Djathi shqiptar

[ganoid]

Prodhimi

Fabiola Çela - 14/02/2005

Djathi shqiptar, 37 milionë euro në vit

Rreth 10 -15 % e qumështit të prodhuar në Shqipëri shkon në fabrika për të realizuar rreth 10 mijë tonë djath ose rreth 4 kg djath në vit për frymë. Tregu i djathit llogaritet kështu në rreth 45 milionë euro në vit


Tradita shqiptare e djathit
Në vitet ’30, djathi shqiptar krahasohej me atë zviceran
Sipas të dhënave historike, prodhimi i djathit cilësor ka qenë traditë e fortë në Shqipëri. Sipas vjetarit statistikor të vitit 1920, ka pasur eksporte të rëndësishme shqiptare të djathit në SHBA dhe Britani të Madhe. Gjiza eksportohej kryesisht në Egjipt ndërsa gjalpi ka qenë një produkt i rëndësishëm dhe shqiptarët kishin një pozicion të vlerësuar në tregun grek dhe atë turk. Eksportet shqiptare të djathit vlerësoheshin për faktin se ishin të lira dhe njëkohësisht ishte me cilësi të njejtë me djathin zviceran.
Eksportet shqiptare të djathit në SHBA arritën deri në 1 mijë tonë në vit. Eksportet shqiptare në total arritën deri në 12 milionë franga ari në vitin 1932, nga vetëm 2 milionë që kishin qenë në vitin 1920. Por pas krizës së madhe botërore, SHBA-ja dhe Britania e Madhe vendosën barriera tregtare për mallrat e importit dhe djathi shqiptar humbi dy tregje të rëndësishme. Në të njejtën kohë, sipas historianëve, Bashkimi Sovietik hodhi në shitje me çmime dumping gjapl në të gjithë Ballkanin dhe Turqi, për të përmirësuar pozicionin e saj të jashtëm valutor. Kjo gjë solli daljen e gjalpit shqiptar nga tregu i Greqisë dhe Turqisë dhe eksportet shqiptare ranë në vetëm 3 milionë franga në vitin 1923.


Beteja europiane për djathin feta
Djathi feta është një produkt i rallë dhe i shtrenjtë në tregun e Bashkimit Europian. Ai karakterizohet nga fakti se prodhohet me anë qumështit të bagëtive të imta, dhi dhe dele.
Në vitin 2001, Greqia kërkoi në kuadër të Bashkimit Europian, Greqia kërkoi që emri “djath feta” të jetë një lloj monopoli i prodhuesve dhe eksportuesve grekë, nën justifikimin se një djath i tillë prodhohet vetëm në këtë vend. Natyrisht, vendet e pasura rallëherë marrin mundimin të prodhojnë sasi të konsiderueshme në terma tregtarë të këtij djathi, për shkak të kompleksitetit të mjeljes së bagëtive të imta dhe grumbullimit të lëndës së parë. Por Danimarka e kundërshtoi kërkesën e Greqisë, pasi edhe ky vend prodhonte disa variatete të djathit feta. Në bejetën gjyqësore fitoi Greqia. Beteja greke për këtë djath tregon rëndësinë e tij tregtare.
Shqipëria prodhon çdo vit rreth 65 mijë tonë qumësht deleje dhe rreth 55 mijë tonë qumësht dhije. Pra rreth 12 % e qumështit të prodhuar në Shqipëri vjen nga bagëtitë e imta. Një pjesë e këtij qumështi bëhet djathë veçanërisht në krahinat e jugut. Problemi është se deri tani nuk ka ndonjë përpjekje serioze për të marketizuar këtë produkt të rallë dhe interesant, si në tregun e vendit, ashtu edhe për eksport.



Prodhimi i djathit rritet me 9.2 %


Prodhimi i qumështit
* Gjatë vitit të kaluar, u prodhuan 1.1 milionë tonë qumësht me rritje 4 % kundrejt vitit 2003
* Rreth 10-15 % e qumështit dërgohet në fabrika për prodhim djathi apo gjize
* Prodhimi i djathit në nëntëmujorin 2004 vlerësohet me 10.600 tonë, 9.2 % më shumë se nëntëmujori 2003
* Gjatë vitit 2003 u importuan 8 milionë euro djath dhe 26 milionë euro qumësht i përpunuar




Prodhimit i djathit në vend për nëntëmujorin e vitit 2004 arriti në 10 600 tonë, ose 9.2 % më shumë sesa e njejta periudhë e vitit të kaluar. Sipas të dhënave nga Drejtoria e Agropërpunimit në Ministrinë e Bujqësisë dhe Ushqimit, për 9-mujorin e vitit 2004 është prodhuar 10 600 tonë djathë, duke shënuar një rritje të papërfillshme, krahasuar kjo me 9-mujorin e vitit 2003, kur prodhimi i djathit në vend ishte 9 700 tonë.


