtur. Dhe kështu, murgu i shekullit të XVIII, jeronda Paisij, e përmbledh mirë në një letër drejtuar një shokut të tij:

"Të lutem dhe të kërkoj me gjithë zemër që të kesh besim të patundur tek Etërit dhe tek mësimet që ata na dhanë, sepse ata janë dakord në të gjitha aspektet me Shkrimet Hyjnore dhe me mendjet e të gjithë mësuesve ekumenikë dhe gjithë Kishën e Shenjtë, sepse një Shpirt i Shenjtë i vetëm punonte brenda tyre." [11]


Shkrimi i Shenjtë dhe Tradita

Padyshim se aspekti më shqetësues i Traditës për Protestantit është marëdhenia e Traditës me Shkrimin e Shenjtë. Protestanti e vendos Shkrimin e Shenjtë mbi Kishën. Duket sikur Kisha u krijua për Biblën, kur në realitet Bibla u krijua për Kishën. Duhet që të filloni të kuptoni se Bibla dhe Tradita nuk janë dy shprehi të ndryshme të besimit të Krishterë. Tradita e Shenjtë është burimi i Shkrimit të Shenjtë. Bibla na është dhënë nëpërmjet Traditës. Tradita e Shenjtë është besimi kurse Shkrimi i Shenjtë është vetëm një shprehi e tij

Mesazhi i Shkrimit të Shenjtë nuk iu dha njeriut në letër apo me shkrim. Fjala e Zotit u vendos në fillim në shpirtrat e njerëzve; fjalët e Tij u gdhendën dhe u shtypën në shpirt dhe jo në letër. Mesazhi i Zotit tonë na u prezantua në fillim gojarisht dhe vetëm më vonë u shkruajt në letër (lexo Llukai 1:1-3).

Fjala e Zotit filloi të zhvillohej dhe të merrte një formë dhe shprehi specifike herët në Kishë. Një kuptim i përbashkët, një "traditë", nëse mund ta quajmë kështu, filloi të zhvillohej nën lidershipin e Shpirtit të Shenjtë. Apostujt dhe të konvertuarit e tyre predikuan dhe themeluan kisha përgjatë gjithë botës së Mesdheut dhe u lanë trashëgimi Traditën gojore (lexo Veprat 2:42; II Thes. 2:15, 3:6, etj.).

Disa mund të thonë se, "A nuk doli Tradita jashtë kontrollit dhe imponoi shumë ngarkesa të tepërta mbi Biblën?" Është e vërtetë se doktrina të veçanta filluan të marrin forma që vetëm sa aludohen në Bibël (shembull, Trinia). Forma specifike të adhurimit dhe praktikës filluan gjithashtu të zhvillohen, si ritet e Pagëzimit dhe Kungimit. Etërit ama, gjithmonë folën për to si me origjinë "Apostolike". Ju vjen në ndihmë që të mendoni mbi të ashtuquajturat "shtesa" të Biblës si diçka e hequr nga biografia. Një biografi nuk e mbulon të gjithë jetën e subjektit. Askush nuk duhet të thotë se meqenëse kjo apo jo nuk zihet në gojë në biografi, prandaj, nuk ka ndodhur. Shën Vasili (330–379) foli për këto gjëra si "misteret e pashkruajtura të Kishës", të cilat të gjitha ishin duke lulëzuar në shekullin e IV dhe kuptoheshin nga njerëzit si të kishin një autoritet dhe domethënie të madhe dhe konsideroheshin jetike për ruajtjen e Besimit të vërtetë. [12] "Disa gjëra i kemi nga mësime të shkruajtura,", thosh Shën Vasili, "të tjera i kemi marrë nga Tradita Apostolike që na është dorëzuar në formën e një misteri; dhe të dyja këto gjëra kanë të njëjtën forcë për devocionin ndaj Zotit."[13]

"Por, a nuk duhet të jetë Kisha e njëjtë me Kishën e Apostujve? Kisha në Veprat e Apostujve na shfaqet kaq e thjeshtë." Kjo është njësoj si të krahasoh foton tënde tani që je bërë burrë me foton kur ke qënë fëmijë. Ka një korrespondim, por do të ishte krejtësisht gabim nëse paraqitja juaj do të kish mbetur e njëjtë. Fara ka një pemë të tërë të fshehur në vogëlsinë e saj. Teksa fara fillon të rritet, ndryshime fenomenale fillojnë të ndodhin. Sidoqoftë, identiteti dhe vazhdimësia e farës asnjëherë nuk humbet. Edhe nëse pema jeton për 100 vjet, 200 vjet apo më shumë, çdo gjethe që do të dalë do ta ketë patur origjinën dhe ekzistencën tek ajo fara e vogël fare prej të cilës pema lindi. Farat e mollës nuk prodhojnë kallinj misri. E njëjta gjë edhe me Kishën. Ungjilli fillon si një farë, por sapo zë rrënjë dhe zhvillohet, ndryshimet fillojnë të ndodhin. Shpirti, ama, nuk e kundërshton Vetveten; kështu zhvillimi i Kishës në vet-ndjesinë, doktrinën, dhe praktikën e vetë i duhej të ish përpikmërisht në një linjë me mendjen e Shpirtit ashtu si Ai njihej dhe shprehej gjithmonë.

Meqënëse një ide është e vjetër nuk e bëri atë automatikisht autentike. Një gjë u bë pjesë e Traditës së Shenjtë vetëm nëse një konsensus i të kuptuarit i të vjetërve mund të demonstrohej në një mënyrë të kënaqshme. Dhe ky konsensus, si i tillë, nuk ishte përfundimtar nëse vazhdimësia e tij mbrapa në kohë nuk mund të çonte në një origjinë Apostolike. [14]

Tradita asnjëherë nuk u pa si një shtesë për Shkrimin e Shenjtë; ishte mjeti i të kuptuarit dhe të shprehurit të kuptimit të vërtetë të Shkrimit të Shenjtë. Prandaj Tradita është interpretuesi i vërtetë i Shkrimit të Shenjtë. Ne do të thoshim se Tradita është Shkrimi i Shenjtë i kuptuar drejt.


Shkrimi i Shenjtë i Kuptuar Drejt

Është e rëndësishme që të kuptoni se Kisha ekzistonte përpara se Dhiata e Re të shkruhej. Pak nga pak Ungjijtë dhe Letrat filluan të shfaqen. Një shkrimtar bëri këtë obzervim me vend:

"Për më tepër, kur marrim në konsideratë se sa pak "libra" apo dorëshkrime kish në ato kohë, dhe faktin se përveç shkrimeve të sinqerta kish edhe ungjij të tjerë dhe tekste të shkruara nën emrin e Apostujve, është e lehtë të kuptosh se sa e rëndësishme Tradita e gjallë e Kishës ishte në ruajtjen e besimit të vërtetë të Krishterë. Rëndësia primare e Traditës tregohet thjeshtë nga fakti se duhej të vinte shekulli i V që Kisha të vendoste përfundimisht cilat libra në qarkullim duhej të shikoheshin si me të vertetë të frymëzuara nga shfaqja e Zotit. Prandaj Kisha vetë vendosi për përbërjen e Biblës".[15]

Duke qenë se Kisha përkufizoi përmbajtjen e Biblës, duhet ti drejtohemi Kishës për të mësuar interpretimin e Bibles.

