Të Drejtat e Njeriut në Islam

Me emrin e Allahut, Bamirësit të Përgjithshëm, Mëshiruesit.

O njerëz! Ne ju kemi krijuar ju prej një mashkulli e një femre, dhe ju kemi bërë popuj e fise, që ta njihni njëri-tjetrin. Më fisniku tek All-llahu, është ai, që më së shumti i ruhet Atij…” (el-Huxhurat, 13)

”Njerëzit janë të barabartë, si dhëmbët në krehrin e endësit, nuk ka përparësi të arabit ndaj joarabit. Dhe as të të bardhit ndaj të ziut”. (Muhammedi a.s.)


Në kohën kur njerëzit kishin falsifikuar dhe ndryshuar me-sa*zhin dhe librat e Zotit (Tevratin dhe Inxhilin), duke sajuar besime të reja dhe duke braktisur Islamin burimor; në kohën kur bota ishte mbretëri e territ dhe injorancës, kur njerëzimi jetonte në gje*ndje barbare; kur dy mbretëritë më të mëdha, Irani dhe Bizanti, jetonin nën pushtetin e tiranisë, të klasës së privilegjuar dhe të diskriminimit; kur Evropa ishte pre e barbarëve dhe jetonte në errësirë, kurse Amerika ishte ende e pazbuluar dhe banohej nga njerëz gjysmë të egër, All-llahu i Madhëruar, nëpërmjet Muham*medit a.s., shpalli Islamin.

Islami, i cili përbën hallkën e fundit në zinxhirin e fesë hyjnore, na mëson se njeriu është qenia më me vlerë e gjithësisë.

Ai është një krijesë e veçantë, të cilën e ka dalluar i Madhi Zot kundrejt krijesave të tjera. Duke u nisur nga ky botëkuptim islam, duhen parë edhe të drejtat e njeriut dhe obligimet e tij ndaj Krijuesit, universit dhe shoqërisë. Në mësimet e Islamit merren parasysh të gjitha nevojat e njeriut dhe jepen udhëzime të shumta e të përsosura për secilin rast. Ky është një element, të cilin nuk mund ta gjejmë në legjislaturat e tjera.

Sistemi islam i legjislaturës, u qaset problemeve nga një kënd i gjerë, duke u bazuar në njohjen e shpirtit të njeriut, në njohjen e ndjenjave dhe prirjeve të tij, në njohjen e jetës së njeriut, duke marrë parasysh nevojat dhe ndryshimet e tij, duke krijuar lidhje organike mes vlerave fetare dhe morale.

Natyra njerëzore, njeriut i është dhuruar nga Zoti. Njeriu lind i lirë, por megjithatë gjithkund është nën pranga. Të drejtat e njeriut në Islam janë të rrënjosura thellë në të kuptuarit se Zoti dhe vetëm Zoti, është autor i Ligjit, dhe se Ai është burim i të gji*tha të drejtave njerëzore.

Për të kuptuar largpamësinë e të drejtave në Islam, është e nevojshme të theksojmë se të drejtat e njeriut në Islam janë pjesë përbërëse e vizionit integral që muslimani ka ndaj Zotit, universit dhe njeriut. Kjo do të na ndihmojë që të përcaktojmë dimensionet e këtyre të drejtave, specifikën dhe ndikimin e tyre në jetën e njeriut.[1]

Raporti ndaj të drejtave të njeriut qëndron apo bie me besimin në Zotin. Ata që e mohojnë Zotin padashje, të gjitha të drejtat ia detyrojnë natyrës mëshiruese njerëzore, madje edhe kur gënjejnë vetveten me thirrjen për gjoja “të drejta natyrore”.[2]

Në Islam, vullneti individual i nënshtrohet vullnetit Hyjnor dhe ka supremaci të interesave të përgjithshëm kundruall interesave personale.

