Close
Faqja 7 prej 9 FillimFillim ... 56789 FunditFundit
Duke shfaqur rezultatin 121 deri 140 prej 166
  1. #121
    Rising Star and Legend Maska e Davius
    Anėtarėsuar
    20-04-2003
    Vendndodhja
    Underground
    Postime
    11,956
    BERNSHTAJN, Eduard



    BERNSHTAJN, Eduard (BERNSTE-IN, Eduard), politikan dhe teoricien gjerm. (1850-1932). Teoricien socialdemokrat revizionist i njohur, i cili nė filozofi ishte eklektik. U pėrpoq, pa ndonjė sukses tė veēantė, tė «pajton-te» marksizmin dhe Kantin dhe theksonte veēanėrisht nevojėn e heqjes sė dialektikės nga filozofia marksiste, ngase ėshtė iluzion themelor dhe «i kobshėm» i Marksit meqė nuk mundi tė lirohej deri nė fund nga «mbeturina e kundėrthėnies diatektike tė Hegelit». (Premisat e socializmit...) Tezat e tij dhe sidomos qendrimet reformiste mbi kalimin e qetė nė socializėm i kri-tikuan ashpėr V. I. Lenini, G. V. Ple-hanovi dhe R. Luksemburgu.



    Veprat kryesore: Ferdinand Lasa-lle (1891); Die Voraussetzungen des Sozialismus und die Aufgaben der So-zialdemokratie (1899); Pretpostavke socijalizma i zadaci socialdemokracije (1958); Zur Geschichte und Theorie des Sozialismus (1901).
    My silence doesn't mean I am gone!

  2. #122
    Rising Star and Legend Maska e Davius
    Anėtarėsuar
    20-04-2003
    Vendndodhja
    Underground
    Postime
    11,956
    BERNAR, Silvestris


    BERNAR, Silvestris (BERNARD Silvestris), pėrkatėsisht Bernari nga Turi, filozof franc. (rreth 1150). E identifikon nusin me logosin e krishterė, me shpirtin botėror dhe shpirtin e shenjtė. Idetė qė gjenden nė mendje janė formae exemplares tė universalieve, dhe njėkohėsisht edhe themelet e para dhe shkaqet e realitetit. Gjithė natyra, madje edhe njeriu janė krijuar nėpėrmjet veprimit tė nusit. Disa hulumtues pohojnė se ėshtė autor i studimit «De mundi universitate sive Megacosmus et Microcosmus», kurse disa tė tjerė ia atribuojnė Bernarit nga Shartrėzi.

    -----------------------------------------
    BERNARI Shartrias



    BERNARI Shartrias (BERNARD, Chartres ) filozof franc. (vdiq rreth 1127). Ėshtė skolastik - platonist pėr tė cilin universaliet janė ide tė amshueshme sikurse ėshtė perėndia. Format individuale janė prototipa tė ideve tė amshueshme dhe u takojnė sendeve dhe ideve. Nė disa teza tė veta ai u pėrpoq tė pajtonte Platonin me Aristotelin.

    -------------------------------------------
    My silence doesn't mean I am gone!

  3. #123
    Rising Star and Legend Maska e Davius
    Anėtarėsuar
    20-04-2003
    Vendndodhja
    Underground
    Postime
    11,956
    BERNARI, Klervoas



    BERNARI, Klervoas (BERNARD, Clairvauxa), filozof dhe teolog franc. (1091-1153). Njė nga pėrfaqėsuesit mė tė rėndėsishėm tė mistikės mesjetare, personalitet me influencė nė oborrin e papės Inoēenti II dhe armik i Abelarit. Me vetė faktin se Abelari pohon se Platoni ėshtė i krishterė, ai vetė provon mė sė miri se ėshtė pagan. Abelari, sipas tij, gjithashtu i zvogėlon meritat e fesė sė krishterė kur pohon se arsyeja njerėzore mund tė kuptojė plotėsisht perėndinė. Mirėpo, Bernari i shenjtė, shenjtėria e tė cilit si konstaton nė mėnyrė spirituoze Raseli - «nuk ishte e mjaftueshme pėr ta bėrė inteligjent» gabimisht e interpretoi Abelarin, kėshtu qė akuzat e tij edhe nga aspekti i krishterė janė tė dėshtuara. Duke kundėrshtuar ashpėr ēdo racionalizėm, B. nga Klervoa pohonte se ēdo njohje qė nuk i shėrben fesė nė realitet ėshtė vetėm «njė kureshtje e turpshme». Premisat themelore tė intuitės mistike janė thjeshtėsia dhe dashuria ndaj perėndisė. Shkalla mė e lartė e njohjes ėshtė ekstaza qė paraqet «detyrėn e plotė», «Unin», shkrirje me perėndinė.



    Veprat kryesore: Capitula hacre sum Petri Abaelardi; De contemitu mundi; De gradibus humilitatis (botu-ar nė Paris nė vitin 1839, botim i Ma-billonit.)

    --------------------------------
    BERNAJS, Paul



    BERNAJS, Paul (BERNAYS, Paul), filozof zvic. (1888-). Profesor i Universitetit tė Cyrihut dhe tė Gėtingenit. Mė shumė u mor me problemet e logjikės dhe tė themeleve filozofike tė shkencave natyrore dhe tė matematikės. Redaktoi (sė bashku me G. Bashėlarin dhe F. Gonsetin) revistėn e njohur filozfike internacionale «Dialectica».



    Veprat kryesore: Grvndlagen der Mathematik (sė bashku me D. Hilbertin, 2 vėll. 1934-1939); Axiomatic Set Theory (sė bashku me A.A. Fraenke-lin, 1958).
    My silence doesn't mean I am gone!

  4. #124
    Rising Star and Legend Maska e Davius
    Anėtarėsuar
    20-04-2003
    Vendndodhja
    Underground
    Postime
    11,956
    BERNAJS, Paul



    BERNAJS, Paul (BERNAYS, Paul), filozof zvic. (1888-). Profesor i Universitetit tė Cyrihut dhe tė Gėtingenit. Mė shumė u mor me problemet e logjikės dhe tė themeleve filozofike tė shkencave natyrore dhe tė matematikės. Redaktoi (sė bashku me G. Bashėlarin dhe F. Gonsetin) revistėn e njohur filozfike internacionale «Dialectica».



    Veprat kryesore: Grvndlagen der Mathematik (sė bashku me D. Hilbertin, 2 vėll. 1934-1939); Axiomatic Set Theory (sė bashku me A.A. Fraenke-lin, 1958).
    -------------------------------------
    BERLOT, Dushko


    BERLOT, Dushko (BERLOT, Dusko), shkrimtar filozofie (Vėrgorac, mė 1930-). Nga viti 1954 profesor i gjimnazit, kurse nga viti 1960 ligjėron filozofinė dhe sociologjinė nė Akademinė Pedagogjike tė Rijekės. Ėshtė marksist dhe pėrveē veprės kryesore mbi Fojer-bahun, ėshtė autor edhe i njė varg artikujve tė dalluar (midis tė tjerėve edhe studimi mjaft i madh pėr filozofinė e A. Lėfevrit)



    rKryevepra: Djelokrug i domet Feuerbachove kritike religije (1975);
    My silence doesn't mean I am gone!

  5. #125
    Rising Star and Legend Maska e Davius
    Anėtarėsuar
    20-04-2003
    Vendndodhja
    Underground
    Postime
    11,956
    BERLINGER, Rudolf



    BERLINGER, Rudolf (BERLINGER Rudolf), filozof gjerm. (1907-). Profesor nė Vyrcburg. Merret me studimin e traditės filozofike tė periudhės sė hershme tė krishterė (sidomos tė Augustinit) dhe tė mesjetės, por edhe me njė varg temash aktuale filozofike. Nė librin Vepėr e lirisė konsideron sesi vetėm duket se liria nė lojėn e forcave krijuese tė njeriut nuk mund tė zhvillohet mė. Kėtė ēėshtje e shqyrton para sė gjithash lidhur me fenomenin e artit dhe tė teknikės.



    Veprat kryesore: Das Nichts und der Tod(954); Das Werk der Freihe-it (1959); Augustins dialogische Me-taphysik(96); Vom Anfang des Phi-losophierens (1965); Ėshtė botues edhe i serisė Die Quellen der Philo-sophie.
    --------------------------------------------------------------------------
    BERLIN, Ajzijah



    BERLIN, Ajzijah (BERLIN, Isaiah), filozof angl. (1909-). U shkollua nė shkollėn e Shėn Palit dhe Corpus Christi College nė Oksford. Profesor nė Oksford nga viti 1939. Kryesisht merret me problemet e filozofisė sė historisė, dhe gjithashtu pėrpiqet tė interpretojė veprėn e Marksit dhe tė Mozes Hesit.



    Veprat kryesore: Karl Marx (1939); Historical Inevitability (954); The Age of Enlihghtenment (1956); Two Cocepts of Liberty (1958); The Life and Opinion of Moses Hess (1959);
    My silence doesn't mean I am gone!