Jo, kjo nuk do të thotë se ne nuk mund të lexojmë Biblën vetë dhe ta dëgjojm Zotin teksa na flet kur lexojmë. Por nga ana tjetër, "interpretimi privat" (II Petër 1:20) nuk është kurrë baza e autoritetit. Gjykimi i interpretimeve të Shkrimeve të Shenjta kurrë nuk duhet të jetë një gjykim privat, por duhet të jetë një gjykim në harmoni me mendjen e Kishës siç shprehet në Traditën e Shenjtë.

Është Kisha ajo prej së cilës Bibla merr autoritetin e saj te plotë, sepse ishte Kisha ajo që vendosi në fillim se cilat libra përbëjnë një pjesë të Shkrimit të Shenjtë; dhe është vetëm Kisha ajo që mund të interpretojë Shkrimet e Shenjta me autoritet.[16]

Kur dikush thotë këtë më lart, e vendos atë në një kurs përplasje me atë që beson sot shumica absolute e të Krishterëve Perëndimorë. Sot ne i kemi përulur kryet kultit të individualizmit krenar. "Unë besoj çdo gjë që më pëlqen", ose "Askush nuk më tregon mua se çfarë të besoj përveç Shpirtit të Shenjtë", dëgjohen shpesh herë pas here. Ne i ri-interpretojmë lirshëm mësimet e Krishtit sipas shijeve tona personale, të prira vetëm nga kënaqësia personale. [17] Siç e thotë edhe Gergoges Florovsky, "Ne jemi në rrezik të humbjes së unikalitetit të Fjalës së Zotit gjatë proçesit të ri-interpretimit të vazhdueshëm.".[18] Ne mund të predikojmë shpëtimin në Krisht, por është një shpëtim në një izolim egocentik nga Kisha. Siç e kanë vënë re disa, Protestanti duke protestuar Papën e ka ngritur çdo individ në rangun e një Pape të pagabueshëm. Opinioni privat mbretëron.

Mesazhi i Krishterë po bëhet gjithmonë e më shumë i pafund dhe shfaqet si një mësim më shumë në serinë e mësimeve të hershme dhe të reja. Dhe e gjithë kjo sepse "pa Kishën, mundësia është e hapur për një numër të pafund të kuptimeve nga më arbitrarët dhe nga më vetë-kontradiktorët."[19] Sepse "besimi i Krishtit bëhet i qartë dhe i përkufizuar për njeriun vetëm kur ai beson në mënyrë jo-hipokrite në Kishën; vetëm atëherë ruazat e këtij besimi janë të qarta, vetëm atëherë besimi qëndron i pastërt nga pilogu i gjepurave të mendimeve dhe gjykimeve te mundshme të vullneteve të lira.".[20]

Ne kemi nevojë për Biblën. Ne kemi nevojë për Traditën. Ne kemi nevojë për Kishën. George Cronk në librin e tij "Mesazhi i Biblës" e përmbledh atë bukur:

"Meqënëse Shkrimi i Shenjtë na është dhënë në kontekstin e traditës, duhet gjithashtu të lexohet, interpretohet dhe kuptohet brenda këtij konteksti. Dhe meqënëse siç e kemi kuptuar, tradita është jeta dhe përjetimi i plotë i Kishës, prej këtej rrjedh se Kisha është interpretuesi i vetëm autoritativ i Biblës. Krishti është themeluesi dhe koka e Kishës, dhe Kisha është Trupi i Krishtit (lexo Efes. 4:1-16 dhe 5:21-33). Kjo do të thotë se Krishti jeton brenda saj, frymëzon dhe udhëheq Kishën e Tij nëpërmjet Shpirtit të Shenjtë. Krishti, brenda dhe nëpërmjet Kishës, na jep interpretimin e duhur të Biblës dhe aspekteve të tjera të Traditës së Shenjtë. Është vetëm brenda Traditës së gjallë të Kishës dhe frymëzimit direkt të Shpirtit të Krishtit ku interpretimi i duhur i Biblës mund të bëhet. [21]

[Albo]

PJESA II: PËRMBAJTJA DHE AKTUALITETI I TRADITËS

Gjithçka që kemi thënë deri më tani ka të bëjë me përkufizimin e Traditës dhe njohjen e rolit të saj në Kishë. Por nuk mund të ndalemi me kaq. Çështja më kritike me të cilën përballemi nuk ka të bëjë me çfarë do të thotë Traditë, por me atë se çfarë na mëson Tradita. Sapo fillojmë të zhvillojmë një lloj vlerësimi për Traditën, detyrohemi që të përballemi edhe me mesazhin e saj. Për një ungjillor tipik Protestant, kjo eksperiencë mund të jetë kërcënuese dhe destabilizuese. Detyrohemi që të rimendojmë disa pasazhe nga Shkrimi i Shenjtë, të vëmë në pikëpyetje disa prej bindjeve tona që i kemi besuar për një kohë të gjatë, dhe të rivlerësojmë të kuptuarit tonë të jetës shpirtërore. Dhe kështu fillojmë të kuptojmë se falë "Perëndimifikimit", ne kemi humbur, deri në një farë mase, "mendjen e shkrimit të shenjtë", idiomën e Biblës.[22] Në dritën e Traditës së Shenjtë ne shfaqemi turpësisht të çakorduar.

Është e dukshme se ky artikull nuk mund të shërbejë për të trajtuar të gjithë shtrirjen e përmbajtjes së Traditës; ky subjekt është tepër i gjerë. Sidoqoftë, teksa fitova besim në integritetin e Traditës si udhërëfyesen time, arrita të zbuloj tre hapësira specifike të mendimit të cilat jo vetëm që mbushën mendjen time me çudi, por gjithashtu më sfiduan mënyrën tim të menduarit dhe më drejtuan akoma më shumë drejt Orthodhoksisë. E kam fjalën për të kuptuarit e Kishës së hershme në lidhje me Episkopinë, Pagëzimin dhe Kungimin. Më lejoni të ndaj me ju disa prej zbulimeve të mia në këto tre fusha dhe le të shikojmë se si të kuptuarit tonë në lidhje me këto fusha krahasohet me të kuptuarit e Kishës së hershme.


