Gjergj Kastriot Skënderbeu

[fegi]

Betejat ne vitet '50

Pas mbrojtjes se Krujes, gjate viteve 1452-1453 Skenderbeu theu dy ushtri ne Mokren e Dibres e ne fushen e Pollogut (Tetove-Gostivar). Fitorja nuk i buzeqeshi ne Berat (1455). Pasi ra qyteti, komandanti turk kerkoi 15 dite afat per dorezimin e keshtjelles. Brenda ketij afati dhe nga shkujdesja e Muzak Topise, nje ushtri osmane, e ndihmuar nga Moisi Golemi, rrethoi ushtrine shqiptare dhe e shpartalloi ate. Skenderbeu dhe Gjergj Arianiti u shkuan ne ndihme, por ishte teper vone.

Ne 1456, Skenderbeu doli perpara nje ushtrie osmane prej 15 000 vetash, e drejtuar nga Moisi Golemi, i cili kishte shkuar ne oborrin e sulltanit. Ne nje ndeshje osmanet u thyen. Moisiu e kuptoi gabimin dhe kerkoi falje. Skenderbeu e fali dhe i ktheu te gjitha pronat e detyrat qe kishte pasur.
Nje ushtri shume e madhe (80 000 veta) vershoi nen drejtimin e Isak bej Evrenozit, i shoqeruar nga Hamza Kastrioti (1457). Me lindjen e trashegimtarit (Gjonit), ai i kishte humbur shpresat per te zevendesuar Skenderbeun ne krye te shtetit dhe kishte ikur ne Stamboll. Pas ndeshjes ne brezin lindor, ai terhoqi ushtrine, duke i krijuar armikut bindjen se ishte thyer.

Ushtria osmane pershkoi luginen e Matit, pa i hyre nje gjemb ne kembe deri ne Ujin e Bardhe (Albulene) afer Mamurasit, ku pushoi e shkujdesur. Skenderbeu mblodhi ushtrine e shperndare dhe sulmoi kampin osman. Ushtria osmane u shpartallua, u zune shume rober, midis tyre ishte dhe Hamzai, te cilin e dergoi ne burgjet e Italise dhe me vane e fali.

Betejat e medha te viteve '60


Nga disfata e turqve ne Ujin e Bardhe, per 5 vjet Shqiperia shpetoi nga sulmet shkaterrimtare. Ne vitin 1462 Skenderbeu theu 4 ushtri. Dy vjet me Vone Skenderbeu shpartalloi nje ushtri tjeter ne Oher. Sulltani dergoi Ballaban pashen, komandant i zoti nga Mati, i rritur ne oborrin e sulltanit. Ndeshja e pare u be ne fushen e Vajkalit ne Bulqize (pril11465) dhe perfundoi me thyerjen e osmaneve. Ballabani e terhoqi me mjeshteri ushtrine; gjate terheqjes, ai organizoi disa kurthe dhe kapi rob tete komandante te shquar te Skenderbeut, midis tyre edhe Moisi Golemin. Skenderbeu ofroi shuma te medha, por sulltani nuk pranoi. Skenderbeu ne 4 ndeshje doli fitimtar, par me mundime te medha.



Ne maj te vitit 1466, sulltan Mehmeti II, ne krye te nje ushtrie qe ishte me e madhja deri atehere (150 000 vete), rrethoi Krujen per te dyten here. Garnizonin e udhehiqte Tanush Topia. E njejta tabla, e njejta taktike u ndoq, si ne rrethimin e pare. Lufta zgjati dy muaj. Sulltani u bind se as kete here nuk do te binte shpejt Kruja, por shpresonte qe uria do te bente punen e vet, ndaj urdheroi ndertimin e keshtjelles se Valmit (Elbasan). Prej ketu Ballaban pasha do te vazhdonte rrethimin e Krujes. Sulltani u largua.
Gjendja ekonomike e vendit ishte katastrofike. Uria ishte e pranishme kudo.

Skenderbeu dhe i biri shkuan ne Venedik, ne Napoli e ne Rome per te kerkuar ndihme. Ndihmat e siguruara ishin te pakta (6 000 dukate). Kur Skenderbeu ishte ne Itali, osmanet kishin pushtuar disa keshtjella. Ai u kthye me shpejtesi dhe se bashku me Leke Dukagjinin shpartalloi nje ushtri te komanduar nga Jonima, vellai i Ballaban rashes (prill 1467). Prej andej shkoi kunder Ballaban rashes dhe e shpartalloi ate. Vete Ballabani mbeti i vrare.
Disfata e Ballaban rashes e egersoi se tepermi sulltanin, prandaj ne fund te majit 1467 erdhi me nje ushtri edhe me te madhe. Me sa duket, kishte vendosur te mos kthehej pa shkaterruar cerdhen shqiptare, pengesen kryesore per te kaluar ne Itali. E njejta gjendje ishte si ne rrethimin II. Qendresa e detyroi sulltanin te urdheronte shfarosjen ne mase te shqiptareve. Kruja rezistoi per te treten here. Vera kaloi. Sulltani u largua me ushtrine e rraskapitur. Fitoret u kushtuan shtrenjte shqiptareve. Qendrese u bene osmaneve edhe shqiptaret e Morese.

Qendresa pas vdekjes se Skenderbeut (1468-1506)

Per nje mobilizim te pergjithshem, Skenderbeu thirri ne janar te vitit 1468 nje kuvend te princave shqiptare ne Lezhe. Aty u semur nga ethet dhe vdiq. I mbuluar me lavdi, ai u varros ne Lezhe. Shqiptaret humben prijesin e lavdishem qe i udhehoqi per 25 vjet. Populli e vajtoi me gjeme rrenqethese. Vdekja e tij shkaktoi hidherim te madh edhe ne vendet e ndryshme te Evropes.
E shoqja me te birin emigruan ne Itali. Megjithate qendresa vazhdoi deri ne vitin 1473. Nje vit me vane, nje ushtri osmane prej 80 000 vetash iu drejtua Shkodres me artileri te rende. Nje predhe peshonte 200 kg.


Mbrojtesit u bene balle dy sulmeve te osmaneve, te cilet lane Shkodren dhe iu kthyen Krujes. Per te katerten here Kruja u beri balle. Nje ushtri shqiptaro-veneciane i erdhi asaj ne ndihme dhe osmanet pesuan disfate, por u riorganizuan me shpejtesi dhe shpartalluan ushtrine, qe kishte rene pas plackes se luftes.

Ne pranvere te vitit 1478 sulltani erdhi perseri ne Shqiperi. Nga uria garnizoni dorezoi keshtjellen. Prej andej sulltani iu drejtua Shkodres. 10 000 cleve transportuan artilerine. Nje predhe peshonte nga 425 deri ne 600 kg. Qendresa heroike e shqiptareve beri qe sulltani te linte te vrare mbi 12 000 veta dhe pas kesaj ai u largua pa e marre keshtjellen. Ne Janar 1479 Venediku ua dorezoi ate osmaneve.
Nga bujaret shqiptare vendin e Skenderbeut nuk mundi ta zinte asnje. U thirren princat qe kishin emigruar ne Itali. Fteses se shqiptareve iu pergjigjen Nikolle e Leke Dukagjini, Gjon Kastrioti, Kostandin Muzaka. Gjani zbarkoi ne Durres (1481) dhe shqiptaret e priten si trashegimtar legjitim.

Kryengritesit cliruan ptincipaten e Kastrioteve. Pas tre vjetesh kryengritja u fashit. Krahas Gjonit, Kostandin Muzaka zbarkoi ne Himare, e cila ra ne duart e tyre. Forcat osmane te planifikuara per ne Itali u hodhen mbi kryengritesit. Ne vitin 1492 sulltan Bajaziti II marshoi drejt Himares. Pas luftimesh e masakrash, sulltani u detyrua t'u njihte himarioteve venomet.
Ne vitet 1494-1495 shpertheu nje kryengritje tjeter ne Shqiperine e Mesme. U thirr nga Italia Skenderbeu i Ri. Kryengritesit ciruan ishullin e Lezhes. Qendresa vazhdoi deri me 1506.

[Kreksi]

Letrat e Skenderbeut
Amurat Ottomani, mbreti i turqeve dhe Perandori i Lindjes, nuk i dergon asnjë pershendetje Skenderbeut.

Nderimet dhe te mirat e mija si nje djalit tim te madh ne zemren time qe me ke percjellur, pra nuk do te te kursehen o Skenderbeg, nga njerzit me ingrat.
Fjalet me mungojne qe tju flas ty, aqë eshte i madh krimi yt dhe mosrrespektimi qe ke ofenduar madherin time e gjithashtu dhe shpirtin tim e pra, nuk po mundohem fare se çfare fjalesh te nxjerri per ty, po te themë, sherbetori imi. Se asnjë gjuhë tjeter me te ashper nuk do ua zbus zemren tuaj te nje krenari e arroganti nga natyra qe ti nuk meriton fjalë te buta qe qe kan tejkaluar egersiren; e per te permendur rastin ate dite kur te eshte ngritur frenezia e komoditeteve tuaja dhe nderi i qytetarve tuaj ne anen e Hungarve kundër ushtrise sime,do isha i knaqur, sikur te ma kishin prekur plagen, qe ndoshta nje dite zemra do ti harroje; qe tradhtit e tmerrshme dhe shembuj tjere me nje guxim te padhimbshem meritojne te mbyllen. Kam menduar megjithate teper vonë qe ti tregoje ndodhit; frigohem se ky largim i juaj do te ju rrexoje papritmas me tere ate fortunen tuaj mbretnore; dhe kur te deshirojsh te vish ne pranimin e atij gabimi aqë te madh, ku per tani, nuk do gjesh as një ilaç ne veprimet tuaja te mbrapshta.
Mjaftë pra, me vjen keq per sjelljet tuaja; ti mjaftë e ke ngacmuar perandorin osmane me te pa drejte, dhe mjaft jam treguar i durueshem para nje gabimi te tillë !
Ti ke perfituar nga ushtria te tradhtosh ne Hungari ?
Presish ti te mos denohesh ne te gjitha ato qytete te Epirit qe i mbaj me marrveshje ku ti ke vrarë garnizone te tera ?
Mendon ti se ke shpetuar nga ushtria e Ali Pashes qe e humbi me aqe thyerje e brutalitete para Hungarezve qe iu ndihmove, nen komanden tuaj, pastaj ke shkuar dhe ke larguar popullesine(kosovë) te vjehrrit tim vetem se nuk ju ka lejuar te kaloni atej ?
Eja ne vete njehere keto dite, mos prit sa te zgjohet zemrimi im !
Ruaju ti nga keto kryqezimet tuaja te lehta se do vijne te ju shpojnë apetitin tuaj te pa rregullt dhe te ju qoje deri te ajo pikë saqe sjellja jote te kthehet me e mjerueshme sa te kem edhe meshirë nga urrejtja juaj.
Kojtohu ti njehere se paku disa dite, kujtoji te mirat e mija, qe me keqardhje, me duhet ti permendi te mirat ndaj dikujt; qe eshte shume keq nga dikush te harrohen keto merita te se kaluares.
Po tani ta lemi anash shendetin e shpirtit tuaj, dhe pabesin qe ke tek profeti Muhamet, ne oborrin tim kush ishte me i dashuri per mua se sa ti ?
Cili njeri, jo vetem nga te huajt, nga intmet dhe ata privat ishte me i pranueshem se ti ?
Me qfare pritje dhe ushqim te mirë, qe kur ti u solle tek une gati ne femini, mora kujdesin qe t'ju mesoj e te ju edukoj zakone e diciplinë duke ua rritur pa nderprer virtytet tuja ne rritje nganjehere me shperblim e here me lutje dhe gjithehere ne çdo kohë i shkelqyer ne ushtri.
Mirepo te kuptoj mirë, dashuria per Atdhe ka mallengjyer zemren, per te cilen po te ma kerkoje qe tua ktheja, a isha ai qe do ta rrefyzoja ?
A te kujtohet, disa here ta kam premtuar falas ?
Ti ka dashur ta marrish me te keq se sa nje te mire prej meje.
Mbaje pra me deshiren e perendis dhe pa pelqimin tim.
Une te betohem se do ti fali ofendimet tuaja te se kalures, jo per meritat tuaja te tanishme te pa vlefshme me kete urrejtje publike, mirepo me pelqen te kem kujtesen e dikurshme qe sa e sa te mira keni marrur prej meje se ne ty kam pare bujari dhe guxim kur ishe i imi.
Sepse sherbimi juaj eshte i kahmotshem, gjithashtu sa ofendimi qe kam marrur Krujen dhe tokat e babait tuaj te cilat me te keq e mashtrim ti i more, ne ti lejojmi me kusht qe ti te na i kthejsh ato vende qe nuk ke te drejte fare, te cilat i kam fituar me arme dhe me virtytet e mija.
Kushti tjeter eshte qe ti ti kthesh vjehrrit tim(serbë)pa afat te gjithë pasurin e plaqkitur në Misië(kosovë) dhe sa me shpejtë; nese nuk kthehet kjo pasuri do e paguani me para dhe tere jeten, eshte krim te sulmoni mikun tone, poashtu edhe nese ndihmoni armiqet tanë.

[Kreksi]

~vijon~

Me kete do te evitohet pergjithemone pamiqesija e turqve e nese do te kete vend, sipas deshires sime, as me pake e as me shumë keshtu do te me duash me se miri(do te denohesh nga vete pakujdesija juaj) do te kerkosh patjeter vend gjykimin kur guximi juaj dhe paramendimet tuaja te më hiqen nga mendja, o hakmarres i obstinuar e i rafinuar.

Mjafte e ke rrafur fuqin time ! Ti e din se çfare force kam ne anen time.
Per te perfunduar, te lutem, me shkruaj se paku, se cili është vendimi yt.

Me Haradinin, agentin tonë sekret dhe besnikë, lirishte mund te bisedosh nga i cili do te marresh njohuri tjera qe nuk kam dashur ti shpalosi ne kete leter.
Lamtumirë, je i kshilluar mirë nga Andrinopja, më 15 Qerrshor 1444.


http://renesancailire.blogspot.com/2...enderbeut.html

[Kreksi]

Sa ishte i lidhur Skenderbeu me kosovesn ?
Është interesante se sa ishte i lidhur Skenderbeu me Kosoven.
Pasi qe kishte kryer disa ekspedita ne Azi te vogël(turqi) sulltani e dergon Skenderbeun si kapiten edhe ne Kosovë, si duket, Skenderbeu donte ti ikte kurthave te Adranopojes aty afer sulltanit mendonte se jeta e tij do rrezikohej dhe ndoshta do e pesonte si vellezrit e tij, te vritej.
Pra ekskursionet e tija ne vendet ballkanike i mundesonin nje shpetim dhe raste per te planifikuar ndoshta edhe kthimin e tij ne Krujë.
keshtu pra revoltat e njepasnjeshme ne Misië(kosovë) ate e gezonin, pra nderhynte kunder Despotit serbë i cili edhe pse ishte vjehrri i sulltanit, shpeshehere qonte krye por menjehere Skenderbeu e ulte ne vendë duke evituar edhe gjakederdhje.
Ne nje rast Skenderbeu kishte organizuar edhe turnir afer Novobrdes ku luftetaret e dy kampeve kishin rastin qe te mateshin mes tyre me diciplina te ndryshme si ne mundje hedhje shtizashe e shigjeta por edhe dyluftime me kuaj me çka Skenderbeu evitonte gjakederdhjen e panevojshme. Ai kishte ndrruar taktiken e eger kur dikur luftonte si luan ne qytetet e azisë kunder kundershtarve te sulltanit, dhe krjte me nje metod ndryshe ne terrenet e ballkanit.
Mirepo pas betejes se Nishit me luftetaret e tij kur braktis ushtrin e sulltanit, Skenderbeu tenton te kthehet permes kosoves ne Krujë mirepo Despoti serbë(despot= do thote zotshpije, gospodar qe ishte edhe term si vasal i sulltanit) tenton te pengoje kalimin e tij neper kosove atehere Skenderbeu hidherohet dhe i ve zjarrin disa keshtjellave serbe deri ne Rashkë poashtu e debone popullesine serbe neper male dhe merre me vete nje sasi te madhe ari qe i takonte despotit serbe...i cili menjehere ankohet tek dhendrri i tij sulltan Murati, dhe tani ky del ne mbeshtetje te despotit duke i shtruar kushte Skenderbeut se poqese nuk ia kthen kete pasuri despotit ai do e sulmonte.

[fegi]

TEKSTEVE DHE I MJETEVE MËSIMORE TË KOSOVËS PRISHTINË

PRISHTINË 1996

HISTORIA E POPULLIT SHQIPTAR



Epoka e Skënderbeut

- Faqja e parë -

SULMET E PARA OSMANE DHE QËNDRESA E SHQIPTARËVE

Pushtimet e para osmane në Europë

Në shek. XI turqit erdhën nga Azia Qendrore në Anadollin e sotëm dhe në fillim të shek. XIV ata formuan një principatë të pavarur, Emiratin osman, që mori emrin e themeluesit të saj, Osman beut (1282 - 1336). Pasi përfunduan pushtimin e Azisë së Vogël, ushtritë e sulltan Orhanit kaluan më 1354 Dardanelet dhe filluan pushtimin e Ballkanit, i cili politikisht ishte i copëzuar në një numër të madh principatash e shtetesh të pavarura. Turqit i zgjeruan shpejt pushtimet në Ballkan dhe më 1365 e zhvendosën kryeqytetin e tyre nga Brusa, në Adrianopojë, të cilën e quajtën Edrene.
Të tronditur nga pushtimet e shpejta osmane,disa nga sundimtarët ballkanas krijuan një koalicion ushtarak antiosman, në të cilin mori pjesë edhe despoti i Vlorës, Aleksandri. Por në betejën që u zhvillua me forcat osmane më 1371 në brigjet e lumit Marica, ushtritë e koalicionit ballkanik u shpartalluan. Pas kësaj fitoreje, ushtritë osmane pushtuan lehtësisht qytete dhe qendra administrative me rëndësi të veçantë strategjike për të gjithë Ballkanin, si Nishin, Shkupin, Manastirin, Kosturin etj., të cilat i shndërruan në baza të fuqishme ushtarake për pushtimin e viseve të tjera shqiptare e ballkanike. Më 1385, të ftuar nga Karl Topia, ushtritë osmane morën pjesë në betejën që u zhvillua në fushën e Savrës kundër Balshës II. Fitorja e tyre në këtë betejë lehtësoi depërtimin në thellësi të tokave perëndimore shqiptare, dhe në fund të viteve 80 ushtritë osmane gjendeshin në dyert e Vlorës, të Durrësit, të Lezhës etj.

