Shekulli
TIRANE - Shkrimtari Ismail Kadare është shprehur dje se moshapja e dosjeve të Sigurimit të Shtetit përbën një ndotje të rëndë morale për shoqërinë shqiptare. Kadare ka polemizuar edhe me akademikun Rexhep Qosja për shkrimin e tij "Koha e falsifikimeve".
Pyetje: Kohë më parë keni ngritur problemin se prania e gjerë në shtyp e ish-nomenklaturës komuniste tregon prirje për rikthimin e saj. I përmbaheni ende këtij mendimi?
Pergjigje: Po, i përmbahem. Eshtë e njohur thënia "historinë e shkruajnë fitimtarët". Duke u perpjekur te uzurpojne faqet e shtypit shqiptar, sundimtare komuniste te djeshem, ish-kuadro te larta te partise, ish-ministra, ish-anetare te Komitetit Qendror, ish-hetues, ixh-xhelate, ish-gra xhelatesh, etj., etj, perpiqen të japin idene se po kthehen ne pushtet. Ose vertet kujtojne se, nderkaq, jane kthyer. Dhe, si te tille, si fitimtare, po shperndajne medalje ose mallkime. Ashtu si dikur. Ky eshte nje turp per Shqiperine e sotme demokratike. Por, para se te jete turp, eshte shqetesim. Stalinistet shqiptare jane inkurajuar. Ky inkurajim e ka shkakun ne mosdenimin e krimeve te tyre.
Kur nje diktature rrezohet, rrezimi i vertete i saj eshte kur i denohen krimet. Mosdenimi eshte nje marreveshje e heshtur me te. Mosdenimi, perveç te keqijave te tjera, i jep tiranise se rrezuar shpresen e ringjalljes.
Denimi i krimeve te nje epoke nuk behet aspak per te shtuar shqetesimet, qe edhe ashtu jane te shumta ne kete vend. Ajo behet per te kunderten: per t'iu dhene fund spekulimeve, çoroditjes, mashtrimit, mjegulles se
qellimshme, qe po e trondit dhe do vazhdoje ta trondise perhere e me teper boten shqiptare. Ky proces eshte i dhimbshem, por i shendetshem, ashtu si nje kirurgji e domosdoshme. Nismetare ose perkrahese e ketij procesi duhej te ishte, ne radhe te pare, e djathta shqiptare.
Sa me gjakftohtesisht te behet ky denim, aq me i vertete do te jete. Pa pasione e revansh, pa nerva e britma, por me maturi dhe, kryesorja, me synimin e madh që t'i sherbeje jetes sone dhe jo çthurjes sone.
Pyetje: Në Shqipëri vlon kohët e fundit diskutimi për hapjen ose jo të arkivave të fshehta, përfshi dosjet e shkrimtarëve e të politikanëve. Ju keni qenë gjithmonë "pro" kësaj. Diçka më shumë, ju lutem.
Pergjigje: Diskutimi per hapjen ose jo te dosjeve e te arkivave te fshehta nxori ne shesh nje problem dramatik. Nje pjese e ndjeshme e shkrimtareve, publicisteve, politikaneve, deputeteve ishin kundër hapjes. Nuk do shume filozofi per te kuptuar se sa ndotje te rende morale tregon ky fakt.
E keqja s'eshte vetem kjo. Jo vetem qe ky zhgan u shpreh kundër asaj qe eshte thelbi i nje demokracie, transparences, por, me agresivitet u sul kunder atyre qe e kerkuan kete transparence. Shkurt, zhgani i stalinistave po perpiqet te krijoje nje terror te vertete psiqik, ashtu si dikur.
U krijua keshtu gjendja me paradoksale ne nje vend demokratik: Njerezit qe kerkojne hapjen e arkivave sulmohen.
Per te kryer kete sulm te turpshem, stalinistet shqiptare te sotem perdorin gjithfare sherbetoresh: gazetare ose politikane te korruptuar, letrare ish-spiune ose bij spiunesh, amatore te internetit, etj. Kjo dhune
verbale kerkon te paralizoje çdo perpjekje per zbulimin e tmerreve ende te pazbuluara te regjimit qe shkoi.
