Faslli Haliti

[shigjeta]

Mekati i pranveres

Pranvere sykalter,
Pranvere me faqe te blerta
Qe zgjon nga gjumi letargjik
Barin
Sythet
Gjethet
Lulet
Blerimin.
Pranver, ti s’haroon asnje vit
Te zgjosh nga gjumi letargjik

Edhe neperkat, gjarperinjte…


Mosmirenjohje

Gjithe
Peshat e renda,
Peshat vigane,
Peshat sa nje mal Tomori
Sa nje mal Korabi,
Me leven time i ke ngritur,
Me leven time vazhdoni t’i ngrini.
Edhe neser
Me leven time
Te gjitha llojet e peshave
Do te vazhdosh t’i çoni perpjete.
Po si s’me thate nje here te vetme,
Te faleminderit!
Arkimed…!


Te dashurat e mia

Sot
Lexova
Dhe rilexova Homerin
(Iliaden, Odisene)
Koka m’u mbush me imazhe heronjsh
Greko-trojane,
Fytyra,
Gjoksi
M’u cirkos
Me gjak trojanesh, akejsh,
Zjarri i Trojes me percelloi syte,
Helena
Gati me divorcoi me gruan,
Penelopa ra ne dashuri me mua…
Odise dinaku
Odise rivali
Me ngriti
Nje kurth te drunjte,
Nje kurth dinak kali,
Akili
Me thirri ne duel,
(Me mori per Hektorin),
Çirçja
Me kerkoi nje puthje,
Kasandra me tha:
Mos!
Parashikoi kthimin tim ne derr.
Dhe une s’e putha magjistricen
I besova zonjushe Kasandres menjehere.
Shpetova…
S’u tregova diffident si trojanet
Qe s’i besuan per Kalin e drunjte
Per kalin enigma dhe kurth
Si Agamemnoni
S’u tregova mosbesues
Per kurthin vrases
Te gruas kuçke,
Perendeshe
Aferdita
Me beri Parid,
Edhe Helena,
Edhe Penelopa
Me dashuruan me shpirt,
Edhe pse une s’mesova qe s’mesova
Te dashuroja greqisht…


Permbytja

Zoti
Pergatiti
Permbytjen apokaliptike,
Noe ndertoi arken
Strehoi ne arke çiftet “elite”.

Bota
Ishte prishur,
Duhej pastruar,
Duhej shfarosur fara e korruptuar.

U mbyten njerezit,
Kafshet.
U permbyt bota dyzet dite.
Por lulezuan peshkaqenet…
Festuan
Gjarperinjte.

Dhe bota mbeti siç ish…


Krijimet me lart jane shkeputur nga libri me poezi -erdhi. Disa botime te tjera te ketij autori jane:

Poezi

Sot – 1969
Mesazhe fushe – 1984
Edhe shkronjat paskan goje – 1986
Motrat – 1987
S’di te hesht – 1997
Lamtumire kapedanet e mi -1997
Mbrapsht – 1998
Krisa – 2000
Deti ma’ deti – 2000
Po s’ish ajo – 2000
Çartje – 2000

Perkthime

Pugaçovi, poeme dramatike (S. Esenin, 2001)
Endjet e nje joudhetari (N. Vajenas, 2002)
Çehov (Pese tregime, 2003)

[Era1]

Faslli Haliti u lind më 1935 në Lushnjë, ku edhe u rrit. Ka studjuar së pari për pikturë e më pas për gjuhëletërsi në Universitetin e Tiranës. Gjer më sot ka botuar shtatë vëllime poetike dhe është nderuar me disa çmime letrare. Haliti ka qene dhe deputet i Parlamentit të Republikës së Shqipërisë.

Ne femijeri

Kur shihja laureshën në kthetrat e skifterit,
e lemerishme,
tmerr.
Në end të këngës së saj pranverore
Dëgjoja rë qarat e saj tragjikë në pranverë.

Dëshira ime ishte:
të thyeja krahë skifterash egërsisht.
Në fëmijëri,
pa e ditur këshillën e gjysh Hygoit:
“Kush shëroh krahun e skifterit
përgjigjet për kthetrat e tij…”

Ç’lemeri, Ç’tmerr,
Të dëgjoje të qarat tragjike të zogjve,
dhe mos të t’i thyeja krahët ty, skifter!

[Era1]

Zhurma

Futu në turmë,
Bërtit me të madhe,
Bëj
Zhurmë!
Ç'pret më?
Sot kërkohet zhurmë,
S'ka nevojë për zë!

Ligji

Ligji
Eshtë se qeni.
S'e ha të zotin.

Qentë po hanë popullin

Zemra

Në gjoks kam dashuri,
Kam urrejtje,
Ëndrra,
Inat.

Vetëm gur nuk kam në gjoks për fat...


Monologu

Nëse ecin të tjerët,
Nëse vrapojnë,
Më vjen mirë.
S'ka gjë pse rri unë i paralizuar,
S'ka gjë pse rri unë në shtrat i shtrirë...

Nëse vuaj nga miopia,
Nuk do të thotë kurrsesi
Që botës i erdhi verbimi.

Nëse nuk shoh unë, sheh njerëzimi

[RSHP]

Nga Rezart Palluqi

Haliti, ose Zhjivago shqiptar!

.ese.

Poetët e brezit të poetit të Faslli Halitit, i njihja nëpërmjet letërsisë shqiptare, por Faslliun fatkeqësisht jo. Pa dashur ta teproj, zbulimi i tij, më ka hequr një keqkuptim ose zemërim të madh: Se në diktaturë s’kanë egzistuar poetë rebelë. Po, ata kanë egzistuar, dhe një ndër të paktët, për mendimin tim, është poeti i madh lushnjar, Faslli Haliti.

Elementët e poezisë së Halitit janë: guximi, ndërshmëria, novatorizmi, atdhetarizmi dhe këmbëngulja titanike. Ai nuk e demonstroi rebelizmin e tij anti-hoxhist, vetëm nëpërmjet poemës “Diellit dhe rrëkerat”, siç besojnë disa, por në tërë korpusin e poezisë së tij.
Në rrafshin gjuhësor, ai u arratis prej pyllit gjuhёsor-neologjizmat socialiste - duke sjellё ujëvarat e tij metaforike, por edhe gjuhën sa lakuriqe aq edhe të thellë.
Metafora e tij, s’ngjan me një mur me tulla pa llaç; ato formojnë një organizëm të tërë të përkryer. Ato as e rëndojnë, as e cektësojnë poezinë e tij.

Vargjet socrealizmit, ishin të cekëta, të krijuar për t’u recituar prej papagajve, ndërsa poezia e Halitit, është shpesh e ngjeshur, të bën të mendosh, të ndalosh në kryqëzim, dhe tё pyesësh vetveten: Përse po eci unë në bulevardet e qytetit me çizme me baltë, ose përse furrxhiu pjek bukë, por s’mund ta kafshojë atë?

Poeti i ndërgjegjshëm, që jeton kafaz, flet në vetën e parë, dhe jo të tretë. Në të tëra poezitë, Haliti, bën duel poetik me gjuhët e nëpërkës, duart e burokratëve të vegjël. Këtë e ndeshim haptaz edhe në poezinë: Hijet, botuar nё vitin 1982.



Nuk i duroj dot hijet ballore,
Hijet ballore mё tёrbojnё,
Ka dhehije profil,
Hijet profil
Kanё siluetadhe flokё pa ngjyrё,
Kanё silueta hundёsh qё s’nuhasin,
Kanё silueta buzёsh qё s’thonё asnjё fjalё.

Tё gjitha hijet më tërbojnë gjer në skandal,

Thotë me idinjatё pёr hijet dhe ne e dim se kujt hijeve u drejtohet ai.

Në rrafshin moral, poezia e tij u distancua prej djepit të lozhave të diktaturës. Poezia e Halitit, vetëm sytë s’ia nxorri dot diktaturës, por gjunjtë ia plagosi me çekiçët e tij, që s’dinin të heshtnin. Hundën ia bëri petallickë me kupat e zbrazura të dhallës. Edhe ndonjë dhëmb ia theu, me gurët e Myzeqesë.
Në fushat e Myzeqesë, nusja social-hoxhiste, s’guxoi të shëtisë si zonjushë, e veshur me çizme lëkure dhe çorape leshi, sepse pena vigjilente e Halitit s’e toleroi një gjë të tillë. Poetikisht, Haliti e ruajti të çliruar Myzeqenë e tij të dashur, prej fabulës së rreme të mirëqënies e lirisë socialiste.

Sot, po i bëj një analizë eseistike librit poetik, S’di të hesht.

Gjatë leximit të këtij libri, s’egizston poezi, ku herë në mënyrë të drejtёpërdrejt, herë në mënyrë të tërthortë, të mos reflektojë dyshim ideologjik, rebelim materialist ndaj aktualitetit të rregjimit hoxhist.

Në poezinë e tij të botuar në vitin 1984, dy vite para vdekjes së diktatorit titulluar « Në fëmijëri » të merret fryma, kur e lexon.

Kur shihja laureshën në kthetrat e skifterit,
E lemerishme,
Tmerr.
Në vend të këngës së saj pranverore
Dëgjoja të qarat e saj tragjike në pranverë.

Ç’lemeri,
Ç’tmerr,
Të dëgjoje të qarat tragjike të zogjve
Dhe të mos të t’i thyeja krahët ty, skifter! (1984)

Ose tek poezia « Babai », poeti përbuz të qarat e shtira. Ai është krenar që babanë s’e qanë sytë e kobrës. Njerëzit e ndershëm preferojnë të varrosen më mirë në harresë, sesa me lot krokodili.

Ne keq nuk na erdhi aspak
Që bota babanë s’e qau.
Por mirë na erdhi sa s’ka
Që bota babanë s’e shau.

Në poezinë e mëposhtme, ( 1988 ) poeti, na bind tmerrësisht me metodën vetёkalbëzuese që përdori diktatura ndaj popullit tonë, sidomos mbas viteve 60-te, atëherë, kur kopeja e mendjendriturve ishte groposur pa hënë:

Krimbi
Nuk të hidhet,
Ai pret të bëhesh kufomë,
Pastaj të hidhet,
Krimbërisht të sulmon.