Beteja e Kosovës

Dëpërtimi i vrullshëm i turqve në Ballkan tronditi elitën politike drejtuese shqiptare dhe atë të forcave fqinje. Të ndodhur përballë një armiku të përbashkët, princërit, mbretërit e fisnikët shqiptarë, serbë, bullgarë e rumunë i fashitën mosmarrëveshjet dhe grindjet ndërmjet tyre dhe krijuan një koalicion antiosman. Në të bënin pjesë personalitete të shquara shqiptare si Gjergji II Balsha, Teodor Muzaka, Gjon Kastrioti etj. Këta, me forca të bashkuara, morën pjesë në betejën që u zhvillua në afërsi të Prishtinës, më 15 qershor 1389. Në këtë betejë të përgjakshme dhe të pabarabartë të zhvilluar ndërmjet 100 mijë ushtarëve turq dhe 40 mijë luftëtarëve ballkanas u shqua luftëtari shqiptar Millosh Kopili, i cili arriti të vriste sulltan Muratin I. Megjithëkëtë ballkanasit pësuan disfatë të rëndë dhe kjo i hapi rrugën sulltanit pasardhës, Bajazitit I, për pushtime të reja në Ballkan. Gjatë sundimit të tij, turqit arritën të vendoseshin diku përkohësisht e diku përgjithmonë në viset e tjera shqiptare, që nga Shkodra e Kruja dhe deri në rajonet e Korçës e të Përmetit.
Në Shqipëri u krijua kështu një situatë e rëndë në të gjitha fushat e jetës shoqërore. Vendi pësoi një copëzim të madh politik. Zotërit e shumtë shqiptarë, duke qenë ushtarakisht të pafuqishëm, përgjithësisht hynë nën vasalitetin e sulltanëve dhe nxituan të lidheshin me vende të tjera. Duke përfituar nga një situatë e tillë e në marrëveshje me zotërit vendës ose edhe me presion, Venediku arriti t’u merrte atyre qytetet bregdetare, që nga gjiri i Kotorrit e deri në atë të Artës, si Buduan, Tivarin, Ulqinin, Shkodrën (bashkë me rrethinat e saj, Drishtin e Dèjën), Lezhën, Durrësin, Butrintin, Pargën etj., që ishin edhe qendra shumë të rëndësishme tregëtare e shkëmbimi me viset e brendshme të vendit.
Pas disfatës që pësoi ushtria e sulltan Bajazitit në betejën e Ankarasë më 1402 prej trupave mongole të Timerlengut, përkohësisht zotërit shqiptarë i forcuan pozitat e tyre dhe në jetën politike të vendit dolën në plan të parë familje të tilla, si Balshajt, Gojçinët (Çernojeviçët), Dukagjinët, Zahariajt, Spanët, Stres-Balshajt në Shqipërinë e Sipërme; Kastriotët, Topiajt, Arianitët, Muzakajt, Gropajt në Shqipërinë Qendrore; Shpatajt, Zenebishët në Shqipërinë e Poshtme etj. Sapo erdhi në pushtet, sulltan Mehmeti I (1413-1421) mori masa energjike për rivendosjen e zgjerimin e pushtetit osman dhe gjatë viteve 1415-1417 ushtritë e tij pushtuan njërën pas tjetrës kështjella të rëndësishme, si Krujën, Beratin, Kaninën e Gjirokastrën.

Kryengritja e Gjon Kastriotit (1429 - 1430) dhe fitoret e Gjergj Arianitit (1432 - 1435)

Pas pushtimit të kështjellave të viseve perëndimore shqiptare, turqit vendosën në këtë rajon të Shqipërisë administratën pushtuese. Nëpërmjet të regjistrimeve të herëpashershme të banorëve e të tokës dhe të ndarjes së tokës në prona të vogla feudale (timare), turqit vendosën sistemin feudal ushtarak osman të timareve, që ishte i ngjashëm me sistemin e pronës bizantine. Kjo lloj prone, në prag të pushtimit osman, ishte në shpërbërje të plotë dhe shoqëria shqiptare ishte në një fazë më të avancuar, ku prona tokësore shitej e blihej lirisht. Nëpërmjet këtyre regjistrimeve, turqit i zhveshën fisnikët dhe princërit shqiptarë nga pronat e mëdha tokësore dhe nga të drejtat e tyre. Përveç kësaj, sulmet e njëpasnjëshme të ushtrive osmane për pushtimin e trojeve shqiptare rrënuan jetën ekonomike të vendit dhe shkaktuan një pakënaqësi të thellë e qëndresë të fuqishme te të gjitha shtresat e shoqërisë shqiptare. Kjo qëndresë u shpreh në forma të ndryshme. Braktisja e vendbanimeve dhe kalimi në zona ende të papushtuara ose emigrimi në vende të tjera u bënë dukuri të rëndomta në jetën e shqiptarëve, të cilët me armë në dorë kundërshtonin regjistrimet, vrisnin nëpunësit e kadastrave si dhe feudalët osmanë. Gatishmëria e shqiptarëve për të luftuar kundër pushtuesit e shfrytëzuesit osmanë, krijoi mundësi të favorshme e të panjohura më parë për krijimin e ushtrive të mëdha e pa pagesë, të karakterizuara nga një shpirt i lartë vetëmohimi, që nuk njihej në luftërat e zakonshme feudale dhe tek ushtritë mercenare. Në këto rrethana nisi vala e kryengritjeve të fuqishme dhe të organizuara. Burimet historike përmendin një kryengritje të banorëve të krahinës së Vajënetisë (Çamërisë) në kohën e sulltan Mehmetit I.
Më 1428 sulltan Murati II filloi sulmin mbi Selanikun, që ishte nën zotërimin venedikas. Ndërkohë luftëtarët e Gjon Kastriotit sulmuan kështjellën e fuqishme të Krujës. Pasi morën Selanikun, trupat osmane, të drejtuara nga sanxhakbeu i Shkupit, Isak bej Evrenozi, gjatë prillit e majit të vitit 1430, u sulën mbi Principatën e Gjon Kastriotit. Ata shkatërruan disa kështjella të tij, kaluan edhe më në veri, ku pushtuan kështjellën e Dèjës dhe e detyruan Nikollë Dukagjinin të braktiste zotërimet e veta. Dy vjet më vonë shpërtheu një valë e re kryengritjesh të fuqishme në Shqipëri. Për shtypjen e tyre u angazhua vetë sulltan Murati II, i cili, bashkë me ushtrinë e tij, gjatë dimrit të vitit 1432-1433 u vendos në Serez. Në krye të 10 mijë ushtarëve ai caktoi ish-sanxhakbeun e këtyre anëve, Ali Beun, për të shpartalluar forcat e Gjergj Arianitit, që e kishin çliruar principatën e tij nga spahinjtë osmanë.
Kur ushtria e Ali Beut arriti në burimet e Byshekut (pranë Elbasanit të sotëm), u sulmua nga luftëtarët e Gjergj Arianitit dhe u shpartallua plotësisht, duke lënë në fushën e betejës shumë të vrarë e robër. Kjo ishte fitorja e parë e rëndësishme e shqiptarëve kundër ushtrive të fuqishme osmane. Ajo pati jehonë edhe në vendet e tjera dhe i dha hov luftës antiosmane në Shqipëri. Fitorja, siç shprehej kronisti bashkëkohës Halkokondili, i solli lavdi të shkëlqyer organizatorit të saj, Gjergj Arianitit, që u bë figura qendrore e jetës politike shqiptare të viteve 30. Në veri të Shqipërisë, luftëtarët e Nikollë Dukagjinit çliruan kështjellën e Dèjës. Ndërkohë përpjekjet e Andrea Topisë për të çliruar Krujën nuk dhanë rezultat. Kurse forcat e Depë Zenebishit , që kishin rrethuar kryeqendrën e sanxhakut shqiptar, Gjirokastrën, pësuan disfatë dhe komandanti i tyre ra rob dhe u var prej turqve.
Gjatë viteve 30, krahinat përgjatë dhe në afërsi të luginës së Shkumbinit, që ishin nën zotërimin e Arianitëve, u bënë rajoni kryesor i luftës antiosmane. Emri e fama e Gjergj Arianitit si komandant i talentuar u rrit gjithnjë e më shumë. Gjatë vitit 1434 Gjergj Arianiti i udhëhoqi shqiptarët në dy beteja të tjera fitimtare: në shkurt 1434 u shpartalluan forcat e bejlerbeut të Rumelisë, Sinan Pashës, dhe në dhjetor u mund ushtria e sanxhakbeut të Shkupit, Isak Beut. Më 20 prill 1435 luftëtarët e Gjergj Arianitit korrën edhe një fitore të re, pas së cilës sulltan Murati II e ndërpreu dërgimin e ushtrive të tjera kundër tij. Fitoret e Gjergj Arianitit rritën besimin dhe vendosmërinë e shqiptarëve për të mbrojtur lirinë nga një pushtues shumë i fuqishëm. Ato patën jehonë të gjerë në Europë dhe sidomos te Papati. Mbreti i Hungarisë, Sigismundi, u lidh me drejtuesit e kryengritjeve shqiptare, veçanërisht me Gjergj Arianitin dhe bashkë arritën në marrëveshje që, duke u mbështetur në viset e çliruara shqiptare, të organizohej një kryengritje e përgjithshme në Ballkan. Për këtë qëllim, mbreti i Hungarisë dërgoi në Shqipëri, në pranverë të vitit 1435 pretendentin e fronit bullgar, Fruzhinin, dhe pas një viti, princin pretendent të fronit osman, Dautin. Por përpjekjet për organizimin e një lëvizjeje të përgjithshme antiosmane nuk patën jehonë në vendet e tjera të Ballkanit.

Gjergj Kastrioti - Skënderbeu
Lidhja shqiptare e Lezhës
Principata e Kastriotëve

Kastriotët e kanë origjinën nga Hasi i Kukësit. Gjyshi i Skënderbeut, Pal Kastrioti, mund të jetë larguar nga Hasi dhe të jetë vendosur si pronar i dy fshatrave në luginën e Drinit të Zi (Sinjës dhe Gardhit të Poshtëm). Zotërimet e Kastriotëve filluan të zgjeroheshin që në fund të shek. XIV nga i biri i Palit, Gjon Kastrioti. Në dy dhjetëvjeçarët e parë të shek. XV, Principata e Kastriotëve arriti fuqizimin e saj më të madh. Ajo siguroi daljen në detin Adriatik, ku kishte skelën dhe qendrën doganore të Shufadasë në grykëderdhjen e lumit Mat, dhe pranë saj, kriporet e Shënkollit. Në lindje principata shtrihej të paktën deri në rrethinat e Gostivarit dhe kufizohej me zotërimet e vjehrrit të Gjonit që banonte në krahinën e Pollogut. Gjon Kastrioti ishte i lidhur edhe me bregdetin e Egjeut ku ndodhej manastiri i Hilandarit, të cilit ai i dhuroi dy fshatra nga rrethina e Gostivarit dhe i bleu një kullë. Në këtë manastir jetoi si murg një djalë i tij ku dhe u varros.
Principata e Kastriotëve në veri kufizohej me Principatën e Dukagjinëve dhe në jug me principatat e Arianitëve dhe të Tapiajve. Në Principatën e Kastriotëve kalonin rrugë të rëndësishme që lidhnin viset qendrore me ato jugore e veriore si dhe viset perëndimore me ato lindore të vendit; në të ishin përfshirë një numër i konsiderueshëm kështjellash dhe qendrash ekonomike si Prizreni, Shufadaja, kriporet e Shënkollit, kështjella e Gurit të Bardhë, ajo e Stelushit etj.
kalonin rrugë të rëndësishme që lidhnin viset qendrore me ato jugore e veriore si dhe viset perëndimore me ato lindore të vendit; në të ishin përfshirë një numër i konsiderueshëm kështjellash dhe qendrash ekonomike si Prizreni, Shufadaja, kriporet e Shënkollit, kështjella e Gurit të Bardhë, ajo e Stelushit etj.
Pozita dhe rëndësia strategjike e Principatës së Kastriotëve bëri që Gjon Kastrioti të kishte lidhje të shumta politike e martesore me principatat e tjera shqiptare. Ai hyri në marrëveshje të ngushta ekonomike dhe politike edhe me vendet e huaja, aq sa Venediku dhe Raguza në fund të viteve 30 të shek. XV u dhanë Gjonit dhe djemve të tij privilegje dhe të drejtën e qytetarisë.

Jeta dhe veprimtaria e Gjergj Kastriotit - Skënderbeut (deri më 1443)

Gjergj Kastrioti - Skënderbeu lindi rreth vitit 1405. Ishte djali më i vogël dhe fëmija i parafundit i familjes me shumë fëmijë të Gjonit e të Vojsavës, familja e së cilës banonte në krahinën e Pollogut. Ata kishin katër djemë (Stanishin, Reposhin, Kostandinin e Gjergjin) dhe pesë vajza (Marën, Jellën, Angjelinën, Vllajkën e Mamicën). Gjergji lindi në një kohë kur Principata e Kastriotëve ishte fuqizuar. Kur turqit morën Krujën (në fund të vitit 1414 ose në fillim të vitit 1415), që ishte në kufi me Principatën e Kastriotëve, Gjoni , i cili më 1410 u kishte dhënë një djalë peng turqve (ndoshta Stanishin) u detyrua edhe tani t’u jepte atyre peng djalin e vogël, Gjergjin.
Për një periudhë rreth 10-vjeçare, Gjergji vazhdoi shkollën e iç-ogllanëve të Edrenesë, ku përgjithësisht futeshin djemtë e sundimtarëve të porsanënshtruar e vasalë, për t’i përgatitur e edukuar me frymën osmane, si komandantë të zotë e feudalë të bindur.
Natyra e kishte pajisur Gjergj Kastriotin me dhunti të veçanta, shumë të çmuara. Ai ishte shtatlartë e shumë i fuqishëm. Ishte mendjemprehtë dhe mësoi disa gjuhë të huaja. Gjatë viteve të shkollimit Gjergji u dallua nga të tjerët. Atij iu vu emri mysliman Skënder dhe mori pjesë në fushata të ndryshme ushtarake në Ballkan dhe në Azinë e Vogël. Luftonte mbi kalë e me këmbë dhe ishte mjeshtër i pashoq në përdorimin e shpatës e të armëve të tjera. Pasi mbaroi shkollën e iç-ogllanëve, Skënderi hyri në kuadrot ushtarakë dhe mori titullin e beut, duke përparuar shpejt në karrierën shtetërore: nga spahi arriti deri në postin e lartë të sanxhakbeut.
Në mesin e viteve 20 ai u dërgua në Shqipëri dhe qëndroi si kuadër i Perandorisë Osmane deri në fund të viteve 30. Si spahi Skënderbeu pati një timar të madh në zonën midis Lezhës dhe Rubikut, ku ndodheshin edhe porti i Shufadasë dhe kriporet e Shënkollit. Në vitet 1437 - 1438 Skënderbeut iu dha posti i subashit të Krujës, kurse me detyrën e sanxhakbeut të Sanxhakut Shqiptar ishte i biri i Teodor Muzakës, Jakup Beu.
Gjatë viteve të qëndrimit në Shqipëri, Skënderbeu ashtu si dhe Jakup Beu, favorizoi elementin shqiptar në marrëdhëniet me administratën osmane dhe u kujdes për mbarëvajtjen e Principatës së Kastriotëve. Në fund të viteve 30, kur në Ballkan po fillonin trazirat antiosmane, sulltan Murati II transferoi Jakup Beun dhe Skënderbeun nga postet e larta që kishin në Shqipëri. Emërimin e tij si sanxhakbej larg Shqipërisë, ndoshta në Nikopol të Bullgarisë, Skënderbeu nuk mund ta shikonte si një ,,gradim’’ , por si shprehje të mosbesimit të sulltanit ndaj tij dhe ndaj elementit shqiptar që ishte përfshirë në administratën e shtetit osman, (aq më tepër që në atë kohë atij i kishte vdekur i ati dhe dy vëllezër dhe në krye të Principatës duhej të vihej ai me Stanishin).