Vendi i Peshkopit

Shumë njerëz sot tërhiqen nga disa kisha që e anashkalojnë formalitetin dhe strukturën në favor të spontanitetit dhe barazisë. Ata kanë keqkuptimin se kjo reflekton edhe jetën autentike të Kishës së hershme.[23] Sikur të ishte vërtet kështu, atëherë çfarë të bëjmë me mendimet e Klementit, Peshkopit të Romës në fund të shekullit të I? Ai na jep një shikim të mprehtë të jetës së kishës që jo vetëm bën fjalë për rregull dhe organizim në adhurim, por ai duket se i shikon rregullat e Levitikut si një ilustrim të adhurimit të Krishterë.

Zoti ka urdhëruar që ofrimet dhe shërbimet të bëhen me kujdes, dhe të bëhen në kohët dhe stinët e duhura, dhe jo në mënyrë të çrregullt dhe kuturu... Priftit të lartë i janë caktuar shërbime të veçanta, priftërinjve u është caktuar vendi i tyre, dhe Levitët [shembull dhiakët] kanë punët e tyre që u janë caktuar. Besimtarët e thjeshtë respektojnë rregullat e besimtarit të thjeshtë. [24]

Më duket shumë interesante që ai zë në gojë "besimtarin e thjeshtë", duke bërë kështu një dallim midis klerit dhe bashkësisë.

Pastaj kemi edhe shkrimin e Ignatit. Ai u emërua si Peshkop i dytë i Antiohut rreth vitit 69 Pas Krishtit. Kjo e bën atë një dëshmitar shumë të hershëm, aq të hershëm sa ne nuk mund ta anashkalojmë dot traditën sepse vetë ai ishte një dishepull i Apostullit Joan. Jeta e tij shkon mbrapa në kohë deri në rrënjët e Besimit tonë, dhe prandaj, duhet të merret shumë seriozisht.[25] Ajo që zbulojmë në shkrimet e tij është theksi i madh që ai i vë unitetit dhe dorëzimit në autoritetin kishtar të përfaqësuar kryesisht nga Peshkopi. Ai thotë se pa Peshkopin nuk ka Kishë, nuk ka Pagëzim, nuk ka Kungim; Peshkopi qëndron në krye të adhurimit të përbashkët, dhe po ka priftërinj(presbiterë), ata bëjnë siç i mëson Peshkopi. [26] Por le ta lëmë Ignatin që të flasi vetë:

"Ju këshilloj, të jeni gjithmonë të epur për tu sjellë sipas mësimeve të Perëndisë; me peshkopin që ju prin si përfaqësuesi i Zotit, me priftërinjtë që përfaqësojnë këshillin e Apostujve, dhe dhiakëve... që u është besuar një shërbim ... kështu që mos bëni asnjë gjë pa peshkopin dhe pa priftërinjtë. Dhe mos t'u shkojë mendja se ato që ju bëni vetë sipas mendjes tuaj janë për t'u lavdëruar: por bashkohuni në një lutje, një përgjërim, një mendje, një shpresë; me dashuri dhe gëzim të pafaj... Kur i dorëzoheni peshkopit sikur t'i dorëzoheshit Jisu Krishtit, është e qartë për mua se ju nuk jetoni më si njerëz të thjeshtë por siç na mëson Jisu Krishti... Po ashtu, të gjithë njerëzit të respektojnë dhiakët ashtu siç nderojnë Jisu Krishtin, ashtu siç duhet të respektojnë peshkopin si përfaqësues i Atit, dhe priftërinjtë si këshill të Zotit dhe si grup Apostujsh; pa këto nuk mund të kuptohet kisha".[27]

Duhet të mbajmë parasysh që në fillim kish vetëm një Kishë në një komunitet të caktuar. Dhe, siç del qartë edhe nga leximet e mësipërme, ata takoheshin të gjithë së bashku në një vend rreth një Peshkopi. Siç thotë Georges Florovsky: "Mund të konstantohet me siguri të plotë se ... çdo komunitet lokal drejtohej nga një Peshkop, dhe ai ishte drejtuesi kryesor, mbase dhe i vetmi, i të gjitha sakramenteve për besimtarët e tij në Kishë."[28] Por kur numri i të Krishterëve u rrit dhe një vend i vetëm takimi i këtij lloji ishte i pamundur, komuniteti i besimtarëve u nda në një rrjet bashkësish që vareshin nga peshkopi. Priftërinjtë(Pleqtë) zëvendësuan Peshkopin dhe u bënë ndihmësit e tij fuqiplotë, por vetëm me anë të sakramentit episkopal të vënies së duarve të peshkopit mbi kokën e tyre, pasi vetëm kështu gjithë bashkësia ruante lidhjen e gjallë me Peshkopin si organi i dobishëm i unitetit të Kishës.[29]

Ireneu ishte një tjetër Peshkop i lindur rreth vitit 130 Pas Krishtit. Argumenti i tij kundër heretikëve të kohës së tij ishte se e vërteta që duhej pushtuar ishte e vërteta e ruajtur në kisha nëpërmjet stafetës së Peshkopëve. Me një konfidencë të madhe ai thotë: "Mund ti zëmë në gojë me rradhë ata që u caktuan peshkopë në Kisha nga Apostujt dhe pasuesit e tyre deri në ditët tona." Ai pastaj renditi Peshkopët, duke përdorur Kishën e Romës dhe stafetën e Peshkopëve të saj si shembull. Kjo pjesë m'u duk edhe më intigruesja. Ai tha:

"Apostujt e bekuar, pasi e themeluan dhe ndërtuan kishën [e Romës], i caktuan Linusit detyrën e Peshkopit. Pavli e zë në gojë Linusin në letrën e tij për Timotheun. Ai u pasua nga Anakletusi, pas të cilit u emërua Klementi në postin e peshkopit, i treti në listë që prej Apostujve. Ai jo vetëm që i kish parë Apostujt e bekuar, por edhe ishte këshilluar prej tyre, dhe predikimet e tyre i kumbonin akoma në vesh, dhe tradita e tyre ishte ende para syve të tij".

Pasi renditi edhe disa pasues të tjerë, ai përfundon duke thënë:

"... dhe tani Eleutherus, udhëheq Selinë e Shenjtë, i dymbëdhjeti që prej Apostujve. Në këtë mënyrë dhe me anë të kësaj stafete Tradita Apostolike e Kishës dhe predikimet e së vërtetës kanë ardhur deri në ditët tona."[30]

Me të vërtetë interesante! Po, Kisha e hershme ishte në lëvizje falë Shpirtit të Zotit, por jo pa një plan dhe pa një strukturë të zhvilluar dhe jo pa një lidership të dukshëm, të njohur nga të gjithë dhe të thirrur nga qielli.