E keqja me e madhe e kesaj dhune eshte se ajo e shkurajon çdo prirje per shendoshje morale, aq te nevojshme sot per kombin shqiptar. Terthorazi kjo dhune shpall nenshtrimin perpara genjeshtres dhe heshtjen plot turp perpara saj. Ajo eshte fatale, sidomos per brezat e rinj.
Pyetje: Pavarësisht se keni qenë i kursyer për të dhënë mendim për librin e drejtorit të Arkivave, Shaban Sinani, "Një dosje për Kadarenë", ju jeni personazh i këtij libri dhe diçka keni për të thënë.
Pergjigje: Eshte thene disa here se kjo dosje e botuar eshte "vetem purgatori". Mendoj se ajo eshte me pak se purgator. Ajo eshte e matur dhe ende nuk ka nxjerre menxyrat e medha.
E, megjithate, ashtu siç eshte, ajo ka me shume se nje vit qe po trazon jeten morale shqiptare. Nuk eshte vetem nje pune shkrimtaresh kjo dosje. Eshte thene edhe me pare se historia e nje Lidhje Shkrimtaresh e nje vendi komunist eshte nje minihistori e diktatures. Ne kete dosje do te gjeni zyrat dhe institucionet me te rendesishme te regjimit, emrat e nje pjese te Byrose Politike, te Komitetit Qendror, duke perfshire edhe gruan e diktatorit. Pa folur pastaj per emra shkrimtaresh te njohur. Pa folur per emrat apo inicialet e denonciatoreve. Pa folur per informacionin e sakte qe jep se si punonin veglat e atij mekanizmi te frikshem, qe kontrollonte letersine dhe artet. Ky liber nuk eshte ndonje favor që me behet mua personalisht, siç duan te thone disa. Ai nuk mbyll asnje rruge. Perkundrazi, ai hap rrugen per te gjithe. Eshte tjeter pune ne qofte se disa e duan kete hapje e disa jo.
Pyetje: Keni shfaqur pakënaqësinë tuaj për djegien ose zhdukjen e arkivave të Lidhjes.
Pergjigje: Kjo zhdukje eshte me se e habitshme. Une nuk di tjeter institucion ne Shqiperi qe t'i jene djegur arkivat. Edhe ne kohet e erreta te otomanizmit arkivat nuk digjeshin. Tre kryetaret e Lidhjes pas 1973 nuk japin asnje shpjegim se si ka ndodhur kjo.
Historia e letersise shqipe nuk mund te krijohet me mllefe apo thashetheme. Arkivat e Lidhjes ishin nje deshmi e dores se pare. Ne to do te gjendej nje pjese e drames qe kane hequr shkrimtaret dhe artistet shqiptare. Denimet e tyre, kercenimet, ndalimet, denoncimet. Qe nga romani "Tuneli" i Dhimiter Xhuvanit, te novelat e Koço Kostes apo shfaqjet teatrale te Minush Jeros e te Mihal Luarasit, apo pikturat e Maks Velos e te Edi Hiles, apo rrebeshi i Festivalit 11, etj., etj.
Ata qe zhduken ose dogjen keto arkiva do te donin natyrisht te digjnin çdo dokument tjeter. Ne fund te fundit, tani qe ulerijne kunder hapjes se dokumenteve qe, fatmiresisht, kane shpetuar, ata identifikohen vete me zjarrvenesit.
Pyetje: Në këtë polemikë është futur tani së fundi dhe akademiku nga Kosova, Rexhep Qosja. Ç'mendoni për shkrimin e tij?
Pergjigje: Eshte e vertete se ne polemike eshte futur edhe akademiku qe permendni ju. Pershtypja ime eshte se me shume se per te ndihmuar te verteten, ai, me sa duket, ka dashur t'u vije ne ndihme ca miqve me te cilet ka lidhje te ngushta, pikerisht atyre qe hapja e arkivave i ka vene ne pozita aspak te lakmueshme.
Ne nje artikull te gjate e te turbullt per shkrimtaret qe retushojne veprat dhe falsifikojne biografite, mendoj se kerkon te heqe vemendjen nga thelbi i çeshtjes: te hapen ose jo arkivat. Se fundi, me aq sa kuptohet nga
teksti, eshte kunder hapjes.