Kryengritja e përgjithshme çlirimtare (nëntor 1443)

Në fillim të viteve 40 të shek. XV në Europë po gjallëroheshin shpresat për dëbimin e osmanëve nga Ballkani. Në këtë drejtim kishte ndikuar pozitivisht vendimi për bashkimin e kishës ortodokse me atë katolike, nën kryesinë e kësaj
të fundit, dhe disfata e rëndë që pësoi ushtria osmane në shtator të vitit 1442 prej trupave të Mbretërisë së Polonisë dhe të Hungarisë, të komanduara nga Janosh Huniadi. Pas kësaj fitoreje, papa Eugjeni IV veproi aktivisht për të nxitur ballkanasit të ngriheshin kundër pushtuesve osmanë.
Në shtator të vitit 1443, Gjergj Arianiti filloi veprimet luftarake në viset qendrore. Kurse më në jug forcat e Gjin Zenebishit kaluan nga rrethinat e Sarandës e të Gjirokastrës në drejtim të Kosturit, ku u thyen prej turqve.
Në tetor të vitit 1443 trupat polake e hungareze, të komanduara nga Janosh Huniadi, pasi kaluan Danubin iu drejtuan viseve verilindore shqiptare dhe, siç shkruante ai, ushtria e tij ,,rritej nga dita në ditë me shumë bullgarë, shqiptarë, serbë e boshnjakë’’. Beteja u zhvillua më 3 nëntor 1443 në afërsi të Nishit, ku ishte i pranishëm edhe Skënderbeu. Shpartallimin e forcave osmane në këtë betejë, Skënderbeu e gjykoi si çastin më të përshtatshëm për çlirimin e tokave shqiptare. Pasi grumbulloi rreth vetes disa qindra bashkëluftëtarë, pjesëmarrës në betejën e Nishit dhe i shoqëruar nga i nipi, Hamza Kastrioti, Skënderbeu u nis në drejtim të atdheut. Gjatë kthimit u ndal në Dibër, mblodhi menjëherë krerët e vendit dhe u tregoi planin e veprimeve. Shumicën e bashkëluftëtarëve e nisi që të fshiheshin në rrethinat e Krujës, kurse vetë u paraqit para autoriteteve osmane të Krujës, sikur ishte riemëruar subash i saj.
Pasi mori në dorëzim Krujën, Skënderbeu futi natën në kështjellë bashkëluftëtarët e fshehur në rrethinat e saj dhe, në bashkëpunim me krutanët, shpartalloi garnizonin osman. Të nesërmen, më 28 nëntor 1443, kur të gjithë qytetarët i kishte pushtuar një gëzim i papërmbajtur dhe, siç shprehej Barleci, ,,të gjithë kishin në gojë lirinë, kudo oshëtinte zëri i ëmbël i lirisë’’, mbi muret e kështjellës së Krujës u ngrit flamuri i Kastriotëve.
Lajmi i fitores historike, i çlirimit të Krujës, u përhap me shpejtësi dhe u prit me gëzim të papërshkrueshëm në mbarë vendin. Ai i dha hov të paparë luftës çlirimtare. Pas Krujës, luftëtarët e Skënderbeut çliruan radhazi kështjellat e Petrelës (në jug të Tiranës), të Gurit të Bardhë në Mat, të Stelushit e të Sfetigradit në Dibër etj. Kryengritja e vitit 1443 përfshiu vise të tëra. Si rrjedhojë, në hapësirat e Shqipërisë së Sipërme e Qendrore dhe deri te lumenjtë Devoll e Seman u rimëkëmbën një numër principatash e zotërimesh të rëndësishme, si ajo e Dukagjinëve, e Stres-Balshajve, e Zahariajve, e Spanëve, e Dushmanëve, në veri të Principatës së Kastriotëve, dhe në jug të saj, Principata e Arianitëve, e Topiajve dhe ajo e Muzakajve.

Kuvendi i Lezhës dhe formimi i Lidhjes Shqiptare

Menjëherë pas fitores së madhe të vitit 1443 Skënderbeu filloi takimet me princër e fisnikë të tjerë shqiptarë për të gjetur rrugën e bashkimit, pa të cilën nuk mund t’i bëhej ballë fuqisë ushtarake më të madhe të kohës. Për këtë qëllim, më 2 mars të vitit 1444, në Katedralen e Shënkollit të qytetit të Lezhës u mbajt i pari Kuvend Kombëtar i princërve dhe i fisnikëve shqiptarë të shek. XV, disa prej të cilëve kishin udhëhequr kryengritjet e viteve 30. Në këtë Kuvend morën pjesë: Skënderbeu, Gjergj Arianiti, Andrea Topia (bashkë me dy djemtë e tij), Gjerjgj Stres-Balsha, Nikollë e Pal Dukagjini, Teodor Muzaka i Riu (dhe disa pjesëtarë të kësaj familje), Lekë Zaharia, Pjetër Spani (bashkë me katër djemtë e tij), Lekë Dushmani, Stefan Gojçini (Cernojeviçi) etj. Skënderbeu, si drejtues i Kuvendit, mbajti fjalën e hapjes, në të cilën theksoi domosdoshmërinë dhe rëndësinë e bashkimit të shqiptarëve.
Kuvendi vendosi që bashkimi të bëhej në formën e një besëlidhjeje, të një aleance politike e ushtarake ndërmjet drejtuesve të principatave e të krerëve të tjerë të vendit, që njihet me emrin Lidhja Shqiptare e Lezhës. Si kryetar i saj u zgjodh Skënderbeu. Vendim tjetër i rëndësishëm ishte krijimi i ushtrisë së përbashkët dhe caktimi i Skënderbeut si komandant i përgjithshëm i saj. Për të përballuar shpenzimet e ushtrisë, të armatimit të saj etj., Kuvendi vendosi gjithashtu të krijohej një arkë e përbashkët që do të administrohej nga Skënderbeu. Të ardhurat e saj do të vinin nga kuotat që do të jepnin anëtarët e Lidhjes. Me vendimet e Kuvendit të Lezhës u bë një hap i madh e vendimtar drejt bashkimit politik të vendit dhe krijimit të një pushteti qendror të përfaqësuar nga Gjergj Kastrioti - Skënderbeu , të cilin ai e fuqizoi gjithnjë e më shumë për të bashkuar sa më organikisht shqiptarët e viseve të lira shqiptare.

FITORET E LIDHJES SHQIPTARE NËN UDHËHEQJEN E SKËNDERBEUT GJATË VITEVE 1444 - 1457
Fitoret e para ushtarake (1444-1447)

Çlirimi i rajoneve të tëra në Shqipërinë e Mesme e Veriore dhe bashkimi i forcave politike shqiptare ishin ngjarje të rëndësishme edhe në plan ndërkombëtar dhe shkaktuan shqetësim të veçantë në oborrin osman. Sulltan Murati II ngarkoi Ali Pashën, një nga komandantët e tij më të shquar, që të rivendoste pushtetin osman në ato rajone. Në krye të 25 mijë vetave, Ali Pasha iu drejtua viseve të lira shqiptare. Skënderbeu përgatiti një ushtri prej afro 8. mijë kalorësish e 7. mijë këmbësorësh. Beteja u zhvillua në verë të vitit 1444, në një fushë të Dibrës së Poshtme të palokalizuar ende, që konvencionalisht është cilësuar si Beteja e Torviollit. Ajo filloi me sulmin e shqiptarëve, të cilët luftuan heroikisht dhe arritën një fitore të shkëlqyer. Në atë betejë, shkruan Barleci, ,,luanët komanduan luanët’’. Fitorja e Torviollit pati jehonë të thellë në Shqipëri dhe në vendet e tjera. Ajo përforcoi besimin e shqiptarëve të Skënderbeu dhe tek ushtria e Lidhjes.
Në vjeshtën e vitit 1445, kundër Shqipërisë erdhën njëra pas tjetrës dy ushtri osmane, të cilat u shpartalluan në luginën e ngushtë të Mokrës së Dibrës. Në vitin 1447 shqiptarët shpartalluan një ushtri tjetë osmane në Oranik të Dibrës. Këto fitore ushtarake e rritën më tej autoritetin e Skënderbeut dhe në rrafsh ndërkombëtar e bënë Shqipërinë një fuqi antiosmane të dorës së parë.

Konflikti me Venedikun (1447 - 1448)

Venediku ishte një nga shtetet më të fuqishme detare e tregtare në tërë pellgun e Mesdheut dhe zotëronte një numër qytetesh e qendrash të rëndësishme tregtare dhe ekonomike të Ballkanit e më gjerë. Edhe pas çlirimit të rajoneve të gjera të Shqipërisë Qendrore e Veriore, Venediku përpiqej të shfrytëzonte situatat e krijuara për të forcuar pozitat e veta. Në shtator të vitit 1444 mori kështjellën e Dèjës, qendër e rëndësishme doganore, duke shfrytëzuar vrasjen e zotit të saj, Lekë Zaharisë. Ky akt ndikoi në acarimin e marrëdhënieve të shqiptarëve me Venedikun. Në vjeshtë të vitit 1447 Skënderbeu mblodhi Kuvendin e Lidhjes në të cilin u vendos për fillimin e luftës kundër Venedikut. Në nëntor shqiptarët rrethuan Durrësin dhe Dèjën, kurse gjatë pranverës së vitit 1448, ushtria shqiptare, e drejtuar nga Skënderbeu dhe Gjergj Arianiti, shpartalloi në brigjet e Drinit një ushtri Venedikase, të komanduar nga Daniel Juriqi, dhe më pas sulmoi Shkodrën e Drishtin. Forcat e Skënderbeut, me të cilat u bashkuan shumë shqiptarë të zotërimeve venedikase, kaluan lumin e Bunës dhe iu drejtuan Tivarit.
Nën nxitjen dhe kërkesën e Venedikut, sulltan Murati II u nis në drejtim të viseve të lira shqiptare dhe me një ushtri të fuqishme rrethoi Sfetigradin. Në këto rrethana, Skënderbeu u largua nga zotërimet e Venedikut dhe me pjesën kryesore të ushtrisë u nis në drejtim të Sfetigradit. Luftimet këtu u zhvilluan gjatë muajve qershor - gusht 1448. Pasi turqit zbuluan e prishën kanalin e furnizimit me ujë të kështjellës së Sfetigradit, etja i detyroi mbrojtësit e saj të dorëzoheshin. Sulltani i ndërpreu veprimet ushtarake të mëtejshme kundër shqiptarëve, sepse duhej të përballonte ushtrinë e Janosh Huniadit. Ky po përgatitej të marshonte në thellësi të zotërimeve osmane për t’u bashkuar me rreth 20 mijë luftëtarë të Skënderbeut dhe për të zhvilluar një betejë të përbashkët kundër ushtrive osmane. Në këtë kuadër, Lidhja Shqiptare ndërpreu luftën me Venedikun dhe më 4 tetor 1448 u nënshkrua traktati i paqes. Në bazë të tij Dèja i mbetej Venedikut, i cili do t’i paguante çdo vit Skënderbeut 1 400 dukate, do t’u krijonte lehtësira doganore disa fisnikëve shqiptarë etj. Me gjithë përgatitjet që bënë, shqiptarët nuk arritën të merrnin pjesë në betejën e zhvilluar më 18 tetor 1448 në afërsi të Prishtinës, të cilën Huniadi e humbi.

Mbrojtja e Krujës gjatë rrethimit të parë (korrik - tetor 1450)

Gjatë vitit 1450 sulltani bëri përgatitje intensive për organizimin e një fushate ushtarake shumë më të fuqishme se ajo e vitit 1448. Në fund të korrikut të vitit 1450 një ushtri e fuqishme prej 100 mijë vetash, e drejtuar nga sulltan Murati II, të cilin e shoqëronte edhe i biri 18 - vjeçar, sulltani i ardhshëm Mehmeti II, vërshoi në viset e lira shqiptare ,,duke i vënë zjarrin çdo gjëje që takonte’’. Gjatë kalimit nëpër luginën e Shkumbinit, ushtria osmane u ndodh nën goditjen e luftëtarëve të Gjergj Arianitit, megjithatë ajo arriti ta vendoste kampin e vet në fushën pranë Krujës.
Mbrojtësit e Krujës, të komanduar nga Vrana Konti, refuzuan me përbuzje ofertat e sulltan Muratit II për dorëzimin e kështjellës. Pranë saj osmanët derdhën topa të fuqishëm dhe me predhat e tyre prej guri rrahën muret e kështjellës, një pjesë e të cilave u dëmtua. Pas bombardimit, osmanët u vërsulën drejt mureve të dëmtuara, por ndeshën në heroizmin e mbrojtësve të Krujës, të cilët shkruan një epope të lavdishme.
Ushtria shqiptare, që vepronte jashtë kështjellës nën komandën e Skënderbeut, i sulmonte pareshtur dhe befasisht trupat armike njëkohësisht nga drejtime të ndryshme, ditën e natën, gjë që i shkaktoi amikut mijëra e mijëra të vrarë dhe vështirësi të shumta furnizimi me ushqime e me mallra të tjera. Pasi i humbi shpresat për mposhtjen e qëndresës shqiptare, sulltan Murati II kërkoi të arrinte një marrëveshje paqeje me Skënderbeun, të cilën ky e refuzoi. Në mesin e tetorit 1450, sulltan Murati II hoqi dorë nga rrethimi i Krujës dhe pas disa muajsh vdiq. Mbrojtja heroike e Krujës më 1450 ishte një nga fitoret më të shkëlqyera të shqiptarëve. Jehona e saj qe shumë e madhe, si në Shqipëri, ashtu edhe në vendet e tjera europiane. Për këtë fitore, heroi shqiptar mori përgëzime nga vende të ndryshme dhe personalitete të shquara të kohës.

Përpjekjet për çlirimin e viseve jugore. Fitorja e Ujit të Bardhë (1457)

Pas vdekjes së Muratit II në fronin osman hypi i biri i tij, Mehmeti II (1451-1481), i cili nuk do të vononte të dërgonte forcat e tij kundër viseve të lira shqiptare. Kështu, më 1452, një ushtri osmane prej 12 mijë vetash iu drejtua kështjellës së Modricës, në brigjet e Drinit të Zi, të cilën Skënderbeu sapo e kishte ngritur. Kur trupat osmane po i ngjiteshin kodrës për në kështjellën e Modricës, u sulmuan nga lart poshtë nga shqiptarët, dhe shumica u vranë e ranë robër së bashku me komandantin e tyre, Hamza Beun. Pas disa muajsh sulltani nisi një ushtri tjetër. Për shpartallimin e saj Skënderbeu i kaloi luftëtarët e vet në thellësi të viseve të pushtuara, e sulmoi atë natën e në disa drejtime në fushën e Pollogut dhe vrau edhe komandantin e saj, Debrenë. Skënderbeu ishte i vetëdijshëm për domosdoshmërinë e çlirimit të viseve shqiptare edne të pushtuara si dhe të rajoneve të tjera të Ballkanit, si rruga e vetme për të shpëtuar nga sulmet e pandërprera të ushtrisë osmane. Këtij qëllimi i shërbyen edhe lidhjet e ngushta që ai krijoi me vendet e tjera. Në verë të vitit 1455 erdhën në Shqipëri 500 ushtarë napolitanë për të ndihmuar shqiptarët në luftë për çlirimin e kështjellës së Beratit.
Kur trupat osmane ishin të zëna me pushtimin e Kosovës, në verë të vitit 1455 shqiptarët rrethuan Beratin. Për shkak të pakujdesisë së Muzakë Topisë (që ishte martuar me motrën e vogël të Skënderbeut, Mamicën), më 26 korrik 1455 nga një sulm i befasishëm i një ushtrie osmane prej 30 mijë vetash u vranë të 5 mijë luftëtarët e tij. Kurse 7 mijë luftëtarë tjerë shqiptarë, së bashku me Skënderbeun e Gjergj Arianitin që ishin në rrethinat e Beratit, rendën të ndihmonin vëllezërit e tyre, por u gjendën të rrethuar. Ata shpëtuan vetëm në saje të heroizmit të Skënderbeut. Kjo ngjarje pati rrjedhoja në jetën politike të vendit. Te disa fisnikë shqiptarë, duke përfshirë këtu edhe bashkëpunëtorë të ngushtë të Skënderbeut, si Moisi Arianiti (Golemi) e Hamza Kastrioti, u trondit besimi në luftën kundër ushtrive osmane, aq sa ata kaluan në anën e armikut dhe bashkëpunuan me të.
Në pranverë të vitit 1456, Skënderbeu shpartalloi një ushtri osmane të komanduar nga Moisi Arianiti në fushën e Oranikut të Dibrës. Pas kësaj, i penduar për aktin e tij, Moisiu luftoi besnikërisht përkrah Skënderbeut deri në vdekje. Por edhe më e rëndësishme ishte fitorja e vitit 1457 në Ujëbardhë. Një ushtri e fuqishme osmane prej 80 mijë vetash erdhi në tokat e lira shqiptare në korrik të vitit 1457. Ajo komandohej nga Isa Bej Evrenozi dhe Hamza Kastrioti. Si zakonisht, Skënderbeu me luftëtarët e vet zuri shtigjet në ballin lindor, nga pritej afrimi i ushtrisë osmane. Pas disa ndeshjeve të parëndësishme me të, ai e shpërndau pjesën më të madhe të ushtrisë dhe u tërhoq sikur u shpartallua. Kjo manovër e Skënderbeut pati sukses të plotë. Trupat osmane i ranë kryq e tërthor vendit pa rënë në gjurmë të luftëtarëve shqiptarë. Kur ushtria osmane e mashtruar plotësisht rrinte e shkujdesur si fitimtare në fushën e Ujit të Bardhë pranë Mamurrasit, Skënderbeu i grumbulloi fshehurazi luftëtarët shqiptarë dhe më 2 shtator 1457 e goditi atë befasisht në disa drejtime. Të ndodhur në gjumin e mesditës, pa armë e me kuaj të pashaluar, trupat osmane pësuan një disfatë të plotë. Shumica e tyre u vranë dhe ranë robër në duart e shqiptarëve. Fitorja në betejën e Ujit të Bardhë pati në Shqipëri rrjedhoja të shumanshme politike dhe ushtarake. Ajo ishte një goditje vendimtare ndaj lëkundjeve që u shfaqën në gjirin e disa fisnikëve shqiptarë dhe ndikoi së tepërmi në rritjen e autoritetit të Skënderbeut e në forcimin e pushtetit të tij në të gjitha viset e lira shqiptare.