Kjo i jep përgjigje pyetjes se pse libri i Veprave i jep një rëndësi kaq të madhe Apostujve. Përse e ka emrin Veprat e Apostujve? Pse nuk e kanë titulluar Veprat e të gjithë besimtarëve të mbushur me Shpirtin e Shenjtë? Menjëherë pas vdekjes së Judës, apostujt u ndjenë të detyruar që të emëronin një apostull të ri. Duhet që të ishin dymbëdhjetë. Pastaj erdhi Pentekosti dhe gjithë Apostujt u mbushën me Shpirtin e Shenjtë. Filloi një "ringjallje karizmatike" në një sens autentik atëror dhe apostolik, duke përmbushur kështu fjalët e Vetë Krishtit, "Nuk do t'iu braktis; Do të vij tek ju... Por Ngushëlluesi, Shpirti i Shenjtë, Të Cilin Ati do ta dërgojë në Emrin Tim, Ai do t'u mësojë gjithçka, dhe do t'u kujtojë gjithçka që unë ju mësova." (Joani 14:18,25). Por çfarë ndodhi? A do të thotë kjo se gjithë ky rizgjim shpirtëror bëri që secili të krijonte bashkësinë e vetë të pavarur, apo mbase edhe kishën e vetë? Jo. Lexojmë: "Dhe ata ia dedikuan veten mësimeve të Apostujve dhe vëllazërisë, ndarjes së bukës dhe lutjeve" (Veprat 2:42). Kisha ishte sakramentale; njerëzit iu nënshtruan Apostujve dhe së shpejti do të gjenin të njëjtën siguri, ushqim, dhe lidership tek Peshkopët që ishin pasuesit e pamohueshëm të Apostujve.

Si ungjillorë me shpirt të lirë që jemi, çfarë bëjmë me këtë informacion? Të guxojmë të nxjerrim në dritë Stafetën Apostolike? Çfarë do të mendonin ata liderat e hershëm për lëvizjet tona të pavarura e sipas qejfit? A korrespondon të kuptuarit tonë të Kishës, lidershipit të saj, autoritetit të saj, dhe funksioneve të saj me të kuptuarit e Kishës së hershme?

Por le t'i lëmë pezull për pak minuta të gjitha pyetjet e mësipërme dhe le të hidhemi në një çështje tjetër. E kam fjalën për të kuptuarit e Pagëzimit nga ana e Kishës së Hershme.


Kuptimi i Pagëzimit

Të gjitha shkrimet e shumta të antikitetit na drejtojnë në një fakt të pamohueshëm, se Kisha e hershme ishte një Kishë sakramentale si në theologji edhe në praktikë. Alexander Schmemann e shpreh bukur. Ai thotë: "Kjo rilindje-misterioze e dyfishtë nga uji dhe nga Shpirti dhe ndarja e bukës - nuk ishin thjeshtë një shërbim ceremonial por burimi, përmbajtja, dhe vetë zemra e Krishtërimit primitiv."[31]

Shkrimet e Shenjta i bëjnë shumë referime Pagëzimit dhe në një mënyrë të tillë që e vendos Pagëzimin si një pjesë jetike e përjetimit të shpëtimit të besimtarit.

- Përshkrimi i Jisuit i lindjes së re si një lindje prej ujit dhe Shpirtit u kuptua nga Kisha e hershme si uji i Pagëzimit të shenjtë (Joani 3:5).

- Jisui duke u caktuar dishepujve të Tij detyrën që të shkojnë në mbarë botën e të bëjnë dishepuj duke i pagëzuar ata. (Matt. 28:19)

- Petri, ditën e Pentekostit, u tha besimtarëve të komunitetit të tij se rruga e vetme për të dalë nga mëkati dhe për në jetën e mbushur me Shpirt ishte duke "u penduar dhe pagëzuar" (Veprat 2:38).

- Ananiasi e njihte rëndësinë e Pagëzimit që evenditohet kur i kërkuar me ngulm të konvertuarit Saul: "Çfarë po pret? Ngrihu dhe pagëzohu, dhe pastro mëkatet e tua, në Emër të Tij" (Veprat 22:16).

- Kërkesa me ngulm e Pavlit për Romanët ishte që ata të mos harronin se çfarë ngjau në Pagëzimin e tyre:

"A nuk e dini se të gjithë ne që jemi pagëzuar në Jisu Krishtin u pagëzuam në vdekjen e Tij? U varrosëm së bashku me Të me anë të Pagëzimit në vdekje... duke ditur se njeriu ynë i vjetër u kryqëzua me Të, që trupi i mëkatit mund të shkatërrohet dhe që ne të mos i shërbejmë më mëkatit."(Rom. 6:3, 4a, 6).

Dhe mund të vazhdojmë më tej me citimet nga Shkrimet e Shenjta (disa referenca të tjera janë I Kor. 6:11; 10:2; 12:13; Titusi 3:5; I Pet. 3:21; Heb. 10:32.) Megjithatë, është edhe një referencë tjetër që është shumë sugjeruese. E kam fjalën për Mark 16:16: "Ai që beson dhe është pagëzuar, do të jetë i shpëtuar." Edhe pse disa prej këtyre vargjeve janë hequr në disa prej teksteve të hershme, është prapësëprapi tejet e rëndësishme pasi na fal ne një shikim se si Kisha e hershme e shikonte Pagëzimin.

Është e dukshme nga këto referenca se Pagëzimi nuk ishte një copë kostum apo bizhuteri që vishej vetëm sa për sy e faqe. Ishte shumë kritik për të kuptuarit dhe të përjetuarit e shpëtimit. Pagëzimi ishte shumë më tepër se një dëshmi publike. Nuk përfaqësonte vetëm një sjelljen e njeriut por edhe sjelljen e Zotit. Ju siguroj që këtë lloj të kuptuari do ta gjeni në të gjitha shkrimet e hershme. Ka dëshmi plot sa të duash.

Më vinë ndër mend edhe shkrimet e Shën Justin Martirit, që lindi në fund të shekullit të parë. Në Apologjinë e tij të Parë, një mbrojtje e besimit dhe praktikës së Krishterë, ai zë në gojë zhytjen e trefishtë në Emër të Trinisë, për të cilën ishin vendosur tashmë udhëzime specifike për kandidatët dhe pasoheshin nga lutja dhe agjerimi për gjithë kishën. Ai flet për Pagëzimin si një "larje" dhe "ndriçim". Dhe kini parasysh se kjo është shkruajtur që në brezin e parë pas Apostujve. Le ta lëmë Justinin që të flasi vetë:

"Do t'u shpjegoj tani metodën tonë se si ia dedikojmë veten Perëndisë pasi kemi rilindur me anë të Krishtit... . Të gjithë ata që pranojnë dhe besojnë si të vërteta gjërat që mësohen dhe thuhen nga ne, dhe vendosin që të t'i zbatojnë këto mësime në jetën e tyre, mësojnë se si të luten dhe të kënaqin Perëndinë, si të agjerojnë për faljen e mëkateve të tyre të mëparshme, ashtu si edhe ne bashkohemi me ta në lutje dhe agjerim. Pastaj i sjellim në një vend ku ka ujë, ku ata rikrijohen ashtu si ne: sepse ata bëjnë pastrimin në ujë në Emër të Atit Zot dhe Perëndi e të gjithëve, dhe të Shpëtimtarit tonë Jisu Krisht, dhe të Shpirtit të Shenjtë". [32]

Pak më poshtë ai vazhdon duke thënë:

"Dhe këtë [rit] na e kanë mësuar Apostujt për këtë arsye. Duke qenë se gjatë lindjes ne lindëm pa dijeninë apo zgjedhjen tonë, por falë bashkimit të prindërve tanë, dhe rritemi me vese dhe mësime të këqija; në mënyrë që të mos mbetemi fëmijët e nevojës dhe të injorancës, por të mund të bëhemi fëmijët e zgjedhjes dhe dijes, dhe të mund të marrim në ujë faljen e mëkateve të bëra, emri i Atit Perëndi shpallet mbi kryet e atij që është penduar për mëkatet e bëra dhe që zgjedh të lindi përsëri".