  6. #126
    Rising Star and Legend Maska e Davius
    Anėtarėsuar
    20-04-2003
    Vendndodhja
    Underground
    Postime
    11,956
    BERKLI, Xhorxh



    BERKLI, Xhorxh (BERKELEY, George), filozof angl. (1685-1753). Nė vitin 1707 u bė magjistėr i teologjisė, mė 1713 kapelan dhe shpesh udhėtoi nė Francė dhe nė Itali. Nga viti 1729 deri 1731 si misionar pėrhapi krishterimin nė Amerikė, kurse nė vitin 1734 u bė ipeshkėv nė Klouni. Nė vitin 1752 u tėrhoq nga jeta publike dhe njė vit mė vonė vdiq nė Oksford. Tė gjitha punimet e veta mė tė rėndėsishme dhe mė origjinale i kreu derisa ishte akoma relativisht i ri. Mund tė thuhet se ēdo gjė qė shkroi pas moshė sė vet njėzetetetėvjeēare nuk pėrmbajnė ndonjė vlerė tė madhe.



    Si njė nga pėrfaqėsuesit mė tipikė tė idealizmit subjektiv, B. filozofinė e vet, e fillon paradoksalisht, me pohime radikale empirike, kėshtu qė pėr tė pėrvoja-sikurse edhe pėr shumė materialistė siē janė pėr shembull Loku ėshtė bazė e tėrė diturisė. Por pėr B. edhe vetė tė ashtuquajturat objekte tė jashtme nuk janė gjė tjetėr veēse grumbuj tė ndijimeve tona dhe tė ideve ndijore, kėshtu qė nuk ekzistojnė objekte ose ēfarėdo substancė materiale jashtė shpirtit tonė. Pėr mė tepėr, objektet dhe pėrgjithėsisht bota e jashtme ekziston vetėm nėse perceptohen. «Ka ekzistuar ndonjė erė, domethėnė dikush e ka nuhatur atė; ka ekzistuar ndonjė tingull, domethėnė se dikush e ka dėgjuar; ka qenė ndonjė ngjyrė ose formė - janė perceptuar nėpėrmjet tė pamit ose tė prekurit. Kjo ėshtė krejt ajo qė mund tė kuptoj lidhur me kėto dhe shprehjet e ngjashme. Sepse ajo qė thuhet pėr ekzistimin absolut tė sendeve jo tė menduara, pavarėsisht nga fakti se a perceptohen, kjo duket plotėsisht e pakuptueshme. E s s e i tyre ėshtė p e r c i -p i, dhe nuk ėshtė e mundur qė ato tė kenė ndonjė ekzistencė jashtė shpirtrave ose sendeve tė menduara qė i perceptojnė». (Shqyrtim mbi parimet e njohjes njerėzore).



    Nė Dialogėt ndėrtmjet Hilasit dhe Filonusit, Hilasi pėrfaqėson arsyen e shėndoshė shkencėrisht tė formuar, ndėrsa Filonusi ėshtė pikėrisht vetė Berkli. Filonusi pohon se «realiteti i sendeve ndijore qėndron nė faktin se janė tė perceptuara», pėrkundėr Hilasit qė mendon se «tė ekzistosh do tė thotė njė gjė, kurse tė jesh i perceptuar diēka tjetėr». Por B. me anėn e Filonusit tregon sesi tė gjitha fenomenet ndijore janė tė natyrės mentale dhe konkludon sesi pohimi «se ēdo objekt ndijor i drejtpėrdrejtė dhe kjo do tė thotė ēdo ide ose kombinim idesh duhet tė ekzistojė nė njė substancė e cila nuk mendon, ose e cila ėshtė jashtė ēdo shpirti, ėshtė vetvetiu njė kontradiktė e qartė».



    Idetė ndijore, ndėrkaq, nuk varen nga ne por i nxit, si thotė B., perėndia. Andaj idetė ndijore janė shumė mė tė forta dhe mė tė qendrueshme nga idetė e refleksionit dhe tė imagjinatės, tė cilat i prodhon arbitrarisht shpirti ynė. Sendet reale edhe nuk janė gjė tjetėr veēse ide ndijore, kėshtu qė ekzistimi i materies jashtė dhe pavarėsi-sht nga kėto ide tė cilat i shkakton perėndia nė ne, ėshtė vetėm njė trillim i filozofive «tė ēuditshme», blasfemuese dhe ateiste. Madje edhe nė qoftė se teza mbi likuidimin e materies nuk ėshtė vėrtetuar logjikisht, do tė duhej qė tė gjithė miqtė e «diturisė, tė paqes dhe tė religjionit» tė synonin qė tė bėhet kėshtu. B. ndėrkaq nuk proklamoi vetėm doktrinėn mbi realitetin e nocioneve abstrakte si njė nga mashtrimet mė tė ēuditshme nga tė gjitha mashtrimet e metafizikės, por njėsoj sikurse nominalistėt mesjetarė mohoi fare ekzistimin e ideve abstrakte nė vetė shpirtin. Iluzioni mbi kėtė lind pikėrisht nga shėnimi i fjalėve. Mirėpo ēdo pėrpjekje qė tė mendohet vetėm nė mėnyrė abstrakte, zhduket nė perceptimin ndijor qė mbetet pėrmbajtje e veprimtarisė shpirtėrore. Nocionet abstrakte, pra, janė fiksione shkollore; nė vepimtarinė e njėmendtė mendore ekzistojnė vetėm perceptimet e veēanta, kurse disa pėr shkak tė ngjashmėrisė me rastin e tė shėnuarit mund tė pėrfaqėsojnė tė tjerat qė janė tė ngjashme me to. Pikėrisht nocioneve matematikore u takon njė kuptim i tillė reprezentativ.



    Idealizmi subjektiv i Berklit drejtohet nga fanatizmi religjioz dhe nevoja e luftės kundėr tezave ateiste tė cilat gjithnjė e mė shumė depėrtqjnė nė frymėn evropiane tė kohės sė tij. I menduar nė mėnyrė konsekuente, ky idealizėm - ndonėse ipeshkvi Berkli u pėrpoq t'i shmangte kėtij dhe bile edhe ta mohonte - pėrfundoi nė solipsizėm. Pavarėsisht, pra, nga disa konstatime lucide para sė gjithash kur ėshtė fjala pėr paraqitjen jokonsekuente tė Lokut lidhur me tezat e tė ashtuquajturave kualitete primare dhe sekondare dhe pavarėsisht nga fakti se shumė autorė (p.sh. Harisi) edhe sot pohojnė pėr pamohueshmėrinė e argumenteve tė Berklit filozofia e Berklit nė esencė mbetet njė pėrpjekje origjinale i mbrotjes sė pozitave joorigjinale dhe tė kota filozofike dhe religjioze. Njė kritikė tė caktuar tė kėtyre pozitave shoqėrore dhe ideore nė tėrėsi e dha Lenini nė veprėn Materia-liztni dhe empiriokriticizmi.



    Veprat kryesore: An Essay Towar-ds a New Theory of Vision (1709); A Treatise concering the Principles of Human (1709); Three Dialogues bet-ween Hylas and Philonuous (1713); Alciphron or the Minute Philosopher (1732); Siris, a Chain of Philosophical Reflexions and Inquiries (1744).
    My silence doesn't mean I am gone!

  7. #127
    Rising Star and Legend Maska e Davius
    Anėtarėsuar
    20-04-2003
    Vendndodhja
    Underground
    Postime
    11,956
    BERK, Edmund



    BERK, Edmund (BURKE, Edmund), filozof dhe politikan angl. (1729 -1797). Pėr nga doktrinat politike ėshtė konservator; ishte ithtar i teorisė mbi balancimin e forcave qė ėshtė arritur nėpėrmjet zhvillimit historik dhe nga kjo pozitė kritikoi ashpėr edhe revolu-cionin francez. Ērregullimet nė shoqėri sjellin, sipas tij, medoemos diktatu-rėn e njė njeriu. Si filozof ėshtė mė i rėndėsishėm pėr shqyrtimet e tij nga fusha e estetikės. Estetikėn e themeloi nė baza psikologjike dhe sensualiste dhe qysh para Kantit u pėrpoq tė dallonte tė bukurėn nga e madhėrishmja. B. konsideronte se sfera sensuale nė pėrgjitėsi nė jetė dhe sidomos nė art, ėshtė mė vendimtare dhe mė e rėndėsishme se sfera e arsyes. Nė kėtė drejtim tėrė procesin estetik e reduktoi nė pasion. Pikėrisht pėr shkak se funksioni estetik vepron drejtpėrdrejt, ėshtė i domosdoshėm supozimi se kėtė e kryen impulsi, instinkti, qė ėshtė plotėsisht i pavarur nga ēfarėdo meditim, pra edhe nga arsyeja. Me rastin e shfaqjesa sė bukurisė jo vetėm qė nuk ka arsyetim, por, pėr mė tepėr as vullnet. Dashuria qė shkaktohet drejtpėrdrejt nga bukuria, ėshtė identike si fenomen me nxehtėsinė qė e shkakton zjarri.