MARRËDHËNIET E SKËNDERBEUT ME EUROPËN

Marrëdhëniet me vendet e Europës Juglindore

Lufta heroike dhe e suksesshme e shqiptarëve kundër forcave osmane bëri që ata të vlerësoheshin nga shtetet e huaja si një fuqi e rëndësishme e dorës së parë dhe i vuri shqiptarët në ballë të përpjekjeve për dëbimin e osmanëve nga viset e pushtuara të Europës. Lufta kundër të njëjtit agresor, Perandorisë Osmane, i ofroi dhe i bëri aleatë të natyrshëm vendet e Europës Juglindore. Si rrjedhim, me kohë u vendosën lidhje ndërmjet shteteve, principatave e zotërimeve të kësaj pjese të Europës. Në këtë kuadër dalloheshin marrëdhëniet e shqiptarëve me Hungarinë.
Deri në vitin 1456, kur vdiq Janosh Huniadi, Hungaria luftonte kundër pushtuesve osmanë dhe ishte kështu aleati më i rëndësishëm i shqiptarëve. Duke goditur secila palë në sektorin e vet të njëjtin armik, lehtësonin barrën e njëra-tjetrës. Bashkëpunimin ushtarak ndërmjet tyre Skënderbeu dhe Huniadi u përpoqën ta shtrinin deri në organizimin e fushatave ushtarake të përbashkëta. Më 1448 dhe 1456 Skënderbeu u përgatit të merrte pjesë përkrah Janosh Huniadit në betejat që ai zhvilloi me turqit në Kosovë dhe në Beograd. Por ushtria shqiptare nuk arriti të merrte pjesë në këto beteja për shkak të pengesave që vinin nga largësitë e mëdha midis vendeve të tyre dhe të qëndrimeve armiqësore të sundimtarëve serbë të atyre anëve.
Marrëdhëniet e Skënderbeut me sundimtarët sllavë, si me Gjergj Brankoviçin, në zotërimet e të cilit përfshihej në atë kohë pjesa më e madhe e Kosovës, dhe me princin Stefan të Bosnjës, nuk arritën shkallën e bashkëpunimit, sepse ata ishin të pavendosur dhe iu nënshtruan osmanëve si vasalë.
Lidhjet tradicionale dhe të vazhdueshme, kryesisht ekonomike-tregtare, shqiptarët i kishin me qytetin e Raguzës (Dubrovnikun), që ishte nën sovranitetin e Hungarisë. Raguza i dha një mbështetje të gjerë morale luftës heroike të shqiptarëve si dhe një ndihmë modeste ekonomike-financiare. Kurse në aspektin ushtarak, ajo i ruhej konfrontimit me turqit, ndaj të cilëve paguante një tribut vjetor. Lufta fitimtare e shqiptarëve nën udhëheqjen e Skënderbeut ushtroi ndikim të fuqishëm në të gjitha rajonet e Ballkanit dhe i nxiti ato të lidheshin me Shqipërinë. Në vitet 60 Skënderbeu ishte lidhur me despotin e Artës, peshkopin e Ohrit etj.

Lidhjet e Skënderbeut me shtetet italiane

Lufta e shqiptarëve nën udhëheqjen e Skënderbeut vlerësohej në Europë si një barrierë e fuqishme që pengonte kalimin e ushtrive osmane në drejtim të Italisë. I vetëdijshëm për këtë ishte edhe vetë heroi shqiptar, i cili në tetor të vitit 1460 i shkruante një princi italian : ,,Në qoftë se unë do të thyhesha, Italia do ta ndiente dhe si rrjedhim, ai zotërim që ju thoni se është i juaji, do të ishte i turqve’'.



http://www.home.no/dukagjin/Skenderbeu%2001.html

[fegi]

SESION SHKENCOR:600 VJETORI I LINDJES SE SKENDERBEUT


Prof. Riza Lika: ish Profesor ne Institucionet e Larta te Tiranes.


Historiografia shqipetare mbi origjinen e familjes se Kastrio- teve, te Skenderbeut, Mendime dhe pershkrime.


Historiografia shqipetare prej kohesh, ka bere perpjekje per te trajtuar edhe prejardhes e Familjes te Gjergj Kastriotit Skenderbeu per te nxjerr sa me te plote figuren e ketij kollosi te madh e legjendar,qe per 25 vjet me rradhe, me nje ushtri te vogel te kombit shqiptar, perballoi me guxim e trimeri te rralle invazionet e Perandorise se fuqishme Osmane te asaj kohe per nenshtrimin e Shqiperise, te shteteve fqinje dhe shteteve te tjera te Europes perendimore. Eshte per tu theksuar se me kete lufte legjendare ai ngriti larte jo vetem figuren e tij, por dhe denjitetin e kombit shqiptar perpara botes, denjitet te cilin disa shtete te Europes e kane injoruar duke mos njohur interesat e tij dhe mohuar te drejtat e plota te kombit shqiptar.



Edhe sot figura e Skenderbeut, qe e rradhiti kombin shqipetar ne rradhen e kombeve dinjitoze, me kontribut te pacmuar ne mbrojten edhe te popujve te tjere nga rreziku Osman dhe sidomos me mbrojtjen qe i beri edhe vet krishterimit e kultures europiane, sikur bene thirrje te vlersohet me mire kombi i lasht shqiptar dhe te mos injorohen te drejtat e tij, se shqipetaret jane nje komb qe i meritojne plotesisht te drejtat e tyre, se ata duhen mbeshtetur e perkrahur pa rezerve ne keto te drejtat , sic ka bere dhe po bene per ta edhe ne ditet e sotme, miku i madhe i tyre: Shtetet e Bashkuara te Amerikes. Eshte dinjitoze e nder i madh per popullin shqipetar edhe sot mbeshtetja qe po i bejne SHBA pavarsise se Kosoves, te ketij trualli martir te atdheut tone, qe eshte gjakosur vazhdimisht nga bisha gjakatare serbe dhe qe ka paturpesin edhe sot Qeveria e Koshtunices te kerkoje ta mbaje ate ne kthetrat e Serbise.



Por problem shqetsues qe kerkon mbeshtetje eshte edhe ceshtja Came, me debimin masiv qe u beri Greqia vellezerve tane shqipetar nga trojet e tyre, qe ne luften e dyte botrore dhe ne menyre te pa turpshme ne kundershtim edhe me ligjet nderkombetar mohon te drejten e kethimit te Camerve ne pronat e tyre. Teper prestigjioze dhe e nderuar per Shqiperin dhe ne shqipetaret, eshte edhe Rezoluta e propozuar kohet e fundit dhomes te Perfaqesueseve te Kongresit Amerikan, nga Lidhja Qytetare Shqipetaro-Amerikane per te nderuar 600 Vjetorin e lindjes se Skenderbeut, per te perkujtuar e njohur kete burre te madh te shtetit shqipetar, te ketij gjeniu ushtarak, qe sic thuhet edhe ne rezolut, me rolin e tij te rendesishem shpetoi Europen Perendimore nga pushtimi osman. Ne- theksoi ndermjet te tjerash,ne nje interviste ne Zerin e Amerikes, Kongresisti republikan : Dana Roherbaker , propozues i rezolutes me kongresistin tjeter demokrat: Tom Lantosh - duhet te shperblejme shqiptaret, per rolin qe luati Skenderbeu jo vetem ne historine shqiptare,por edhe ne historine e gjithe qyteterimit perendimor.




Ne - shtoi kongesmeni -te ndihmojme Shqiperine te perparoje ne familjen e kombeve dhe popullin e Kosoves te gezoi te drejtat e tij dhe te vendos per fatin e vet. Theksojme se Rezoluta qe do te aprovohet nga Kongresi Amerikan, eshte teper inkurajuese dhe frymezuese per Shqiperine dhe ne shqipetaret, per vet kujtimin dhe vleresimin e Skenderbeut. Ndricimi i figures se Gjergj Kastriotit Skenderbeut edhe ketu ne Amerike,ne kete sesion shkencor te 6OO vjetorit te Lindjes se tij, eshte jo vetem nje nder per kombin tone, sepse kujtojme nje njeri te madhe te ketij kombi , por aq sa mundemi, japim edhe nje kontribut tjeter te rendesishem per ta paraqitur edhe me te plote figuren e ketij Heroi Legjendar. Ne te njejten kohe, ne perputhje edhe me rezoluten qe i propozohet Kongresit Amerikan per Skenderbeun, perpiqemi te kontribojme edhe per njohjen me te mire te kesaj figure te madhe boterore edhe nga vet populli amerikan.




Ndihmese per ne shqipetaret, me duket se eshte edhe referimi ne vet origjinen e Kastrioteve , te Skenderbeut, aq me teper kur ka edhe akoma pasaktesime e mendime per vendin e origjines se kastrioteve ne trojet shqiptare, apo edhe kur behen disa perpjekje mjerane te pervetsohet kjo figure e madhe dhe nga ndonje komb tjeter,sic ka ndodhur ne rastet per ta paraqitur me origjine maqedonase, serbe greke dhe slave si ne Bosnje e Hercegovin, etj. Por perpjekje te tilla per pervetesimin e figurave te medha sic eshte dhe e Skenderbeut, nuk jane te pa njohura ne historin e popujve. Eshte fakt se madheshtia e luftes se Skenderbeut, lavdia e vepres mahnitese te tij, beri qe historiografia shqiptare dhe ajo boterore ti kushtojne kujdesin me te madhe paraqitjes se figures e vepres se lavdishme te tij dhe te shkruajne me pak per origjinen e Kastrioteve, te familjes se Skenderbeut.




Dhe kjo ka bere qe historiane te kohes se Skenderbeut e pas tij, te trajtojne me te meta e pa saktesi te plote burimet dokumentare per origjinen e Kastrioteve dhe vet rinine e Gjergj Kastriotit.Mbi kete baze linden edhe hamendje e shume gojedhana per vendin e origjines se Kastrioteve,bile,pati pinjoll si ne Mat e gjetke,qe ta quanin vehten pasardhes te Gjergj Kastriotit, Skenderbe. Teza kryesore e historiografise shqiptare qe ishte lene ne harrese dhe eshte vertetuar ne kohe te vona, fundi I Shekullit XIX te dhe ne shekullit XX-te e ne ditet tona, eshte se Kastriotet e kane origjinen e tyre te vertete ne rrethin e Dibres , sepse ne veri te Peshkopise 8 kilometra larg ketij qyteti ndodhet fisi i Kastrioteve dhe fshati kastriot me te njejtin emer.Sipas Barletit dhe te shume historianeve te tjere Gjergj Kastrioti Skenderbeu ka lindur ne familjen e Princit Gjon Kastrioti , nje familje feudale qe erdhi duke e fuqizuar principaten e tij.



Fillimet e veprimtarise se Gjon Kastriotit, ndonese jane te panjohura me burime dokumentare, por ato mund te shpjegohen me ngjarjet qe ndodhnin ne trevat shqiptare ne fund te shekullit te XIV–te dhe ne dhjetevjecarin e pare te shekullit XV-te. Qe ne betejen e Kosoves(I389), ku Turqit Osman korren fitore kunder shqiptarve dhe popujve te tjere, permendet se Gjyshi i Skederbeut, te tjere thone se edhe vet Babai i tij, moren pjese ne kete beteje me forca ushtarake, gje qe deshmon edhe per fuqine qe kishin Kastriotet. Por me fitoren qe korren Osmanet ne betejen e fushe Kosoves, tronditja e jetes politike ne Ballkan, perfshiu edhe viset shqiptare, principatat e te cileve ose u copetuan,ose u zvogeluan sidomos principatat e medha: te Balsheve e te Topiajve ,qe permbysen gjendjen e viseve shqipetare vecanerisht ato veriore e qendrore. Ne kete kohe fillon edhe vershimi e fuqizimi i ndonje pincipate nder te cilat shquhet principata e Gjon Kastriotit.



Sipas Gjon Muzakes ne fillim Gjon Kastrioti trashegoi ne zoterim nga i ati vetem dy fshatra te Qidhnes, Sinja dhe Gardhiqi i poshtem, qe ndodhen buze Drinit ne krahinen e Dibres. Kjo deshmi ka mundesi te jete plotesisht reale, sepse Gjon Muzaka ishte bashkohes i Skenderbeut dhe kishte lidhje me fisin e Kastrioteve. Shume vone behet e njohur se ne kete zotrim ne krahinen e Qidhnes, ndodhej prej kohe fisi i Kastrioteve dhe fshati Kastriot qe permendem, te cilet jane fakt i plote ne perputhje me burimet dokumentare historike qe vertetojne origjinen e kastrioteve. Ma merr mendja se edhe laithitjet qe jane bere per origjinen e Kastrioteve, shkarjet nga vertetesia historike, e kane burimin e zanafilljes edhe ne mos njohjen e saktesimin prej kohe nga historiografia shqiptare i fisit dhe e Fshatit Kastriot ne Diber.



Por origjinen e katrioteve e deshmon me mire edhe vet njohja e shtrirjes se principates se tyre. Duke pasur vendbanimin e tyre ne krahinen e Qidhnes ne fshatin Kastriot dhe duke filluar nga keto ane te Dibres, Gjon Kastrioti, jo vetem kish formuar prej kohe principaten e tij, por ne fundin e shekullit XlV e fillimet e shekullit XV, me copetimin e ngushtimin e principatave shqipetare, ai erdhi duke e fuqizuar principaten e tij. Keshtu Gjon Kastriati e shtriu sundimin e tij ne mbare treven e Dibres, deri ne skajin jugor te saj, perfshiu ne luginen e Drinit te zi: Trebishtin dhe Radostushen ne luginen e Radikes e te Rekes. Post me i avancuar ne lindje ishte kalaja e Sfetigradit. Me I402, me disfaten qe pesojne Turqit ne Ankara dhe luften qe shpertheu midis djemve te Sulltan Bajazitit, pas vdekjes se tij (I403), Gjon Kastrioti e zgjeroi ne menyre te pandalshme sundimin e vet drejt perendimit ne viset shqipetare qe ishin ne zoterim te turqeve.



Ne fillim Gjon Kastrioti behet sundimtar edhe i Matit, duke ndjekur rrjedhen e lumit Mat dhe del deri ne kufijt e Lezhes qe ishte nen zotrimin e Venedikut dhe ne nje pjese te rrafshit te Dukagjinit. Me daljen qe beri ne bregdet ai shtiu ne dore skelen e Shufadase (Suffada), skele e pasaktesuar mire, midis grykes se derdhjes se lumejve Erzen e Mat, mundet dhe ne Kepin e Rodonit. Bashke me Shufadan Gjon Kastrioti shtiu ne dore edhe prapashpinen e saj dhe krahinen e Misisise,ne shtrirje te poshtme te qytetit te Krujes e perball tij, qe ishte nje krahine e madhe dhe bente pjese ne principaten e Arberit. Gjon Kastrioti perfshiu ne principaten e tij edhe krahina te tjera rreth Krujes duke shkuar deri ne rrethet e Tiranes e te Durresit. Nga disa dokumenta del se njehere nuk e kishte ne zoterim qytetin e Krujes, por me vone duket se u be zot edhe i ketij qyteti dhe i gjithe Principates se Arberit. Shufadaja nen zoterimin e Gjon Kastriotit ishte nje skele e pamvarur jashte kontrollit te Republikes se Venedikut, por qe te dy palet nepermjet kesaj skele kishin hyre ne marredhenie te mira fqinjesie me njera tjetren.



Kjo beri qe edhe emeri i Gjon Kastriotit nga kjo kohe fillon e shfaqet ne burimet dokumentare te tyre.. Gjon Kastrioti ishte bere nje mik i nderuar i Republikes se Venedikut. Ajo e kishte shpallur qytetar nderi te saj dhe u pergjigjej me respekt e pozitivisht kerkesave te tij. Marredhenie te mira e marreveshtje kishte nenshkruar edhe me Republiken e Raguses dhe me shtete te tjera fqinje.Tregetaret e Raguzes vinin e zhvillonin tregti ne principaten e kastrioteve e cila ne verilindje kishte arrijtur te shtrihej deri ne Prizren. Qe ne vitin I407 Gjon Kastrioti dha prova se ishte nje sundimtar i fuqishem aq sa Republika e Venedikut jo vetem u perpoq ta mbante afer e te krijonte marredheni te mira, te nenshkruante marreveshje, ta keshillonte per shmangien e tij ne lufte me turqit, por dhe ta ndihmonte ate. Gjon Kastrioti per te zgjeruar e fuqizuar principaten e tij, ishte edhe nje mjeshter i manovrimit ndaj armiqve dhe miqve te tij. Armikun kryesor ai konsideronte turqit.



Por ai nuk hezitonte te perdorte here politiken dhe here forcen duke qene nje here aleat, ose vasal i sulltanit dhe heren tjeter nje kundershtar i hapur ne lufte kunder tij. Edhe ne marredheniet me principatat dhe feudalet e tjere Ai synonte po te njejtat qellime, te zgjeronte sa me shume principaten e tij, por edhe te lidhej me ta, sidomos ne lufte kunder turqeve. Gjon Kastrioti lidhi krushqi me sundimtarin e Prollogut, krahine qe shtrihej midise Gostivarit e Tetoves dhe u martua me Vojsaven, nga familja sundonjese: Tribalda ( ose Tribaljum princeps, sic thote Barleti, emer qe vjen nga dy fjalet Shqipe: Tri-balle) qe ishte thjesht familje shqipetare dhe qe i vazhdonte martesat me familje shqipetare. Theniet se Vojsava ishte slave, nuk jane aspak reale, vetem nga emeri, kur dihet se ka qene karakteristike qe shume familje shqipetare kane perdorur emera sllav.Sipas Gjon Muzakes, Vojsava lidhej nga nana me familjen e Muzakajve. Gjon Kastrioti prej mateses me Vojsaven pati 5 vajza, me te cilat zgjeroi rrethin e miqesise duke i martuar me familje te medha shqipetare.