Pastaj ai flet përsëri për thirrjen Trinitare dhe thotë, "Dhe kjo larje quhet ndriçim sepse ata që i mësojnë këto gjëra ndriçohen në të kuptuarit e tyre... ai që është i ndriçuar është i larë" [33]

U preka kaq shumë kur lexova për herë të parë thënien e Justinit, "Dhe këtë [rit] na e kanë mësuar Apostujt...". Thjeshtë vetëm këto fjalë i fal autoritet tepër të madh gjithçkaje që ai po thotë. Shkëlqyer vërtet!

Një dorëshkrim i njohur si Bariu i Hermasit u shkruajt në vitin 100 Pas Krishtit, rreth 10 vjet pas fjetjes së Apostullit Joan. Bariu shkruan:

"Ata e kishin të nevojshme që të ngjiteshin nëpërmjet ujit, në mënyrë që të vinin në jetë; sepse ndryshe nuk mund të hynin dot në Mbretërinë e Zotit, vetëm duke flakur tej vdekshmërinë e jetës së mëparshme. Në këtë mënyrë, edhe ata që kishin fjetur e morrën vulën e Birit të Zotit dhe hynë në Mbretërinë e Zotit. Sepse, ai tha, para se njeriu të mbajë Emrin e Birit të Perëndisë, ai është i vdekur. Por kur e merr vulën, ai e lë mënjanë vdekjen dhe përsëri merr jetën. Vula pra, është uji. Ata zhyten në ujë të vdekur dhe dalin jashtë si të gjallë." [34]

Po, Kisha e hershme besonte tek Pagëzimi si një pjesë kryesore e përjetimit të shpëtimit. Siç e shpreh aq bukur edhe Shën Joan Gojarti, "njerëzit e tjerë peshkojnë duke nxjerrë peshk nga uji, kurse ne të Krishterët peshkojmë duke e hedhur peshkun në ujë". [35]

Nuk kemi se si të mos na bier në sy se si forma e Pagëzimit kishte zënë vend mirë në Traditën e Kishës. Alexander Schmemann në librin e tij të mrekullueshëm "Prej Ujit dhe Shpirtit", na kujton se në Kishën e hershme nuk kish ndarje më dysh midis formës dhe substancës së Pagëzimit. Për Kishën e hershme forma e Pagëzimit ishte mjeti nëpërmjet të cilit esenca shfaqej, komunikohej, dhe përmbushej. E shprehu në mënyrë grafike kur shkruajti:

"Dhe Kisha e hershme, përpara se të shpjegojë, - nëse i shpjegon fare - të gjitha "pse-të", "çfarë do-të", dhe "si-të" e kësaj vdekjes dhe ringjalljes në pagëzimore, thjeshtë e dinte se në mënyrë që të ndjekësh Krishtin, duhet që në fillim të vdesësh dhe lindësh përsëri me Të dhe në Të; se jeta e Krishterë fillon me të vërtetë me ngjarjen në të cilën, si në të gjitha ngjarjet e tjera gjenuine, vetë dallimi midis "formës" dhe "esencës" nuk është gjë tjetër veçse një abstraktim i pavend. Gjatë Pagëzimit - sepse është një ngjarje - dallimi midis formës dhe esencës, "të bërit" dhe "të ndodhurit", shenja dhe kuptimi i saj koniçidojnë, sepse qëllimi i njërës është pikërisht të jetë tjetra, të dyja së bashku ta shfaqin dhe përmbushin atë. Pagëzimi është ajo që përfaqëson sepse çfarë përfaqëson - vdekja dhe ringjallja- është e vërtetë... I tillë është ky përjetim i dukshëm i Kishës së hershme, kaq qëndror, kaq i madh, kaq tërëpushtues, kaq direkt, aqsa në fillim ajo as nuk e "shpjegoi" atë, por e pa si një burim dhe kusht i të gjitha shpjegimeve, gjithë teologjive." [36]

Më duket e vështirë për të mos thënë e pamundur që të anashkalohen dëshmitë e hershme. Më duket po aq e vështirë të imagjinoj se theksimi i fortë dhe i ngritur i Dhiatës së Re mbi Pagëzimin mund të ketë lindur si të kuptuarit e thjeshtë të një dëshmie publike, që përfaqëson vetëm veprimin e njeriut.

Por le të hidhemi tek pika e tretë që më tërhoqi vëmendjen herët dhe më bëri të kuptoj më shumë se sa shumë jemi larguar nga të menduarit dhe të praktikuarit e Kishës së hershme. E kam fjalën për Kungimin (Eukaristi).


Roli Qëndror i Kungimit

Kungimi(Eukaristi) ishte në qendër të adhurimit të Kishës. Ishte "sakramenti i sakramenteve" tek i cili drejtohej gjithçka në Kishë dhe prej të cilit gjithçka rridhte.

Kisha i mori shumë seriozisht dhe fjalë për fjalë fjalët e Jisuit "Ky është Trupi Im" dhe "Ky është Gjaku Im" (Matt. 26:26,27). Dhe përsëri, "Unë jam buka e gjallë që zbriti nga Qielli; kushdo që do të hajë nga kjo bukë, do të jetojë përgjithmonë; dhe buka që unë do t'u jap për jetën e kësaj bote është Mishi Im" (Joani 6:51). Dhe përsëri tek Joani 6:56, "Ai që do të hajë mishin Tim dhe do të pijë gjakun Tim jeton në Mua, dhe Unë në të."

Po e citoj edhe njëherë Martirin Justin. Kini parasysh se këto fjalë u thanë vetëm 50 vjet pas fjetjes së Apostujve, dhe pasuesit direkt të Apostujve ishin akoma gjallë dhe ishin udhëheqës në shumë Kisha.

