Konferenca “Teologjia Orthodhokse moderne: Vizioni dhe Perspektivat”
Bukuresht 9 - 12.11.2003
KONTRIBUTI ORTHODHOKS NE ÇESHTJE THEMELORE BOTERORE
- Shënime duke iu referuar mendimit të At Dumitru Staniloae -
nga Kryepiskopi i Tiranës, Durrësit dhe i gjithë Shqipërisë
Prof. Dr. Anastasi
“Theologjia e së nesërmes - po e filloj me një thënie të At Staniloae - duhet të jetë e hapur ndaj realitetit historik dhe mondan, por njëkohësisht duhet të jetë shpirtërore. Ajo duhet t’i ndihmojë të gjithë të krishterët për të bërë të tyre një spiritualitet të ri, në raport të drejtë edhe ndaj përmasave mbarëbotërore të shkencës dhe teknologjisë, edhe ndaj bashkësisë botërore njerëzore”.
Natyrisht, shumë kundërshtojnë duke pëshpëritur se, për Kishat e ndryshme Orthodhokse Autoqefale, të cilat përballojnë aq shumë probleme me karakter lokal, marrja me çështjet mbarëbotërore, qoftë dhe teorikisht, përbën luks.
Përgjigjja ndaj këtij objeksioni është e dyfishtë: Së pari, asnjë vend nuk rron i mbyllur hermetikisht, i izoluar nga problemet e mëdha, me të cilat përballet bota moderne. Çdo komb ndikohet, direkt apo indirekt, nga ato. Çdo bashkësi njerëzore është pjesë e mbarë njerëzimit dhe, me teknologjinë moderne dhe zhvillimet ekonomike, varësia e ndërsjelltë e popujve është një fakt i padiskutueshëm.
Së dyti, teologjia orthodhokse, si teologji e Kishës, “e cila është trupi i Tij (i Krishtit), përmbushja e atij që përmbush çdo gjë në gjithçka” (Efes. 1:23), me interesimin e saj përfshin ecjen dhe preokupimin e mbarë gjinisë njerëzore. Kufizimi në një shpresëtari private ose edhe kombëtare, do të ishte mohim i rolit dhe i përgjegjësisë së saj. Kjo do t’u shërbente atyre, që me strategjinë e tyre kërkojnë ta mënjanojnë Kishën nga jeta.
Në një referat të shkurtër, sigurisht, nuk mund të prekësh tërë gamën e problemeve mbarëbotërore. Do të kufizohem të kujtoj në mënyrë indikative disa nga këto probleme, duke theksuar në vazhdim disa pika, për të cilat mendoj që ne Orthodhoksët duhet të tregojmë kujdes në përballimin e kushteve të reja botërore.
1. Po e nis me një çështje, që është veçanërisht e lidhur me Bukureshtin. Në vitin 1974 në këtë qytet u organizua nga seksioni “Kisha dhe Shoqëria” i Këshillit Botëror të Kishave, një konferencë me rëndësi, e cila ndikoi në zhvillimet e mëtejshme lidhur me çështjet ambjentaliste. Në të morën pjesë shkencëtarë (ekonomistë, përfaqësues të shkencave natyrore dhe teologë), të cilët diskutuan mbi pasojat e studimit “Limite për zhvillimin” (Limits to Growth), që kishte dalë në qarkullim pak kohë më parë. Konferenca e Bukureshtit solli nocionin e jetëgjatësisë (sustainability), idenë e një zhvillimi që mund të eci vetë për një kohë të gjatë, nga ana ekonomike dhe mjedisore. Ky propozim më pas zuri një vend qendror në kërkimet ndërkombëtare përkatëse.
Ndalesa tjetër e rëndësishme ka qenë konferenca e organizuar nga Programi “Drejtësi, paqe dhe integritet i krijesës”, në Granvollen të Norvegjisë, në vitin 1988. Në këtë takim, zëri i Orthodhoksëve ka qenë përcaktues në zgjerimin e tezave teologjike dhe biblike. Konkluzionet e saj ndihmuan më gjerë familjen e krishterë për të kuptuar rëndësinë jetike të pikëpamjeve teologjike orthodhokse lidhur me mjedisin natyror. Që në fillim të dhjetëvjeçarit 1990, Tërëshenjtëria e Tij Patriarku Ekumenik Vartholomeu ndërmori një sërë nismash për thellimin e mëtejshëm teologjik në studimin e problemeve ekologjike dhe në sensibilizimin e opinionit publik.