Por ne familjen e Gjonit linden edhe 4 djem: Reposhi, Stanishi, Kostandini dhe Gjergji, me i vogli, qe u be dhe i fameshmi Skenderbeg. Shumica e historjaneve pranojne se Gjergj Kastrioti ka lindur ne vitin 1405, por mundet sic thone disa te tjere dhe ne vitin 1404. Duke gjykuar mbi te dhenat historike, nga pronat qe kishin Kastriotet ne Diber qe fillonin ne bregun e Drinit, Sine e Kastriot, dhe vazhdonin ne nje zoterim te tere, duke gjykuar se Skenderbeu e kishte te njohur Dibren,sepse jo rastesisht, Ai caktoi kthimin ne Atedhe, me I443 nga Dibra, por dhe dashamiresine e mbeshtetje qe gjeti nga Dibranet, mund te themi se Skenderbeu e njihte Dibren, sepse lindi ne Diber, ne pronat e Kastrioteve dhe ketu e kish kaluar nje pjese te jetes se tij. Gjon Kastrioti ne lufte me turqit u detyrua ti jepte peng Sulltanit te 4 djemte, ne mes tyre dhe Gjergjin.



Sipas Barletit dhe historianeve te tjere dhe te diteve tona (S.Pulaha), Gjergji, u muar peng ,me I414 apo 1415 , kur ishte ne moshen 9 vjece dhe qendroi ne oborrin e sulltanit deri sa mori graden e gjeneralit. Por te tjere kete e konsiderojne si legjend, sepse thone si eshte e mundur te besohet se nje djale i vogel 9 vjecar, pasi qendron larg atdheut 29 vjet kethehet ne menyre te papritur si nje nga Clirimtaret me te mrekullueshem te atdheut te tij. Edhe versioni se u morr peng kur ishte ne moshen I8 vjec, nuk qendron. Keto vite duhet te jene vitet I423 e I426, kur turqit me forca te medha ushtarake sulmojne Shqiperine dhe ne keto vite Gjon Kastrioti ka nenshkruar akte edhe ne emer te djemeve sipas te cilit edhe Gjergji duhet te ndodhej prane familjes ne Shqiperi.



Edhe fakti tjeter, se po te ishin peng djemte e Gjon Kastriotit me 1430, me sulmin qe u ndermor kunder vendit te tij, ato do te ishin te paret qe do te ishin likujduar. Ka disa anale Osmane te panjohura deri me sot qe thone se Gjergj Kastrioti u dorezua me 1431 pasi Gjon Kastrioti u mund keq nga turqit dhe emeri i Gjonit qe nga kjo humbje katastrofike e me kushte te renda, filloi te mos degjohet, me perjashtim te vitit I438, kur kerkon te behet qytetar nderi i Venedikut. Ka si Noli qe thote se Skenderbeu nuk u dergua peng tek Sulltani, por si vasal ne moshen 25 vjece. Sido qe te jete, pamvaresisht nga perpjekjet qe bene sulltanet per edukimin e tij, titujt e gradat qe i dhane, e mbajten larg Shqiperise, e derguan edhe ne Shqiperi me tituj te ndryshem: timarli, subash e sanxhakbej, sic thone disa Historian (K. Frasheri, K. Bicoku dhe S.Pulaha), qe nuk vertetohen nga burime te tjera e te sakta, por nje gje esht e qarte dhe bindese se Gjergj Kastrioti, i ruajti te pastra ndjenjat per atdheun e kombin e tij, per vet Kastriotet qe e linden dhe kaloi nje pjese te jetes se tij dhe ne momentet me te veshtira, kur kishte vdekur edhe i ati i tij, erdhi ne Atdhe me 1443, bashkoi popullin shqipetar dhe ne krye te tij e shpetoi vendin nga sundimi me i fuqishem i asaj kohe, Otoman.



Kjo e ka bere te paharruar Skenderbeun, dhe Ai eshte sot mburrje jo vetem e krahinave qe shtrihej principata e Kastrioteve, por mburrja e gjithe Shqiperise dhe e gjithe kombit shqiptar . Teza qe e paraqet Skendebeun me origjine nga Mati dhe kastriotet banore te Matit me duket se nuk qendron .Edhe ne kete ceshtje ne historiografine shqipetare ka nje pshtjellim te pa nevojshem.Origjina e Kastrioteve kerkohet te nxirret nga legjendat e perhapura ne Mat. Sipas tyre Skenderbeu ka lindur ne Mat nga prinder Matjan dhe fisi i Kastrioteve dhe trojet e ketij fisi jane ne Mat. Ky fis po sipas legjendave, ishte themelues i Stetushit, i trungut te tij, por pjestar te ketij fisi jane shkeputur dhe kane zene vend ne fshatra te tjere si ne Shtjefen, Lise etj. Gjyshi Skenderbeut dhe Babai i tij Gjoni –thone- ishin zotrues te nje treve te madhe qe ishte ne krahinen e Matit dhe e zjeruan ate ne drejtim te Dibres etj. Edhe Barleti –thone- e ka bere te qarte se Kastriotet dhe Skenderbeu ishin Matjane.



Te gjitha keto nuk eshte e veshtire te kuptohen se nuk qendojne me dokumenta historike. Po qe se origjinen e Kastrioteve dhe te Skenderbeut do ta kerkojme ne legjendat, atehere legjenda te tilla ka mjaft ne Shqiperi e sidomos ne pjesen veriore te saj. Keshtu po permendim vetem te huajt per degjimin e ketyre gojdhanave. Qe ne shekullin XIX euroditi freng, Ami Boue, shkruan, se kishte degjuar se Skenderbeu kishte lindur ne fshatin Kaster te Mirdites. Kete e kishte degjuar edhe albalogu austriak J.G.Hajn gjate udhetimit ne Shqiperi nga Vau Dejes ne Koman, por ai kishte degjuar edhe gojedhenen tjeter se Skenderbeu kishte lindur ne Kastrat te Mbishkodres, ose nje qeveritar ne Fierze i kishte thene se Skenderbeu kishte lindur ne Iball te Pukes, apo ne Cukal te Matit kishte degjuar, se kishte lindur ne Sletush te Matit, etj. (J.G.Hahn, Reisedurchdie Gibietedes Drin und Wardar,Wien I867). Legjenda te tilla dhe te dhena legjendare, nuk do te mund te percaktojne shkencerisht asnjehere origjinen e nje njeriu te madh sic ishte Skenderbeu. Edhe fakti historik qe prona zanafillese u ka dhene emerin princeve dhe feudaleve dhe nga kjo prone fillon zgjerimi e fuqizimi i tyre, gjithashtu nuk mund te sherbeje per te kunderten e saj, te argumentohet origjina e kastrioteve se gjoja ishin nga Mati dhe u zjeruan ne drejtim te Dibres.



Por dihet historikisht se Kastriotet ne fillim e kishin pronat ne Diber dhe nga andej u be zgjerimi i tyre. Edhe perdorimi nga Barleti i fjales aemathia, disa here Emat per Mat, nuk eshte e qarte, sepse nuk dihet e ka perdorur per Matin apo per Maqedonine (Ematiaaqedonia e dyte, e treves se krijuar midis Durresit e Ohrit,province Epiri Ri, ne mesjete krahina e Arberit),ku shtrihej edhe krahina e Dibres. Fakti qe fise Kastriotesh ndodhen edhe ne Mat ose diku gjetke, apo kur ka pasur fise kastriotesh, qe e kane quajtur veten pasardhes te Skenderbeut ,ne dukje kjo eshte normale dhe justifikohet vetem me vesin e mburrjes. Por fise kastriotesh mund te kete edhe ne Mat, mundet nga levizja natyrale e popullesise nga Dibra ne Mat, ose ka patur fise te vetquajtura kastrioti per arsye te ndryshme. Mirepo nje gje eshte e qarte se keto nuk mund te sherbejne si baze per te treguar vend lindjen e kastrioteve dhe te Skenderbeut. Por kjo ceshtje nuk ka te beje aspak me kontributin qe ka dhene Mati ne lufte kunder turqeve me Gjon Kastriotin e Skenderbeun.



Dihet se Mati ishte pjese e rendesishme e principates se Kastrioteve, dhe ai dha nje kontribut te madh si me Gjon Kastriotin ashtu edhe me Skenderbeun. Deshmi per kete jane akoma edhe sot: kalate e fortesat qe i kane sherbyer asaj kohe. Teza tjeter eshte se Kastriotet e kane origjinen e tyre nga Hasi i Krumes se ky fis ndodhet ne krume me mbiemrat kastrati dhe Mazreku. Veme ne dukje se per kete problem nuk eshte shkruar pak ne historiografine shqipetare. Por qe ne fillim mund te shprehim mendimin se kjo teze, gjithashtu nuk vertetohet historikisht me te dhena bindese. Sipas dokumentave historike, ne keto ane nuk ka deshmi qe te flasi per kastriotet si prince, por as te kete fshat e province me kete emer. Ka vetem nje lagje ne Krume qe quhet Kastrat, por nuk ndodhet prane lumit Drin, sic thuhet ne dokumentat historike, se Drini ndodhet shume larg saj .



Theksojme se edhe per sa i perket fjales Kastrat nuk mund te shndrohet ne kastriot me prapashtesen- ot, se kjo nuk esht karakteristik per veriun por vetem per jugun, se disa pinjolle qe permendnin se ishin pasardhes te kastriotasve dhe perdornin mbiemerat: Kastrate dhe Mazreku sic thote historiografia ishin te dyshimte dhe nuk vertetohet se ata me te vertete ishin Kastriotas. Kete e hedh poshte edhe fakti historik, qe ne familjen e Gjon Kastriotit e ne trullin e saj nuk ka patur asnje rast te perdoreshin dy mbiemra; Kastriot dhe nje mbiemer tjeter. Me kete del se kastriotasit nuk ishin banor te Hasit te Krumes. Emeri Has, ndeshet me vone, ne Shek. XVII edhe ne Diber dhe pikerisht ne Tren, ne mikrokrahinen e Qidhnes, ne krahun lindor te lumit Drin, ne afersi te fshatit Kastriot,ku bene fjale dhe historiografia shqiptare per origjinen e Kastrioteve.



Kjo eshte nje deshmi tjeter e perputhjes se emrave ne historiorgrafi per origjinen e Katrioteve dhe nje fakt i rendesishem qe tregon se kjo origjine duhet kerkuar dhe eshte vetem ne Diber. Ne kete kuptim nuk eshte e rastit sic permend historiografia shqipetare, qe Gjon Kastrioti thirrej edhe Gjon Dibrani. Origjina e Kastriotasve dhe e vet Skenderbeut nga Dibra eshte vetem nje saktesim historik. Familja e Kastrioteve eshte baze e prelude e lindjes se nje njeriu te madh sic ishte Skenderbeu, qe ia kushtoi jeten e tij lavdise se kombit. Prandaj ai u ka perkitur dhe u perket gjithe shqipetareve dhe ata kudo qe te jene gjithemon do te perkujtojne e nderojne kete figure te lavdishme te kombit te tyre. Por, ne te njejten kohe, ne nuk duhet te harrojme asnjehere shembullin qe dha i madhi Skenderbeg per kombin e interesat e tij, per te reflektuar sidomos dhe ne ditet tona lidhur me keto interesa , qe te jemi me te bashkuar e monolit ne kerkesast tona legjitime, sic eshte sot pamvarsia e Kosoves dhe ceshtja Came. Populli shqipetar,Ka kerkuar e kerkon qe keto te drejta te medha te tij te mohuara prej kohe, te mos zvzriten me dhe te vihen sa me shpejte ne jete ne perputhje edhe me te drejten nderkombetare, por edhe me denjitetin qe krijoi per te edhe figura madhore Botrore e te lavdishmit Gjergj Kastrioti Skenderbeu .

[fegi]

Kastriotët me Dardaninë



Nga: Kasem BIÇOKU

Burimet historike kanë të dhëna të pakta për praninë e Kastriotëve në Dardani. Ato janë të drejtpërdrejta dhe, më të shumtat, të tërthorta, të dhëna këto që nuk janë vlerësuar në studimet historike. Për këtë do të përmend dy dokumente të botuara shumë kohë më parë (tërësisht njëri dhe me shkurtime i dyti), me përmbajtjen e të cilëve janë njohur më parë se unë edhe shumë historianë të tjerë. Ato kanë të bëjnë me taksat doganore që paguheshin në rrugën tregëtare që lidhte bregdetin me Dardaninë dhe që kalonte nëpër zotërimet e Gjon Kastriotit.

Dokumenti i parë është një letër e Gjon Kastriotit e 25 shkurtit të vitit 1420. Në të është treguar se, duke u nisur nga përëndimi për në lindje, zotërimet e Gjon Kastriotit shtriheshin nga Shufadaja, që ishte port dhe qendër doganore e Gjon Kastriotit në grykëderdhjen e lumit Mat, dhe arrinin deri në Prizren. Ky qytet e vendkryqëzim rrugësh ndërkrahinore shumë të rëndësishme është treguar nga vetë Gjon Kastrioti se ka qenë në zotërim të tij. Rrjedhimisht edhe treva e Prizrenit ka qenë në zotërimin e Kastriotëve, d.m.th. pjesa jugore e Rrafshit të Dukagjinit të sotëm dhe malësia e Sharrit. Në një dokument tjetër, i vitit 1426 , po nga Gjon Kastrioti dëshmohet se krahina e Rekës, rrejdhimisht edhe ana jugore e Sharrit, ka qenë në zotërim të tij.

Se deri ku ishte shtrirja lindore e zotërimeve të Kastriotëve në rrugën Prizren-Prishtinë e tregon me përafërsi një dokument i 13 shtatorit të vitit 1430. Dokumenti është shkruar pasi ushtritë osmane kanë shtypur kryengritjen e Gjon Kastriotit dhe kur një pjesë e zotërimeve të tij në Dardani kishin kaluar në duart e pushtuesve. Në të janë shënuar porositë për ambasadorët raguzianë që do të shkonin te komandanti osman i Shkupit dhe te sulltani. Ndër të tjera ambasadorët janë porositur që, kur të arrinin në Prishtinë, të pyesnin për taksat doganore që "paguhen nëpër vendin që ka qenë i Gjon Kastriotit deri në Lezhë". Dokumenti ka një të dhënë shumë të rëndësishme. Ai tregon se banorët e Prishtinës i njihnin taksat doganore që ishin paguar nëpër vendin e Gjonit.

Nga Prishtina deri në Prizren sot janë 76 km rrugë automobilistike. Të dy këto qytete janë ngritur rrëzë maleve dhe në anë të dy fushave të gjëra e pjellore. Fushat janë ndarë midis tyre prej një treve kodrinore e malore me gjerësi rreth 28 km dhe që është më afër Prizrenit (20 km) se Prishtinës (28 km). Gjithashtu si qytet mesjetar Prizreni ka qenë më i rëndësishëm se Prishtina. Rrjedhimisht edhe treva malore midis këtyre dy qyteteve ka qenë e lidhur më shumë me Prizrenin edhe për shkaqe ekonomike, për kripë e mallra të tjera që vinin nga trevat bregdetare dhe nëpërmjet Prizrenit kalonin në drejtim të viseve lindore. Me Prizrenin ka qenë e lidhur ngushtësisht edhe treve e Tetovës e më gjerë, prandaj ato kanë qenë përfshirë në të njëjtën njësi administrative të kishës katolike.

Nëpërmjet të dhënave të tërthorta të burimeve historike arrihet në përfundimin se, krahas trevës së Prizrenit, Gjon Kastrioti ka zotëruar edhe trevën kodrinore që ndante fushën përëndimore të Dardanisë nga fusha lindore e saj, si edhe rrugën që lidhte Prizrenin me Tetovën. Lidhjet historike ndërkrahinore, interesat ekonomike të banorëve të zotërimeve të tij dhe lidhjet familjare bënë që Gjon Kastrioti të martohej me Vojsavën, në zotërimin familjar të së cilës ishte Pollogu, trevë që, sipas M. Berlecit, kufizohej me qytetin e Shkupit. Të njëjtat motive e shtynë Gjon Kastriotin që vajzën e parë të tij, Marën, ta martonte me sundimtarin e Gentës, Stefan Gjurashin (Cërnojeviçin) . Nëpërmjet kësaj martese Gjon Kastrioti dhe dhëndri i tij zotëronin Udhën e Gentës, që lidhte bregdetin me Dardaninë. Qytetet bregdetare, si Kotorri etj., furnizoheshin me drithë prej Gjon Kastriotit. Në tetor të vitit 1413, kur ai, fëmijët dhe trashëgimtarët e tij u bënë "qytetarë venecianë", Venediku e ka cilësuar Gjon Kastriotin, "sundimtar në viset e Bosnjës". Në një dokument tjetër venecian është shënuar se zotërimet e tij ishin kufitare me Shkodrën dhe Lezhën . Kjo dëshmon se zotërimet e tij shtriheshin në Shqipërinë e Epërme, e cila në Mesjetë kufizohej në veri me Bosnjën. Disa muaj më parë, në mars të vitit 1413, Gjon Kastrioti ishte bërë edhe qyetetar i Raguzës, qytet-shtet që kishte interesa të veçantë ekonomikë në Dardani, ku jetonin edhe tregtarë raguzianë. Jeta politike në Dardani u decentralizua në fund të shek. XIV me rënien e Balshajve dhe pas vdekjes së sundimtarit të trevave lindore të saj, Vukë Brankoviçit. Prandaj në mes të shek. XV Dardania Lindore u regjistrua prej osmanëve me emrin "vilajeti i Vukut". Kjo dëshmon se Dardania Përëndimore nuk ka qenë nën pushtetin e Vukë Brankoviçit dhe se, që nga fundi i shek. XIV dhe deri me pushtimin osman të shek. XV Dardania Lindore nuk është qeverisur prej një sundimtari të vetëm, por ka qenë e ndarë midis disa sundimtarëve, emrat e të cilëve kanë mbetur të panjohur.