"Dhe këtë ushqim ne e quajmë Eukarist, të cilin vetëm ai që beson si të vërteta gjërat që ne ju mësojmë mund ta shijojë, kush është larë me ujin që është për larjen e mëkateve dhe rikrijim, pra kush jeton ashtu siç ka urdhëruar Krishti. Ne nuk e shohim këtë ushqim thjeshtë si ujë dhe pije të zakonshme, por si vetë Shpëtimtarin tonë Jisu Krisht, që mishëroi Fjalën e Perëndisë dhe u bë mish e gjak për shpëtimin tonë, prandaj na kanë mësuar se ushqimi që bekohet nga lutja e fjalës së Tij, prej së cilit falë shndërrimit gjaku dhe mishi ynë ushqehen, është mishi dhe gjaku i Jisuit që u mishërua. Sepse Apostujt, në kujtimet e shkruajtura vetë, të cilat quhen Ungjij, na kanë dhënë ne atë urdhër që iu dha atyre: Jisui mori bukën dhe pasi Ai i dha falënderime Zotit, tha, "Këtë bëjeni për kujtimin Tim, ky është Trupi Im" dhe pastaj në të njëjtën mënyrë mori kupën dhe pasi i dha falënderime Zotit, Ai tha: "Ky është Gjaku Im" dhe ua dha vetëm atyre të pinë". [37]

Shën Ignati, që u emërua si Peshkopi i dytë i Antiohut rreth vitit 69 Pas Krishtit, kur shkruante kundër njerëzve që mbajnë pikëpamje të çuditshme dhe jo-orthodhokse, ka shprehur: "Ata i qëndrojnë larg Eukaristit dhe lutjes sepse ata nuk e njohin Eukaristin si mishin e Shpëtimtarit tonë Jisu Krisht i cili vuajti për mëkatet tona." [38] Ireneu (lindur në vitin 130) e mbështet këtë mendim kur shkruan: "Sepse kur buka, që vjen nga toka, merr thirrjen e Perëndisë, atëherë nuk është më thjeshtë bukë por Eukarist, që përbëhet nga dy gjëra, një tokësore dhe një qiellore..."[39]

Murgu i shekullit të XIV, Nikolla Kabasilasi, e shpreh kaq bukur të kuptuarit jetëgjatë të ndikimit shpirtëror të Eukaristit, kur Eukaristi kuptohet, afrohet dhe administrohet siç duhet:

"O çudi e gjithë çudirave, bashkimi i shpirtit të Krishtit me shpirtin tonë, vullneti i Tij bëhet një me vullnetin tonë, mishi i Tij bëhet mishi tonë, gjaku i Tij rrjedh në venat tona. Çfarë shpirti ky shpirti jonë kur pushtohet prej shpirtit të Tij, kur vullneti ynë bëhet rob i vullnetit të Tij, kur balta jonë merr flakë nga zjarri i Tij! [40]

Fjalët e mësipërme se Eukaristi(kungimi) duhet të "kuptohet, afrohet dhe administrohet siç duhet" ishin zgjedhur me kujdes. Para disa kohësh isha duke dhënë mësim në një klasë në kishën time dhe diskutimi u kthye tek roli qëndror i Eukaristit në adhurimin e të Krishterëve të hershëm. Një nga nxënësit e mi, duke e ditur që kisha jonë kungonte vetëm njëherë në muaj, më pyeti se përse ne nuk kungojmë më shpesh. Përgjigjia ime ishte se shpeshësia e Kungimit nuk e bën Kungimin tonë njësoj me atë të Kishës së hershme, sepse ne na mungon konteksti shpirtëror që i jep kuptim Kungimit. Sa e vërtetë kjo, sidomos kur kungimi shihet nga disa si një mbrëmësore përkujtimore. "Të kuptohet, afrohet dhe administrohet siç duhet" është tepër kritike.

Sipërmarjet skolastike për të dalluar se kur dhe si vera dhe buka bëhen Trupi dhe Gjaku i Zotit tonë duket se asnjëherë nuk shqetësuan Kishën e hershme. Ajo që ata dinin ishte se falë sakramentit ata ishin pjesëmarrës së Krishtit nëpërmjet besimit dhe se jeta e tyre shpirtërore ushqehej dhe rifreskohej. Orthodhoksët asnjëherë nuk janë përpjekur që të shpjegojnë "realitetin" duke përdorur kategoritë Aristoteliane të "esencës" dhe "aksidenteve" dhe, siç ndodhi në Katolicizmin Roman, të përshkruajnë ndryshimin si "transubstancializim".

Kisha e hershme duket se ishte tepër e kënaqur të besonte thjeshtë se kjo është punë besimi, se ekziston një realitet tjetër, ndryshe nga ai "empirik", dhe se në këtë realitet mund të hyet, mund të përjetohet, bile mund të jetë më i vërtetë se gjithë realitetet e tjera. [41]

Siç thotë Alexander Schmemann:

"Qëllimi i Eukaristit nuk duket tek transformimi i bukës dhe verës, por tek pjesmarrja e Krishtit, që është kthyer në ushqimin tonë, jetën tonë, shfaqjen e Kishës si Trup i Krishtit.

Kjo është aryeja përse vetë Dhuratat e shenjta asnjëherë nuk u kthyen në Lindjen Orthodhokse një objekt i veçantë nderimi, soditje dhe adhurimi, dhe kështu me rradhë një objekt i veçantë "problematikash" theologjike: si, kur dhe në çfarë mënyre realizohet ndryshimi i tyre. Eukaristi - dhe me këtë kam parasysh ndryshimin e Dhuratave të shenjta - është një mister që as nuk mund të shfaqet dhe as nuk mund të shpjegohet sipas kategorive të "kësaj bote" - koha, esenca, shkaku, etj. I shfaqet vetëm besimit: "Besoj gjithashtu se ky është me të vërtetë Trupi Yt i kulluar, dhe ky është me të vërtetë Gjaku Yt i çmuar." Asgjë nuk shpjegohet, asgjë nuk përkufizohet, asgjë nuk ka ndryshuar në "këtë botë". Por atëherë prej nga vjen kjo dritë, ky gëzim që përmbyt zemrën, kjo ndjenjë e plotësisë dhe prekjes së "botës tjetër"?" [42]

Në qarqe Protestante dëgjojmë shpesh, "Por ama është vetëm një simbol". Ne ama, duhet ti kujtojmë vetes se Jisui nuk tha se kjo prezanton apo përfaqëson Trupin Tim. Ai tha, "Ky është Trupi im".