Islami kërkon që njeriu të kuptojë vendin e tij në univers dhe lidhjet e tij me Të Gjithëpushtetshmin. Ai kërkon prej tij të ku*ptojë që duhet të bëjë jetë të respektuar e të mos pranojë poshtë*rim e nënshtrim; që ai nuk është thjesht një kombinim mishi, kockash e gjaku me nevoja e dëshira vetëm materiale; dhe që ai duhet të jetë i vetëdijshëm, i lirë e krijues dhe duhet ta zotërojë veten, vullnetin dhe jetën e tij.[3]

Njeriu, që nga lindja, është i lirë dhe i barabartë me të tjerët. Të gjithë njerëzit janë lindur nga i njëjti paraardhës dhe kanë të njëjtën natyrë:

”Ju të gjithë jeni bijtë e Ademit, kurse Ademi është krijuar prej balte”[4]

Nuk mund të mohohet se njerëzit përgjithësisht dallojnë në bazë të gjuhës dhe ngjyrës, mirëpo ky ndryshim nuk ndikon në barabarësinë e tyre dhe qenësinë e njëmendtë njerëzore. Këto da*llime janë sikurse ndryshueshmëria e ngjyrave të luleve në kop*sht, ose sikurse llojllojshmëria e modeleve që përdor njeriu. Privilegjet dhe përparësitë mbi bazën e gjuhës dhe ngjyrës, të cilat kanë ekzistuar tek popuj të ndryshëm, mohohen kategori*kisht nga Islami.[5]

Islami ka parashtruar të drejta themelore universale dhe i ka dhënë njerëzimit një kod ideal për të drejtat e njeriut që para 1400 vjetësh. Qëllimi i këtyre të drejtave është të treguarit e nderit dhe dinjitetit të mbarë njerëzimit, anulimi i eksploatimit, shtypjes dhe padrejtësisë.

Korpusi i të drejtave të njeriut do të jetë stabil vetëm po qe se të drejtat fundamentale kuptohen në pajtim me pikëpamjen islame si të drejta që nuk i krijon njeriu, por thjesht i zbuloi dhe i pranoi si përherë ekzistuese.[6]

Islami të drejtat e njeriut i ka sanksionuar me ligj, dhe ka si*guruar mbrojtjen e tyre duke proklamuar se njeriu gëzon të drejta të patjetërsueshme dhe detyra të obligueshme, pa marrë parasysh gjendjen dhe pozitën e tij, për vetë faktin e të qenit njeri.[7]

Kur flasim për të drejtat e njeriut në Islam, nënkuptojmë ato të drejta që njeriut i janë dhënë dhe i janë dhuruar nga Zoti me vetë aktin e krijimit. Përderisa të gjithë njerëzit janë të barabartë në parim, Islami nuk pranon që individë të caktuar të trajtohen në mënyrë të ndryshme nga të tjerët. Është e njohur thënia e Umerit të Madh r.a., që i tha valiut të Egjiptit, Amr ibn Asit, pasi i biri i tij kishte goditur një egjiptian gjatë një kalërimi: ”Që kur i skllavëroni njerëzit, sa kohë që nënat e tyre i lindin të lirë! “ [8]

Islami nuk beson se ka grupe e klasa të caktuara, që janë lind*ur për të qenë të nënshtruara, e grupe e klasa të tjera, që janë lind*ur vetëm për të sunduar.

Për muslimanët, çdo e drejtë duhet t’i kthehet burimit hyjnor - Kur’anit apo Synetit të Pejgamberit a.s. E drejta islame është tipi*ke në insistimin se të drejtat themelore nuk mund t’i përcaktojë njeriu, por vetëm mund të kontribuojë për ndriçimin e tyre.[9]

Të drejtat e përpiluara, nga ligjvënësit ose kuvendet e ndrysh*me ligjvënëse, mund të flaken, ashtu sikurse edhe janë miratuar. Ndërkaq, të drejtat që janë dhënë nga Zoti, nuk mund t’i hedhë poshtë ose t’i flakë asnjë individ apo çfarëdo institucioni qoftë![10]

Të drejtat janë të patjetërsueshme vetëm nëse janë të vetëve*tishme, dhe s’janë vullnet i monarkut, i parlamentit apo i klasës, me një fjalë, nëse janë dhunti e Zotit, nëse kanë lindur dhe janë krijuar me njeriun. Ato janë një aspekt i dinjitetit njerëzor dhe, si të tilla, ato mbijetojnë kohën, kushtet e historinë dhe shkojnë deri tek akti i Krijimit.[11]

Kartat, proklamatat dhe rezolutat e përpiluara e të aprovuara nga njerëzit, nuk mund të krahasohen me të drejtat e sanksionuara nga Zoti. Të parat nuk e kanë fuqinë e duhur obliguese, ndërkaq të dytat janë pjesë e pandashme e besimit islam.