    Andaj me kuptimin e tė bukurit nuk mund tė nėnkuptohet asgjė qė nė vete pėrmban varg ose proporcion. Dhe ndonėse konsideronte se arsye e vetme e drejtė pėrse pėr shembull poezia ka njė ndikim tė tillė nė tė gjithė njerėzit vetėm interesi pėr pasion edhe tek ne dhe tė tjerėt, B. nuk ėshtė imun nga shumė karakterizime objektive tė bukurisė tė cilat shpesh janė nėn nivelin e estetikes sė kohės sė tij. Kėshtu B. i shqyrton shumė cilėsitė natyrore tė cilat duhet t'i pėrmbajė nė vete objekti, bukuria e tė ctlit mund tė ndihet me shqisa: objekti duhet tė jetė relativisht i vogėl, i lėmuar, nė disa pjesė i ndryshėm dhe kėto pjesė duhet tė gėr-shetohen, objekti duhet tė ketė «struk-turė delikate pa kurrfarė force tė duk-shme pėrdorimi», duhet tė ketė ngjyra tė gjalla por jo edhe shumė tė forta dhe tė ndritshme etj. Ndikoi mjaft nė shumė estetė nė Gjermani (nė Mendelsonin, nė Lesingun, nė Kantin dhe nė Shilerin).



    Veprat kryesore: A Philosophical Inquiry into the Origin of Our Ideas on theSublim and Beautiful(n56); A Vindication of Natural Society (1756); Reflections on the Revolution in France(1790).
    My silence doesn't mean I am gone!

  8. #128
    Rising Star and Legend Maska e Davius
    Anėtarėsuar
    20-04-2003
    Vendndodhja
    Underground
    Postime
    11,956
    BERGSON, Anri



    BERGSON, Anri (BERGSON, Hen-ri), filozof franc. (1859-1941). Pas studimit tė filozofisė, shtatė vjet shėrbeu si profesor nė provincė. Nė vitin 1900 bėhet profesor nė Collėge de France nė Paris, kurse nė vitin 1914 anėtar i Akademisė Franceze tė Shkencave. Ishte jashtėzakonisht i popullarizuar nė Francė pėr shkak tė stilit spirituoz dhe elegant plot metafora dhe paradokse si dhe pėr shkak tė origjinalitetit tė tezave filozofike, kėshtu etnri i tij u bė shpejt i njohur nė tėrė botėn. Nė vitin 1927 mori Shpėrblimin Nobel.



    Intenca themelore e intuicionizmit tė Bergsonit ėshtė tė provuarit e faktit se pėrkundėr njohjes racionale, shkencore, njohjes e cila nė abstraksionin e saj kuantitativ-mekanik mund tė provohet tė zbatohet vetėm nė atė qė ėshtė e vdekur, inorganike - kundėrvihet njohja e vėrtetė filpzofike. Njohja e tillė bazohet nė instinktin e caktuar, nė simpatinė specifike intelektuale dhe me tė, drejtpėrdrejt dhe nė mėnyrė intuitive njihet, pėr mė tepėr, pėrjetohet realiteti i gjallė i vėrtetė, i cili ėshtė zhvillim i vazhdueshėm, njė vijimėsi krijuese reale (durėe). Mėsimi i tij mbi vijimėsinė ėshtė i qenėsishėm pėr kuptimin e tėrė pozicionit tė Bergsonit. Vijimėsia lidh tė kaluarėn dhe tė tanishmen nė njė tėrėsi or-ganike, ku ekziston tė pėrshkuarit reciprok dhe ndėrrimi i pandėrprerė.



    Vijimėsia ėshtė ndryshim i vazhdueshėm. Nuk ekziston gjendje shpirtėrore qė do tė ishte identike me veten, por ēdo moment sjell diēka tė re. Sė kėtejmi vijimėsia ėshtė njėkohėsisht edhe tė krijuarit e pareshtur tė sė resė, dhe kjo nė tė vėrtetė ėshtė edhe e vetmja kohė e vėrtetė. Dhe derisa njė kohė e tillė ėshtė esencė e vetė realitetit, hapėsira ėshtė njė iluzion i rėndomtė. Realiteti i vėrtetė ėshtė njė zhvillim i vazhdueshėm, njė energji absolute, njė aktivitet i pėrhershėm, njė formim, njė evolucion krijues ose vetė jeta. Nė esencė jeta krijuese ėshtė njė proces i atillė, nė tė cilin zhvillimi rrjedh nga instinkti i parė me anėn e impulsit jetėsor (ėlan vital) deri te proceset e larta shpirtėrore. Sipas Berfsonit, jetėn nuk mund ta shpjegojė kurrfarė materie e vdekur, por edhe vetė materia duhet tė kuptohet si ngecje nė evolucionin krijues, si energji e dobėsuar, e mortshme. Intelekti, ratio, tė cilin qytetėrimi bashkėkohor po pėrpiqet ta vendosė nė piedestalin e vlerės mė tė lartė, i shėrben vetėm jetės praktike dhe kurrsesi njohjes sė realitetit tė vėrtet, pėr tė cilin instinkti ėshtė shumė mė i pėrshtatshėm dhe mė i afėrm sesa arsyeja. Intelekti, «i atillė ēfarė del nga duart e natyrės ka pėr objekt tė vet kryesor njė trup tė fortė inorganik». Ai mund tė krijojė njė ide tė qartė vetėm mbi atė qė ėshtė e diskontinuar dhe e palėvizshme. Mirėpo, me kėtė ai nuk kėnaqet: «Mendjemadhe e pashėrushme, arsyeja jonė pėrfytyron se posedon sipas origjinės ose sipas sė drejtės qė ka pushtuar, tė rrėnjosura ose tė fituara, tė gjitha ele-mentet e qenėsishme tė sė vėrtetės.



    Ndėrkaq, atje ku pranon se nuk e njeh objektin qė paraqitet para saj, ajo beson se padijenia e saj ėshtė e lidhur vetėm me pyetjen: cila nga kategoritė e mėparshme tė saj i pėrgjigjen objektit tė ri? Nė cilin sirtar, tė gatshėm pėr t'u hapur, do ta fusim? Nė ēfarė rrobash tashmė tė prera, do ta veshim?... Histpria e filozofisė na tregon pėr konfliktin e amshueshėm tė sistemit, pėr pamundėsinė qė ta veshim definitivisht realitetin nė kėto rroba tė gatshme tė cilat quhen nocio-ne tona tė gatshme». (Evolucioni krijues).



    Duke izoluar disa momente «tė vijimėsisė reale», nė mėnyrė artificiale i stabilizojmė dhe fiksojmė, duke i hipostazuar nė nocionet tona. Kjo mund tė bėhet pėr shkak tė disa nevojave konkrete, pėr arsye tė veprimit -kurse armė e kėtij veprimi - por jo edhe i njohjes - ėshtė trupi, pėrkatėsisht truri. Nė teorinė e tij mbi kujtesėn, B. pėr mė tepėr do ta ndajė kujtesėn e pastėr - e cila ėshtė vetė esenca e shpirtit - nga truri tė cilit i atribuon kujtesėn praktike motorike. Nė veprėn e tij Mbi tė qeshurit Bergsoni pohon se komikja ėshtė diēka mekanike, automatike, e ngurtėsuar, e shartuar nė tė gjallėn, kurse lind kur njerėzit tė grumbulluar nė grupe e pėrqėndrojnė tėrė vėmendjen vetėm nė njėrin prej tyre «duke frenuar ndjeshmėrinė e vet dhe duke pėrdorur vetėm arsyen e vet». Interesante janė studimet e Bergsonit edhe mbi problemet e tjera specifike tė estetikės dhe tė psikologjisė.



    Bergsoni konsideronte se individualitetin e sendeve dhe tė qenies nuk e vėrejmė atėherė kur nė pikėpamje materiale njė vrojtim i tillė nuk ėshtė i dobishėm. Syri ynė nuk e kupton vetė invidiualitetin, domethėnė pėr shembull harmoninė plotėsisht origjinale tė formės dhe tė ngjyrės, por vetėm disa cilėsi mė tė dukshme tė cilat do tė na lehtėsojnė dallimin praktik. Ne, pra, nuk i shohim vetė sendet, por mė shpesh kufizohemi nė faktin se lexojmė etiketat tė cilat janė ngjitur nė to. Nė kėtė drejtim, ne vazhdimisht sillemi midis komunikimeve dhe simboleve dhe nuk tregojmė ndonjė nevojė pėr t'i njohur tė gjitha fenomenet nė individualitetin e tyre. Pikėrisht pėr kėtė arsye nė art perceptimi nuk lidhet me nevojėn. Artisti i takon artit sipas njerės nga shqisat e veta, dhe sė kėtejmi edhe specializimet janė sipas dispozicioneve. Artisti i cili pėr shembull lidhet pėr ngjyrat dhe format e do ngjyrėn pėr shkak tė ngjyrės, formėn pėr shkak tė formės, dhe kėshtu do tė ketė mundėsi qė jetėn e brendshme tė sendeve ta tejshohė npėrmjet formave dhe ngjyrave tė tyre. Me kėtė na privon nga paragjykimet qė janė bėrė pengesė ndėrmjet syrit tonė dhe realitetit. Duke hequr velin e etiketave, tė shablloneve dhe tė paragjykimeve, artisti do tė na zbulojė natyrėn nė origjinalitetin e saj, do ta zbulojė jetėn e vėrtetė tė saj. Andaj arti nė tėrėsi edhe nuk ka detyrė tjetėr veēse tė «heqė simbolet praktikisht tė dobishme, ko-munikimet konvencionale ose nė aspektin shoqėror komunikimet shoqėrore tė pranuara, pastaj ēdo gjė qė pengon tė vėzhguarit e realitetit pėr tė na sjellė sy mė sy para vetė realitetit».