Zotërimet kryesore të Gjon Kastriotit kanë qenë në trevat lindore, prandaj ai ka bërë përpjekje të mëdha për të pasur dalje në det . Që në fillim të shekullit XV kjo dalje ka nisur me Shufadanë në grykëderdhjen e lumit Mat dhe është vijuar me përpjekjet pët t'u shtrirë drejt veriut. Në vitin 1410 Gjon Kastrioti ka kërkuar të kishte banesë në Ulqin , të cilën e ka siguruar, sepse në vitin 1469 gruaja dhe djali i tij kanë qëndruar në këtë qytet gjatë rrugës së emigrimit të tyre në Itali . Më pas edhe një nip i tij ka qëndruar po në këtë qytet. Në vitin 1417 nuk u pranua kërkesa e Gjon Kastriotit për të ndërtuar një kështjellë pranë Shkodrës, në Barbullush. Edhe martesa e vajzës së parë të tij, Marës, me Stefan Gjurashin, siç u tha më sipër, dëshmon se interesat politikë dhe ekonomikë të Gjon Kastriotit fillimisht ishin të lidhur me Shqipërinë e Epërme.

Përdorimi kryesisht i sllavishtes, si gjuhë e shkruar prej kancelarisë së Gjon Kastriotit, dhe emrat vetjakë të fondit në gjuhën sllave të kishës, që kishin disa prej fëmijëve të tij, dëshmojnë se zotërimet kryesore të Kastriotëve dhe qendra administrative e tyre ka qenë në trevat ku si gjuhë kryesore kishtare dhe e shkruar është përdorur sllavishtja.

Shqyrtimi i burimeve historike dhe njohja e jetës së formacioneve shtetërore shqiptare gjatë shekujve të Mesjetës dëshmojnë qartë se veprimtaria kryesore e dinastive shqiptare, ashtu si kudo në botë, ka qenë zotërimi i qyteteve, ku edhe është formuar aristokracia shqiptare, ashtu si edhe ajo te popujt e tjerë të Perandorisë Bizantine. Ajo lindi dhe u fuqizua si aristokraci e administratës bizantine. Prandaj si simbol kryesor pushteti, edhe pas shembjes së Perandorisë Bizantine, shumë prej sundimtarëve shqiptarë kanë pasur simbolin e pushtetit perandorak, shqiponjën dykrenore. Krahas përdorimit të shqiponjës dykrenore, edhe prejardhja e emrit familjar të Heroit tonë Kombëtar dëshmojnë se paraardhësit e tij kanë qenë funksionarë të lartë të administratës bizantine.

Për dinastitë shqiptare, që kishin zotërime në bregdet, dokumenet kanë të dhëna për qytetet bregdetare që ato zotëronin, por mungojnë të dhënat për jetën dhe administrimin e qyteteve larg bregdetit.

Dëshmia shumë e rëndësishme e vitit 1420 e Gjon Kastriotit për Prizrenin, si qytet i përfshirë në zotërimet e tij, nuk është vlerësuar prej atyre që e kanë shkruar historinë tonë kombëtare me paragjykime. Prizreni, si vendkryqëzim rrugësh, ka qenë i përshtatshëm dhe është përdorur si qendër administrative e shteteve mesjetare dhe, më pas, e administratës provinciale osmane. Duhet pranuar se edhe fraza e shkruar prej Gjon Kastriotit se zotërimet e tij shtriheshin "nga Shufadaja deri në Prizren" duhet interpretuar se ky qytet ka qenë qendra administrative e shtetit të tij.

Prizreni është bërë qendër administrative e Gjon Kastriotit me rënien e Balshajve në fund të shek. XIV dhe jo më vonë se fillimi i shek. XV. Gjatë gjysmës së dytë të shek. XIV Prizreni ka qenë në zotërimin e Balshajve, me të cilët Kastriotët kanë qenë kushërinj. Pas fitores së Kryengritjes çlirimtare të nëntorit të vitit 1443, Skënderbeu ka deklaruar se "ishte pasardhës i Balshajve dhe donte vendet e tyre" . Jo më pak pretendues për trashëgiminë e Balshajve ka qenë më parë edhe i ati i Heroit tonë Kombëtar, Gjon Kastrioti. Bashkëpunimi me Balshajt e ka fuqizuar Gjonin dhe rënia e tyre ka ndikuar që ai të zgjeronte zotërimet e tij me trevat që ata humbën. Këtë zgjerim e ka favorizuar edhe dobësimi i fuqisë ushtarake të Perandorisë Osmane prej disfatës që mongolët i shkaktuan në Ankara në vitin 1402. Gjon Kastrioti zgjerohet në drejtim të viseve bregdetare dhe që në vitin 1406 ai shfaqet për herë të parë në dokumentet veneciane dhe raguziane si një partner i rëndësishëm në marrëdhëniet me shtetet e huaja , ambasadorët e tij shkonin në vendet e huaja dhe ambasadorët e tyre vinin pranë tij. Ndërkohë nga kancelaritë e huaja ai është cilësuar si "zot shumë i fuqishëm", "i madhërueshëm" etj. Pushteti dhe ndikimi i tij ishin të fuqishëm, prandaj në vitin 1408 Gjon Kastrioti u bë garant i paqes që u nënshkrua në rrethinat e Durrësit midis Venedikut dhe Balshajve . Këto të dhëna të fillimit të shek. XV, kohë kur ka lindur edhe Heroi ynë Kombëtar, dhe shumë të tjera më të vonshme janë të mjaftueshme për të treguar se në atë kohë selia e Gjon Kastriotit, rrjedhimisht edhe vendlindja e Heroit tonë Kombëtar, nuk ka qenë në një fshat të thellë, por në një qytet, ku kryqëzoheshin rrugë të rëndësishme ndërkrahinore, që lehtësonin komunikimin brenda vendit dhe me shtetet e huaja.

Shqipëria e Epërme ka pasur rëndësi të veçantë për Gjon Kastriotin dhe dhëndrin e tij, Stefan Gjurashin. Këto interesa binin ndesh me ato të despotëve serbë të Rashës, të cilët kanë luftuar me ashpërsi për të pasur dalje në bregdetin shqiptar. Lufta qe e suksesshme për shqiptarët. Despotët serbë nuk siguruan dalje të qëndrueshme në Detin Adriatik, në vitin 1428 u larguan drejt veriut dhe e zhvendosën kryeqytetin e tyre në lindje të Beogradit, në Smederevë. Këto rrethana favorizuan sundimtarët shqiptarë të forconin pozitat e tyre në Shqipërinë e Epërme dhe në Dardani.

Për shtrirjen e zotërimeve të Gjon Kastriotit mund të flitet me përafërsi. Sipas një dokumenti të vitit 1430, i hartuar pas shtypjes së Kryengritjes së Gjon Kastriotit, osmanët ia rrënuan të gjitha kështjellat, me përjashtim të dy kështjellave që ishin vënë nën kontrollin e tyre. Pas kësaj ata ia kishin rikthyer zotërimet Gjon Kastriotit me përjashtim të një pjesë që ia kishin dhënë komandantit osman të Shkupit, Isak Beut. Përcaktimi i pjesës së Isak Beut mund të bëhet vetëm si supozim. Ajo duhet të ketë qenë Pollogu i sotëm, si trevë ku një ushtri e nisur nga Shkupi mund të futej më lehtë se sa në Kosovën e sotme.

Sipas këtij dokumenti osmanët janë treguar tolerantë me Gjon Kastriotin. Shkaku kryesor i këtij qëndrimi ka qenë në fuqinë reale të Kastriotëve. Në një letër të vitit 1430, sanxhakbeu i Sanxhakut Shqiptar, Mustafai, ka shprehur frikën që kishte prej Skënderbeut. Me kërkesën e këtij, sanxhakbeu kishte miratuar kërkesën që Skënderbeu të merrte zeametin e Misjes (Ishmit) dhe u kërkonte organeve qendrore të Perandorisë që zeameti të mos i jepej.

Në vitin 1411 Gjon Kastrioti ka treguar se ai kishte në gatishmëri luftarake "dy mijë kalorës shqiptarë dhe tre qind kalorës turq" . Kjo e dhënë dëshmon se Gjon Kastrioti kishte një forcë ushtarake të konsiderueshme dhe se në atë kohë ai ishte në marrëdhënie të mira me osmanët, aq sa trevat lindore të shtetit të vet i ka qeverisur si funksionar osman. Herë pas herë vetë Gjon Kastrioti është shprehur se ishte vasal i sulltanit. Një ushtri prej 2.300 kalorësish mund ta mbante në gatishmëri luftarake vetëm një sundimtar me fuqi ekonomike e politike të konsiderueshme dhe ajo ishte shumë më e madhe se ushtria e një sanxhaku.

Pasi nënshtruan Gjon Kastriotin në vitin 1430, osmanët bënë edhe regjistrimin kadastral të trojeve të qeverisura prej tij, duke i përfshirë ato në një regjistër të veçantë. Ky regjistër është përmendur në një dokument të vitit 1438, është emërtuar "Juvan-ili" (tokat e Gjonit) dhe si pjesë e tij është përmendur "vilajeti i Dhimitër Jonimës" . Sipas regjistrave kadastralë të shek. XV, vilajetet kishin madhësinë e një krahine dhe të disa krahinave. Në regjistrin kadastral të vitit 1455 ish-zotërimet e Vukë Brankoviçit janë emërtuar "Vilajeti i Vukut" (Defter-i Vilayet-i Vlk), që ishte formuar prej 8 krahinave (nahijeve). Duhet pranuar se në krahasim me "vilajetin e Vukut", "Juvan-ilia", pra shteti i Gjon Kastriotit, në fillim të shek. XV ka pasur shtrirje gjeografike shumë më të madhe se shteti i Vukë Brankoviçit, kur, prej vdekjes së tij, u shemb në fund të shek. XIV.

"Kopja e përmbledhur e regjistrit të vilajeteve të Jeliçes, Zveçanit, Hodidjedës, Sjenicës, Rashës, Shkupit, Tetovës dhe e vendeve që u përkasin atyre" , i hartuar nga 5 deri më 18 maj të vitit 1455, ka të dhëna me shumë interes që dëshmojnë se nga koha e hartimit të tij deri në fund të viteve 60 të shek. XV këto treva kanë qenë të lidhura dhe nën ndikimin e fuqishëm të luftës antiosmane të Skënderbeut.

Shpërthimi në Shqipëri i kryengritjes antiosmane në nëntor të vitit 1443 është nxitur edhe prej rrethanave të favorshme ndërkombëtare, që u krijuan në fillim të viteve 40 të shek. XV.

Në tetor të vitit 1443 trupat hungareze të komanduara nga Janosh Huniadi, pasi kaluan Danubin, u futën në thellësi të Ballkanit dhe filluan "Fushatën e Gjatë" që zgjati deri në fillim të vitit 1444. Ato marshuan në drejtim të viseve verilindore shqiptare. Kudo ato gjetën gatishmërinë e banorëve të krahinave ku kalonin për të luftuar së bashku kundër të njëjtit armik. Vetë Huniadi ka shkruar ato ditë se ushtria e tij po "rritej nga dita në ditë me shumë bullgarë, arbën, serbë, boshnjakë" .

Beteja u zhvillua më 3 nëntor të vitit 1443 në afërsi të Nishit, ku trupat osmane u thyen dhe u tërhoqën të shpartalluara. Ushtria e J. Huniadit vazhdoi marshimin në thellësi të zotërimeve osmane gjatë një dimri të ashpër dhe u fut në Bullgari, duke zbritur deri në juglindje të Sofjes. Gjatë 5 dhe 6 dhjetorit të vitit 1443 ushtria e J. Huniadit pësoi disfatë në Vasilicit dhe filloi tërheqjen. Pas një muaji, më 5 janar të vitit 1444 ajo pësoi një disfatë të dytë në Pirot (në juglindje të Nishit). Me humbje të ndjeshme të shkaktuara edhe prej kushteve natyrore të stinës, në fillim të shkurtit të vitit 1444 ushtria e J. Huniadit arriti në Budapest me një efektiv disa herë më të vogël nga numri fillestar i luftëtarëve, kur nisi fushatën në tetor të vitit 1443. Ngjarjet e mësipërme ndikuan në jetën politike të Ballkanit. Në gusht të vitit 1444, me miratimin e sulltan Muratit II dhe me kufij të rrudhur, u rimëkëmb Despotati i Rashës.



Armet e Skënderbeut

Në betejën e Nishit, të 3 nëntorit të vitit 1443, ka qenë edhe Gjergj Kastrioti-Skënderbeu, që kishte detyrën e funksionarit të lartë osman, atë të sanxhakbeut të Nikopolit. Shpartallimin e forcave osmane në betejën e 3 nëntorit të vitit 1443 dhe vazhdimin e marshimit të trupave të J. Huniadit në drejtim të Bullgarisë, Skënderbeu i gjykoi si çastin më të përshtatshëm për çlirimin e tokave shqiptare. Pasi grumbulloi rreth vetes disa qindra bashkatdhetarë pjesëmarrës në betejën e Nishit dhe i shoqëruar nga i nipi Hamza Kastrioti, Skënderbeu mori rrugën për në atdhe.

Gjatë kthimit nga Nishi rruga natyrshëm e solli Skënderbeun në Fushë-Dardani. Forcat osmane ishin larguar nga Kosova e sotme pas disfatën që pësuan në Nish. Skënderbeu ka vijuar udhën drejt zotërimeve familjare në kushtet e një dimri shumë të ashpër dhe në qytetin e Prizrenit duhet të ketë qëndruar gjatë për të riorganizuar pushtetin dhe mbrojtjen e vendit. Prej këtu ai ka marrë rrugën e Tetovës për të arritur në Dibrën e Poshtme (Pollogu i sotëm) dhe ka përforcuar grykat e saj për të penguar kalimin e trupave osmane drejt fushës. Në pjesën lindore të zotërimeve familjare Skënderbeu ka qëndruar dy-tri javë. Pastaj ka marrë rrugën drejt viseve përëndimore dhe çliroi Krujën e kështjellat e tjera pranë saj. Pas kësaj ai u rikthye në viset lindore për të çliruar Dibrën e Sipërme dhe kështjellën më të rëndësishme të saj, Sfetigradin.

Regjistri kadastral osman i vitit 1455 ka të dhëna të mjaftueshme që dëshmojnë se Dardania në përgjithësi dhe sidomos Dardania Përëndimore ka qëndruar jashtë kontrollit osman .

Trevat shqiptare të çliruara në nëntor të vitit 1443 shtriheshin gjeografikisht afërsisht po në atë hapësirë që kishte arritur shteti i Balshajve gjatë viteve 70-80 të shek. XIV. Prandaj Skënderbeu ka thënë gjatë ditëve të Kryengritjes së Përgjithshme çlirimtare se ishte "pasardhës i Balshajve dhe donte vendet që kishin qenë të tyre".

Në fillim të vitit 1445 Skënderbeu së bashku me vëllain e vet, Stanishën, i kërkoi Venedikut që të merrte me qera doganat e zotërimeve veneciane në trojet shqiptare . Në këtë mënyrë synohej që të qarkullonin mallrat lirisht nga bregdeti veriperëndimor shqiptar në viset lindore shqiptare, në Dardani, dhe anasjelltas. Kjo kërkesë atëherë u refuzua. Në mosmarrëveshjet e mëpasme që çuan në konflikte të armatosura midis Venedikut dhe Besëlidhjes Shqiptare të Lezhës ka ndikuar drejtpërdrejtë edhe e drejta e shqiptarëve për të zotëruar pjesën përëndimore të Udhës së Gentës.

Përpjekjet osmane për ripushtimin e Dardanisë kanë filluar në vitin 1454 me rrethimin e Novobërdës, të cilën e pushtuan më 1 qershor të vitit 1455. Pas dy javësh kampi i ushtrisë osmane ndodhej në fshatin Reçan të Prizrenit, por këtë qytet dhe Pejën nuk i mori dot. Në fillim të vitit 1456 osmanët pushtuan përkohësisht Medunin.

Për të mbajtur viset e lira shqiptare nën goditje ushtarake të pandërprerë, sulltan Mehmeti II gjatë rrethimit të Novobërdës krijoi një njësi administrativo-ushtarake të veçantë, që kishte afër 240 hase e timare përgjithësisht të mëdha dhe i shënoi në një regjistër kadastral më vete. Në të u përfshinë trevat e Gostivarit e të Tetovës, të Kaçanikut bashkë me një pjesë të Shkupit, të Dardanisë Përëndimore (pa qytetet e Prizrenit e të Pejës, sepse osmanët nuk kishin mundur t'i pushtonin), të Zveçanit (Mitrovicës), të Plavës e të Gucisë, të Jeliçes (Sanxhaku) etj., si edhe një pjesë e Bosnjës Jugore.

Me këtë organizim të veçantë, që nuk zgjati as dy vjet u synua të shkëputeshin e të nënshtroheshin viset periferike lindore e veriore shqiptare, që ishin të lira dhe nën kontrollin e Skënderbeut e të fisnikëve të tjerë shqiptarë. Ato iu dhanë Isa Beut, që ky të vepronte energjikisht për zotërimin e tyre. Zeameti i Isa Beut prej rreth 150 fshatrave shtrihej në të gjitha krahinat. Njësia ushtarako-administrative e krijuar në vitin 1455 nuk qe efikase. Për nënshtrimin e banorëve të saj është përdorur ushtria, si në vitet 1458, 1459 dhe 1463.

Skënderbeu ka qenë gjithnjë i pranishëm në Dardani. Në fillim të muajit shtator të vitit 1464 ai i nisi trupat e veta në drejtim të Sjenicës dhe u ndesh me trupat osmane, të cilat i shpartalloi. Udhëtimi për në Sjenicë (në veriperëndim të Pazarit të Ri) bëhej duke kaluar nëpër Rrafshin e Dukagjinit të sotëm. Prandaj edhe gjatë vitit 1464 Dardania Përëndimore është kontrolluar prej Skënderbeut.

Studimi i thelluar i burimeve historike ka për të nxjerrë të dhëna gjithnë e më të shumta që do të ndriçojnë edhe më mirë lidhjet e ngushta që kanë pasur Kastriotët me Dardaninë.