Të drejtat e tij janë me kuptim material dhe me kuptim shpi*rtëror. Të gjitha të drejtat përgjithësisht kanë të bëjnë me dinjite*tin e njeriut, ku strumbullar, pas të drejtës për jetën, janë e drejta e barazisë dhe e lirisë. Këto janë dy të drejta të natyrshme të nje*riut, sepse janë të pandashme nga vetë natyra e tij. Nga e drejta për jetë rezulton e drejta e ruajtjes së dinjitetit njerëzor. Jeta është ndijim dhe përjetim material i personalitetit të njeriut, kurse di*njiteti është ndijim shpirtëror i tij.[12]

Bota perëndimore mburret me historinë e të drejtave të nje*riut. Ajo pohon zëshëm se koncepti i parë i të drejtave elementare të njeriut rrjedh nga Magna Carta e Britanisë. Shkurtimisht, histo*riku i të drejtave të njeriut është:

1. Karta e Madhe e Lirive (Magna Charta Libertatum), viti 1215.

2. Ligji për të Drejtat (Bill of Rights), viti 1689;

3. Deklarata Amerikane e Pavarësisë, viti 1776,

4. Deklarata Franceze për të Drejtat e Njeriut dhe Qytetarëve, viti 1789.[13]


Në Perëndim, Magna Charta, e vitit 1215, kremtohet si doku*ment i madh, i cili, me shkrim, vërteton sigurinë juridike të të gji*thë (atëbotë) ”të lirëve” dhe, po ashtu, e obligon edhe mbretin që t’u përmbahet ligjeve valide.

Muslimanët e pranojnë Kur’anin si një bazë juridike, i cili i obligon të gjithë njerëzit, pa përjashtim që t’u përmbahen dispo*zitave të dhëna prej tij dhe kjo qysh prej rreth 600 vjet para Magna Chartas. Muslimanët, jurisprudencën e tyre e kanë fituar para 1400 vjetësh, prej Allahut, me shpalljen e Kur’anit, që vlen për të gjithë njerëzit, madje, për të gjitha krijesat që ekzistojnë dhe për të gjitha kohët Ndërkaq, njerëzit në Perëndim, këto të drejta i kanë përmbledhur prej njerëzve të tjerë dhe për këtë gjë u desh të pritnin vitin 1776[14]

Formulimi i të drejtave të njeriut në qarkun kulturor perëndi*mor, rrënjët e veta i ka në një kryengritje kundër dirigjimit të plotë 1700-vjeçar kishtar dhe kundër totalitarizmit sundues auto*krat. Ndërkaq, muslimanët nuk është dashur që duke u mbështe*tur tek Zoti, të shpiknin fillimisht të drejtat e njeriut e pastaj t’i fitonin nga sunduesit. Ata, vetëm është dashur të kujdeseshin për kthimin dhe referimin në fundamentet e Islamit, që të largonin regjimet e padrejta.

Perëndimi duhet ta dijë se liritë e fituara, për shumë shekuj në Perëndim, janë të instaluara në Kur’an. Krahas lirisë, në jetën is*lame, gjithsesi hyjnë edhe një varg obligimesh ndaj Zotit dhe ba*shkësisë, të cilat paraqesin bazë për një strukturë sociale, prej së cilës kultura perëndimore-hedoniste do të mund të mësonte. [15]

Prandaj, Islami na mëson se çdo njeri, pavarësisht nga vendi, feja, ngjyra, gjinia, shtresa shoqërore, thjesht për faktin se ai është qenie njerëzore, i gëzon të drejtat e tij të patjetërsueshme.