    Virtuoz i fjalėve, stilist i kualitetit tė parė, me ndikim tė jashtėzakonshėm - si reformator i metafizikės tashmė tė braktisur - nė tėrė njė gjeneratė tė intelektualėve francezė, koncepcioni filozofik i Bergsonit pas vdekjes sė tij megjithatė relativisht shpejt ra nė hijen e koncepteve tė reja ekzistencialiste edhe brenda vetė filozofisė qytetare. Shkathtėsia brilante e penės sė tij dhe e tė zgjedhurit me kujdes dhe nė mėnyrė tė rafinuar tė fjalėve (la belle parole bergsonienne) nuk mundi t'i fshihte kundėrthėniet ima-nente tė tėrė sistemit tė tij si dhe tė ēdo sistemi iracionalist: duke u pėrpjekur tė futėt nė thelbin e irracionales, ai prapėseprapė u detyrua tė shpjegonte nėpėrmjet kategorive tradicionale mendimin e tij intuitiv dhe kėshtu nė realitet qysh mė parė t'i bėnte vetvetes tė pamundshme premisen elementare tė pikėnisjes sė tij dhe tė tėrė ndėrmarrjes filozofike vetjake.



    Veprat kryesore: Essai sur les donnėes immėdiates de la conscience (1889); Matiėre et Memoire (1897);Le Rire (1900); Introduction a la metaphysique(903); L'evolution crėatrice ( 1907); La perception du changement (1911); Durrėe et simultaneite (1922); Les deux sources de la morale et de la religion (932),
    My silence doesn't mean I am gone!

  9. #129
    Rising Star and Legend Maska e Davius
    Anėtarėsuar
    20-04-2003
    Vendndodhja
    Underground
    Postime
    11,956
    BERIGAR, Klod



    BERIGAR, Klod Zhilėrme (BERI-GARD, Claude Gillermet), filozof franc. (1578-1663). Pėrkundėr Aristotelit zhvilloi mėsimin se substanca pėrbėhet nga atomet qė kanė formėn e sferės. Ėshtė i afert edhe me Anaksagorėn, mirėpo konsideronte se nuk ka hapėsirė tė zbrazėt dhe se lėvizja sajohet nėpėrmjet stuhisė nė tė cilėn ēdo trup zė drejtpėrdrejt vendin e tė mėparshmit.



    Veprat kryesore: Dubitationes in dialogos Galilaei pro Terrae immobi-litate (1632); Circulus Pisanus. De ve-teri et Peripatetica Philosophia (1643).

    ----------------------------------------------
    BERGMAN, Gustav



    BERGMAN, Gustav (BERGMANN, Gustav), filozof amer. me origjinė austriake (1906 -). Nė fillim ishte anėtar i Rrethit tė Vienės, por sė shpejti distancohet nga shumė teza tė orientimit filozofik logjiko-pozitivist. Sistematikisht merret me problemet logjike dhe epistemologjike si dhe me ēėshtjet e filozofisė sė shkencės. Ėshtė njė nga redaktorėt e revistės sė njohur amerikane Philosophy of Science.



    Veprat kryesore: Metaphysics and Logical Positivism (1954); Philosophy of Science (1957); Meaning and Existence (1960); Logic and Realitv (1964); Realism: A Critique of Brentano and Meinong ( 1 967).
    My silence doesn't mean I am gone!

  10. #130
    Rising Star and Legend Maska e Davius
    Anėtarėsuar
    20-04-2003
    Vendndodhja
    Underground
    Postime
    11,956
    BERGER, Johan Erih


    BERGER, Johan Erih (BERGER, Johann Erich), filozof gjerm. (1772-1833). Profesor i astronomisė dhe mė vonė i filozofisė nė Kilė. Nė fillim ishte nėn ndikimin e Shelingut, kurse mė vonė tė Hegelit. Vepra e tij Paraqitja niozoflke e harmonisė sė gjithėsisė ėshtė plot me tablo romantike dhe panteiste («Tė gjitha shpirtrat pushojnė nė njė, kurse njė nė tė gjithė»). Konsideronte se mendimet tona janė gjithashtu tė zhvilluara dhe tė varura reciprokisht sikurse edhe sendet. Algjebres sė numrave i pėrgjigjet algjebra e ideve. Sipas dukurisė sė jashtme tė saj, natyra, sipas Bergerit, ėshtė materiale, kurse sipas esencės sė saj ėshtė shpirtėrore.



    Veprat kryesore: Philosophische Darstellung der Harmonien des Wel-talls (1808); Allgemeine Grundzuge zur Wissenschaft (4 vėll. 1817-1827).

    --------------------------------------------
    BERANZHEU, Turas


    BERANZHEU Turas (BĖRANGER de Tours), filozof dhe teolog franc. (998-1088). Nė interpretimet e veta tė disa dogmave kishtare mbėshtetet nė arsye kundėr autoriteteve, andaj u sulmua nga kisha dhe dy herė u detyrua tė pėrgėnjeshtrojė tezat e veta.



    Beranzheu konsideronte se arsyeja njerėzore, si shėmbėlltyrė e perėndisė nė ne, ėshtė udhėrrėfyese mė e mirė pėr gjurmimin e sė vėrtetės, ndėrsa sė vėrtetės duhet t'i nėnshtrohet patjetėr edhe autoriteti rnė i madh. U pėrpoq nėpėrmjet elementeve racionale dhe tezave filozofike tė shpjegonte transsupstancėn simbolike dhe kėshtu u akuzua pėr herezi nė koncilin nė Versajė(1060), nėTur(1054)dhe nė Paris (1059).



    Kryevepra: De sacra Coena.
    My silence doesn't mean I am gone!

  11. #131
    Rising Star and Legend Maska e Davius
    Anėtarėsuar
    20-04-2003
    Vendndodhja
    Underground
    Postime
    11,956
    BENTHEM, Xheremi


    BENTHEM, Xheremi (BENTHAM, Jeremy),
    filozof angl. (1748-1832). Njė kohė ishte avokat, pastaj mėsues privat. Ėshtė pėrfaqėsuesi mė i rėndėsishėm dhe themeluesi i utilitarizmit drejtim nė etikė dhe nė filozofi pėrgjithėsisht, i cili si parim themelor dhe kriter tė veprimit moral e ka dobinė. Ndėrkaq, pėr Benthemin, qėllimi mė i lartė i njėrėzimit pėrfshihet nė parullėn e njohur tė tij «Lumturia mė e madhe per numrin mė tė madh tė njerėzve>> (the greatest happines for the greatest number). Utilitarizmi i Benthemit inspirohet para sė gjithash nga kuptimi i angazhuar pėr dobinė e pėr-gjithshme. Pėr realizimin e kėtij qėllimi kėrkoi kritere saktėsisht tė caktuara sipas tė cilave do tė mund tė matej vlera e mėnyrave tė ndryshme tė veprimit si pėr tė mirėn e vetė atij pėr tė cilin kryhet veprimi, ashtu edhe pėr bashkėsinė. Nė kėtė mėnyrė krijoi tabelat e vlerave dhe tė jovlerave, nė tė cilat janė skicuar marrėdhėniet dhe nevojat e ndryshme invididuale dhe sociale, ėndja dhe joėndja me pasojat pėrcjellėse tė dobishme ose tė dėmshme.

    E mira, pėr B. janė kėnaqėsia dhe lumturia, kurse e keqja ėshtė dhembje, kėshtu qė gjendja e caktuar ėshtė mė e mirė se tjetra nėse pėrfshin njė shumė mė tė madhe tė kėnaqėsisė nė krahasim me dhembjen ose njė shumė mė tė vogėl tė dhembjes nė krahasim me kėnaqėsinė. E mira ėshtė lumturia e pėrgjithshme, mirėpo meqė secili individ shkon pas lumturisė vetjake, ėshtė punė e ligjdhėnėsit tė harmonizojė tė pėrgjithshmen dhe tė veēantėn, pėrkatėsisht t'i harmonizojė interesat private. Pėr shembull, tė pėrmbajturit nga tė vjedhurit ėshtė nė interesin e pėrgjithshėm, por jo edhe nė interesin tim pėrveē nėse ekziston veprimi i ligjit penal qė ėshtė mjet pėr pajtimin e interesit individual me interesat e bashkėsisė. Nė fillim ishte konservativ, ndėrsa mė vonė mbrojtės i demokracisė dhe ateist, mirėpo tėrė jetėn ngeli i matur dhe kundėrshtar i kryengritjeve («Luftėrat dhe kryengritjet janė mė tė mira kur lexojmė mbi to, mirėpo paqja dhe qetėsia mė lehtė pėrballohen»).