2. Në dekorin e ri që krijon zhvillimi ekonomik botëror, tepër tragjik del në pah skandali i varfërisë. Gjatë vitit që mbyllet, pothuajse gjysma e njerëzimit ka jetuar me më pak se dy dollarë në ditë, ndërsa mbi 800 milionë njerëz vuajnë nga pamjaftueshmëria e theksuar e të ushqyerit. Skamja nuk kufizohet vetëm në mungesën e ushqimeve, por përfshin edhe privimin nga të mirat e dijes. Analfabetët përbëjnë 70 % të popullsisë së botës.
Problemi i varfërisë merr gjithnjë e më shumë përmasa edhe më komplekse, të cilat i komplikojnë më tepër pikëpamjet ekonomiko-politike dhe praktikat e të fuqishmëve. Skamja çon në poshtërimin e dinjitetit të personit njerëzor. Fakt ky me rëndësi kryesisht shpirtërore, që nuk mund t’i lërë indiferentë të krishterët nëpër botë. Në ritmet e sotme të përhapjes shumë të shpejtë të informacioneve, nuk mund të pretendojmë se po injorojmë shtrirjen tepër të madhe të varfërisë në planetin tonë. Dhe, sigurisht, askush nuk ka më të drejtë të thotë “nuk më preokupon kjo çështje”.
Ndaj dy çështjeve botërore që përmendëm, qëndrimi i të krishterëve është i qartë dhe unik. Por, ka dy çështje të tjera, në përballimin e të cilave vërehen mendime të diferencuara.
3. I pari është globalizimi i shumëdiskutuar. Ky term përdoret nga palë të ndryshme me ngjyrime të larmishme kuptimore. Por, përgjithësisht, pranohet se ky proces, që përshpejtohet me zhvillimin e vazhdueshëm të teknologjisë, ka ndikime edhe pozitive, edhe negative. Ndikimet pozitive (p.sh. përparimi i shkencave, lëvizja shumë e shpejtë e të mirave dhe e arritjeve të reja, zhdukja e largësisë, lehtësimi i solidaritetit të popujve), si të vetëkuptueshme, nuk janë shumë të diskutuara. Ato negative (siç janë zgjerimi i hendekut midis vendeve dhe njerëzve të pasur dhe të varfër, minimi i kulturave, nënvleftësimi i identitetit të njerëzve dhe popujve, nxitja e kolonializmit të një forme të re), natyrisht, shqetësojnë më shumë dhe dënohen me shprehje të ashpra, si “plaçkitje planetare”, “tregtim përgjithësues i personave dhe sendeve”etj.
Eshtë e njohur se Kisha lëviz në mënyrë dialektike brenda historisë - herë në mënyrë kundërshtuese, herë sintetizuese. Çdo përpjekje njerëzore është e brishtë dhe gjithçka mund të demonizohet - natyrisht edhe globalizimi. Por, njëkohësisht, mund dhe të rinovohet dhe të transformohet në ekumenizmin më Krishtin, me kontributin dhe praninë thelbësore të besimtarëve në ngjarjet botërore dhe jo me ndëshkimin arrogant të çdo njeriu që mendon ndryshe. Ajo që kërkohet është se si do të ndërhyjmë në këto procese në mënyrë krijuese dhe pozitive. Për të ofruar një qëndresë me kualitet, me qëllim që njerëzimi në vend që të ecë në një tip globalizimi që i shndërron popujt dhe njerëzit në një masë të vlefshme për qëllimet ekonomike të një oligarkie anonime, të luftojmë që t’i shmangemi një globalizimi mjerimi dhe dhune dhe të ecim në një globalizim solidariteti, paqeje dhe dashurie.
4. Diskutime edhe më të mëdha ka shkaktuar pjesëmarrja e Orthodhoksëve në përpjekjet e dialogut ndërfetar dhe në nismat e ndryshme për paqe mbarëbotërore. Sigurisht, për forcimin e përpjekjeve paqësore në rang botëror, të gjithë janë dakord, se imponohet kultivimi i një klime të butë ndërmjet pasuesve të feve të ndryshme. Një paqe mbarëbotërore afatgjatë nuk mund të realizohet pa paqen ndërmjet besimeve fetare.
Natyrisht, në dialogët ndërkristianë dhe ndërfetarë, nuk kemi për të mohuar identitetin tonë. Ajo që kërkohet mbetet se si mund të punosh esencialisht, duke marrë frymëzim nga bindjet e tua fetare, për bashkëjetesën paqësore ndërmjet njerëzve dhe popujve në botën e sotme. Në Shqipëri, një vend ku tradicionalisht myslimanët përbëjnë shumicën, përveç dialogëve akademikë, kemi zbuluar vlerën e “dialogut të përditshëm të jetës”. Madje, rëndësinë e heshtjes, me një bashkudhëtim plot dashuri në problemet e përbashkëta të jetës dhe të vdekjes. Gjithsesi, kontributi i Orthodhoksëve në takimet ndërfetare është tashmë tepër i rëndësishëm dhe duhet të vazhdojë, edhe në vitet që vijnë, me seriozitet dhe durim.