Islami nuk bën vetëm deklarimin e të drejtave të njeriut, duke i përkufizuar si të drejta të natyrshme të tij, duke bërë rekoma*ndime deklarative për respektimin e tyre, sikurse bëjnë shumë shtete, por garanton zbatimin e tyre. Të drejtat e njeriut në Islam, nuk janë të karakterit deklarativ, por janë obligim imperativ për çdo pushtet ligjdhënës dhe pushtet ekzekutiv.[16]

Në vazhdim do të shohim se nuk ekziston kontradiktë esenci*ale ndërmjet mësimit islam dhe perëndimor për të drejtat e nje*riut.[17] Përkundrazi, Islami është sistem (komplementar) i të drejtave të njeriut.[18]

San Mak Brajd, profesor i universitetit të Dablinit, ish-minist*ër i jashtëm i Irlandës dhe ish-sekretar i përgjithshëm i komisionit ndërkombëtar për të drejtën, gjatë dialogut ndërmjet disa juristëve dhe mendimtarëve nga Evropa dhe disa dijetarëve të Arabisë Sau*dite, mbajtur në Rijad nga data 22-25 mars 1972, duke shprehur admirimin e tij për të drejtën islame, thotë: “Këtu, nga ky vend islam, duhet të proklamohen të drejtat e njeriut, e jo nga ndonjë vend tjetër. Është detyrë e dijetarëve muslimanë që t’i proklamo*jnë opinionit publik botëror, faktet e panjohura, mosnjohja e të cilave ka qenë shkak për shtrembërimin e imazhit të Islamit, muslimanëve dhe pushtetit islam.”[19]

Padyshim se është detyrë e gjithë dijetarëve muslimanë që t’i paraqesin parimet e larta morale të Islamit, qëndrimin e Islamit për barazinë e njerëzve në aspekt të dinjitetit dhe të drejtave the*melore të njeriut: “Ne me të vërtetë i kemi nderuar bijtë e Ade*m*it...” (el-Isra, 70). Duhet të paraqesim urtinë e Islamit, tolerancën e tij, aspektet e tij thellësisht humane dhe fleksibilitetin e tij, për të qëndruar përherë vital dhe për t’i përcjellë të gjitha periudhat e zhvillimeve të dobishme. Edhe ky punim i shërben këtij qëllimi. Me plot të drejtë dijetari i madh, Mevdudiu, thotë: “Besimi ynë islam, gjithnjë e më shumë, freskohet e forcohet, kur shohim se madje edhe në këtë kohë moderne, - e cila bën aq shumë zhurmë me pohimet e saj për progres dhe lumturi, - bota akoma nuk është në gjendje dhe as që do të jetë në gjendje të përpilojë ligje më të drejta e më të paanshme se ato që janë dhënë nga Islami, para 1400 (e më shumë) vjetësh”.

Në vazhdim pason Deklarata (e Kajros) për të Drejtat e Njeriut.

Deklarata Islame e të Drejtave të Njeriut

Me emrin e Allahut, Bamirësit të Përgjithshëm, Mëshiruesit.

”O njerëz! Ne ju kemi krijuar ju prej një mashkulli e një femre, dhe ju kemi bërë popuj e fise, që të njihni njëri-tjetrin. Më fisniku tek All-llahu, është ai që më së shumti i ruhet Atij. All-llahu, me të vërtetë, është shumë i dijshëm dhe i informuar mirë.” (el-Huxhurat, 13)

Vendet anëtare të Konferencës Islamike:

- Duke pasur besim të plotë tek Allahu, i Madhëruar, Krijuesi i të gjitha qenieve, Dhuruesi i të gjitha mirësive, i Cili e krijoi njeriun në formën dhe trajtën më të mirë, e nderoi duke e bërë atë mëkëmbësin e Tij në Tokë; i Cili i ka besuar njeriut të ndërtojë dhe mirëmbajë Tokën që Ai Vetë e krijoi, dhe i ka kërkuar njeriut që t’u përmbahet mësimeve dhe obligimeve Hyjnore dhe të shfry*tëzojë gjithçka në Tokë e qiell në shërbim të tij.

- Duke besuar në Mesazhin e Muhamedit a.s., i cili ishte i ngarkuar me pejgamberinë dhe fenë e vërtetë si mëshirë për nje*rëzimin, si çlirues për të gjithë njerëzit e skllavëruar, dhe shkatë*rrues i të gjithë tiranëve e njerëzve arrogantë në këtë jetë; i cili (i Dërguari i Allahut), shpalli barazi të vërtetë ndërmjet të gjithë njerëzve; duke mos dhënë preferencë të një personi ndaj një tjetri përveçëse në devocion, i cili anuloi të gjitha dallimet ndërmjet njerëzve, të cilët Allahu i ka krijuar prej një njeriu të vetëm.