Lidhur me retushet, edhe pa qene akademik dihet qe veprat e shkrimtareve jane te botuara dhe mjafton nje krahasim i tekstit nga nje botim te tjetri, per te gjetur ndryshimet per mire ose per keq. Keshtu qe ky problem, ne menyren si shtrohet, eshte i paqene. Persa u perket biografive te shkrimtareve, çeshtja eshte edhe me e thjeshte. Siç eshte thene ne nje shkrim te S.Bejkos botuar tek ju, biografia e pare e çdo shkrimtari eshte vepra e tij. Biografija tjeter, e mirefillta, perbehet nga dy pjese: ajo qe e dime te gjithe, dhe tjetra, qe mund te mos e dime. Kjo biografi e paditur, ne boten e lire demokratike perbehet nga intimitetet e shkrimtarit. Ne boten diktatoriale intimiteteve u shtohet nje element baze: ka qene apo jo shkrimtari bashkepunetor i policise se fshehte. Ka denoncuar ose jo shoket e vet edhe pa qene i tille. Pikerisht ajo per te cilen ka plasur sherri ne Shqiperi.
Akademiku, qe me urtesine e tij ka hyre per te sqaruar kinse punet, pasi leshon bé e rrufe kunder falsifikimit te biografive, praktikisht del kunder hapjes se arkivave.
Do te isha shume kureshtar te dija se çfare menyre tjeter propozon akademiku per te dalluar nje biografi te sakte nga nje biografi e rreme.
Pyetje: Zoti Rexhep Qosja flet edhe për mundësinë e falsifikimit të vetë dokumenteve arkivale. Si edhe për veprat, për kujtimet dhe ditaret qe shkruhen tani dhe u vihet nje date e vjeter.
Pergjigje: Po e nis me kete te fundit. Problemi qe ngrihet eshte i vertete. Ka njerez qe e kane bere, madje vazhdojne ta bejne kete gje. Por ky eshte problemi, (me sakte turpi) i tyre. Me mjetet moderne te sotme te verifikimit, jo nje doreshkrimi te tere nuk i nderrohet dot data, por as disa rreshtave. Lidhur me falsifikimin e dokumenteve arkivale (konkretisht per drejtorin Shaban Sinani, qe akuzohet terthorazi), asnje nga keto dokumente deri me sot nuk eshte kundershtuar. Perkundrazi, nje nga personazhet e rendesishem te kesaj dosjeje, zoti Anastas Kondo, me nje kurajo qytetare qe eshte per t'u çmuar, deklaroi ne shtyp te verteten per ato dokumente qe kane lidhje me te. Te tjeret do te benin mire te ndiqnin shembullin e tij.
Prandaj, mendoj, se shqetesimi i akademikut edhe per kete çeshtje te fundit eshte i ngutur.
Pyetje: Çfarë përfundimi mund të pritet nga një aksion i tillë purifikimi, nëse do ta quanim kështu?
Pergjigje: Ky sulm kunder moralitetit ne Shqiperi, ky kthim kokeposhte i gjerave, thene ne menyren me te thjeshte: kjo marrje ne mbrojtje e se keqes dhe goditja e njerezve, qe e kane pesuar prej saj eshte nje shenje
deshperuese. Kjo lidhet me korrupsionin total. Korrupsioni ka disa faza zhvillimi. Ne krye lulezon, pastaj behet zoterues, pastaj merr trajtat e normes morale, se fundi, dhe kjo eshte kulmi i zezones, hymnizohet.
Ne qofte se Shqiperia nuk do ta veje ne gjunje korrupsionin, ajo do te vihet ne gjunje prej tij. Korrupsioni dhe bjerrja morale kur behen sunduese, jane me te keqija se pushtimi ushtarak. Ky i fundit, zakonisht, eshte i pzerkohshem, kurse çizmja e korrupsionit eshte e gjate, teper e gjate. Shqiperia eshte seriozisht e rrezikuar sot. Çeshtja e arkivave te fshehta, per njerezit e kultures dhe te politikes eshte vetem nje pjese e kesaj te
keqeje te madhe. Por ajo ben pjese ne thelbin e dukurise. Ajo eshte nje test kuptimplote.
Krijoni Kontakt