Lista e problemeve që përballon bota moderne është shumë e gjatë. Po kujtoj disa nga këto probleme: Pluralizmi - racor, kulturor, fetar - që zhvillohet krahas uniformitetit që sjell globalizimi ekonomik; tërësia e dilemave që krijon bioteknologjia moderne; mundësitë dhe rreziqet nga mënyrat e reja të komunikimit, pasojat kulturore dhe shpirtërore të revolucionit elektronik në përcjelljen e lajmeve, teknofilia dhe teknofobia, kuadri i ri i informimit dhe i përhapjes së ideve nëpërmjet Internetit, ku kombinohet fjala, figura, lëvizja etj.
B
Përderisa bëjmë pjesë, sipas vetëndërgjegjësimit tonë, në “një Kishë të shenjtë, të përgjithshme dhe apostolike”, kemi dukshëm detyrimin për t’u interesuar për ecurinë e mbarë botës dhe të kontribuojmë, në masën e mundësive tona, në zbërthimin e problemeve dhe, sa është e mundur, në një propozim zgjidhjesh. Veç kësaj, preokupimi teologjik me perspektivë mbarëbotëroren, ndihmon në përballimin e drejtë edhe të problemeve në nivel vendor. Spiritualiteti orthodhoks i hap tejpërtej horizontin besimtarit. Siç konfirmon Shën Grigor Pallamai, njeriu që ndriçohet nga drita e pakrijuar përqafon brenda tij mbarë krijesën dhe fiton dashurinë e përsosur.
1. Sot ekziston një përshtypje e përgjithshme se teologjia orthodhokse duhet të shtrijë horizontet e saj edhe tek problemet e njerëzimit si tërësi. Dhe duke vlerësuar traditën e Etërve të Shenjtë, të ofrojë baza dhe ide teologjike të reja për të përballuar problemet botërore që dalin. Udhërrëfyes për këtë përpjekje është shembulli i At Staniloae, i cili studioi Shën Grigor Pallamain
dhe Etër të tjerë, në mënyrë krijuese dhe me interes për mbarë globin. Që t’i referohem përsëri një shprehjeje të tij, teologjia orthodhokse duhet të jetë “një teologji që interesohet të ofrojë themele gjithnjë e më të thella për bashkëpunimin njerëzor dhe në shërbim të të gjithë gjinisë njerëzore”.
2. Mendimi teologjik, i cili përqafon mbarë botën, është koha që të përcillet si duhet edhe tek grigja orthodhokse, që të ndikojë në mentalitetin dhe sjelljen e saj. Kërkohet që të informojmë drejt organizmin kishtar dhe të ndihmojmë besimtarët orthodhoksë për të ndjekur gjithçka ndodh, si në nivel lokal ashtu dhe në atë mbarëbotëror. Problemet e rëndësishme botërore i kanë rrënjët e tyre në kushtet vendore. Përballimi thelbësor i tyre fillon në rrethin e ngushtë të vendit tonë, që interesimi ynë të shtrihet në rrethe më të gjera në mbarë rruzullin...
3. Për rëndësinë e jetës liturgjike është folur gjatë. Këtë çast do të doja të theksoja nevojën e përjetimit të Liturgjisë Hyjnore në konsekuencat dhe përmasat e saj botërore. Nuk lejohet që Kisha të jetë një bashkësi e fortifikuar, e izoluar. Ajo ekziston dhe lutet “në favor të mbarë botës”. Ofron Eukaristinë e saj kryesore “për mbarë rruzullin”. Liturgjia e Kishës e ngre të gjithë botën drejt Perëndisë...
Një pozicion i tillë i ndërgjegjshëm nga ana kishtare ndihmon në përballimin e drejtë të problemeve që dalin në hapësirën e Pemantikës Orthodhokse. Duhet të pohoj se vendime kritike, që u desh të merreshin në Kishën krejt të rrënuar të Shqipërisë, u mbështetën në një preokupim teologjik, siç ishte gatishmëria ndaj të papriturës, që u shfaq nga valët e refugjatëve nga Kosova.