Ja sa bukur na e paraqet poeti helmin dhe mjaltin e jetës:

Unë kuptohem kur jam i lumtur,
Kuptohem, kur kam një brengë,
Një hall.
Lulja më çel në sy,
Gjembi më çel në ballë.

Gjuha e Halitit, është si fara e grurit. Me të gatuan, jo vetëm bukë, por edhe ëmbëlsira. Poeti Faslli Haliti di tё krijojё me mjeshtëri, vargje origjinalё, me sens filozofik, por ai i shmanget edhe kurthit të poezisë pesimiste. Ai s’është një gjel, që këndon çdo mëngjes në një qymez bosh. Ai, ashtu siç i ka hije poetëve që s’dorëzohen lehtë, e fashiti dhimbjen e izolimit të tij dhjetëveçar ( si pasojë e botimit të poezisë Dielli dhe rrëkerat me bukuritë natyrore të fushave të Myzeqesë, thjeshtësinë fshatare dhe dashurinë ndaj familjes e bashkëfshatarëve të tij. Ai i këndon myzeqesë, herë siç e lindi nëna, lakuriq, dhe herë të tjera e skicon tablonë e saj së bashku më myzeqarët e rropatur prej ditëve të gjata dhe ushqimit të paktë. Po jua ilustroj këtë me dy poezi të shkurtra të tij : Pjellori e Njё ditё nё fushё, kur myzeqari kultivonte miliona tonë ruta dhe perime, kurse vetë s’mund t’i hante ato qё prodhonte, por si pёr sfidё pemёn e familjes e donte plot e pёrplot me lule fёmijёsh :

Gjer në trung ka lulëzuar pjeshka,
Gjer poshtë,
Gjer në tokë.

Në degët e familjes sonё
Vetëm një lule.

Ç’ёshtё kjo kopraci me ne grua?(1972)

Ose

Ja i hoqa këpucët. Ja,
Po eci zbathur tani,
Zbathur nëpër grunjat, barërave me vesë,
Vesa m’i lan këmbët si dikur,
Kur mes gjëmbaçëve vrapoja pa kujdes.

Armiku më i madh i pemëve mesdhetare, s’është thatësira, por krimbat. Në poezinë e mëposhtme, poeti u hedh baltë në sy, burokratëve të vegjël të ç’do lloj sistemi Kush jeni ju ?:

Kijeni mirë me “të vegjëlit”,
Mos e prish me ne,
Kështu më tha një burokrat i vogël,
Ndërsa po bisedoja për një hall me të.

E shihni vetё se ç’titull trim ka kjo poezi e botuar nё revistёn Nёntori, 1988.

Ose te poezia Metamorfoza e një shoku:

Tё gjithё autoritetet,
Tё gjitha kuadrot e dinё,
Para popullit janё shёrbёtorё,
Po ti pse e ktheni në piedestal atë tavolinë?

Se sa i ndershëm dhe i patkurrshëm është poeti ndaj moralit të kalbur, e ndeshim në dhjetëra poezi, ato ngjajnë me një maratonë të gjatë, ku poeti, vrapon pa reshtur pas moralit, ai s’i ndahet këmba këmbës, në kodra, male, fusha apo alpe.

Poezia Vetëdije:

Pёr tё kaluar njerёzit e mirёt mbi kurrizin tim
Unё mund tё bёhem
Edhe urё
Edhe vig,
Por në çast do ta shembja urën e kurrizit
Po të kalonte qoftë dhe vetёm një njeri i lig.

Në poezinë Edhe sikur, toleranca ёshtё impresionante:

Unë atë e kam shok.
Ta mohoj pse bëri një gabim ?

Ti kështu më shtyn të bëj një krim.

Te poezia koncize, antizili, antcinizёm e antixhelozi Lisi tregon, poeti na adreson cmirёzinjtё, poetin e famshёm dhe ne i shquajmё tё dy palёt :

Me
T’u bërë
Lis,
Më ngulën
Qindra, mijëra gozhdë në trung,
Tentuan të më thanin.

Por unë, ua kalba gozhdët…


Shihni me ç’thjeshtësi e ç’frymë homerike u këndon poeti bukurive natyrore dhe shqetёsimeve tё epёrme krijuese duke e radhitur veten nё pёrkrahjen dhe inkurajimin e poetёve tё rinj:

Poezia s’ka kryeqytet,
Ka vetёm njё metropol,
Njё qendёr:

Ajo lind e banon vetёm nё zemёr.

Mos u shqetёso
Poet i ri
Gjersa talenti yt bleron,
Për blerimin dhe lulet ka kudo redaksi.
Ose në poezinë antinarciziste e antihierarkike, antigarё Mua mё gёzon blerimi, i qorton ata poetikishtduke theksuar njё tjetёr merak madhor :
«Geniu» i qytetit
Ma tha prerё
Njё ditё:
Hiqe nga mendja,
Koha nxerr vetёm njё gjeni dhe pikё,
Sikur unё kёrkoja t’i zija vendin «gjeniut»
Sikur unё kёrkoja tё konkurroja gjenitё.

Po pёrgjigjen ia dha fusha me gjenialitet:
Unё s’kam vetёm njё lule,
S’kam vetёm
Njё fije
Bari,

Mua mё gёzon blerimi e jo kush mbin i pari.

Ose Natë maji :

Hëna varet si vath në veshin e natës,
Neonet ndriçojnë me dritë dëbore,
Ne bisedojmë nën një mimozë bionde
Si nën një hënë tokësore.

Ashtu, si nobelisti rus, Pasternak, edhe Faslli Haliti, arriti ta hedhë në kornizë tërë botën materialliste dhe shpirterore hoxhiste. I vetmi ndryshim këtu është se, Pasternaku përdori doktor Zhjivagon, ndërsa Faslli Haliti, pёrdori veten dhe Myzeqenë e tij bleroshe.
Ja katër vargje ku ai e dëshmon përbaltjen e intelektualit:

Ky shi prilli që bie sot
Nuk më duket aspak poetik
Gjersa rrugën më përbalt mua intelektualin
Për mua të mos bjerë asnjë pikë.
(revista Nëntori, 1986)

Personalisht besoj, se ai, e krisi pasqyrën e diktaturës me timbrin e zërit të tij,
që s’diti të heshtë. Shumëkush beson, se një rregjim tiranik shembet vetëm po të godasësh me grusht tiranin.
Kjo është pjesërisht e vërtetë. Këtë e vërteton edhe burokracia dhe korrupsioni i sotëm, që e ka mbërthyer Demokracinë si tetëkëmbësh prej fyti.
Revolucioni i fjalës dhe mendimit të lirë, fillon duke kafshuar miliona duart dhe gjuhët e vogla, të pista, mëkatare të burokratëve të vegjël. Faslli Haliti i kafshoi ato. Kuptohet, një dallandyshe nuk e sjell dot pranverën. Sidoqoftë, në Myzeqe, ai e solli atë me vargjet e tija, që sot, shijojnë si një testament lirie.

Poezia e Halitit e meriton një të ardhme më të mirë!

Po e mbyll këtë ese me vargjet e mëposhtme, të cilat i kam shkruar posaçërisht për poetin Haliti.

Ti s’dite të heshtësh,
prandaj dhe fjala jote
ia shtypi kokën me çekiç
vdekjes tënde burracake
çdo ditё.


Holandë,
8 nëntor, 2009

[RSHP]

FASLLI HALITI



FUSHATA

.poemё hiperbolё.


Pas 28 qershorit 2009,
Pas Zgjedhjeve pёr nё Parlamet
Pas zgjedhjeve pёr deputet
Nё Kuvend:
Mëngjesi,
Mesdita,
Mbrёmja,
Do tё jenё blu,
Blu dita, nata, dritat, pallatet, vilat, shtёpitё
Blu mullarёt, lëndinat, grunjat, misrat
Blu uji i kanalit, i pusit, çezmёs, burimit,
Blu ajri, shiu, era, pjeprat, domatet, trangujt,
Blu qumështi, gjalpi djathi, mishi, mielli, vezët,
Blu fasulet orizi, sheqeri, kafeja, piperi,
Blu benzina, nafta, gazi,
Blu yjet, hёna,
Dielli;
Blu karafilat,
Lulёkuqet,
Blu ylberi nё qiell,
Blu krejt Shqipёria,
Gjithё vendi monokolor;
Blu
Korabi,
Blu mali Tomor.

***

Ne na besojnё...

Premtuam
Dje,
Na besuan.
Premtojmë sot
Na besojnë pa hezitim...
U premtojmë bebeve,
Dhe bebet na besojnë
Edhe pse ato ende s’ecin dot,
Edhe pse ende s’dinё tё flasin,
Edhe pse ende s’dinё tё bisedojnё;
U premtojmë tё vdekurve...;
Dhe tё vdekurit edhe pse tё vdekur, na besojnë

U premtojmë kafshёve tё egra tё pyllit
Dhe kafshёve tё buta shtёpijake
Shpendëve tё buta
Dhe shpendёve tё egra
Shpendëve bifunksionale,
Me krahё
Dhe kёmbё,
U premtojmë rreptilёve
Gjarprinjёve, hardhucave
Kobrave, nёpёrkave,
Anakondave,
Minjve,
Urithёve,
Krimbave tё tokës, qё lёrojnё tokёn
Krimbave tё drurëve qё i tmerron qukapiku,
Insekteve qё i tmerron dallëndyshja,
Sardeleve, peshqve tё kënetave,
Peshqve tё liqeneve,deteve,
U themi
Tё qarkullojnë
Tё jetojnë tё qetё
Askush
S’ka pёr t’i ngrёnё ato mё,
As nё tokё as nё moçal, as nё kёnetё,
As nё liqen, as nё oqean
As nё det...

Ne u themi deleve,
Qingjave,
Pulave:
Na besoni
Nuk ju hamё as pёr festa as pёr dasma,
Ju lutemi, mos kakarisni mё, mos u friksoni...

Do t’i mёsojmё bebet e sapolindura
Qё si Majkёll Xheksonё,
Tё kёndojnё kёngёn:
Shqipёria po ndrysho...