    B. nė bazė tė tezave tė tij mbi «interesin e kuptuar drejt» kėrkoi tė bėhen reforma nė njė seri entesh tė shoqėrisė qytetare. Mirėpo, njėkohėsisht ngeli nė suazat e moralit tė vetė kėsaj shoqėrie, duke absolutizuar vlerat themelore tė saj, kėshtu qė edhe Marksi e quajti «gjeni tė marrisė borgjeze».


    Veprat kryesore: Introduction to the Principles of Moral and Lėgislati-on (1780); Traitė de la Lėgislation civile et penale (1802); Deontology, or the Science ot'Morality (2 vėll. 1834). Veprat komplete nė 11 vėllime i botoi John Bovvring nė vitin 1838-43.
    My silence doesn't mean I am gone!

  12. #132
    Rising Star and Legend Maska e Davius
    Anėtarėsuar
    20-04-2003
    Vendndodhja
    Underground
    Postime
    11,956
    BENSE, Maks


    BENSE, Maks (BENSE, Max),
    estet gjerm. (1910 -). Profesor nė Jenė dhe Shtutgart. Me A. Molesin ėshtė njė nga pėrfaqėsuesit kryesorė tė tė ashtuquajturės estetikė informacioni, e cila te ai pėrpiqet nė mėnyrė specifike tė gjejė urėn ndėrmjet semiotikės dhe ontologjisė, madje edhe ndėrmjet fizikės dhe metafizikės. Nė «Estetikėn» e vet ka pėrmbledhur dhe plotėsuar studimet e mėparshme me qėllim themelor qė estetika klasike interpretuese «pėr tė parėn herė tė zėvendėsohet nga estetika shkencore moderne». Pėr ta shpėtuar artin nė kohėn tonė, nė tė cilėn teknika ėshtė bėrė realitet i pashmangshėm, ėshtė e domosdoshme t'i ndėrrojmė tė gjitfra parametrat e makro-estetikės sė vjetėr klasike sub-stanciale me njė mikro-estetikė moderne, funksionale, statistike dhe strukturale, Kjo do tė duhej tė ishte estetika e ardhmėrisė e cila ėshtė e privuar nga «sentimentalitetet banale» dhe e cila, e ndėrtuar nė bazė tė teorisė bashkėkohėse tė informacionit, duhet tė provojė sesi «veprimet racionale dhe empirike tė hulumtimit kanė pėrparėsi para atyre spekulative». Me kėtė rast diferencimit fizik tė ndonjė situate i pėrgjigjet diferencimi i gjen-djes sė vetėdijes, domethėnė informacioni. Pėr tė, informacioni, para sė gjithash, ėshtė njė rend i caktuar qė ėshtė i drejtuar kundėr ēfarėdo rastėsie dhe kundėr uniformitetit. Ndonėse pjesėrisht mė inventiv se pėrfaqėsuesit e tjerė tė estetikės sė informacioneve, B. i paraqet tė gjitha dobėsitė, madje edhe dėshtimet e plota tė kėsaj metode e cila, duke reduktuar artin nė disa-formula tė caktuara tė shprehura matematikisht, ai qėndron shpesh edhe mbi tė arriturat e estetikės sė vjetėr klasike. Me fjalė tė tjera, gjithė ajo qė nėpėrmjet zbatimit tė teorisė sė pėrgjithshme tė informacioneve nė estetikė mund tė skematizohėt nė mėnyrė statistike, ėshtė vetėm aksidentale dhe efemere pėr artin.


    Veprat kryesore: Technische Existenz (1950); Estetika(1965); Semiotik, Allgemeine Theorie der Zeichen (1967); Einfiihrung in die informationstheoretische Ästhetik (1969); Artistik und Engagement (1970); Die Realität der Literatur (1971).
    My silence doesn't mean I am gone!

  13. #133
    Rising Star and Legend Maska e Davius
    Anėtarėsuar
    20-04-2003
    Vendndodhja
    Underground
    Postime
    11,956
    BENKOVIQ, Benko



    BENKOVIQ, Benko (BENKOVIC, Benko)
    filozof (rrethi i Zarės rreth 1460 - Judenburg, Austri 1523). Mendimtar kroat i Renesanses i cili si pjesėtar i urdhrit franēeskan u bė edhe: provincial i Dalmacisė. Ishte edhe profesor i teologjisė dhe i logjikės nė Entin e Lartė Shkollor Franēeskan nė Romė, ndėrsa nė vitin 1520 u zgjodh njė nga kėshilltarėt e gjeneralit tė urdhrit franēeskan.

    Nė veprėn e tij Navigium qė ėshtė; rne karakter sakral ekskortativ dhe qė tėrėsisht pėrshkohet nga meditimet fi-lozofiko-kontemplative, autori tregon se posedon njė kulturė tė jashtėzakonshme dhe njė rutinė nė metodėn diskursive skolastike, si dhe imagjinatė dhe elegancė tėrheqėse tė stilit. Nė kėtė vepėr janė shprehur nė mėnyrė simbolike edhe katėrfishsia aristoteliane e shkaqeve. B. gjithasbtu pėr nevojat e nxėnėsve tė tij pėrgatiti edhe njė tekst tė logjikės skolastike dhe gjithė jetėn propagandoi filozofinė e Duns Skotusit. Ishte kundėrshtar i intelektualizmit skolastik dhe pėrkrahte pikėpamjet voluntariste nė njohje. Me studimin e jetės dhe tė veprės sė B., filozof qė mė parė ishte shumė pak i njohur ndėr ne, u mor sidomos prof. dr. Maria Brida.


    Veprat kryesore: Navigium beate Marie virginis e venerabili patre Benedicto Benedicti... (1489); Scotiae subtilitatis epidiction (1520).
    My silence doesn't mean I am gone!

  14. #134
    Rising Star and Legend Maska e Davius
    Anėtarėsuar
    20-04-2003
    Vendndodhja
    Underground
    Postime
    11,956
    BENJAMIN,Valter



    BENJAMIN,Valter (BENJAMIN Walter),
    filozof gjerm., kritik letrar, estet dhe socilog (1892-1941). Si marksist herėt mori pjesė nė lėvizjet revolucionare tė rinisė dhe botoi artikujt e parė nė revistėn «Der Anfang». Nė vitin 1917 shkon nė Universitetin e Bernit dhe sė shpejti njihet me Blohun dhe mė vonė me Llukaēin, Adornon, Brehtih dhe Horkhajmerin. Si aktivist i rrethanave intelektuale tė majtistėve evropianė, pas ardhjes nė pushtet tė Hitlerit emigron nė Paris, ndėrsa gjatė kohės sė okupacionit tė Francės, me rastin e ikjes, nga frika qė tė mos i dorėzohet Gestapos, pinė helmin.

    Benjamini, qė pak mė vonė iu bashkua Rrethit tė Frankfurtit, hyn nė radhėn e mendimtarėve marksistė mė tė ndritur tė shekullit tonė. Pėrveē studimit mbi kritikėn e forcės, shqyrtimeve «Vepra artistike nė kohėn e riprodhimit tė vet teknik», «Shkrimtari si prodhues», «Fati dhe karakteri» e tjera, B. shkroi edhe njė seri artikujsh, analiza dhe komente letraro-historike p'ėr disa vepra (nė radhė tė parė pėr ato tė Helderlinit, tė Kafkės dhe tė Brehtit). Duke trajtuar problemin e progresit, u konfrontua nė mėnyrė kritrke me pikėpamjen socialdemokrate nė atė kohė dominuese. Sipas B., historia nuk mund tė jetė homogjene dhe kohė e zbrazėt, por kohė e mbushur me tė tanishmen, kėshtu qė ajo nuk ėshtė renditje e thjeshtė e kontinuar e ngjarjeve. B. nė kėtė drejtim kritikoi edhe tė vizatuarit optimist naiv tė historisė si pėrparim tė vazhdueshėm nė botėn bashkėkohore. «Vetėm revolucioni permanent ėshtė nė gjendje ta pėrfundojė luftėn permanente, ndėrsa e drejta policore nė tė suprimohet nė ēastin kur shteti, Ucili me ēdo kusht dėshiron t'i realizojė qėllimet e veta empirike, nuk mund t'i zbatojė me anėn e rendit juridik pėr shkak tė dobėsive tė veta».
    B. para sė gjithash nė eseun mjaft tė madhe «Vepra artistike nė kohėn e riprodhimit tė vet teknik» tematizoi problemin e futviit tė artit, duke provuar vjetėrsimin e formave tradicionale artistike (drama, epika, lirika) dhe nevojėn e heqjes sė njė numri tė caktuar tė nocioneve tė vjetra (estetike) siē janė krijimtaria, gjenialiteti, vlera e amshueshmėrisė, sekreti e tė tjera. Restriksionin e teorisė estetike nė kuptimin e traditės, B. e interpreton si diēka qė del nga motivet politike reaksionare dhe fashiste. Nė kėtė drejtim, sipas B., pėr pėrkufizimin e ri tė teorisė artistike nocioni i teknikės ėshtė qendror, ngase me kėtė kapėrcehen jo vetėm kategoritė estetike tė formės dhe tė pėrmbajtjes, por mund tė pėrfundojė mosmarrėveshja mbi varėsinė e tendencės politike dhe tė kualitetit artistik tė njė vepre (teknika letrare mė e pėrpunuar garanton kėshtu tendencėn e mirė politike sikurse edhe kualitetin letrar). Nė teknikėn e njė vepre mund tė lexohet pra, edhe funksioni shoqėror politik i saj. Shembull i njė praktike tė tillė pėr B. ka qenė teatri epik i Brehtit, nė tė cilin teknika e pėrparuar e filmit dhe e radios janė hyrje tė «transformuara» nė dramaturgji. Teatri epik ėshtė paradigmė e njė praktike tė tillė, e cila mund tė tre-gojė tė drejtėn e ekzistimit tė artit si organpn i sė vėrtetės, tė cilin i pari me plot seriozitet e vuri nė dyshim Hegeli, duke proklamuar vdekjen e artit nė qoftė se e shtron kėrkesėn pėr njėmendėsimin e sė vėrtetės sė Absolutit nė mediumin e intuitės.