4. Ajo që mbetet problem kardinal për njeriun është pyetja për kuptimin e jetës, dëshira për kapërcimin e vdekjes, për lartësim shpirtëror. Shpirti i njeriut - në çdo vend dhe kohë që lëviz - kërkon Qenien e qenësishme, pa të Cilin ekzistenca njerëzore nuk përmbushet. Kemi të bëjmë me një nevojë mbarënjerëzore. Edhe Orthodhoksia ka përgjegjësi shumë të madhe që t’i përgjigjet këtij kërkimi ekzistencial, në një veprimtari apostolike mbarëbotërore. Që të shtrihet në çdo cep të tokës, “në të gjitha kombet”, prania e komunitetit Eukaristik të besimtarëve - që përjeton shpëtimin nga prishja dhe shpall se Mbretëria e Perëndisë ka ardhur dhe po vjen.
...Kërkohet bashkëpunimi i ngushtë dhe bashkudhëtimi harmonik i të gjithë Orthodhoksëve kudo në botë. Me gjithë përputhjen tonë në nivelin teologjik, se bëjmë pjesë në një Kishë, shpesh në praktikë vazhdojmë të mbetemi të izoluar dhe të plogësht. Sigurisht, mjaft përpjekje janë bërë në dhjetëvjeçarët e fundit me iniciativën e Patriarkanës Ekumenike dhe me pjesëmarrjen e të gjitha Kishave Orthodhokse Autoqefale. Ashtu si dhe me konferenca të ndryshme teologjike të Fakulteteve Teologjike, si kjo e tanishmja. Por, vazhdimi ka qenë anemik. Për probleme botërore bazë, ne Orthodhoksët merremi në mënyrë fragmentare, në kuadrin e bisedimeve të kryera në organizmat ndërkristiane. Edhe ky është një progres, por i pamjaftueshëm. Ekzistojnë mundësi më të mëdha të preokupimit të përbashkët, të veprimtarisë së përbashkët, të “dëshmisë” së përbashkët, dhe duhet të mendojmë për krijimin e organizmave të posaçëm mbarorthodhoksë.
5. Në diskutimet dhe propozimet për përballimin e problemeve ndërkombëtare, protagonistë zakonisht janë agnosticistë intelektualë, të cilët monopolizojnë diskutimet dhe vendimet ndërkombëtare. Eshtë e nevojshme që të përforcojmë praninë dhe zërin orthodhoks. Këtu gjendet një mision i veçantë i laikëve - shkencëtarë, afaristë, artistë - që zhvillojnë aktivitetin e tyre në mjedise ndërkombëtare. Imponohet që të fuqizohet pjesëmarrja e tyre aktive në konferenca shkencore, kulturore, politike, duke patur si perspektivë përcjelljen e vizionit dhe të fuqisë së Orthodhoksisë në brumosjet e sotme botërore. Teologjia, duke frymëzuar tërë organizmin kishtar, në të kaluarën ka krijuar kulturën.
At Staniloae në mënyrë të goditur, ka theksuar: “Problemi më i rëndësishëm për teologjinë e nesërme Orthodhokse do të jetë që të pajtojë vizionin botëror të Etërve me një vizion që zhvillohet nga rezultatet e shkencave natyrore”. Shkenca zbulon sekrete të reja, jep përgjigje të reja dhe vë pikëpyetje të reja, ndërsa teknologjia sot krijon vazhdimisht mundësi të reja ndërlidhjeje të të gjithë banorëve të tokës.
6. Së fundi, nuk duhet harruar për asnjë çast se kultivimi i shpirtit të njeriut është parakushti i solidaritetit shoqëror dhe i lartësimit shpirtëror të njerëzimit. Këtu fekondohen ide, vendime, stimuj. Në këtë fushë, kontributi i Kishës Orthodhokse - sigurisht dhe i Kishave të tjera - është përcaktues. Besimi i gjallë rrit së tepërmi respektin ndaj njeriut pranë, zhvillon dashurinë e sinqertë tej çdo limiti dhe kufizimi, duke i dhënë asaj një thellësi dhe lartësi të pakonceptueshme, duke e identifikuar me Qenien e qenësishme, Perëndinë Triadik, që zbulohet si shoqëri dashurie...
Kontributi më i madh i Kishës në problemet botërore bazë është se në gjirin e saj lindin dhe piqen njerëz të besimit ndaj Perëndisë së dashurisë, të cilët i përdorin talentet dhe mundësitë e tyre me ndjenjën e përgjegjësisë shoqërore, me dëshirë për vetësakrificë dhe dashuri pa hipokrizi ndaj të tjerëve, me aspiratë të sinqertë për drejtësi dhe paqe mbarëbotërore. Në një botë, e cila ofron shumë elemente të dashurisë, Kisha e Krishtit përbën burim dashurie autentike dhe të vërtetë. Ky mbetet elementi më i fuqishëm i kontributit, si në nivel lokal ashtu dhe në atë botëror...
Krijoni Kontakt