Bebet e sapo lindura do t’i bёjmё
Muzikantё,
Filozofё
Politikanё piktorё,
Qё nё orët e para tё lindjes
Do t’i shpallim liderё botёrorё.

Ne na besojnë...
Ne
Edhe bebet na votojnë...

Plakave dhe pleqve
Do t’ua zhdukim rrudhat,
Thinjat,
Do t’i bёjmё
T’u ridalin dhёmbёt,
Tё shohin pa syze si nё rini,
Si nё rini t’u çapin, t’u ecin kёmbёt.

Do bёjmё
Qё gratё blu dhe burrat blu,
Tё puthen blu, non stop,
Tё bёjnё dashuri blu,
Non stop
Tё dashurojnё ditё e natё,
Do bёjmё
Qё ata tё lindin çdo muaj
Nga njё vajzё apo djalё demokrat.

Tё pushkatuarit nga diktatura,
Do t’i ringjallim prapё,
Sepse
Secili prej tyre,
Pёr ne, sigurisht,
Ёshtё njё Jezus
Ёshtё njё Krisht.

Ne na besojnë...
Ne
Dhe tё pushkatuarit na votojnë.

Do bёjmё
Qё kafshët
Shpendёt e pyllit
Tё mos i prek plumbi,
Çarku,
Laku,
Dhёmbi i ujkut,
Tigrit luanit, çakallit, sqepi i skifterit
Nё demokraci s’ka çarqe dhe plumba,
S’ka kthetra e dhёmbё si nё epokёn e Enverit.

Harboni, o kafshё tё pyllit nё liri,
Nё demokraci ka kёngё, ode
Marshe,
Valle ,
Nё Eldoradon Shqipёri,
Nё Eldoradёn tonё, pa probleme, pa “halle”.

Do bёjmё qё pulat tё bёjnё nga dy vezё nё ditё,
Do libralizojmё lindjen e qengjave
Qё delet tё bёjnё dy qingja
Nё javё
Lopët tё bёjnё
Dy viça nё muaj,
Qё tek ne, “Populli”,
Tё hajё çdo ditё e pёrgjithmonë
Vetëm mish viçi dhe zogj tё njomё.

Do liberalizojmë lulëzimin,
Pemët, bjeshkët, fushat, lëndinat
Tё lulёzojnё pёrjetёsisht
Pranverë,
Verё,
Vjeshtё,
Dimёr me akuj,
Me fraq, thёllim, ngrica, dёborё,
Gjethi dhe bari do blerojnë nё katёr stinёt;
Bletët do kullosin nё lule tё pёrjetshme,
Brenda harkut tё pёrjetshёm kohor.
Shkretirat do tё harbojnë
Nё blerim madhor.

Toka kripore, pa njё fije bari,
Tokat shkretina ,
Do t’i bёjmё pjellore,
Do t’i kthejmë nё kullota, lëndina.

Ne do bёjmё qё edhe mushkat tё pjellin.
Mjaft i lamё shterpa, beronja, ato,
Asnjё mushkё mos mbetet
Shterpё,
Beronjё..
Ne, edhe mushkat do t’i martojmë.

Edhe majmunёt
Do t’i punёsomё
Puna e bёri majmunin njeri?
Puna do t’i bёjё majmunёt njerëz
Puna do tё na bёjё gjithё ne njerёzit, gjeni...

Do ecim drejt, pёr para, si gjenitё
Dhe jo me dredha, pёrdredha
Si gjarpёrinjtё

***
Spot blu,
Publicitet.
Votoni numrin 10-tё !

***
Ne
Do t’ju sjellim ujё,
Jo ujё tё zakonshёm si gjer tani,
Ne do t’ju sjellim ujin “Perla”
Ujё Qafёshtame,
Ta pini
Tё laheni
Ujiё mbretëror,
Non stop
24 orё.

Çdo
Pallat,
Çdo vilё,
Barrakё, kioskё,
Gjithkush
Do ketë dritё yjesh qiellorё
Do tё ketë dritё yjesh blu
Non stop
24 orё.

Ne na besojnё...
Ne
Dshe yjet na votojnё.

Rruga
Rrёshen – Kalimash
Do fillojmë rrjetin e rrugёve blu
Nёpёr Adriatik e nёpёr Jon,
Rrjetё rrugёsh nёpёr qiej,
Nёpёr kozmos,
Do tё lidhim planetet
Me tokёn, me Shqipёrinё tonё;
Do shtrojmё Rrugёn e Qumështit me çakull yjesh,
Do ta asfaltomё me materie blu hёnor
Planetet
Dhe yjet do t’i lidhim
Me autostrada blu gjithandej
Qё shqiptarёt tё ecin rrugёve tё asfaltuara
Nёpёr tokё, nёpёr dete, nёpёr kozmos dhe qiej.

Do t’i pajisim shqiptarёt me pasaporta biometrike
Shqiptari
Do tё qarkullojё
Krejtësisht lirisht
Nё pesё kontinentet,
Nё tё tetё planetet tanё:
Jupiter,
Mars, Mёrkur,
Pluton, Mёrkurё
Afёrditё, Neptun, Saturn, Uran.

Shqiptari do tё hajё bukё blu,
Do tё hajё ambrozia,
Ushqimin biblik,
Mana
Pёr jetё,
Ne, do ta rrisim mirëqenien
Sa Tomori, Korabi, Himalajet, pёrpjetё.

Okej
Zotërinj fshatarё,
Zotërinj fermerё,
Zotërinj qytetarё ?

***
Spot blu.
Publicitet.
Kush voton pёr pёr PS
Voton kundër Perёndisё, Zotit vetё,
Kush voton pёr PD,
Ka votuar pёr Zotin e vёrtetё.
Sot vlen ai qё ёshtё mё demokrat se dje.
Votoni masivisht, votoni nunrin 10-tё

***

Kripto komunistёt e kuq,
Konvertuar
Nё rozё,
Hodhën Gёrdecin nё erё
Duke na e lanё, ne bluve
Tragjedinë kopile nё derё...

U groposёn 26 vetё
Çatitë fluturuan nё erё,
Shtёpitё u rrafshuam pёrtokё,
Pёsoi epokalipsin Gёrdeci i mjerё...

Gёrdecarё
Votoni Mediun,
Votoni numrin 10-tё !
Dhe 26 tё vdekurit do tё ringjallen
Dhe 300 tё lёnduarit, do tё kthehen prapё, nё jetё.

Shqipёria pa tё tё kuqe
Pa tё zezё.
Blu gjithçka,
Blu dhe zogu nё vezё.
As tё kuqe as rozё s’do tё ketё mё.

Gёzohen rrugët tё shtruara nga ne blutё.
Dëgjojini si brohorasin:
Shpëtuam
Nga pluhuri i rozёve,
Nga gropat e zeza tё tё kuqve,
Nga llumi dhe balta e kuqe e rozakёve;
Brohorasin
Rrugicat:
Shpëtuam nga pellgjet, plehrat e rozёve,
Brohorasin boritё e autobusëve me krisma blu,
Brohorasin boritё e kamionëve,
Veturave,
Karrocave,
Motoçikletave:
Shpëtuam nga balta e rozarёve,
Ecim
Nё rrugë e bluve, pa gropa,
Ecim komodë,
Siç ecёn nё rrugët e saja dhe vetё Evropa.

Lindёn dhe kёngёt e realizmit demokratik,
Si kёngёt partizane nё luftё, beteja,
Si marshet,
Himnet
E brigadave sulmuese, luftarake.
Kёnga blu gjëmon,
Buçet :
Shqipёria po ndryshon.

E kёndon turma klakere
Nё mitingje, rrugё, rrugica,
E kёndojnё makinat reklamё me altoparlantё,
E kёndojnё sidomos naivisht fёmijёt
Rrugёve,
Oborreve,
Korridoreve tё pallateve,
Nё ashensorё,
Shqipёria
Po ndryshon...
Po populli, populli
Populli, pse, s’e këndon...?


Faslli Haliti

27 qershor 2009

[Fiori]

"Diellftohti"
(Artikulli në vazhdim është disi i vjetër po mendova ka mjaft material që ja vlen të lexohet në lidhje me autorin. Gjithashtu kush nuk ka të njëjtat mendime apo ka diçka për të shtuar është i mirëpritur.)

“Diellftohti” titullohet libri i poetit të njohur Faslli Haliti, hedhur në qarkullim nga shtëpia botuese “Ombra GVB”. Botimi përfshihet në kolanën: “Poezia bashkëkohore shqipe, seria e botimeve equinox”. Në këtë libër lexuesi mund të gjejë kryesisht, poezitë e viteve të fundit të Halitit si dhe dy poemat e reja “Ku, ku” dhe “Këtu në New York City”. Ky vëllim poetik vjen pas mjaft librash të tjerë të autorit, të botuar mbas viteve ’90, ku mund të përmendim: “Sot”, “Mesazhe fushe”, “Mbrapsht”, “Çartje”, “Po s'ish ajo”, “Krisa”, “Kaq”, “Kujt t'i besoj”, etj. Ndër vlerësimet e dhëna për poetin Faslli Haliti rikujtojmë atë të Kadaresë, i cili është shprehur: “Faslli Haliti mundohet t'i përshkruajë ato (ngjarjet) në mënyrë të freskët, origjinale, pa shablone poetike, të cilat krijojnë gjithmonë një perde tymi rreth poezisë. Natyrisht kjo është një gjë shumë e vështirë...”.