Konsumi i djathit, veçanërisht vendas
Sipas të dhënave të vitit 2003, importi i djathit në Shqipëri arriti në 8 milionë euro, pak më i lartë se në vitin 2002. Vlera e djathit vendas në dalje nga baxhot apo fabrikat llogaritet në rreth 37 milionë euro në vit. Rreth 20 % e tregut të djathit vjen nga importi ndërsa 80 % është prodhim vendas. Potenciali vendas për prodhim djathi është shumë i madh, kundrejt prodhimit të lartë të qumështit si dhe rikrijimit të traditës së prodhimit të djathit me metoda tradicionale. Por problem mbetet rrjeti i papërshtatshëm i grumbullimit të qumështit si dhe fakti se fabrikat e djathit në shumë raste pëlqejnë të punojnë me qumësht pluhur të importuar për shkak të kostos së lirë. Duke qenë se Bashkimi Europian e subvencionon eksportin e qumështit, edhe fabrikat shqiptare e kanë më të lehtë ta importojnë atë. Sipas të dhënave të Acit, për vitin 2003 janë importuar rreth 26.3 milionë euro qumësht.
Sipas specialistëve të kësaj drejtorie, edhe pse kemi një mbiprodhim të qumështit në vend, përsëri importojmë qumësht si dhe nënproduktet e tij, të cilat janë të subvencionuara nga Bashkimi Europian. Kështu, sipas të dhënave nga Drejtoria e Agropërpunimit, për vitin 2004 prodhimi i qumështit është 1 milion e 100 mijë tonë, duke shënuar një rritje fare të lehtë krahasuar me vitin 2003, kur prodhimi i qumështit ishte 1 milon e 60 mijë tonë. Por, pavarësisht prodhimit të madh, sasia e qumështit që shkon për t’u përpunuar në fabrika është shumë e vogël. Sipas specialistëve, vetëm 10 deri në 15 për qind e tij përpunohet. Sipas tyre, një ndër faktorët që ndikon në përpunimin e një sasie kaq të vogël qumështi është mosinteresimi nga ana e fermerëve për të shitur produktin e tyre në këto punishte apo fabrika të përpunimit të qumështit. Kjo pasi çmimi është goxha më i ulët se sa shitja që i bëhet direkt konsumatorit. Kjo ka bërë që nevojat e tregut vendas të plotësohen nga prodhimet e importit. Ndërkohë që sipas menaxherit të projektit gjerman GTZ, Ismail Beka, mënyra më e mirë për të ndaluar importin e këtyre produkteve do të ishte përpunimi në sasi më të mëdha të qumështit për të siguruar këto prodhime nga vendi. Sipas tij, aktualisht pjesa më e madhe e qumështit për konsum edhe në tregjet e qyteteve të mëdha pra në zonat urbane duke përfshirë këtu edhe Tiranën, bëhet direkt në ambalazhe plastike. Kjo krijon një shans dhe konkurrencë vetëm nga fermerët e zonave të përafërta me tregjet ose e disave në zonat kryesisht Lushnje e Fier që grumbullojnë qumësht dhe e shesin direkt në treg. Fermerët e afërt me tregun në këtë mënyrë sigurojnë një çmim shumë të mirë duke e shitur në këtë mënyrë. Por, megjithatë, sipas Bekës, ky është një biznes i përkohshëm. Vendosja e normave në treg do t’i largojë ato shpejt nga ky biznes. Sipas tij, është shumë e nevojshme financimi i fabrikave të reja për përpunimin e qumështit dhe nënprodukteve të tij, kjo pasi një pjesë e mirë e konsumatorëve preferon të përdorë qumësht të pasterizuar ose i trajtuar termikisht, si dhe më të sigurtë nga ana e kushteve higjieno-sanitare.