[Kreksi]

Falemenderit fegi per keto postime qe i solle ketu por keto tekste mesohen vetem ne shkolla, se besoj se forumi do behet shkolla e ardhshme...do ishte mire te sjellim tekste me te shkurta dhe te bisedonim rrethe ketyre temave prandaj edhe quhet forum...nuk na mbetet asgej per te biseduar ne kete forum poqese sollem tere librat e shkollave.
Qellimi i ketij forumi eshte te shkembejmi biseda dhe ndonje te dhene te panjohur, librat e shkolles i kemi lene ne tavan ka me dekada...po shkojmi tani rrethe gjurmimeve te reja se perseritjet nuk sjellin dobi.

Pra edhe vete Noli e permend ne librin e tij se Skenderbeu duhet te kete lindur diku rrethe vitit 1414 e jo ne vitin 1404 siç e mesuam ne ne keto shkolla e qe historianet tane nuk duan te leshojne pe fare rethe ketij datimi..;se dhe shume e shume pasaktesi tjera.
Une lexova tekstin por askund nuk e vrejta se Skenderbeu ishte me detyre si kapiten edhe ne Kosove, disa vite para ikjes nga ushtria otomane, pra diku rrethe viteve 1439 apo 1442...e qe ne tekstet tona shkollore fare nuk permendet, jo vetem kjo por ka shume e shume per te shtuar en historin e Gjergj Kastriotit.

shendet

[fegi]

MESJETA SHQIPTARE, SIPAS DORËSHKRIMEVE E DOKUMENTEVE QË RUHEN NË BIBLIOTEKAT E ARKIVAT KROATE

Shkruan: ANISA PAPLEKA Gazeta “SHQIP”

Shqipëria dhe shqiptarët kanë qenë dhe mbeten një temë interesante si për intelektualët e dikurshëm, ashtu edhe për studiuesit e sotëm. Studiues të shumtë nga vende të ndryshme janë marrë dhe merren me studimet për origjinën, kulturën, traditën, gjuhën, fenë dhe gjithçka tjetër që ka të bëjë me shqiptarët dhe trojet e tyre etnike. Debatet e shumta të mirëfillta me bazë shkencore, botimet e korpuseve të dokumeteve, analizat studimore dhe librat e shumtë, të botuar që nga zbulimi i shtypshkronjës së Gutenbergut e deri sot, janë një nga dëshmitë më të forta për interesin e veçantë që kishin të huajt për popullin shqiptar, fatin dhe rolin e tij gjatë furtunës shekullore mesjetare, por edhe gjate zhvillimeve të vrullshme të rilindjes dhe iluminizmit evropian dhe atij shqiptar.



Krahas botimeve të shumta dhe voluminoze, janë për t‘u pasur në konsideratë edhe dorëshkrimet e vjetra të pabotuara akoma, që herë me autorë ose edhe pa autorë, kanë për temë bosht popullin shqiptar dhe trojet etnike të tij. Zbulimet e këtyre dorëshkrimeve, janë një thesar i vërtetë, sepse jo vetëm pasurojnë shumë herë zbrazësinë në informacione që është krijuar në epoka të caktuara kohore, duke na ndihmuar që të plotësojmë e saktësojmë njohuritë që kemi deri tani për ngjarje, personalitete dhe data të rëndësishme historike, por edhe na tregojnë për imazhin që kishin shqiptarët në sytë e bashkëkohësve, apo jehonën që kishin veprat e tyre tek brezat e mëvonshëm. Studimet sistematike nëpër arkiva e biblioteka të ndryshme, anekënd Evropës, pasurojnë fondet e albanologjisë dhe historisë kombëtare shqiptare në përgjithësi. Çdo dokument, dorëshkrim apo libër i rrallë, i zbuluar rishtas, i panjohur deri tani për studiuesin dhe lexuesin e gjerë, ka një rëndësi të veçantë. Thesare të tilla, kanë vlerë të dyfishtë: e para sepse me anë të tyre plotësohet ose argumentohet e kaluara jonë kulturore dhe së dyti, njihemi me krijime të reja, të zhanreve e gjinive të ndryshme, gjë që na mundëson të kuptojmë rezonancën që kanë gjetur periudha të caktuara historike apo personalitete të caktuara historike në fushat e ndryshme të krijimtarisë.








Është theksuar tashmë disa herë, se qytetet bregdetare dalmate, ruajnë në arkivat e bibliotekat e tyre të shumta, qofshin ato publike, shtetërore, kishtare apo private një lëndë jashtëzakonisht të pasur dhe të vlefshme për shqiptarët dhe Shqipërinë. Është më se e vërtetë se një pjesë e kësaj lënde është vjelur, fillimisht nga studiues të huaj, e më vonë edhe nga disa studiues shqiptarë. Është e domosdoshme që në mënyrë sistematike, me një përgatitje serioze të bëhen hulumtime dhe kërkime, në gjithë qytetet bregdetare të Adriatikut, sepse ekzistojnë të dhëna të shumta dhe të sakta për burime shumë të vlefshme, të cilat presin studiuesit dhe hulumtuesit seriozë e të përgatitur profesionalisht, si në aspektin gjuhësor, paleografik, diplomatik dhe epigrafik, kur bëhet fjalë për dorëshkrime, dokumente dhe burime të tjera.

DORËSHKRIMI NGA SHIBENIKU

Në Shibenik, në famullinë e Shën Lovrit, ruhet një dorëshkrim i at Mate Zoriçiqit, me titull: Ogledalo prisvitloga i ponosnoga vojevagna vlastelina Jure Castriochianina, recenoga Scanderbeg, në signaturën: R.K - 17/I. II. Dorëshkrimi ka 92 faqe, format të madh, me dimensione 26.3 x 49.5 cm dhe ndahet në dy pjesë. Pjesa e parë përbëhet nga nëntë kapituj; ndërsa pjesë e dytë ka 13 kapituj, gjithsej, 22 kapituj. Çdo kapitulli i paraprin një nëntitull i shkurtër, i cili në mënyrë përmbledhëse, tregon se për çfarë bëhet fjalë, në tekstin në vazhdim! I tërë teksti është i mbushur me data dhe vite të sakta, gjë që e rrit vlerën dhe rëndësinë e tekstit, pastaj me një korrektësi të jashtëzakonshme, janë shënuar emrat e bashkëluftëtarëve të Skënderbeut dhe të kundërshtarëve të tij. Në disa raste, vërehet një njëanshmëri e lehtë në favor të Venedikut, që autori me mjeshtëri të veçantë e arsyeton duke treguar madhështinë, forcën dhe diplomacinë e përkryer që kishte Republika e Shën Markut në atë kohë. Dorëshkrimi është shumë i dëmtuar, sidomos në faqet e para dhe ato të fundit. Edhe në brendi, në disa vende vështirë lexohet. Lagështira, e në disa vende edhe ngjyra, e kanë gërryer letrën, e cila është e cilësisë së dobët. Teksti lexohet lehtë; është i shkruar në gjuhën kroate, në dialektin e ikavicës. Është i përfunduar më 29 shkurt të vitit 1752. Këtë të dhënë na e ofron vetë autori, në faqen e fundit, /f. 92/. Kjo datë na bën të pohojmë, se ky është njëri ndër krijimet më të vjetra, deri sot të njohura, të një autori kroat, në gjuhën kroate, për Gjergj Kastriotin Skënderbeun. Ky dorëshkrim është edhe më i vjetër se libri i Andrija Kaçiq-Mioshiqit për Skënderbeun.

DORËSHKRIMET NGA ARKIVI I AKADEMISË SË SHKENCAVE DHE ARTEVE KROATE NË ZAGREB

Në Arkivin e Akademisë së Shkencave dhe Arteve të Kroacisë, /HAZU-t/, në Zagreb, ruhen disa dorëshkrime të shpërndara nëpër fonde të ndryshme personale të krijuesve të shquar kroatë. Këto dorëshkrime, për nga volumi, janë më të shumtat. Është i njohur vetëm dorëshkrimi I. K. Sakcinskit, ndërsa të tjerat deri me sot kanë qenë të panjohura fare! Në fondin e dorëshkrimeve të Ivan Kukuljeviq-Sakcinskit, njërit prej historianëve, arkivistëve dhe bilbiografëve më të njohur kroatë, dhe njërit prej ideologëve të Rilindjes kroate, ruhet një dorëshkrim i një drame, që i kushtohet heroit kombëtar shqiptar të shekullit të XV-të, Gjergj Kastriotit-Skënderbeut. Dorëshkrimi ndodhet në signaturën: XV. 23/ C. II. - 7. Daton nga viti 1840. Këtë të dhënë e gjejmë në faqen e fundit, të shkruar nga vetë dora e Ivan Kukuljeviq-Sakcinskit. I. Kukuljeviq-Sakcinski është njëri nga studiuesit e shumtë kroatë, i cili u mor me hulumtimin e historisë, kulturës dhe traditës shqiptare. Përveç dorëshkrimit të dramës për Skënderbeun, ai herë pas herë është marrë, edhe me çështjen shqiptare deri në gjysmën e dytë të shek. XIX-të, përmes shkrimeve me karakter letrar, historiko-informativ, studimor, dhe botimeve të shumta në shtypin periodik të kohës, si dhe mbledhjes së dorëshkrimeve dhe librave të ndryshme, të botuar gjatë shekujve. Dorëshkrimi i dramës në gjendjen e tanishme është i shkruar në 58 fletë të formatit të madh, me dimensione: 27,5 x 51.8cm. Tetë faqet e para kanë një format më të vogël, 22,5 x 35cm, në të cilat jepen shënimet paraprake për jetën dhe veprën e Skënderbeut sipas burimeve dhe autoreve të cilët ka konsultuar Sakcinski. Në vazhdim kemi 48 fletë të shkruara dhe 2 fletë të zbrazëta. Të gjitha këto fletë janë të palosura në dyshe dhe autori ka shkruar vetëm në njërën anë, në faqen "recto". Dorëshkrimi, përgjithësisht, është i ruajtur mirë. Disa fletë, ato të aktit të tretë dhe dy të fundit janë të përlyera me baltë. Si duket kjo është pasojë e transportit të dorëshkrimeve dhe tekstit në to lexohet me vështirësi. Sipas të gjitha gjasave, autorit i është kthyer disa herë ky dorëshkrim, ndoshta për përpunim dhe plotësim, sepse anash, me ngjyrë dalluese, ka shënime dhe përmirësime të mëvonshme, qofshin ato të natyrës ortografike-drejtshkrimore, qofshin plotësime teksti me fraza të reja, apo edhe ndryshime komplete paragrafësh. Njëri ndër problemet më të ndjeshme dhe të rëndësishme është çështja e burimeve historike, në të cilat është mbështetur Sakcinski, burime këto që duhet të sqarohen. Në shënimet paraprake autori shënon tre autorë: Georg Marnaviqin, Andrija Kaçiq-Mioçiqin dhe J. B. Hamerin, por, është evidente se Sakcinski ka shfrytëzuar edhe burime e autorë të tjerë të cilët nuk i përmend, por nga leximi i vëmendshëm, mund të vërejmë se cilat janë ato vepra e burime. Është interesant fakti se Ivan Kukuljeviq-Sakcinski nuk i shënon titujt e veprave të tyre në dorëshkrimin e tij të dramës për Skënderbeun, por vetëm numrin e faqeve që ka konsultuar. Dorëshkrimi përmban disa momente të rëndësishme. Shkruhet nga penda e njohur e një historiani të shquar, i cili zbërthen anën faktografike në një tregim tërheqës dhe mjaft të lehtë për lexim. Gjuha e përdorur është e thjeshtë, e qartë dhe shumë melodike. Por më e rëndësishmja është se autori ka ruajtur paanshmërinë duke qenë i kujdesshëm që personazhet kryesore të na i paraqesë në dritë pozitive, por asnjëherë më shumë se sa e meritojnë.


DORËSHKRIME TË TJERA ME VLERA TË LARTA ARTISTIKE DHE SHKENCORE NGA ARKIVI I HAZU-T

Përveç dorëshkrimit të dramës së I. K. Sakcinskit, në Arkivin e HAZU-t ruhet edhe një dorëshkrim i historianit me famë ndërkombëtare Ferdo Shishiqit. Mendojmë se deri tani ky është dorëshkrimi më i kompletuar për heroin kombëtar shqiptar, Gjergj Kastriotin Skënderbeun, i shkruar nga një autori kroat. Dorëshkrimi përbëhet nga dy pjesë, përkatësisht katër tërësi. Historiani i njohur kroat, për monografinë e tij në dorëshkrim, ka shfrytëzuar burime të shumta të botuara, por edhe të pa botuara si dhe ka konsultuar një literaturë jashtëzakonisht të gjerë. Nuk është shumë e qartë se si ka mbetur pa botuar një dorëshkrim i tillë, me vlera të jashtëzakonshme shkencore. Pjesa e parë, ka gjithsej 63 faqe. Autori në këtë pjesë analizon situatën politike, ekonomike, shoqërore dhe kulturore të Ballkanit në përgjithësi, e të Shqipërisë në veçanti, sidomos, periudhën para turke. Pjesa e dytë ka 24 faqe, dimensionet janë të njëjta me pjesën e parë. F. Shishiqi në këtë pjesë të monografisë së tij, shqyrton në mënyrë kritike rininë e Skënderbeut, qëndrimin e tij pranë Oborrit mbretëror në Stamboll, lidhjet e tij të ngushta me vendlindjen dhe betejën e Nishit! Ndoshta është ndër biografët e parë të Skënderbeut, që hedh idenë se Gj. K. Skënderbeu nuk qëndroi kohë të gjatë pranë Sulltanit dhe se kishte lidhje shumë të ngushta me Shqipërinë, përkatësisht, ishte Sanxhakbe i Dibrës! Pjesa e tretë e dorëshkrimit, përbëhet nga 137 faqe. Në këtë pjesë, autori shqyrton gjithë jetën e Skënderbeut, deri në vdekje. Në 8 faqet e fundit, i bën një përshkrim të veçantë Shqipërisë pas-Skënderbegiane, veçanërisht luftërave të përgjakshme të Krujës dhe Shkodrës. Pjesa e katërt, përbëhet nga 21 faqe. Këtu F. Shishiq, ka shënuar me saktësi, gjithë literaturën e shfrytëzuar, dokumentet dhe burimet. Si shtojcë /aneks/ sjellë edhe 17 dokumente të panjohura deri tani nga periudha Skënderbegiane. Dokumentet janë të përkthyer në gjuhën kroate, por çdonjëri, poshtë, në të majtë, e ka të shënuar vendndodhjen e saktë, të origjinalit. Në Arkivin e HAZU-t, ruhen edhe disa dorëshkrime të tjera, përkatësisht një dorëshkrim për Skënderbeun nga Franjo Raçki, prej 27 faqesh, një tjetër nga T. Smiçiklasi, prej 52 faqesh, etj. Botimi i këtyre dorëshkrimeve, qoftë si monografi të veçanta ose si tërësi, do të begatonte me burime të dorës së parë, mjaft serioze, periudhën e Skënderbeut.


ARKIVI SHTETËROR KROAT, ME FONDE DHE DORËSHKRIME TË SHUMTA PËR HISTORINË E SKËNDERBEUT DHE TË SHQIPËRISË

Thesare të çmuara, për kulturën dhe historinë shqiptare, ruhen edhe në fondin e dorëshkrimeve, në Arkivin Historik Shtetëror Kroat, në Zagreb. Dorëshkrimet janë të fushave të ndryshme. Për disa nga këto dorëshkrime me saktësi përcaktohet viti i shkrimit të tyre dhe autori, por, për fat të keq, për pjesën dërrmuese nuk mund ta themi një gjë të tillë. E veçanta e këtyre dorëshkrimeve është, se të gjitha janë në gjendje të shkëlqyer duke i shpëtuar "dhëmbit" të kohës. Deri sot, askush nga studiuesit, qoftë kroatë, shqiptarë apo të huaj, nuk kanë bërë një studim apo botim të veçantë për këto dorëshkrime. Këtu ruhen tekste të një volumi jashtëzakonisht të gjërë, p.sh. histori të gjata, por edhe nga ato më të shkurtra që janë përmbledhëse; ka përmbledhje këngësh popullore, aty nga fundi i shekullit të XVIII-të, pastaj përkthime të pjesshme të kronikave dhe dorëshkrimeve që tashmë janë të zhdukura; fragmente librash të rrallë, etj. I tillë është dorëshkrimi që mban titullin: "Pisma od Szlavnog Naroda Szlavinzkoga na diku Ungarzke i Arvanezke Gospode iz Kronika od Mudrih vam zibrane kak szlide". Ky dorëshkrim nuk e ka të shënuar vitin dhe autorin. Por nga titulli dhe përmbajtja, kuptojmë se është fjala, për një përshkrim të një dorëshkrimi shumë më të vjetër, që i kushtohej Gjergj Kastriotit - Skënderbeut. Gjurmët e kronikës për të cilën bëhet fjalë, nuk gjenden askund! Ky dorëshkrim, konsiderohet kopje e bërë nga shekulli i XVII-të. Përveç këtyre dorëshkrimeve, në fondin e dorëshkrimeve të Milan Shufflay-t, në një kuti të veçantë, ruhet përshkrime të dokumenteve origjinale për Skënderbeun, nga disa arkiva e biblioteka të Evropës. Gjithsej janë 289 dokumente, respektivisht 453 faqe. Asnjëri nga këto dokumente deri me sot nuk është i botuar! Dokumentet janë në gjuhën latine dhe spanjolle. Kësaj kutie i mungojnë dokumentet, që M. Shufflay ia kishte huazuar Jovan Radoniqit, e ky i fundit i kishte botuar në monografinë e tij kushtuar Skënderbeut me titull: "Ä�uraÄ‘ Kastriot Skenderbeg i Arbania u XV veku".