Ndërsa Dritëro Agolli është shprehur për Halitin me këto fjalë: “Poezia e Faslli Halitit nuk ka firo. Ka gjëra që jetojnë gjatë. Poeti është sa i afërt dhe i largët, sa i thjeshtë dhe i vështirë. Poezia e tij është një nukleo, bërrthamë e veshur me materie, metafora e figura të tjera duke e mbajtur atë si një pjeshkë që nuk shqitet nga bërthama. Kjo bërthamë është e fortë, ndryshe nuk do t'i mbante dot muskujt. Ajo ka brenda diellin. Në këtë kuptim thashë se Faslli Haliti është dhe i vështirë, i afërt dhe i largët. Karakteristikë tjetër e Faslli Halitit është bashkimi i filozofisë me meditimin. Ai ka sentenca të papritura filozofike në poezinë e tij, por pa poza, pa artefice. Tipar tjetër i poezisë së tij është bashkimi i agresivitetit me butësinë. Por poeti është njëkohësisht agresiv dhe i butë. Ai godet të keqen dhe të këqijtë dhe mbron të mirën e të ndershmit, veten. Faslli Haliti ka agresivitet, por ka agresivitet në mbrojtje të diçkaje të madhe. Tipar tjetër është tendenca e fortë në estetikë, shpirti qytetar, patriotik. Dihet se te çdo njeri fle një luan, por e gjithë puna është, se kur zgjohet ky luan te njeri a te tjetri. Te Faslli Haliti, luani është zgjuar herët. Uroj që luanizmi të rrijë zgjuar dhe në të ardhmen te Faslli Haliti. E ndërsa Agolli shprehej kështu në ’98-n, në 2006 sërish Agolli do të thoshte për poezinë e Faslli Halitit se “Poezia e tij nuk është një gur që duket dhe ti e vështron dhe kënaqesh ose trishtohesh prej tij se diçka të kujton; poezia e Faslliut është një gur që del papritur nga dheu dhe ti habitesh: Ç'është ky gur?! Poezia e Faslli Halitit të habit. Na ka habitur në sistemin socialist, na habit edhe sot në sistemin kapitalist. Është thirrje për të vërtetën dhe drejtësinë sociale, përmes metaforës.

Faslli Haliti merr frymë me mushkëritë e poezisë, madje edhe kur fle”. Shkrimtari dhe poeti Moikom Zeqo do të thoshte për autorin Haliti: “Faslliu ka një poezi që afron drejt konkretes, me thekse të thella filozofike, por ajo që është më e rëndësishme duket tek optika poetike, e cila është nga më origjinalet në letrat shqipe. Kështu mund të themi se ky poet është i papërsëritshëm. Është poet i një sinqeriteti të madh dhe i një teknike të veçantë. Është një nga njerëzit më të mrekullueshëm që kam njohur në jetën time dhe, padyshim, që i bën nder jo vetëm Lushnjës, por gjithë Shqipërisë”. Dhe për ta mbyllur, po citojmë kritikun dhe shkrimtarin e njohur, të ndjerin Vath Korreshi: “Poezia Faslliut ka edhe një cilësi tjetër: ajo është shumë njerëzore. Faslliu filozofon mbi të thjeshtën duke arritur në përgjithësime emocionale dhe i afrohet kështu ligjërimit etiko-filozofik”

P.GROSI

[RSHP]

Poetin Faslli Haliti e adhuroj per guximin dhe gjuhen e qarte dhe te bukur qe ai perdor ne poezite e tija.

Sot, po i ofroj lexuesit dhe nikoqireve te letersise poezite e tij te fundit.

Lexim te kendshem,

Rezart Palluqi- Holande


FASLLI HALITI



DEPUTETE E BUKUR MOS U SHËMTO



Deputete e bukur
Mos u shëmto.
Zbukurohu.
Ne, të duam të pastër,
Nuk të duam
Të pasur.

Pasuri
Ti ke bukurinë,
Pasuri ke nirvanën
Pasuri ke pastërtinë.

Mos e prish gojën e bukur tulipan
Për të parfumuar korrupsionin e ndotur.
Zbukuroje kuvendin
Me fjalë
Të platinta,
Me fjalët të petalta.
Kur ti flet në në Kuvend,
Veshët tanë të puthin buzët, sytë,
S’ të dëgjojnë
Sytë tanë nuk të shohin
Sytë tanë puthin sytë dhe buzët e tua që ermojnë.

S’i shkon korrupsioni bukurisë
Si shkon afera
Pastërtisë
Pastroje, deputete e bukur
Pastroje politikën e pistë me pastërti

Zbukuroje politikën e ndotur me bukuri...


LIGJI

Ligji
Është si qeni
Që s’e ha të zotin

Qentë po hanë Popullin...

PUSHTETARËT TANË

Ju pushtetarët
Ju deputetët
Po flisni
(Po
Lehni )
Populli
Po ju dëgjon
Populli po ju mat
Populli po ju peshon
Populli urtan po hesht,
Ai po mendon të japë për ju, verdiktin më të drejtë.

Sepse Populli flet vetëm një herë në jetë
S’flet çdo çast, çdo ditë
Populli kur flet
Flet
Me
Verdikt
Kush duhet të rri në pushtet
Dhe kush duhet të shporret, të ikë...
Populli ka qenë romantik dhe idealist
Sot populli s’është as idealist as romantik
Sot populli është realist,
Por dhe idealist evropian
Njëkohësisht....

Populli
I gëzohet progresit,
I gëzohet çdo përparimi,
Por s’i sheh dot pushtetarët
Që lahen si mbretrit në vaskat e floriri...



PRES...


Unë nuk jam më budallai, më i marri,
Unë jam më i shqetësuari
Më i trondituri,
Më i alarmuari.

Unë jam Kasandra
Unë parandiej
Unë
Shoh
Zjarre inatesh
Flakë grindjesh,
Mure zemërimi shpinash,
Krisje të qelqeve të syve
Prita gjakmarrjesh, zënkash, mërish
Përgjakje trotuaresh,
Karambole
Borish
Skapamentos
Ulërimat blu “Fordësh” të policisë.

Por unë pres.
Pres që një ditë
T’i bjerë gjakut tonë ky vlim

Dhe kam bindje se do t’i bjerë pa dyshim







PO MUA

Ai po shëtiste një mbrëmje me qenin për dore
Më ndali e më futi krahun.
Më tha:
Unë
Dal vetëm me qenin,
Shëtis vetëm me qenin tim,
Qeni
Nuk flet,
Nuk shan,
Qeni vetëm leh...
Unë nuk shëtis dot me njeri,
Njeriu është më qen se qeni!
Njeriu flet, bën thashetheme,
Ka smirë, ambicie, agresivitet, xhelozi.
Po mua që më ndale,
Që më fute krahun,
Që po bisedon,
Po shetit tani,

Po shetit si me një qen apo si me një njeri?


XHEPAT E MI


Futem në Sitypark si kudo në Evropë.
Xhepat e mi s’kanë sy.
Ata as shohin,
As blejnë,
Janë bosh.
Kurse sytë e mi kanë xhepa.
Dhe xhepat i kanë si bosat më të mëdhenj.

Ata edhe shohin edhe blejnë ...


KURORA

Pyet mbreti
Në grahmat e fundit:
Kujt ia dha djathin e bardhë sorra e zezë,
Oborrtarët e mi?,
Sorrakut të saj
Madhëri...

I bëftë mirë, atëherë kurora sorrakut tim...!
Mbreti mbylli sytë
Dhe s’mori më
Frymë.

DJE

Dje
Da Vinçi
Ishte kompjuteri i botës.
Sot
Çdo kompjuter është një Da Vinç erudit

Sot çdo shtëpi, pothuaj, e ka një Da Vinç.

SI DUKET

Gojëmbyllur me kyç
Gojëkyçur me tela,
Flisnim
Më ngushtë
Më thellë
Për të nxjerrë diamantin e fjalës
Me dredha nga thellësitë e lirisë
Rrethuar me tela retikularë
Si dy minatorë ari
Ne,
Ju,
Dhe ata
Ti edhe unë
Edhe pse fjala dilte me dredha prej gojës sonë
Fjala na dëgjohej, na përhapej më shumë.

Gojëmbyllur flisnim më tepër
Gojëhapur
Ndërkaq
Sikur po flasim më pak...


SUNDIMI

Sundimi,
Pavdekësia:
Veti e qenies,
Qëllimi i njeriut!
Por edhe sundimi
Qenka i përkohshëm
Edhe pavdekësia
Qenka e vdekshme në përjetësi
Si për mua njeriun e zakonshëm
Edhe për ty
Që je
Gjeni ...

2010



PO JU

Ju
Ishit
Cilësorët,
Ne mediokrit
Ju jeni elitarët
Ne të rëndomtit.

Ju
Ishit
Gurra,
Burimi, tabani
Ju jeni modernët
E artit,letërsisë
Ju
Ishit
Dhe jeni ekipi kombëtar
I prozës, muzikës, dramës, poezisë...

Ju ishit
Dhe jeni
Skuadra poetike
E kategorisë së parë
Sigurisht,
Sigurisht, sigurisht.
Ne, ishim dhe jemi pa dyshim
Skuadra poetike e kategorisë së dytë.

Ju
Jeni
Evropa,
Ne Azia,
Ju Perëndimi,
Ne Lindja,

Ju
Ishit
Revolucionarët,
Ju jeni demokratët
Ne,
Ishim antirevolucionarët
Ne jemi anti demokratët
Sikur të bëhej nesër
Prapë revolucion
Brenda ditës
Të parët
Po ju,
Me vrap
Do të jeni revolucionarët,
Dhe po ne do të jemi prapë
Ballistët, kulakët, të deklasuari, të parët.

Artisti i Popullit
Çmimi i Republikës
Urdhri i Flamurit të Kuq;
Nderoheshit
Me tituj
Ju dje:
Sot
Po ju
Po shpalleni
Prapë ikona të artit
Emblema të letërsisë.
Shqipërinë e djeshme ateiste
Po na e ktheni sot prapë në kishë
Ju e pështytë Muhamedin dhe zotin Krisht
Ju do të nderoheni me Urdhrin “Bibla e Shenjtë,”
Me Urdhrin “Kurani i Madhnueshëm”, sigurisht.

Ne
Kemi qenë
Dhe jemi jashtë loje përherë
Ne kemi qenë dhe jemi,
Në stolin rezervë.

2010

QERSHITË E BUZËVE

Degë e njomë qershie,
Degë jo e njomë,
Lulet e tua
Të bardha,
Unë i dua
Njëlloj...

Qershitë e buzëve të tua njëlloj i shijoj...






KËNDUAM NËN DHUNË


Kënduam
Me porosira
Me tortura dhe dhunë?
Ne
Kënduam nën dhunë,
Por jo me tortura
Dhe dhunë
Sepse kënga s’del asesi nga dhuna,
Kënga s’del nga torturat me vezë të zjera në sqetulla,
Apo duke të ngulur në thonj thumba dhe spica
Nga dhuna del rënkimi
Britma

Nga tortura, dhuna
Del
Ofshama,
Por kurrën e kurrës kënga.