    Ndonėse jo i njė formati tė madh, B. edhe sot ėshtė jashtėzakonisht aktual edhe si strateg i ngjarjeve revolucionare bashkėkohore dhe para sė gjithash si teorik brilant i situatės «postestetike» tė artit.


    Veprat kryesore janė tė pėrmbledhura nė: Zur Kritik der Geuult und :indere Au/~s;itze (1965-67). Nė Jugosllavi janė pėrkthyer shumė ese tė tij nė librat «Uz kritiku sile» (1971) dhe £se/;'(1974).
    My silence doesn't mean I am gone!

  15. #135
    Rising Star and Legend Maska e Davius
    Anėtarėsuar
    20-04-2003
    Vendndodhja
    Underground
    Postime
    11,956
    BENEKE, Fridrih Eduard



    BENEKE, Fridrih Eduard (BENEKE, Friedrich Eduard),
    filozof gjerm. (1798-1854). Gjatė kohės kur jetoi Hegeli, si kundėrshtar i tij, nuk mundi tė bėhej profesor i universitetit. Pėr mė tepėr, nė vitin 1822 iu ndalua tė mbante ligjėrata pėr shkak tė tezave empirike dhe relative riė etike. Vetėm pas vdekjes sė Hegelit (1831), u emėrua profesor inordinar nė Berlin.

    B. ėshtė njė nga pėrfaqėsuesit mė tė rėndėsishėm tė psikologjizmit dhe armik radikal i ēdo filozofie spekulative. Ndėrkaq, pėr Kantin thotė se ka meritė qė e ngriti nė nivelin e parimit shkencor tezėn mbi pėrvojėn si themel dhe burim tė gjithė diturisė. Mirėpo, metoda transcendentale ėshtė fajtore pėr tėrė rrugėn e gabueshme tė mėtejme tė filozofisė, e cila, sipas Benekes, nuk guxon tė bjerė as nė ppzitat e apriorizmit as tė empirizmit ekstretn. Njė qėndrim tė kėtillė e mundėson vetėm metoda psikologjike sepse pikėrisht psikologjia ėshtė disiplinė themelore filozofike, ndėrsa tė gjitha tė tjerat janė vetėm aplikim i psikologjisė nė fushat e veēanta specifike (etikė, estetikė, logjikė e tjera). Psikologjia ėshtė shkencė natyrore mbi pėrvojėn e brendshme dhe duhet tė pėrdor metodat natyrore-shkencore. Shpirti ėshtė sistem i forcave nė zhvilllm, kurse uniteti i tij ėshtė dinamik.
    Shpirti, konsideronte B., nuk mund tė paramendohet si krejtėsisht pasiv, pa aftėsitė e veta imanente, ai u del pėrpara nxitjeve dhe kėshtu sipas rregullimit edhe i pret. Mirėpo edhe nga karakteri i ndikimeve tė jashtme varet gjithashtu si db tė pranohen nė shpirt dhe tė vendosen nė tė. Andaj me rastin e njohjes sė sendeve, shpirti nuk vepron as krejtėsisht nė mėnyrė subjektive as objektive, sepse tė njohurit nuk ėshtė pasqyrim i thjeshtė i sendeve.


    Veprat kryesore: Erfahrungssee-lenlehre als Grundlage alles Wissens (1820); Neue Grundlegung zur Meta-physik (1822); Grundlegung zur Phy-sik der Sitten (1822); Lehrbuch der Logik als Kunstlehre des Denkens (1832); lehrbuch der Psychologie als Naturwissenschaft (1833); System der Logik als Kunstlehre des Denkens (2 vėll. 1842); Die neue Psychologie(1845).
    My silence doesn't mean I am gone!

  16. #136
    Rising Star and Legend Maska e Davius
    Anėtarėsuar
    20-04-2003
    Vendndodhja
    Underground
    Postime
    11,956
    BEJKĖN, Roxher


    BEJKĖN, Roxher (BACON, Roger),
    filozof dhe polihistor angl. (midis vitit 1210 dhe 1214 deri rreth 1294). Studioi nė Paris gjashtė vjet, u bė anėtar i urdhrit franēeskan, u kthye nė Oksford dhe u mor me punė shkencore dhe pedagogjike, e cila e bėri shumė tė popullarizuar. Disa biografė tė tij pohojnė se R. Bejkėni shpenzoi pėr tė bėrė eksperimente tėrė pasurinė e tij me njė vlerė prej 2000 funtash. Sė shpejti, pas denoncirpit nga ana e Bonaventures, largohet nga katedra dhe vihet nėn mbikėqyrje rigoroze. Nė vitin 1273 burgoset nė burgun e manastirit nga i cili del nė vitin 1292, drejtpėrdrejt para se tė vdesė.

    R. Bejkėni, i cili nė veprat e tij pėrfshiu dituri enciklopedike tė madhe dhe qė mori titullin «doctor mirabilis», kritikoi ashpėr korruptimin dhe ēoroditjen e hierarkisė sė lartė kishtare dhe pėr kėtė arsye u pėrsekutua dhe u burgos aq shumė, duke qenė nėn presionin mizor tė franēeskanėve dhe tė dominikanėve. «Tėrė priftėria» - shkruan R. Bejkėni - «ėshtė dhėnė pas kryelartėsisė, luksit dhe lakmisė sė pangopur». Duke mos u pėrkulur para ēfarėdo «autoriteti pa bazė dhe tė padenjė», B. mėnjanonte radikalisht ēdo fshehje tė paditurisė me maskėn e urtėsisė fiktive dhe tė paramendimit kryelartė tė sunduesve.

    Duke shqyrtuar lėndėn e filozofisė dhe raportin e saj ndaj shkencave tė tjera, B. pohon se metafizika ėshtė shkencė e pėrgjithshme teorike e cila shpjegon marrėdhėniet ndėrmjet shkencave tė veēanta, u jep premisat fillestare, mirėpo edhe vetė duhet tė bazohet nė rezultatet e hulumtimit tė kėtyre shkencave. Ndonėse me shumė teza tė veta ėshtė i afėrm me konceptin e Augustinit dhe tė Platonit, Bejkėni mohon tėrė diturinė e deriatėhershme dhe sidomos metodėn skolastike dhe thekson rėndėsinė e pėrvojės dhe tė hulumtimeve tė pavarura shkencore-eksperimėntale. Pėrvojėn e ashtuquajtur tė brendshme duhet dalluar nga ajo e jashtme, e cila nėpėrmjet ndijimeve arrin te njohja dhe paraqet bazėn e shkencės sė vėrtetė eksperimentale (scientis experimentalis). «Mbi tė gjitha dituritė dhe shkathtėsitė spekulative qėndron shkathtėsia e ushtrimit tė eksperimenteve dhe kjo shkencė ėshtė mbretėreshė e tė gjitha shkencave».

    Anticipimet e jashtėzakonshme tė shumė zbulimeve tė mėvonshme (B. nė veprat e tij parashikoi edhe lokomotivėn, automobilin, anijen, madje edhe aeroplanin dhe me orė tė tėra bėri vėzhgime tė errėsimit tė Diellit, tė Hėnės e tė tjera), e bėjnė kėtė mbrojtės tė hershėm tė eksperimenteve, njė nga personalitetet shkencore mė interesante tė shekullit XIII, pavarėsisht nga disa elemente mistike me tė cilat shpesh pėrshkohen veprat e tij. Pėrveē mbi filozofinė dhe teologjinė, shkroi edhe mbi medicinėn, filologjinė, matematikėn, optikėn, alkiminė, astrologjinė e tė tejra.