Gazetarët e pyetën njëherë koreografen e famshme, Martha Graham, "Çfarë përfaqëson kërcimi yt?" Ajo iu përgjigj, "I dashur, nëse do të dija të ta thoja me fjalë, nuk kisha përse ta kërceja."[43] Simbolet na drejtojnë ne në diçka matanë tyre, në të vërteta që nuk rrëfehen me fjalë. Sot ama, ne jemi të prirur ti shohim simbolet si përfaqësues dhe shprehës së realiteteve të paqëna. Ama simboli, siç kuptohej në fillim, do të thosh të manifestoje dhe bëje prezent një realitet tjetër, një realitet që nuk mund të bëhej dot prezent në një mënyrë tjetër përveçse nëpërmjet një simboli. [44]

Një shkrimtar, pas një diskutimi mbi Misteret e Shenjta, e përmblodhi bukur:

"Ne duhet të përgjigjemi se Misteret e Pagëzimit dhe Eukaristit "nuk sugjerojnë apo shprehin thjeshtë realitete shpirtërore, por i mishërojnë dhe përcjellin ato vetë, sikur të mos përcilleshin dot në asnjë mënyrë tjetër..." Substanca dhe forma janë në këtë rast kompletuese dhe të pandara nga njëra-tjetra. Ana e jashtme nuk përfaqëson atë të brendshme. Është ana e brendshme e veshur në formën e vetme të jashtme në të cilën ne kemi mundësi ta kapim me anë të shqisave tokësore. Materia nuk është antiteza e shpirtit, por shtëpia dhe veshja e gjallë e tij, diçka që përdoret për të lënë në hije të vërtetat më të mëdha, bile arrin deri aty sa të bëhet vend-strehimi i Qënies hyjnore i Cili u jep realiteteve shpirtërore një trup, ashtu siç Ai dëshiron. Kjo tendencë e gjen garancinë dhe përsosmërinë në Misterin sublim të Mishërimit, që është Fjala e bërë Mish... Perëndia me ne."[45]

Të vërtetat e zëna në gojë më lart mbështeten më tej kur i referohemi fjalës "përkujtim" tek fjalët e Jisuit, "Bëjeni këtë për të më përkujtuar Mua" (Lluk. 22:19). Fjala greke që ne e përkthejmë "përkujtim" është anamnesis. Në të vërtetë, nuk kemi një fjalë të vetme me të cilën mund ta përkthenim direkt. Vetë fjala mbart me vete një sens pranie të qeni atje, që në mënyrë më specifike do të thotë, t'u bashkohesh, që është një kuptim më i përafërt se sa një përkujtim i thjeshtë apo një shikim mbrapa në të shkuarën. Studiuesi francez, Louis Bouyer, e shprehu në një mënyrë shumë më skolastike në librin e tij "Eukaristi". Ai tha: "Në asnjë mënyrë nuk përfaqëson një akt subjektiv, psikologjik, njerëzor në të kthyerit në të shkuarën, por përfaqëson një realitet objektiv të destinuar për të bërë dikë apo diçka vazhdimisht të pranishme." [46]

Pra, Eukaristi nuk është një dramë e shenjtë, apo një përfaqësim thjeshtë i të shkuarës. Është një takim personal me Krishtin e gjallë e të ringjallur. Është vendi ku ne takojmë Krishtin në plotësinë e forcës së Tij shpenguese, vendi ku Krishti është i pranishëm, ku Ai na shfaqet. (Lluk. 24:31)

Dhe po kështu, një prift Orthodhoks shkruan në një letër drejtuar tufës së tij:

"Gjatë Liturgjisë, ne nuk jemi duke kujtuar thjeshtë diçka që ndodhi 2000 vjet më parë, - kjo është theologjia Protestante - as nuk jemi duke përsëritur diçka që nuk mund të përsëritet, që ndodhi njëherë e përgjithmonë, - kjo është theologjia Katolike Romane - por jemi të pranishëm në vetë ngjarjen që jemi duke përkujtuar qoftë kjo Lindja, Ringjallja, apo Pentekosti. Në fakt, të gjitha këto ngjarrje na shfaqen ne dhe ne u shfaqemi atyre, në një mënyrë të mistershme por ama reale. Perëndia, i Cili është jashtë kohës, e shikon gjithë përjetësinë me një shikim. Për Të, Pësimi, Vdekja, Ringjallja e Krishtit ndodhin tani dhe ai e bashkon adhurimin tonë të varfër me ngjarjen të cilën ne përkujtojmë." [47]

Po e mbyll këtë shkrim me një pyetje. Çfarë duhet të bëjmë me gjithë këtë dëshmi të madhe nga e shkuara? Ne e dimë se si Kisha e hershme ishte. Vetëm me tre shembujt që unë iu dhashë më sipër, - Episkopinë, Pagëzimin dhe Kungimin - mund ta shohim se sa i jemi larguar asaj. Çfarë duhet të bëjmë tani?

Unë u bashkohem ungjillorëve të panumërt Protestantë dhe them me plot gojë se kam njohur Krishtin me ndikimin përmbushës dhe transformues dhe kam dëshmuar përditë Hirin dhe udhëheqjen e Tij në jetën tim. Duke qenë se Zoti me hirin dhe mëshirën e Tij na ka takuar aty ku ne jemi dhe e ka adoptuar Veten e Tij për t'iu përshtatur rethanave unikale kulturore dhe fetare, kjo nuk do të thotë në asnjë mënyrë se Ai e ka braktisur planin e Tij origjinal. Zoti nuk kundërshton Vetveten. E vërteta është jotolerante, dhe të vërtetën e gjeni në Traditën e gjallë dhe të Shenjtë të Kishës. Kam bindjen gjithmonë e në rritje se vetëm një Traditë e fortë dhe e gjallë mund të na mbrojë ne nga forcat brejtëse dhe shkatërruese të jetës moderne, nga ndikimi tinzar dhe mashtrues i pluralizmit modern, dhe nga depërtimi i mendimeve fetare dekurajuese dhe turbulluese.

Kam dëgjuar Peshkopin Efrem të më rrëfejë biseda të ndryshme që ai ka patur me njerëz jo-Orthodhoksë që janë përpjekur që ta bindin atë mbi drejtësinë e bindjeve të tyre jo-Orthodhokse. Ai thotë se zakonisht këta njerëz i fillojnë apologjitë e tyre me fjalët "Unë besoj", "Unë ndjej", ose "Për mendimin tim". Në këtë pikë, Peshkopi Efrem ndihet i nxitur që të thotë, "Prit, prit, prit. Nuk ka të bëjë fare me këtë çështje se çfarë beson, mendon apo ndjen ti, apo cili është mendimi im mbi këtë çështje. E vetmja gjë me rëndësi dhe që ka autoritet në këto çështje është ajo se çfarë Kisha ka patur gjithmonë besuar, menduar dhe ndjerë... Në këtë rast, si në çdo çështje, është Kisha dhe Tradita e Saj e Shenjtë që duhet të na mësojë, dhe ne nuk na ngelet veçse të mësojmë duke e dëgjuar Atë me përulësi."

Çfarë duhet të bëjmë me këtë "renë e dëshmitarëve", këtë Traditën e Shenjtë me anë të së cilës ata jetojnë dhe flasin me kaq qartësi dhe siguri? Të paktën për mua, më duket se ka vetëm një përgjigje llogjike. Unë duhet të kthehem në Kishë dhe tek Tradita e saj e Shenjtë; duhet të mësoj prej saj duke e dëgjuar me përulësi. Nuk mund të lejoj që bekimet e mrekullueshme të Zotit në të shkuarën të më verbojnë nga ajo që kam humbur, dhe as nuk mund të shmangem nga ajo tek e cila Ai po më udhëheq. Duhet të kthehem në shtëpi tek Orthodhoksia.[48]


Shënim: Ky artikull u publikua në fillim tek "The True Vine, no. 5" (Hardhia e Vërtetë), publikuar nga Manastiri i Shpërfytyrimit të Shenjtë. Ripublikohet me lejen e autorit. Përkthyer nga anglishtja në shqip nga Ilirjan Papa. Origjinalin në anglisht mund ta lexoni këtu.