AI PRISTE


Poetit
Që e doja
Si Sergej Eseninin,
I lexova një cikël me dhjetë poezi.
Shumë të bukura, i them,
Aq të bukura
Sa s’ka.
S’më pëlqejnë vetëm dy..

Ai u ngrys si një qiell
Me re të zeza
Për shi
Dhe
S’po më shihte dot në sy.

I lexova një tjetër cikël poetit eseninian,
Një cikël me njëzet a tridhjetë poezi.
Të shkëlqyera, i them,
Lëndinore,
Vetëm
Njëra
S’më’duket
Dhe aq e mirë.
Ai më pa i habitur përsëri
Përdrodhi vetullat si dy brirë.
Dhe s’po më shihte prapë në sy.

I lexova librin poetik
Poetit që e quaja
Bekim
Nga Perëndia,
Një libër me nëntëdhjetë e nëntë poezi.
Libër me livadhe, me lëndina me lule metaforash,
Plot lulekaçe, luleshqerra metonimish,
Me sintaks poetke të blertë
Me lauresha strofash.
Me poezi bletë...

Ai iku, u largua,
Pa më dhënë dorën,
Pa më thënë asnjë fjalë.
Ai priste që unë t’ia quaja librin kryevepër
Dhe vetë atë ta quaja poet botëror, gjenial...






__________________________________________________ ________________




BEATRIÇJA

Në vitet pesëdhjetë
Në fshatin tim
Erdhe
Ti
Beatriçe
Si një lëndinë e blertë.
Unë u dashurova si Dantja
Me ty
Dhe gjithë jetën mbeta i dashuruar
Edhe pse Danten atëherë nuk e njihja
Edhe pse Komedinë hyjnore s’e kisha lexuar

Me të ardhur
Ti Beatriçe Portinari
Në qytezën time fushore ,
Qershitë,
Dhe pjeshkat
Mollët e fshatit tim
U bënë me një motër mis
Me një motër me flokëverdhë, kanarinë.

Colpo di fulmine.
Dhe unë
Dhe ti
Beatriçe:
U dashuruam të dy, në çast.
Ti u dashurove me mua
Jo sepse unë isha
Dante Aligieri,
Por
Sepse
Isha i vetmi djalë në fshat
Që emrin Beatriçe ta shqiptoja më saktë.

Kur ty
Dikush
Të thërriste Bedrie
Dhe Bidriçe një tjetër
Ti u dashurove me mua Beatriçe,
Si Beatriçe Portinari me Danten e epërm.


Ah
Buza jote
Si u plasarit ashtu atë ditë,
Si më puthe me aq afsh ti atë natë
Si më mbulove ashtu në atë muzg flokësh,
Me flokët e tu si lule mimoze, ti, vjeshta ime e artë.

Beatriçe.
Ti vërtet ishe
Beatriçja Portinari,
Beatriçeja e Aligierit,
Por unë
S’isha Dntja,
Unë isha vetëm
Një adoleshent qyteze, gjysmë analfabet
Që dinte të dashuronte si adoleshent,
Që dinte të bënte disi dashuri,
Por s’dinte, ai, si Dntja,
Të bënte sonete
Poezi ...

Mamaja jote italiane
Ardhur pas burrit,
Pas babait
Tënd
Agronom
Në fermën tonë,
Vuri kujën e alarmuar,
Që vajza e saj gjak blu parajse,
Me një djalë të ferrit bujqësor ishte dashuruar...

Ah
Buza jote
Si u plasarit ashtu atë ditë,
Si më puthe me aq afsh atë natë
Si më mbulove ashtu në atë muzg violë
Me flokët e tu si lule mimoze, ti, vjeshta ime e artë.

Por dhe sot, me atë buzë të çarë si shega në degë
Ti më puth në ëndrra si në adoleshencë,
Si frutoreve më puth prapë, ti,
Si në atë muzg violë
Nën qershi.

Dhe me puth me të njëjtin afsh
Krejt
Si atëherë

Ti vjeshta ime që nuk m’u bëre pranverë.


PIKËLLIM I BUKUR

Nipi im i mbushi dhjetë vjeç.
S’më hipën më në qafë, mbi kurriz
Hy kala, hy kala, hyaaa..
S’më nget më revan,
Me galop;
S’më qëllon më me grushte
Me shqelma
Me top
Me pistoletë uji s’më lag, s’më vret
Siç më vriste e më lagte
Kur ishte
Dy vjeç.

Qenush i gjyshit i them dhe tani
Ai s’më thotë më
Qenush
Je
Vetë
Siç më thoshte kur ishte tre vjeç,

Lepur i gjyshit i them unë prapë
Por ai s’ma kthen
Lepur
Je
Vetë
Siç ma kthente kur ishte katër vjeç.

Çamarrok i gjyshit i them unë përsëri
Ai s’më thotë më
Çamarrok
Je
Vetë
Siç më thoshte dikur kur ishte pesë vjeç...

Ç’gëzim për gjyshin
Që nipi
U rrit
Po ç’pikëllim, ç’mërzi
Që nuk sillet më si çamarrok
Siç sillej dikur në vogëli.

Por mua më merr malli
T’i them si përherë
Çapaçuli
Këlyshi
Qenushi i gjyshit
Siç i thosha shpesh atëherë

Por nipi
U rrit
U bë
Dhjetë vjeç
Dhe unë më kot
I them atij qenush tani

Qenush je vet, kurrë më s’më thotë ai...

Shtator 2010


PËLLËMBA E BABAIT


Baba
Të pashë
Në ëndërr mbrëmë
Sikur erdhe nga Hadi
Dhe më qëllove me pëllëmbë

Sa u gëzova që më qëllove,
Baba.
Qëllomë
Dhe një herë.
Ajo pëllëmbë për mua
Ishte përkëdheli parajsore,
Ajo pëllëmbë për mua ishte një sinjal
Ishte një dhimbje e mëndafshtë e bardhë,
Ishte shenja që atje në Had, ti, ishe ende gjallë.

Shtator 2010


PARADOKSALËT


Ne
Thoshim Enveri internon.
Ju na internonit.
Ne
Thoshim Enveri bën kulakë.
Ju na bënit kulakë.
Ne
Thoshim Enveri burgos.
Ju na burgosnit.
Ne
Thoshim Enveri pushkaton.
Ju na pushkatonit.

Ne
Themi
Enveri
Na bëri me shkollë, akademi,
Ju na bëni analfabet.
Ne
Themi
Enveri
Na bëri me diploma,
Ju na hiqni diplomat,
Ne
Themi
Enveri
Na dha tituj, grada shkencore.
Ju na fshin gradat, titujt.
Ne
Themi
Enveri
Na solli dritat
Ju na shuani llambat...

Sikur
Enveri
Të zhvarrosej
E të varrosej prapë
Si hero;
Si ushtarët turq
Që morën eshtrat e Skënderbeut
Dhe i varën me ngut në qafë si talismanë,
Për eshtrat e Enverit dhe ju,
Po ashtu si turqit,
Do kacafyteshit me egërsi
Për t’i marrë ato kocka
Për t’i vendosur majtas, djathtas gjoksit si hajmali.

24 shtator 2010



ASGJË


Juve
Plepa,
Shelgje , lisa, blire
Edhe kur ju bien gjethet,
Dhe humbisni blerimin e bukur
Bëheni lëndë ndërtimi për urat, kasollet, vilat,
Bëheni zjarr:
Ngrohni
Piqni
Dhe digjni...
Unë
Me të humbur blerimin
Ftohem, futem në dhè

As ngroh, as pjek, as djeg më asgjë...


HALLI


Pas bregut, kodra.
Pas kodrës
Mali,
Pas malit, vargmalet,
Pas vargmaleve,
Majat.
Maja të larta,
Maja të ulëta
Mbi majat epërme borë.
Mbi majat e ulëta bar
Mbi majat e maleve, Zotat
Mbi majën e Tomorit, Zoti
Mbi majën e Olimpit Zeusi,
Babai i perëndive
Mbi Zeusin
Fati.
Mbi Fatin
Jehovai, Zotkrijuesi,.
Mbi Zotkrijuesin,
Halli!
Po mbi Hallin?
S’ka mbi hallin.

Halli, Zot mbi krye të vetë Zotit.

VJESHTA E KORRUPTUAR

Toka
Pa gjethe të verdha
Domethënë pa pleh të gjelbër
Pa ushqim përzier me ar dhe blerim
Po ç’u bën gjethet
Ku shkuan
Ku ikën
Ku fluturuan.
Vjeshta shpalli tenderin
Konkurruan flladi, puhia
Konkurroi era furtuna, uragani,
Stuhia

Vjeshta
Shpalli tenderin e gjetheve të verdha
Bëri korrupsion
Tenderin
Ia dha erës.
Përkrahu nga qielli
Era mori morinë e gjetheve
E depozitoi në bankën e hënës së florinjtë.
Ishte një korrupsion qiellor kozmik, i shkretirtë. ..


ZOT I YNË

Zot balte
Zot allçie,
Zot druri,
Zot guri, graniti,
Zot mermeri, çimentoje,
Zot betoni, bronzi dhe floriri.
Zot i kompozuar, modeluar me fjalë,
Zot Hipotetik, retorik,
Zot virtual,
Zot simbollik, metaforik...
Zot që thahesh, thyhesh, digjesh,
Zot që gdhendesh, shkrihesh në Metalurgjik,
Zot ari, floriri që depozitohet në banka dhe vidhesh
Ne të gdhendim
Edhe në flori, ne, të derdhim

Dhe po ne vetë të grabisim, të shembim, të vjedhim...


TAKIMI

Jam ftohur edhe unë me ty,
Je ftohur edhe ti me mua,
S’jemi shpuzë më,
As ti me mua
As unë
Me ty,
Por jemi dy thëngjij të shuar tashmë
Dy thëngjij të mbuluar me hi...