    Veprat kryesore: Opus maius; Opus minus; Opus tertium (midis viteve 1266-68).
    My silence doesn't mean I am gone!

  17. #137
    Rising Star and Legend Maska e Davius
    Anėtarėsuar
    20-04-2003
    Vendndodhja
    Underground
    Postime
    11,956
    BEJKĖN, Frensis



    BEJKĖN, Frensis (BACON, Francis),

    filozof angl. (1561-1626). Studioi nė Kembrixh. Nė kohėn e sundimit tė Elizabetės dhe sidomos tė Jakovit pati pozita tė larta politike dhe shtetėrore (u bė rojtar i Vules sė madhe shtetėrore, lord kancelar, baron i Verulamit). Mirėpo, nė vitin 1621 nė bazė tė akuzės pėr marrje tė ryshfetit (e cila, sipas mendimit tė disa autorėve, ka qenė e rreme dhe e kurdisur), dėnohet me gjobė tė lartė dhe burgim. Ndonėse pas njė kohe amnistohet, ai mė nuk u mor me aktivitet politik, por iu pėrkushtua ekskluzivisht hulumtimeve filozofike dhe shkencore.
    Bejkėni hyn nė radhėn e mendimtarėve mė tė ndritur dhe mė tė guximshėm tė shekullit XVI e XVII nė pėrgjithėsi. Duke krijuar bazat «pėr reformimin e shkencės» nė mėnyrė tė plotė antiskolastike, Bejkėni u pėrpoq nėpėrmjet metodės induktive, deriatėherė tė papėrfillur ta vinte tėrė diturinė njerėzore nė themele tė reja. Njėkohėsisht konsideronte se ēdo «ndėrmarrje intelektuale pėrfundon me aksion», kėshtu qė ēdo njohje edhe quhet me tė drejtė «fillim i aksionit». Ndėrkaq, edhe ata njerėz qė u pėrpo-qėn t'i themelonin pavarėsisht dituritė, nuk kishin guxim tė ndahen nga ato qė ishin pėrvetėsuar mė parė, por kėnaqeshin me atė qė nė tė ekzituaren tė «futnin dhe tė shtonin» diēka me kujdes. «Nuk ekziston askush» - ankohet B. nė parathėnien e «Organonit tė ri» - «qė do tė pėrqendrohej si duhet tek sendet dhe pėrvojat». Sepse, as vetėm me guxim nuk mund tė arrihet shumė nė qoftė sė kjo bėhet vetėm «me zhurmė tė zakonshme pėr tė pėrmbysur tė pėrparshmen». Godina e kėtij universumi ende gjithnjė po i duket arsyes njerėzore si labirint, kurse mendimi dhe pėrvoja akoma nuk kanė gjetur njė raport tė harmonizuar, dhe B. konsideronte se nė kėtė drejtim me reziiltatet e veprės sė vet ka bėrė njė kthesė tė qenėsishme. Nga ideja grandioze e tij e Restaurimit tė madh (Instauratio magna), ėshtė realizuar, ndėrkaq, vetėm njė pjesė e tij, Organoni i ri. Si kundėrshtar radikal i meditimeve sterile skolastike qė janė tė privuara nga ēfarėdo diturish reale, B. konsideronte se njohje tė vėrteta janė vetėm ato qė njėmend e zgjerojnė fuqinė e njerėzve dhe «u shėrbejnė interesave njerėzore». Te kėto njohje nuk arrijmė nėpėrmjet kurrfarė logjike tė silogjizmave: «Logjika e cila pėrdoret, shėrben mė shumė pėr forcimin dhe vėrtetimin e iluzioneve qė themelohen nė nocionet e zakonshme sesa nė hulumtimin e sė vėrtetės: andaj ėshtė mė shumė e dėmshme sesa e dobishme» («Organoni i ri»).

    Pėr tė pasur njohje tė vėrteta, njerėzit para sė gjithash duhet tė ēlirohen nga paragjykimet e ndryshme, thellėsisht tė rrėnjosura dhe tė pėrhapura. Ekzistojnė katėr lloje tė paragjykimeye tė tilla, tė nocineve tė rreme (ose tė i d o 1 e v e). Idola tribus (idolet e fisit) janė paragjykime karakteristike pėr njeriun si pjesėtar i llojit njerėzor, domethėnė ekzistojnė nė vetė natyrėn njerėzore, nė ndijimet e tij, madje edhe nė atė botėn magjike-mitologjike e cila krijohet nė bazė tė frikės, tė parandjenjės sė turbullt, tė dėshirės dhe tė fantazisė. Idola specus (idolet e shpellės) bazohen nė cilėsitė individuale konkrete, nė shprehitė qė topitin fuqinė burimore tė mendimit, nė edukimin e shtrembėruar qė i rrėmben njeriut aftėsinė pėr dallimin e fantazmes nga realiteti, pėr tė gjykuar pavarėsisht dhe pa iu nėnshtruar autorite-teve dhe traditės. Idola fori (idolet e sheshit) janė paragjykime qė lindin nė bazė tė gjuhės, sepse fjalėt qė krijohen nė mėnyrė stihike si mjet pėr t'u marrė vesh inteligjencat mė tė thjeshta, shpeshherė janė burim i konfuzioneve tė gabueshme. Idola theatri (idolet e teatrit) krijohen me rastin e pranimit jokritik dhe dogmatik.tė tė gjitha tezave tė disa autoriteve filozofike, nė realitet tė filozofėve tė rremė (tė cilėt, si-pas Bejkėnit, janė si racionalistėt ose sofistėt ashtu edhe empiristėt dhe filozofėt nėn ndikimin e religjionit dhe tė paragjykimeve tė tjera). Vetėm pasi tė ēlirohen nga tė gjitha kėto paragjyki-me, dhe nėse mbėshteten nė pėrvojen dhe hedhin poshtė diturinė e rreme, njerėzit mund tė merren me njohje tė vėrtetė. Kjo njohje nė esencė themelo-het nė studimin e fakteve tė veēanta konkrete.

    Nė kundėrshtim me aristotelizmin e atėhershėm dominues, qė silogjizmin dhe deduksionin e konsideronte parime themelore tė njohjes, Bejkėni «armėn e re» tė vet (Novum organon) e bazon para sė gjithash nė induksion ose mė saktėsisht nė «induksionin e vėrtetė», si tė vetmen metodė tė sigurt tė zbulimit tė sė vėrtetės. «Unė ju dhashė armė - thotė Bejkėni nė Orga-nonin e ri - kurse pėrmbajtja duhet tė merret nga vetė sendet». Qėllimi themelor i induksionit ėshtė tė zbulojė format qė gjenden nė themelin e tė ashtuquajturave «cilėsi tė thjeshta» ose «tė natyrės sė thjeshtė». Sipas Bejkėnit, forma ėshtė ligj i brendshėm i tė gjitha objekteve dhe fenomeneve, kėshtu qė njohja e formės mundėson tė menduarit aktiv dhe shndėrrimin e trupit nga njėra formė nė tjetrėn. Njė varg tabelash dhe konkluzionesh nga kėto tabela (tė ashtuquajturat tabela tė instancave pozitive, tabela tė instancave negative, tabela tė shkallėve, tabela tė instancave prerogative) mundėsojnė njohjen e formave. Ēdo studim i fenomenit, sipas tij, duhet tė ni-set nga analiza e sendeve tė veēanta, nė mėnyrė qė vetėm pastaj tė bėhen tė pėrgjithshme dhe tė kuptohet gjithė ligjshmėria.

    Njė nga pėrcaktimet e qenėsishme dhe karakteristike tė filozofisė sė Bejkėnit ėshtė edhe qėndrimi i tij kritik radikal lidhur me vėzhgimin teleologjik tė natyrės, pra, tė vėzhguarit nga pikėpamja e shkaqeve finale, i cili, sipas mendimit tė B. nuk ėshtė i dobishėm dhe nuk ka kurrfarė rėndėsie.
    Fr. Bejkėni paraqet nė historinė e mendimit njerėzor pėrpjekjen e parė tė themelt qė tė likuidojė plotėsisht skolastikėn rnesietare dhe metafizikėn spekulative si dhe inaugurimin e guximshėm tė epokės sė diturive natyrore dhe tė hulumtimit konkret eksperimental. Pavarėsisht nga orientimi filo-zofik i tij i njėanshėm (i cili shprehet nė mėnyrė mė plauzibile nė refuzimin e plotė tė deduksionit), nga njė varg paragjykimesh shoqėrore - politike, nga tė metat dhe dobėsitė njerėzore, merita e Bejkėnit ėshtė epokale: ai ishte luftėtar pėr reformėn e diturive natyrore tė vėrteta dhe pėr krijimin e njė metode tė re. Me tezat e veta tė gu-ximshme materialiste-empirike, Bejkėni i kontribuoi mė shumė se askush para tij ēlirimit tė mendimit njerėzor nga skemat dogmatike mesjetare dhe u dha orientim ecurive tė reja drejt zbulimeve tė papara natyrore-shkencore.