[Albo]

Bibliografia

1. Georges Florovsky, Bible, Church, Tradition: An Eastern Orthodox View, p. 11.

2. See also II Thess. 3:6.

3. Florovsky, op. cit., p. 73.

4. Quoted by Florovsky, op. cit., p. 83.

5. Quoted in the study paper, The References to Baptism and the Eucharist in the First Apology of Saint Justin Martyr—The Generation After the Apostles, pp. 5-6.

6. Ibid., p. 5.

7. Quoted by Florovsky, op. cit., p. 74.

8. Letter of 1718 in G. Williams, The Orthodox Church of the East in the Eighteenth Century, p. 17.

9. Protopresbyter Michael Pomazensky, The Old Testament in the New Testament Church, p. 14.

10. Timothy Ware identifies some of these Fathers in his book, The Orthodox Church, p. 212 as follows: The Orthodox Church has never attempted to define exactly who the Fathers are, still less to classify them in order of importance. But it has a particular reverence for the writers of the fourth century, and especially for those whom it terms ‘the Three Great Hierarchs’: Gregory of Nazianzus [the Theologian], Basil the Great, and John Chrysostom. In the eyes of Orthodoxy the ‘Age of the Fathers’ did not come to an end in the fifth century, for many later writers are also ‘Fathers’—Maximus, John of Damascus, Theodore of Studium, Symeon the New Theologian, Gregory Palamas, Mark of Ephesus. Indeed, it is dangerous to look on ‘the Fathers’ as a closed cycle of writings belonging wholly to the past, for might not our own age produce a new Basil or Athanasius? To say that there can be no more Fathers is to suggest that the Holy Spirit has deserted the Church.

11. Fr. Sergii Chetverikov, Starets Paisii Velichkovskii, p. 246.

12. Florovsky (op. cit., p. 87) discussing these "unwritten mysteries" existing in the Church of Basil’s day as including: "the use of the sign of the Cross in the rite of admission of Catechumens; the orientation toward East at prayer; the habit to keep standing at worship on Sundays; the epiclesis in the Eucharistic rite; the blessing of water and oil, the renunciation of Satan and his pomp, the triple immersion, in the rite of Baptism." Also Timothy Ware, The Orthodox Church, p. 204, gives the content of Tradition its broader perspective when he says: "It means the books of the Bible; it means the Creed; it means the decrees of the Ecumenical Councils and the writings of the Fathers; it means the Canons, the Service Books, the Holy Icons—in fact, the whole system of doctrine, Church government, worship, and art which Orthodoxy has articulated over the ages. The Orthodox Christian of today sees himself as heir and guardian to a great inheritance received from the past, and he believes that it is his duty to transmit this inheritance unimpaired to the future."

13. Ware, op. cit., p. 213.

14. See Florovsky, op. cit., p. 74.

15. Archbishop Paul of Finland, The Faith We Hold, p. 18.

16. Ware, op. cit., p. 207.

17. See William Kirk Kilpatrick, Psychological Seduction, p. 166.

18. Florovsky, op. cit., p. 10.

19. Archbishop Ilarion (Troitsky), Christianity Or The Church?, p. 31.

20. Ilarion, op. cit., p. 32.

21. George Cronk, The Message of the Bible, p. 24.

22. Florovsky, op. cit., p. 10.

23. Kilpatrick, op. cit., p. 165, rightly says: "God did not create a simple world, and He has not given us a simple religion. The doctrine of the Incarnation is every bit as subtle as the doctrine of protons and electrons, and much more so."

24. The Early Christian Fathers, edited by Henry Bettenson, p. 32.

25. The Apostolic Fathers, edited by Jack N. Sparks, p. 73.

26. See Bettenson, op. cit., p. 5.

27. Ibid., pp. 42-44.

28. Georges Florovsky, Christianity and Culture, p. 89.

29. Alexander Schmemann, Historical Road of Eastern Orthodoxy, pp. 28-33. For further reading in early church development read Florovsky, Christianity and Culture, pp. 88-96; Timothy Ware, The Orthodox Church, pp. 19-25.

30. Bettenson, op. cit.

31. Schmemann, op. cit., p. 29.

32. Bettenson, op. cit., p. 61.

33. As quoted in "The References to Baptism and the Eucharist" in the First Apology of Saint Justin Martyr, p. 13.

34. Quoted in "The Form of Baptism", Bishop Ephraim, p. 3.

35. Quoted in "The Form of Baptism", Bishop Ephraim, p. 3.

36. Alexander Schmemann, Of Water And The Spirit, pp. 55, 56. The Protestant view of Baptism, if not the Sacraments in general, was considerably affected by the 18th Century European "Enlightenment" which depreciated the role of mystery in life. In the "Enlightenment view" everything has to be rational, reasonable and understandable. Human understanding was stressed over divine activity. The focus of faith shifted from God’s action to our action. So when we think of the meaning of Baptism in Enlightenment terms, the answer has to do with our testimony, a means of our understanding certain truth, our means of joining the Church, a little memory exercise that helps us say, remember or think something. From Remember Who You Are by William Willimon, pp. 33, 34.

37. Quoted by "The References to Baptism and the Eucharist" in the First Apology of Saint Justin the Martyr, p. 20.

38. Sparks, op. cit., p. 112.

39. Bettenson, op. cit., p. 96.

40. The Life in Christ, Nicholas Cabasilas, p. 23.

41. See Alexander Schmemann, The Eucharist, pp. 38, 39.

42. Ibid., p. 226.

43. From Sacred Symbols That Speak, Vol. I, Anthony M. Coniaris, p. 5.

44. Schmemann, op. cit., p. 38.

45. From "The References to Baptism and the Eucharist" in the First Apology of Saint Justin, pp. 22, 23.

46. Louis Bouyer, Eucharist, pp. 103, 104.

47. "Orthodox Light," Vol. 4, April 1988, p. 5.

48. I was deeply moved and encouraged by the comments of one who was working for the restoration of the Orthodox way of life in the West. He recognized that one cannot ignore the thousand years of Western cultural experience that has formed the souls of the Westerners and its genuine values and virtues. Then with compassion and sensitivity he said that Orthodoxy, if it is the fullness of truth, should reveal such largeness of soul, such generosity of spirit, that anything of genuine value and truth in any culture should be purged and transfigured in its radiance. I most humbly say, "Amen!" "So be it!"

This article originally appeared in The True Vine, no. 5, published by Holy Transfiguration Monastery. Reprinted with permission.