SHUMË DORËSHKRIME TË PABOTUARA RUHEN EDHE NË BIBLIOTEKËN KOMBËTARE UNIVERSITARE TË ZAGREBIT

Është fondi i librit të rrallë i Bibliotekës Kombëtare Universitare në Zagreb, që ruan më shumë se dhjetë dorëshkrime mbi jetën dhe veprën e Skënderbeut. Përveç shkrimeve të tjera, në këtë fond ruhen edhe disa krijime letrare si drama, tragjedi, poema, poezi, etj. Të gjitha këto dorëshkrime janë të inventarizuara dhe pa vështirësi mund të shfrytëzohen nga studiuesit. Kryesisht janë të shkruara në gjuhën latine dhe kroate, por ka edhe në gjuhën hungareze, gjermane dhe italiane. Dorëshkrim me vlerë të veçantë është ai i Gjuro Feriqit, me titull: "Georgi Scanderbegi duella cum Alia Scythico ac Persis..." i cili ruhet në signaturën: R. 3424 [Signatura e mëparshme: SM. 32. A. 17]. Është i shkruar në gjuhën latine, por nga vetë autori, pra në autograf, është i përkthyer edhe në gjuhën kroate. Ky dorëshkrim është një poemë e gjatë prej 1740 vargjesh. Autori ka shfrytëzuar si burim Historinë e Barletit dhe atë A. K. Mioshiqit. Signatura R. 3617, ruan një variant të panjohur deri tashi të "Razgovora ugodnoga naroda slovinskoga", me autori Andria Kaçiq - Mioshiqin. Si duket, ky dorëshkrim, ka qenë themel për të shkruar veprën e tij të njohur Kaçiq-Mioshiqi, e cila është përkthyer edhe në gjuhën shqipe, por në një variant që rrënjësisht ndryshon nga ky dorëshkrim, i cili ka një vlerë të madhe, sepse në vetvete ruan ide, debate dhe një formulim të posaçëm për figurën psikologjike të Skënderbeut, që në tekstin e botuar nuk e gjejmë. Në vazhdim, në signaturën: R. 4046, ruhet dorëshkrimi në autograf i dramaturgut të njohur kroat me origjinë gjermane, Matija Juro Shporerit, me titull: "Juro Kastriotić. Xaloigra u 5 uskazah". Shporeri tekstin e ka përfunduar në vitin 1839. Teksti ka 13 faqe, format i madh i shkruar me shkrim të imët dhe shumë të ngjeshur. Është e njohur se Shporeri ka shkruar më vonë një tragjedi për Skënderbeun dhe një tjetër për mbretëreshën Teutë. Ky dorëshkrim, mesa duket është pararendës për të dy tragjeditë e mëvonshme. Është i shkruar në gjuhën kroate dhe lexohet lehtë. Dorëshkrime, por edhe dokumente të ndryshme, për Skënderbeun, ruhen edhe në Arkivin e Zarës, Senjit, Sinjit, Splitit, Pazinit, Krizhevcit, Trogirit, Karlovicit, etj. Një lëndë e çmuar ruhet edhe në disa arkiva kishtare, sidomos në ato françeskane, domenikane, jezuite, etj. Studimet sistematike që bëhen në këtë drejtim, shpresojmë se do të japin rezultate të pritura, të cilat do të hedhin dritë të re për figurën madhore të Skënderbeut, marrëdhëniet e tij me kroatët, e veçanërisht me Raguzën /Dubrovnikun/.


DORËSHKRIME NGA BIBLIOTEKA SHKENCORE E DUBROVNIKUT

Biblioteka Shkencore e Dubrovnikut, krahas Arkivit Shtetëror Historik Kroat të Dubrovnikut, Bibliotekës dhe Arkivit të Vëllezërve të Vegjël [Male Braće], Bibliotekës dhe Arkivit të Domenikanëve, Jezuitëve... etj, ruan shumë dorëshkrime me vlera të veçanta për Shqipërinë dhe shqiptarët, të cilat deri me sot nuk janë botuar. Në fonde të ndryshme, nga autorë të njohur, por edhe anonimë, janë ruajtur një numër i konsideruar dorëshkrimesh nga shekuj të ndryshëm, vlera e të cilave është tepër e çmuar. I një rëndësie të veçantë për fushën e albanologjisë, është dorëshkrimi i Françesko Maria Apendinit, nga gjysma e parë e shekullit të XIX-të, që mban titullin: "Shënime mbi shqiptarët, gjuhën e tyre si dhe një gramatikë për gjuhën shqipe me një fjalorth të vogël, krahasuar me gjuhën italiane". Ky dorëshkrim ka 4 fletë dhe ruhet në signaturën: Rkp. 608/1-11; int. 8; pjesërisht është në gjuhën italiane dhe shqipe. Ky dorëshkrim është një sprovë për një gramatikë dhe një fjalor në gjuhën shqipe. Është tepër interesant momenti që e shtyn studiuesin dhe historianin F. M. Apendini për të vepruar në këtë drejtim. Dorëshkrimi është autograf, në gjendje të mirë dhe lexohet pa vështirësi. Ka format in folio. Një dorëshkrim tjetër është ai i një autori anonim, po nga gjysma e parë e shekullit të XIX-të, që mban titullin: "Studim nga burime të ndryshme për qytetin Sebast në Shqipëri, që llogaritet si vendlindje e shën Vllahut, Shenjtit mbrojtës të Dubrovnikut". Dorëshkrimi ka 14 fletë dhe ruhet në signaturën: Rkp. 613/1-13, int. 11; i tëri është në gjuhën italiane. Një ide e tillë është tepër interesante ngase, për herë të parë kemi një të dhënë të tillë, ku shenjti mbrojtës i Dubrovnikut, na paraqitet me origjinë shqiptare. Të dhënat biografike dhe studimet e shumta për shën Vllahun, lejojnë një hipotezë të tillë, e cila mbetet për t‘u verifikuar dhe dokumentuar nga burime të ndryshme, qofshin ato kronika, anale, dokumente apo dorëshkrime të tjera të cilat ruhen në arkiva dhe biblioteka të shumta të Dubrovnikut. Dorëshkrimi ka format in folio. Dorëshkrimi në vazhdim është ai i konsullit gjeneral francez në Shkodër: Marco Bruere, është autograf dhe daton para vitit 1814. Dorëshkrimi ka gjithsejt 16 fletë dhe ruhet në signaturën: Rkp. 821, i tëri është në gjuhën italiane. Ky dorëshkrim tregon interesin dhe vazhdimësinë e konsujve francezë në tokat shqiptare. Me një stil të hollë, me një simbolizëm të fortë dhe gjuhë të matur, autori paraqet popullin shqiptar si shumë të virtytshëm, me tradita dhe kulturë të lashtë, por shumë luftarak për të drejtat dhe liritë e tij. Mesa duket, autori është tepër i ndikuar nga ngjarjet e vrullshme dhe të bujshme në qytetin dhe rrethinën e Shkodrës, kështu që lehtësisht mund të kapet një simpati e veçantë për popullin shqiptar dhe qytetin e Shkodrës.


file:///C:/Users/fegi/Desktop/skenermesjeta%5B1%5D.jpg

[Kreksi]

A la noblesse français

http://1.bp.blogspot.com/_YxILpm5orN...enderbeu+a.jpg

http://2.bp.blogspot.com/_YxILpm5orN...009+210016.jpg

[cubel]

Te gjithe pasuesit e krishtit ne bote ,e veqanerisht nder shqipetare kane gjake arab, bazuar ne faktin se Krishti vete ishte arab!!!

Es Selamu Alejkum,
Sabriu

KE LUAJTUR MENC APO JE RROGËTAR I SERBISË!

[Humanisti]

Sa ishte i lidhur Skenderbeu me kosovesn ?
Është interesante se sa ishte i lidhur Skenderbeu me Kosoven.
Pasi qe kishte kryer disa ekspedita ne Azi te vogël(turqi) sulltani e dergon Skenderbeun si kapiten edhe ne Kosovë, si duket, Skenderbeu donte ti ikte kurthave te Adranopojes aty afer sulltanit mendonte se jeta e tij do rrezikohej dhe ndoshta do e pesonte si vellezrit e tij, te vritej.
Pra ekskursionet e tija ne vendet ballkanike i mundesonin nje shpetim dhe raste per te planifikuar ndoshta edhe kthimin e tij ne Krujë.
keshtu pra revoltat e njepasnjeshme ne Misië(kosovë) ate e gezonin, pra nderhynte kunder Despotit serbë i cili edhe pse ishte vjehrri i sulltanit, shpeshehere qonte krye por menjehere Skenderbeu e ulte ne vendë duke evituar edhe gjakederdhje.
Ne nje rast Skenderbeu kishte organizuar edhe turnir afer Novobrdes ku luftetaret e dy kampeve kishin rastin qe te mateshin mes tyre me diciplina te ndryshme si ne mundje hedhje shtizashe e shigjeta por edhe dyluftime me kuaj me çka Skenderbeu evitonte gjakederdhjen e panevojshme. Ai kishte ndrruar taktiken e eger kur dikur luftonte si luan ne qytetet e azisë kunder kundershtarve te sulltanit, dhe krjte me nje metod ndryshe ne terrenet e ballkanit.


Mirepo pas betejes se Nishit me luftetaret e tij kur braktis ushtrin e sulltanit, Skenderbeu tenton te kthehet permes kosoves ne Krujë mirepo Despoti serbë(despot= do thote zotshpije, gospodar qe ishte edhe term si vasal i sulltanit) tenton te pengoje kalimin e tij neper kosove atehere Skenderbeu hidherohet dhe i ve zjarrin disa keshtjellave serbe deri ne Rashkë poashtu e debone popullesine serbe neper male dhe merre me vete nje sasi te madhe ari qe i takonte despotit serbe...i cili menjehere ankohet tek dhendrri i tij sulltan Murati, dhe tani ky del ne mbeshtetje te despotit duke i shtruar kushte Skenderbeut se poqese nuk ia kthen kete pasuri despotit ai do e sulmonte.

Kreks ketu ne kete tekst po i shoh disa risi!?
Cili burim e thot qe Skenderberu u dergua ne Kosove dhe se bente lojera ne Novoberde me ushtaret? A ke ndonje burim dokument apo roman historik?

Gjithe te mirat

[Gordon Freeman]

Te gjithe pasuesit e krishtit ne bote ,e veqanerisht nder shqipetare kane gjake arab, bazuar ne faktin se Krishti vete ishte arab!!!

definitivisht ke pordh n`tegëll

[Kreksi]

Kreks ketu ne kete tekst po i shoh disa risi!?
Cili burim e thot qe Skenderberu u dergua ne Kosove dhe se bente lojera ne Novoberde me ushtaret? A ke ndonje burim dokument apo roman historik?

Gjithe te mirat

Jo, nuk jane romane por libra nga autor francez si Lamartine ne librin "Hist. e turqve" gati i nje stili te hammer por edhe me detaje shume interresante per Skenderbeun dhe betejen e Kosoves te paren dh te dyten...çka edhe me habisin historianet tane poashtu edhe antaret e forumit se asnjeri nuk i kushton rendesi "betejes se dyte te Kosoves te vitit 1448....

Me interesante eshte se edhe emri i kosoves menjehere pas kesaj beteje te humbur nga Huniadi fillon te perhapet dhe ku autoret e historianet fillojne te citojne emrin kosovë duke e ngatrruar kete emer me nje qytez te ngjajshme ne hungari qe quhej Kaçove...po nejse flasim tjeter here per kete qeshtje...

Se besoj se autori farncez e ka romansuar kete epizod te Skenderbeut si kapiten i derguar ne Misie(kosovë) Mysie qe ne kohen romake quhej Moesia, nga bizanti Mysie, e rralle here Dardani ne kete periudh...

[Kreksi]

Kreks ketu ne kete tekst po i shoh disa risi!?
Cili burim e thot qe Skenderberu u dergua ne Kosove dhe se bente lojera ne Novoberde me ushtaret? A ke ndonje burim dokument apo roman historik?

Gjithe te mirat

Jaques laverdin ka marrur shume citime tek Barleti ku me vone edhe Lamartine i citon por me gjeresishte.

Skenderbeu ishte derguar si kapiten ne kosove si mbikqyres ndaj despotit serbe brankoviç dhe ne nje rast e mund despotin dhe ia merr te gjitha keshtjellat e me kete rast pushton Novobrden pa urdhrin e sulltanit dhe organizon turnir ne dyluftime si me kuaj dhe diciplina tjera.
Kur e lexojmi me vone letren e sulltan Muratit e kuptojmi se Skenderbeu i kishte acaruar grindjet me sulltanin qe ishte edhe dhendrri i despotit serbe, ne letren qe i dergon Skenderbeut ai kerkon qe ti kthehet ari dhe pasuria qe i kishte grabitur despotit kur ishte me detyre ne kosove ne Novomonte para se te arratisej me 1443 per ne Krujë...

Barletin nuk e kam lexuar te terin, kam lexuar pjes te ndara, qysh moti, per ata qe e kane versionin ne shqipe me siguri se do e gjejne edhe kete epizod ku Skenderbeu ka mbajtur turnire....

Se besoj se laverdin dhe klamartin te kene çpikur kete epizod pa patur dikund mbeshtetje.



shendet

[Humanisti]

Vepren e Marin Barletit "Vita et Gestis Scanderbegi, Epirotarum Princepis" e kam lexuar Kreks dhe studjuar, sa i perket ardhjes se Skenderbeut perveq Nishit dhe Dibres spermend gje, per Betejen e II te Kosoves flet por e ngaterron me betejen e Varnes 1444 ne disa segmente psh. ku flet per takimin e ushtrise hungareze dhe polake ne malet e Drenices ne Qyqavic. dhe per shkretimin e pasurive te Brankoviqit.

Gjera tjera jo, por, por, ndoshta, libri origjinal ne latinisht dhe qe daton ne vitin 1510/12 qe ruhet ne bib. e Kosoves dhe te Tiranes ndoshta ato i kan keto shtojca, pasiqe Lamartin duhet ti kete lexuar diku keto gjera dhe smund ti ket imagjinuar bash leht.

[Kreksi]

Vepren e Marin Barletit "Vita et Gestis Scanderbegi, Epirotarum Princepis" e kam lexuar Kreks dhe studjuar, sa i perket ardhjes se Skenderbeut perveq Nishit dhe Dibres spermend gje, per Betejen e II te Kosoves flet por e ngaterron me betejen e Varnes 1444 ne disa segmente psh. ku flet per takimin e ushtrise hungareze dhe polake ne malet e Drenices ne Qyqavic. dhe per shkretimin e pasurive te Brankoviqit.

Gjera tjera jo, por, por, ndoshta, libri origjinal ne latinisht dhe qe daton ne vitin 1510/12 qe ruhet ne bib. e Kosoves dhe te Tiranes ndoshta ato i kan keto shtojca, pasiqe Lamartin duhet ti kete lexuar diku keto gjera dhe smund ti ket imagjinuar bash leht.

Njashtu edhe une mendoj, historianet me emer te madh si Laverdin, Volter e Lamartin kan pasur njohuri te madhe para se te shkruajn per Skenderbeun.

Sipas Laverdin, Skenderbeu dy here ishte ne mision ne Mysie(Kosovë dhe Rascie) qe i quanin ne kete kohe vetem me kete emer nen bashkimin e tre popujve; Tribalienve, Rascienve dhe Servienve qe u krijua empiri serbë.

Skenderbeu dergohet si kapiten me 5000 ushtar te tij te zgjedhur para betejes se Nishit per te mbikqyr sjelljet e despotit serbë dhe kthehet triumfalishte ne Andrinopoje.
Para betejes se Nishit me 1443 Skenderbeu perseri kthehet ne Mysie dhe me kete rast bene kerdi ndaj despotit(gjorgj brankoviçit) ku ia pushton disa keshtjella si dhe i merr shume pasuri ne flori ku menjehere despoti ankohet tek Murati II qe kishte te motren apo te bijen e tij ?
Sipas te dhenave tjera edhe ky Gjorgji ishte rritur si femij ne pallatin e Sulltanit....
pra ishte ne mes fes krishtiane e islame.

P.S: Eshte nje dorshkrim interesant qe mban titullin "Libri i Skenderbeut" per ndertime fortifikatash e mjeteve tjera te luftes ne nje biblioteke, qe si duket Robert Elsi ka te dhena per te...por edhe profesoret tane...me siguri eshte ruajtur nga djali i Skenderbeut por ndoshta i punuar nga italianet sipas planeve dhe udhzimeve te Skenderbeut.


The great-ducal library in Weimar preserves the name sounds" Books Scanderbeg", a very curious manuscript on parchment, three hundred and twenty-tinq sheets, decorated on both sides of figures in ink Cliine. The first part represents machines and inventions of war, bridges, mills, marches, mixed, belonging to the fifteenth century, the second part, certainly later, offers scenes from the private and public life, professions, games, illness, feasts. This manuscript is said to have been duiint! Jean Castriot by Ferdinand of Aragon. Nevertheless, it is important for understanding the uses of time.

http://www.google.com/books?pg=PA93&...fr&output=text

[RIKKI]

Sipas librit "Xhemajl Abria" Skenderbeu ishte fis Kastrat dhe ishte nga Drenica.

[Kreksi]

[PresidenT.]

Per skenderbeun se mohon kerkush qe ka qen strateg i fort, amo aj ka luftu me sulltanin per arsye personale Hakmarje e shumica thojn qe per komb Shiqiptar ka luftu...PO KU KA PAS KOMB ATHER???.!


po e citoj se cfar thot Oliver Schmit nje historian Austriak ne librin e tij per skenderbeun...


Mendoj se zbulimi më i rëndësishëm, në pikëpamje burimore, është motivi i vërtetë i veprimit të Skënderbeut, që ishte gjakmarrja. Kemi në duar tani një dokument të ri nga arkivat e Milanos, i cili tregon se sulltan Murati II ka pasë vrarë të atin e Skënderbeut, Ivanin, dhe se Skënderbeu ishte pjesë e një përbetimi që çoi në vrasjen e vëllait të madh të Mehmetit II, Alaedin Ali Çelebiut, e pra ky e pra ky motiv, gjakmarrja si shtysë personale e Skënderbeut, është një e re.