REPLIKË

Në qytetin tonë, i dashur koleg
As ka
As ka pasur
Salier ndonjëherë
Sepse, ku s’ka Moxart,
S’ mund të ketë as edhe Salier !



290 vargje

[Ullmar Qvick]

Sa më gëzon fakti se poeti Faslli Haliti ka fituar vëmendje në këtë Forum! Jam suedez, po merrem me kulturën shqipe që nga viti 1969. Nga Shqipëria më dërguan mjaft botime të ndryshe në atë kohë. Filloi fushata kundër intelektualëve, gjoja për arsye të "ndikimeve të huaja", në janar të vitit 1973. Si objekt sulmi në revistën "Nëntori" u zgjodh sidomos poezia e Faslli Halitit "Dielli dhe rrëkërat". Për fat e kisha ruajtur në origjinal, në gazetën "Zëri i Rinisë" në nëntor 1972. E lexova, sa mirë kishte shkruar, ai kishte frymën e vërtetë proletare (fryma që nuk kishte aspak PPSH!), ai me ironi thërese sulmoi burokracinë, nepotizmin, dhe mungesën e masave kundër abuzimeve nga ana e Partisë dhe "diktaturës së proletariatit." I dërgova një përshëndetje shkrimtarit, përmes Lidhjes së Shkrimtarëve... por Faslliu atëherë ishte dërguar për "riedukim" si punëtor, dhe rezultati i "rebelizmit" tim të butë nga Suedia e qetë ishte se më futën për disa vite "në frigorifer"! Poezinë e tij e përktheva suedisht, nuk e kam botuar por në një mbledhje ku do të ishim takuar me Ismail Kadrenë, i cili nuk erdhi, sigurisht për arsye politike, si sfidë ndaj politikës antikulturore të regjimit të Enverit recitova këtë poezi "Dielli dhe rrëkërat"... Të gjithë u kënaqen, sepse ishte jo vetëm poezi të mirë por edhe me frymë përparimtare... Por myku komunist e mbuloj për shumë vite në vazhdim....
Dua të përgëzoj sidomos z. Rezart Palluqi për tekstin e tij. Tani do të rifilloj të lexoj me më shumë vëmendje poezitë e Faslli Halitit. Përvec Poezivë të tij të zgjedhura kam edhe vëllimin "Cartje." Më trishon vetëm fakti se asnjëherë nuk kam pasur kontakt drejtpërdrejt me këtë poet të bekuar...
Me përshëndetje nga miku i shqiptarëve në Suedi
Ullmar Qvick

[Albo]

Si është dënuar dy herë poeti Faslli Haliti, njëherë në regjimin komunist njëherë në demokraci

ERA QË ZBULOI KOBUREN

Dielli i Partisë ndriçon dhe rrëkerat e tiranisë vazhdojnë

36 vjet më parë, mё 16 dhjetor 1972, u botua në gazetën «Zëri i Rinisë” poema “Dielli dhe rrëkerat” e poetit Faslli Haliti, për të cilën autori u dënua nga diktatura me 10 vjet punë të detyruar: 4 vjet në kooperativё bujqësore dhe 6 vjet në Komunale, duke iu hequr njëkohësisht edhe e drejta e botimit.
Po japim pёr botim “kritikёn e gjimnazistёve” tё Lushnjёs, botuar mё 25 janar 1973, nё gazetën “Shkёndija”, organ i KP tё rrethit; një shkrim të U. Malit, botuar në vitin 1974, në revistën tremujore “Koha e jonë” që dilte në Paris, si edhe disa vlerësime kundër e pro tё disa shkrimtarёve dhe kritikёve, pёr poemën “Dielli dhe rrëkerat si dhe pёr poemat e botuara vitet e fundit nga poetit Faslli Haliti, pёr tё treguar vazhdimёsinё e inkonformizmit tё krijimtarisё sё poeti qё s’ka “ zёnё ende mend”.
Pёr efekt vendi, poemën “Dielli dhe rrëkerat, nuk po e botojmë, por kush ёshtё i interesuar, mund ta gjejё atё tё botuar nё librat poetikё: S’di tё hesht, Kaq, Kujt t’i beso.j...

Poeti i Fatbardh Rustemi:
Njё nga poetёt e rinj që mbrojti me guxim, me argumente e profesionalizëm në ato vite poemën «Dielli dhe rrëkerat» dhe që i shkroi letër Enver Hoxhës se dënimi i poetit Faslli Haliti nga Komiteti i Partisë, Lushnjё, posaçërisht nga Sekretari i Parë, Rrapi Gjermeni, jo vetëm ishte krejtësisht i padrejtë, por dhe kriminal, edhe sot pas 36 vitesh nga botimi i poemës, Fatbardh Rustemi, shkrimtar i njohur tashmё, autor dramash, komedish, romanesh e publicist, shprehet me bindje të palëkundur pёr poemën, si atёherё nё rini, se:
Poema “Dielli dhe rrëkerat shprehte një pakënaqësi të kudondodhur, por e artikuluar poetikisht në këtë poemë, ajo mori deri përmasat e një proteste. Kjo bëri që nomenklatura të tregohej shumë e ndjeshme ndaj saj duke i bërë një akuzë tepër të rëndë për kohën duke u shprehur hapur se në poemë bëhej thirrje që të goditej Pushteti Popullor me gurë, po të mungonin armët. Pra, kemi të bëjmë me një dëshmi të rrallë, ku publikisht, denoncohet rreziku serioz që i vinte shtetit prej letërsisë.
Dhe si hakmarrje ndaj saj Pushteti me levat e « e veta, bëri gjithçka për të zbutur poetin deri në atë farë feje sa të priste ndonjë elozh të radhës prej tij, por misioni i poemës u krye për derisa ajo u bë shprehëse e një pakënaqësie që në jetën e përditshme mërmëritej prej kohësh. E parë nga e tanishmja, pavarësisht për zgjyrën e terminologjisë, në thelb, poema dëshmon një guxim të lartë qytetar që kërkon një vlerësim të merituar.
Ia vlen të kujtohet që kjo frymë proteste nuk ishte vetëm te poema Dielli dhe rrëkerat, por ajo u parapri dhe u shoqërua me një sërë poezish si Njeriu me kobure, Djali i sekretarit, Çifligu, Unë dhe burokracia, Trembje, Zhurma, Dobësi, Thyrje, Edipi etj..., të cilat dëshmonin, për një predispozitë, bindje të autorit dhe jo një shkarjen të rastit të tij.

Studiuesi dhe publicisti Mёrgim Korça:
Poema, «Ku, ku» duhet botuar në mijëra faqe vëllimesh ! Me se tjetër e shoqëruar ? Me asgjë ! Vetëm ata vargje ... të përsëritur pa pushuar që frekuenca e tyre duke u rritur e zmadhuar në progresion gjeometrik ta shurdhojë njerëzinë e çmendur ! (Gazeta Drita, 20 korrik 2008)

Shkrimtari Roland Gjoza:
Po ajo qyqekama ( Ku ku ), për atë që po ndodh sot atje, për ata horra që na nxinë faqen, një poemë që më tronditi fund e majë, ajo sikur është shkruar me alfabetin e zi të ulurimës. Sa kohë duhet ende për të ndierë njëfarë normaliteti e për të mos thënë më se paskemi qenë të mallkuar?
( Gazeta Agon, 12 shtator 2008)

Shkrimtari, Kujtim Dashi:
Poema Dielli dhe rrёkerat ishte njё kulm i prirjes tepёr spiktatёse tё poetit F. Haliti, pёr tё stigmatizuar padrejtёsitё e shoqёrisё shqiptare tё kohёs qё kishin zёnё tё mahiseshin. Si e tillё ajo ёshtё pararendëse e poemës Pashallarёt e kuq tё Kadaresё e cila u jetesua si jehone e guximit dhe kurajës sё poetit tё madh sesa si poemё, si njё vepёr arti e pabotuar, ndёrsa Delli dhe rrёkerat u botua me mijёra kopje, u kopjua me dorё dhe shkoi te lexuesi i cili e mirëpriti dhe autori pёsoi atё qё tashmё dihet: persejkucionin. Pra, nga njera anё Faslli Haliti, nisi kalvarin, por nga ana tjetёr , ai fitoi mё shumё simpatizantё, adhurues, talente tё reja, ndjekёs tё antikonformizmit demokratik tё poezisё sё tij, plot kumte e mesazhe; fitoi miq tё shumtё, kudo nё Shqipёri e mё gjёrё, siç ёshtё rasti i U.Mali nё Francё, qё shkroi nё 1974, pёr poemën Dielli dhe rrёkerat dhe nё mbrojtje tё auotorit tё saj si dhe pёr poezitë Djali i sekretarit, Çifliku dhe i botoi ato nё revistën Koha e jonё, nё Paris; siç ёshtё rasti tjetёr i Erenest Koliqit qё botoi poezinë Njeriu me kobure nё revistën Shejzat

1. ''DIELLI, DHE NJË POEMË QË SPEKULLON ME TE''

-Shënime kritike nga dhjetë gjimnazistë - gazeta ''Shkëndija'' 25 janar 1973 :