    Veprat kryesore: Novum organum scientiarum, (1620); De dignitate et augmentis scientiarum (1623); Essay, (1597 dhe 1625); Sylva sylvarum (posth. 1627); Advancement of Learning (1605); New Atmantis, (1624).
    My silence doesn't mean I am gone!

  18. #138
    Rising Star and Legend Maska e Davius
    Anėtarėsuar
    20-04-2003
    Vendndodhja
    Underground
    Postime
    11,956
    BEJL, Pjer



    BEJL, Pjer (BAYLE, Pierre),
    filozof dhe iluminist franc. (1647-1706). Profesor i filozofisė nė Universitetin e Sedanit, nga i cili sė shpejti largohet pėr shkak tė antidogmatizmit dhe tė mendimit skeptik ndaj mėsimeve tė krishtera. Pastaj emigroi nė Holandė ku njė kohė tė shkurtėr ishte profesor i filozofisė nė Roterdam. Sė andejmi e dėbuan gjithashtu kėsaj here teologėt protestanė.

    B. ėshtė autor i Fjalorit historik dhe kritik tė pėrmendur, i cili e bėri tė famshėm dhe qė shėnon fillimin e epokės sė iluminizimit, kėshtu qė nė kėtė drejtim B. ėshtė njė nga paraardhėsit mė tė rėndėsishėm tė enciklopedistėve francezė. Luftėtar i pasionuar pėr tolerancėn fetare dhe intelektuale, posedues i njohurisė enciklopedike kolosale, qė urren nė mėnyrė superiore tė gjitha format e bestytnisė, humanist dhe skeptik, mendimtar kritik qė shquhet pėr qartėsi tė kristaltė dhe qė njėsoj e pa kompromis heq maskėn nga hipokrizia katolike dhe protestante. Bejli shėnon fillimin e njė epoke tė re: epokė e cila arsyen e vė nė piedestalin e vlerės mė tė lartė dhe e cila beson nė mėnyrė idealiste nė formimin e bindjes dhe nė arsimimin me anėn e tezave tė arsyes sė shėndoshė, tė kuptueshme dhe tė arritshme pėr ēdo njeri.

    Nė «FjaIorin» e pėrmendur tė tij, B. shkruan: «Nė qoftė se doni tė besoni vetėm nė atė qė ėshtė e qartė dhe qė pajtohet me nocionet pėrgjithėsisht tė pranuara bėhuni filozof dhe hiqni dorė nga doktrina e krishterė. Nėse dėshironi tė besoni nė sekrete religjioze, bėhuni i krishterė dhe hiqni dorė nga filozofia...» Se mendja njerėzore ėshtė gjykatės mė e lartė e vetvetes, se filozofia ėshtė e mundshme pa teologji dhe se me tė pikėrisht ėshtė e papajtueshme - kėtė Bejli e shpjegoi vazhdimisht dhe me shumė bindje, mirėpo njėkohėsisht ėshtė persekutuar dhe larguar vazhdimisht nga fakulteti prej obskurantistėve dhe teologėve nė Francė dhe nė Holandė. As kėto persekutime, as vrasja e vėllait, as djegia e librave tė tij, nuk e detyruan Bejlin tė bėnte kompromise: duke hapur rrugė tė reja, ai i mbeti konsekuent vetes, me qėndrimin moral dhe intelektual ishte jokonformist, kėshtu qė nė historinė e filozofisė do tė pėrmendet mė shumė pėr ndikimin e tij qė ushtroi nė gjeneratat e ardhshme sesa pėr zgjidhjet e veta origjinale dhe tė arriturat filozofike eminente. B. dyshon nė mėnyrė deterministe nė lirinė e vullnetit, kurse me skepticizėm pohon se ėshtė vėshtirė tė vėrtetohet ekzistimi i materies dhe i lėvizjes dhe se shkalla mė e lartė e njėmendėsisė e arritshme pėr njeriun ėshtė vetėm probabiliteti. Duke qėndruar nė suazat qė tė tregojė kundėrshtitė, kundėrthėniet dhe paqėndmeshmėrinė imanente tė dogmatikės sė krishterė, duke dyshuar me mendjeprehtėsi nė ēdo gjė qė nuk pėrputhet me arsyen, Bejli paralajmėron lėvizjen e cila me gjithė kufizimet e saj do tė mundėsojė lulėzimin e hovshėm tė filozofisė liberale dhe triumfin e asaj profane mbi tė shuguruaren.


    Veprat kryesore: Dictionnaire historique et critique (vėll. I-II, 1695
    My silence doesn't mean I am gone!

  19. #139
    Rising Star and Legend Maska e Davius
    Anėtarėsuar
    20-04-2003
    Vendndodhja
    Underground
    Postime
    11,956
    BEJN, Aleksandėr


    BEJN, Aleksandėr (BAIN, Alexander),
    filozof dhe psikolog i Skocisė (1818-1903). Duke u bazuar nė pikėpamjet e Milit, zhvillon nė psikologji njė lloj tė veēantė tė asociacionizmit. Sipas tij edhe «veprimtaritė e larta shpirtėrore» (siē janė arti dhe shkenca) bazohen nė tė ashtquajturat «asociacione konstruktive». Kėshtu pėr shembull arti pėr tė ėshtė gjallėrim i fuqisė me anėn e kontrastit, domethė-nė tė asociacionit specifik tė parregullt. Si determinist mohon mundėsinė e vullnetit tė ri. Ishte themelues i revistės kryesore filozofike angleze «Mind» (1876).


    Veprat kryesore: The Senses and the Intellect (1855); The Emotion and the W///(1859); On the Study ofCharacter (1861); Logic, Deductive and Inductive (2 vėll. 1870)

    ----------------------
    BEJBIT, Irving


    BEJBIT, Irving (BABBIT, Irving),
    filozof dhe kritik letrar amer. (1865-1933). Profesor i letėrsisė komparative nė Harvard. Me P. E. Morin, pėrfaqėsues kryesor i tė ashtuquajturit «humanizėm i ri». Polemizoi edhe me materializmin, qė .e reduktonte njeriun nė natyrė, edhe me idea-lizmin, qė e absorbonte nė hyjni.


    Veprat kryesore: The New Laokoon (1910); Rouseau and the Romanticism (1919); Democracy and Leader-ship(924).
    My silence doesn't mean I am gone!

  20. #140
    Rising Star and Legend Maska e Davius
    Anėtarėsuar
    20-04-2003
    Vendndodhja
    Underground
    Postime
    11,956
    BEHER, Erih



    BEHER, Erih (BECHER, Erich),
    filozof dhe psikolog gjerm. (1882-1929). Ishte asistent i matematikės dhe i filozofisė nė Bon dhe profesor i filozofisė nė Mynih. Nė fillim ishte realist kritik, kurse mė vonė vitalist, qė mendonte se nė zhvillimin e tėrė materies, tė qenieve tė gjalla dhe tė krijimeve kulturore zhvillohet njė jetė mbi individuale e strukturės shpirtėrore.

    B. dallon shkencat ideale pėrmbajtja e tė cilave janė vetėm mendimet e kulluara dhe shkencat reale, tė cilat ekzistojnė pavarėsisht nga qenia mendore, nė tė cilat hyjnė pėrveē shkencave natyrore dhe psikologjisė, edhe metafizika si shkencė mbi realitetin e tėrėsishėm.


    Veprat kryesore: Philosophische Voraussetzungen der exakten Natur-wissenschaften (1907); Die Grundfrage der Ethik (1907); Naturphilosophie (1916); Geisteswissenschaften und Naturwissenschaften (1921); Grundlagen und Grenzen des Naturerkennes (1928)
    My silence doesn't mean I am gone!

Faqja 7 prej 9 FillimFillim ... 56789 FunditFundit

Tema tė Ngjashme

  1. Veprat dhe cilesite e besimtarit te vertete te Zotit
    Nga ORIONI nė forumin Komuniteti musliman
    Pėrgjigje: 5
    Postimi i Fundit: 14-07-2012, 10:39
  2. Shkenca ne Islam
    Nga Shėn Albani nė forumin Toleranca fetare
    Pėrgjigje: 66
    Postimi i Fundit: 18-08-2010, 11:10
  3. Aferdita Sharxhi: Thesaret qė fshihen nė vėllimet e “Albanica-s”
    Nga Xhuxhumaku nė forumin Historia shqiptare
    Pėrgjigje: 0
    Postimi i Fundit: 31-05-2009, 06:35
  4. Kontributi i shkenctarėve islam nė shkencė
    Nga Bleti002 nė forumin Komuniteti musliman
    Pėrgjigje: 19
    Postimi i Fundit: 15-03-2009, 22:29
  5. Shenjat e hipokritėve
    Nga Klevis2000 nė forumin Komuniteti musliman
    Pėrgjigje: 2
    Postimi i Fundit: 08-04-2005, 07:51

Regullat e Postimit

  • Ju nuk mund tė hapni tema tė reja.
  • Ju nuk mund tė postoni nė tema.
  • Ju nuk mund tė bashkėngjitni skedarė.
  • Ju nuk mund tė ndryshoni postimet tuaja.
  •