Nuk na e priste mendja se Faslli Haliti do të shkruante një poemë të tillë si “Dielli dhe rrëkerat”. Ajo është frut i një çoroditje politike e ideologjike dhe na jep një pasqyrë në themel të shtrembër të realitetit tonë, të natyrës së pushtetit popullor dhe të marrëdhënieve të partisë me popullin. Ky karakter i shtrembër ideologjikisht nis që me vargjet e para të poemës, në të cilat thuhet:
“Ndërsa çatia e atdheut tim është e kaltër, optimiste.
Çatia e shtëpisë time është qaramane”.
Ç’kuptim kanë këto vargje? A nuk është “çatia e atdheut” vetë çatia e popullit? Dhe, po ta zhveshim mendimin prej figurës, a nuk ndërtohet socializmi në Shqipëri nga populli e për popullin, a nuk është qielli ynë “i kaltër dhe optimist” për të gjithë ata që luftojnë e punojnë me popullin e për popullin? Vështrimi i F. Halitit në këtë poemë është errësuar dhe kërkon (bile jep edhe “urdhër”) që edhe në të tjerët të shikojmë një tabllo të errët dhe t’i bëheshin shokë në pikëpamjet që ai shpreh në këtë poemë. Ai mendon se nga tavani (i kujt: i vetë poetit apo nga tavani i popullit?) “lot gjerbësh rrjedhin vu, vu… nat’ e ditë, rrjedhin me të madhe”. Sipas poemës të gjithë qenkan keq dhe njerëzit e pushtetit flekan gjumë të rehatshëm, iu mbyllkan dyert e zyrave punëtorëve, shtrëngokan buzët, strehokan “soj e sorollopin” e tyre dhe paskan degjeneruar deri në atë shkallë sa për “një cigare filtër, një rekomandim” u venë përpara të njohurve “një apartament”. Nga e gjithë poema del se pushteti ynë qënka burokratizuar deri sa nuk mban më, se askush nuk i qan hallet e popullit, se punëtorët duhet ta rregullojnë vetë strehën e tyre dhe në poemë u jepet “urdhër” atyre që t’u thyejnë “dhëmballët burokracisë” dhe po u munguan gurët të shkulin dhëmbët e nëpunsave. Si t’i marrim të gjitha këto, si vargje figurash të bujëshme, apo si pikëpamje të gabuara për realitetin tonë revolucionar? Jo, ato nuk tingëllojnë aspak drejtë në luftën kundër burokratizmit, flamurin e sëcilës e mban kurdoherë partia, por gumëzhijnë për anarshi dhe rebelizëm.
Që të kthehemi prap tek figurat artistike, në poemë si përfaqësues të vetëm të pushtetit dalin shoku Koli dhe shoku Lili, të cilët sikurse “uni i poetit” nuk mund të mos jenë përgjithësime artistike dhe këto përgjithësime janë negative. Në poemë, për realitetin konkret për të cilin flitet, autori nuk na jep asnjë të drejtë të mendojmë se ata janë “tipa të rastit” dhe as përjashtime nga gjëndja e përgjithëshme, prandaj edhe mendon, se “shkretëtira e kontradiktës” nuk mund të zgjidhet as me shokun Lili, as me shokun Koli. Pa shihni se ç’rrugë propozohet?! Duke u nisur prej aksioneve revolucionare për ndërtimin e banesave me kontribut vullnetar, autori i poemës, duke injoruar të vërtetën, mendon këtu se asgjë nuk është bërë për punëtorët, se atyre u është përvetësuar djersa. A nuk është shpifje me qitje të largët kjo? A nuk kalohet prej luftës kundër burokratizmit nga pozitat e partisë në pozitat e kundërvënies ndaj pushtetit popullor? Fundi i poemës tingëllon pikërisht kështu.
Madhështia dhe forca e partisë sonë është se ajo ka farkëtuar një unitet të çeliktë me popullin. Në Shqipëri nuk ekziston një parti që rri e numuron gjerbat, që trishtohet në mënyrë sentimentale për hallet e njerëzve dhe që rri pa gjumë prej “melodisë diletante të pikave, po një parti luftëtare që udhëheq popullin në revolucion dhe është kurdoherë në veprim për të mirën e masave punon jëse. Çdo gjë tek ne është vepër e partisë, e shokut Enver dhe e gjithë popullit. Partia realizon çdo ditë dhe kudo demokracinë socialiste dhe drejtësinë për popullin, duke qëndruar pranë tij, duke qarë hallet me të, duke e bërë atë të ndërgjegjshëm. Përballë kësaj të vërtete të madhe autori ka mbyllur sytë dhe ka krijuar në poemë një përfytyrim subjektivist krejt të dyshimtë mbi marrëdhëniet parti-popull-pushtet, duke u orvatur të krijojë të çara për të futur kontrabandë pikpamje anarshiste mikroborgjeze. Sipas poemës askush nuk bën gjë, kështu që i mbetet “unit të poetit” të japë “urdhërin”: “Thyejani dhëmbët burokracisë!” Ky është një shtrembërim flagrant i së vërtetës, që e ka burimin në mentalitetin e vjetër e tërë të çara të autorit, që ose shitet shumë “naiv” në politikë, ose është prej atyre që shfrytëzon situatat revolucionare për të nxjerrë në shesh kundërshtimet e tij prej mikroborgjezi. Pra, ndërsa “fle shoku Lili… fle shoku Koli”… në këtë situatë (autori është kontradiktor, në gjithë këtë konfuzion ideologjik, poema nuk di cilës shpifje t’i hapë portën më parë) shoku Lili dhe shoku Koli prashitin si të duan dhe “qindra këkesat” e punëtorëve “thyejnë kokat” se “nuk hyjnë dot” në zyrat e tyre.
A është kjo e vërteta e jetës sonë socialiste? A mund të shkruhet kështu për partinë dhe klasën tonë punëtore? A kemi nevojë ne për një poezi që të na gënjejë me lajka për partinë, që të shikojmë me dyshim realitetin dhe të na bëjë thirrje të ngrihemi kundër tij? Jo, për një poezi të tillë nuk kemi nevojë. Ne e hedhim poshtë atë me përbuzje dhe jemi të bindur se vjersha të kësaj natyre, të servirura me çfardo dredhirash e marifetesh stilistike, kurrë nuk do të mund të spekullojnë dhe ta errësojnë diellin e jetës sonë.
Poema “Dielli dhe rrëkerat” botuar në gazetën “Zëri i Rinisë” të datës 16 dhjetor 1972, na kujtoi se ky konfuzion ideologjik ka pasë nxjerrë kokë edhe në krijime të mëparshme të F. Halitit, me të cilat ne nuk kemi qënë dakord. Mjaft vjersha të tij ideologjikisht të gabuara apo gjysëm formaliste që lexonin nëpër faqet e organeve letrare (duke u çuditur si botoheshin) ne na revoltonin. Prandaj për këtë poemën e fundit, është kjo arësyeja që menduam se do të gabonim sikur të heshtnim më gjatë.
Sa për mendimin që është hedhur se F. Haliti në poezitë e tij shquhet për prirjen që shkrin në një të vetme personalen me shoqëroren, do të mjaftonte dhe një ballafaqim fare i shpejtë i egocentrizmit dominues në krijimtarinë e tij me faktet nga çështjet e tij personale, për të hedhur poshtë këtë “prirjen e shkrirjes”. Përkundrazi, ai, me personalen i kundërvihet shoqërores dhe pikërisht këndej fillon çoroditja, duke i vënë së përgjithshmes revolucionare vulën e personales mikroborgjeze. Për këtë le të marrim rastin e poemës që po diskutojmë.
Ne të gjithë e dijmë që F. Haliti ka trashëguar prej paraardhësve të tij një shtëpi të vjetër të madhe në qendër të Lushnjës, të cilën deri para pak kohe dhe për disa vjet rrjesht nuk ka dashur ta këmbeje me apartament modern. Siç tregojnë faktet, këtë nuk e ka bërë “për sentimentalizëm”. Se “as babai, as mamaja nuk ishin sentimentalë”, po për t’ia shitur pushtetit popullor me pare “mallin e trashëguar” Ai pengoi për dy vjet e sa rrjesht ngritjen e një pallati të ri në vënd të karakatinës së tij përballë kinoteatrit që po përfundon në qendër të qytetit. Nuk u tund e nuk pranoi asnjë lloj strehimi për derisa futi në xhep shumën e parave me të cilën u vlerësua shtëpia e tij. Jo vetëm kaq, por kundërshtimet e tij arritën deri aty sa të pretendonte t’i jepej një vilë më vehte. Më në fund mezi pranoi të marrë një apartament. Prandaj nëqoftëse pikënisja personale e poemës është kjo histori prej xhambazësh, atëhere ne do të thoshnim se jo vetëm që nuk ka asgjë nga “shkrirja e personales me shoqëroren”, por këtu shtrembërohet e vërteta, dhe autori bën gabim kur e vë vehten në një radhë me traktoristin “që zbukuron fushat me traktorin e tij”, me elektriçistin “që elektrifikoi disa fshatra”, dhe me muratorin që “ka zbukuruar qytetin me pallate”, se punëtorët as mendojnë as veprojnë si F. Haliti dhe, qoftë edhe si personazhe, u vjen turp të vihen në shërbim të egoizmit mikroborgjez, që shprehet në poemën “Dielli dhe rrëkerat” duke e analizuar atë qoftë në planin e karakterit përgjithësues të figurës artistike dhe të “unit të poetit”, qoftë në planin e thjeshtë personales.
Pa u çliruar sa s’është vonë nga individualizmi mikroborgjez F. Haliti nuk mund të na japë poezi të shëndosha të realizmit socialist, por përkundrazi ashtu siç vihet re nga ecuria e krijimtarisë së tij, ai ka rrezik të thellohet në çoroditjen ideologjike dhe atëhere do të jetë tepër vonë.

[Askusho]

FASLLI HALITI




ERNESTO
(tregim)

Italiani i tretë qё u strehuar nё shtёpinё tonё, quhej Ernesto dhe ishte kalesh. Vetullat e zeza tё bashkuara nё ballё, ngjanin me krahët e njё korbi nё fluturim.
Kur dëgjova xhaxhanё, ta thёrriste Ernesht, edhe unё Ernesht e thërrisja. Nuk ia shqiptonim dot emrin... Dukej i ngatërruar. Emёr i huaj.
Erneston erdhi nga qyteti. E solli djali i hallës. Gjendja nё qytet ishte e rrezikshme pёr ushtarёt italianё, pas kapitullimit tё Italisё. Po t’i kapte gjermani, i pushkatonte nё vend si dezertorё. Ne e kishim shtёpinё nё lagjen mё periferike tё qytetit. Kёtu Ernesto do tё ishte i sigurt dhe i qetё.
Nё lagjen tonё, tё gjithё merreshin me bujqësi, me pёrjastim tё babjit dhe dy ortakёve tё tij çamё qё merreshin me trgёtinё e mishit dhe tё fshesarit Liko qё fshinte pazarin. Gjermanёt nuk dukeshin shpesh nga lagjja jonё periferike. Por njё ditё, pas përplasjes me partizanёt nё Shkuqth, kur kolona gjermane kaloi pёrmes lagjes e po i afrohej shtёpisё sonё, Ernesto kaloi çaste ferri. Xhaxhai e strehoi “jetimin” nё bodrumin e shtёpisё qё ne i thoshim binxё, qё ishte i errёt burg dhe, binte erё myk.
Edhe pasi kolona gjermane u largua, Ernesto nuk guxoi tё dilte nga binxa edhe pse po i qёrroheshin sytё dhe po e mbyste era e mykut. Edhe kur xhaxhai i tha tё dilte nga binxa, ai nguroi, por dhe kur doli, vazhdoi tё dridhej nga tmerri, kur mendonte se gjermanёt, mund ta kishin pushkatuar nё vend, po pyetur nё kishe fёmijё, nёnё, baba, motёr, vёlla...
Me përjashtim tё atij çastit ferri, gjatё gjithё kohës qё Ernesto punoi e jetoi te ne, pati mall pёr shtёpnё e tij, por jo shqetёsime.
Xhaxhai e donte Erneston, sepse ishte fshatar e merrte vesh nga bujqësia, madje mё shumё se vetё xhaxhai mbahej si kryebujk. Xhaxhai mburrej para bujqve me kaleshin e tij italian qё lёronte, mbillte, korrte, ngarkonte qerren me dega si ta ngarkone vetё xhaxhai.
Kur unё i thosha Ernestos kalesh, ai mё merrte nё krah e mё pёrkёdheltё: riccio, cucciolo, birichino, dhe gajasej sё qeshuri.
Ernesto ishte i ri dhe xhaxhai e mbante si çunin e vet. Ernesto hante e pinte nё njё sofër me pjesёtarёt e shtёpisё dhe flinte nё odёn e miqve me jorgan e çarçafё tё pastër. Mbaj mend se atё ditё qё do tё largohej nga shtëpija jonё pёr nё shtёpinё e tij nё Itali, Ernesto na përqafoi tё gjithёve duke mos i mbajtur dot lotёt.
Xhaxhai i tha Ernestos qё para se tё largohej, tё mbillte njё qershi nё kopshtin tonё, nё shenjё kujtimi, pranё dardhёs dhe shegёs qё kishin mbjell dy italianёt e tjerё, para tij: Xhovani e Domeniko. Kur Lufta mbaroi dhe Enesto priste me me javё, me ditё,me orё me minuta, qё tё kthehej nё shtёpinё e tij nё Itali, xhaxhai nuk e ngarkonte me punё bujqësie, por Ernestos s’i rrinin duart. Njё ditё pranvere me diell dhe me erё lulesh, kur frynte juga e bardhё dhe nёna po ngjeshte brumin pёr tё bёrё lakror, Ernesto i afrohet nёnёs e i thotё me droje: nёna Bukuria, unё di bёj tagliatelle mira shumё.
Pёr ç’a tela e ka fjalёn ky, mor bir? pyeti nёna vёllanё e madh.
Thotë se di tё bёjё makarona tё mira.
Fjala tagliatelle m’u ngulit nё kokё e s’e harrova, ngaqë makaronat e italianit mё shijuan shumё. Ernesto i tëholli e i ndeu vetё petёt nё diell.
Po ky i uruar, pse bёn punё grash, thoshte xhaxhai nёpёr dhёmbё dhe, kthente kokёn qё tё mos e shihte Erneston qё i tëhollte e i nderte vetё petёt. Edhe vetё Ernestos i vinte zor nga xhaxhai, sepse e dinte qё, xhaxhai e vlerësonte atё si bujk e jo si tёhollёs petёsh, prandaj dhe bёnte sikur s’e shihte, kur kalonte lart e poshtё nёpёr oborr.

***
Nё ditët e para tё Çlirimit, njё mbrëmje, kur dielli kishte skuqur gjithё qiellin mbi Kodrat e Karatoprakut dhe retë e bardha tё përflakura, vareshin mbi kodra si lëkura delesh pezull mbi kodra, nёna iu afrua italianit e i tha e gёzuar:
Ernesht, u prishёm me Inglizin. U lidhёm me Rusin...
Shuma keqa nёna Bukuria, Rusi keqa; Inglizi, Amerika mira..., i tha me pikëllim, Ernesto, nёnёs sime.
E dëgjova vetё italianin, kur i tha nёnёs shumё i dёshpёruar se Inglizi dhe Amerika ishin tё mirё, kurse Rusi i keq dhe s’di pse s’i harrova ato gjithё jetёn, gjer nё ditët e apokalipsit komunist... Po pse nёna ime pse i tha me gёzim, italianit se ishim prishur me Inglizin e ishim lidhur me Rusin dhe pse italiani e priti me trishtim lidhjen tonё me Rusinё komuniste ?
Mbase nga vetё fjalët qё tha Ernesto: Inglizi, Amerika, mira dhe Rusi keqa, unё si fёmijё, i përfytyrova tё dy palёt; Inglizin, Amerikёn e Rusin, si dy ara, njëra nga tё cilat bёnte grurё e misёr, kurse tjetra jo. Po cila arё bёnte grurё e cila nuk bёnte? Nuk e kuptoja. Ernesto po. Nёna po. Me mendjen time prej fëmije, mendoja se ara e keqe qё s’bёnte grurё e misёr ishte Rusi, kurse ara e mirё ishte Inglizi, Amerika.
Nёnё, pse u prishёm me Inglizin, Amerikёn? Inglizi, Ameika janё si ara e Sheqit qё bёn dhe misёr dhe grurё?
Po ajo s’ёshtё ara jonё, mor bir, ajo ёshtё e Hamdi beut... Ne s’kemi ara, tha nёna
Po ato i mbjellim ne, i thashё nёnёs.
I mbjellim, po s’i korrim..., tha nёna.
Po ato, ne i korrim.
I korrim, i korrim, po s’i shijmë, tha nёna.
I shijmë si s’i shijmë, i them nёnёs.
I shijmë i shijmë, po s’fusim grurё nё hambar, tha me inat ajo.
Pse?
Se gjysma e grurit hynё nё hambarin e beut dhe beu ka hambar tё madh...

***
Gjatё gjithё viteve tё para tё socializmit, kur ende isha adoleshent, kur ne e shanim Amerikёn, Anglinё, kur bërtisnim: Poshtё Amerika duke përplasnim kёmbёt, kur brohorisnim e thirrisnim; rroftë Bashkimi Sovjetik, bija nё mendime dhe, thosha me vete se, s’qenka Amerika si ara e Sheqit, por Bashkimi Sovjetik. Po pse atёherё italiani qё ne e mbanim me bukё, ai Ernesto, i tha nёnёs qё Iglizi,Amerika mira, Rusi shuma keqa?
E mora inat italianin dhe ia shkula qershinë qё mbolli si njё shenjё, si njё kujtim, nё kopshtin tonё, pranё dardhës dhe shegёs qё kishin mbjellё dy italianёt e tjerё para tij: Xhovani e Domeniko.

***
Po kur socializmi u përmbys dhe unё dëgjoja brohorimat pёr Amerikёn dhe me sytё dhe kokёn kthyer drejt saj dhe Evropёs, kurse Bashkimit Sovjetik, tё parёt, po i kthenin bythën ish komunistёt thashё i hidhёruar: i doli fjala italianit, i doli fjala atij muti, po shpejt i kërkova falje Ernestos: mё fal, Enernesto, mё fal, i gjallё a i vdekur qofshё, mё fal qё tё quajta ***.

***
I shihja ndryshimet qё po ndodhnin, pas vithisjes sё sistemit tё kuq, por unё, ende, nuk e doja e nuk besoja nё sistemin e ri, blu. Amerikёn, jo vetëm qё s’e doja, por fillova ta urreja edhe mё egërsisht. Vazhdoja ta shihja nё krye tё vatrave tё zjarrit, ta shihja si njё Vezuv qё mbulonte me llavё e mi hi gjithё globin... E kuptoja qё këto ishin jehona tё sё shkuarës nё kokёn time. Kuptohet... Komunizmi kishte bёrё punёn e vet... Unё ende s’isha pastruar nga urrejtja edhe pse kjo urrejtja pёr Amerikёn kish filluar tё mbrapsej disi, tё tërhiqej si dallga e oqeanit qё vetëshuhet, sapo i afrohet thellёsisё. Pjesa komuniste brenda meje, sapo vinte, po përpiqej tё lёshonte terren e tё merrte anёn e ndryshimit, po përpiqej tё merrte anёn e sё resё, po a ishte e re, kjo e re qё po vinte? Ne, e quanim botё tё vjetёr kёtё, botё tё kalbur, botё qё duhej shembur; qё duhej shkulur me rrёnjё, por qё s’u shkul, s’u shemb; por na shembi keq.

***
Mu kujtua shembja e kishave dhe xhamive. M’u kujtuan ata dy priftёrinjtё e kishës sё madhe tё qytetit tonё tё vogёl: njeri prej tyre e rroi mjekrёn menjёherё dhe, e rroi pikërisht ai qё e mbante mё tё gjatё, kurse ai qё e mbante mё mё tё shkurtër, jo vetëm qё s’e rroi, por qё ditёn qё u shembёn kishat e xhamitё, u mbyll, u ngujua nё shtёpinё e tij dhe nuk doli nga s’andejmi, gjersa vdiq. De u varros me mjekёr.
Ernesto nuk ishte trishtuar kot, kur nёna ime i tha se ishim lidhur me Rusin. Si pronar, ai e dinte qё komunizmi tё merrte pronat, dhe... Kurse nёna ime, si bujkeshё e beut, u gёzua se lidhja me Rusin do ta bёnte me tokё, do ta bёnte pronare...

***
Mbille prapё qershinë qё e mbolli italiani e qё ti ia shkule nga inati, vetëm e vetëm, pse ai tha qё: Amerika, Anglia mira, Rusia keqa.
Ernestos i doli fjala... Mbille qershinë...
Mbille ti, po deshe...
Po e mbolla unё, ajo qershi, s’ka pёr tё zёnё kurrë... dhe m’u kujtua ai prifti qё s’e rroi mjekrёn gjersa vdiq dhe u varros me mjekër...


26 mars, 18 shtator 2009

[Askusho]

Faslli Haliti - foto