- Të mbështetur në besimin e pastër monoteist, mbi të cilin është ngritur Islami, ku gjithë njerëzimit i bëhet thirrje dhe ftohet që të mos adhurojë askënd tjetër përveç Allahut të Madhëruar, të mos shoqërojë asgjë tjetër gjatë adhurimit të Allahut dhe të mos marrë hyjni të tjera për adhurim përveç Allahut; besim i cili është i vetmi që formon bazën e vërtetë të lirisë, dinjitetit dhe integri*tetit njerëzor dhe deklaron lirinë e njeriut prej skllavërisë nga njeriu tjetër.

- Të mbështetur në ato që Sheriati i amshueshëm Islam i shpalli për njeriun në lidhje me ruajtjen e besimit, fesë, shpirtit, mendjes, nderit, dinjitetit, dhe pasardhësit; mbështetur, gjithashtu, në universalitetin dhe gjithëpërfshirjen e Sheriatit Islam, në të gjitha rregullat, gjykimet dhe vendimet e tij, ku kombinohen në mënyrë të shkëlqyer shpirti dhe materia, dhe ku respektohen e nderohen ndjenjat dhe inteligjenca.

- Me qëllim që të theksohet rëndësia e rolit historik dhe kul*turor, që Ymeti Islam, Komuniteti (Botëror) Islamik ka luajtur në të gjitha aspektet në historinë e njeriut në Tokë, pasi që Allahu i Madhëruar e bëri këtë Ymet më të mirin e popujve, i Cili krijoi njerëzimin për të trashëguar një qytetërim dhe kulturë të balancu*ar, të qëndrueshme dhe universale, që lidh këtë botë dhe botën tjetër; trashëgimia (e këtij Ymeti) e cila bashkon shkencën me be*simin, Ymet i cili shpresohet të luajë në ditët e sotme një rol të rëndësishëm si dhe të udhëheqë njerëzimin që është denigruar, i cili ka humbur në rryma dhe drejtime konkurruese, duke ofruar zgjidhje për problemet e qytetërimit materialist.

- Me miratimin e arritjeve njerëzore, që kanë të bëjnë me të drejtat e njeriut, që mbrojnë njeriun kundrejt keqtrajtimit, dhunës dhe abuzimit, duke theksuar lirinë e njeriut dhe të drejtën e tij për një jetë më të mirë dhe trashëguese, që të jetohet në kushte që përputhen me Sheriatin Islam.

- Me ilustrimin e shembujve se, pavarësisht nga përparimi madhështor që njeriu ka arritur në fushën materiale, ai ka dhe do të vazhdojë të ketë nevojë të madhe për një përkrahje shpirtërore që bazohet në besim, me qëllim që të forcohen këto arritje ma*dhështore të qytetërimit të përparuar, që është e nevojshme me qëllim që të mbrohen të drejtat njerëzore në këtë shoqëri.

- Duke besuar, në përputhje me Islamin, se të drejtat themelo*re dhe liritë publike, janë pjesë integrale e besimit dhe fesë isla*me; askush nuk ka të drejtë, fillimisht, t’i ndalojë ato plotësisht apo pjesërisht, duke besuar gjithashtu se askush nuk ka të drejtë t’i shkelë këto të drejta, apo t’i injorojë ato; këto (të drejta theme*lore) janë Hyjnore dhe Qiellore; ato janë përcjellë prej pejga*mberëve të Zotit në të gjithë Librat e Shenjtë; në fakt, Allahu i Madhëruar e autorizoi Muhammedin a.s., Pejgamberin e Tij të fu*ndit, dërguar mbarë njerëzimit, i cili përmbylli misionet dhe me*sazhin e të gjithë pejgamberëve dhe të dërguarve të mëparshëm, me këto të drejta themelore; përveç kësaj respektimi i këtyre të drejtave themelore, është një lloj i adhurimit; ndërkaq, neglizhimi i të drejtave të tilla, apo cenimi i tyre është një akt mëkatar; në bazë të Islamit, çdo individ është përgjegjës, indivi*du*alisht, për të respektuar me vendosmëri këto të drejta; edhe Ymeti është gjitha*shtu përgjegjës, kolektivisht, për t’i respektuar këto të drejta.

Bazuar mbi këto që u thanë më lart, vendet anëtare të Konfe*rencës Islamike deklarojnë si më poshtë:

Neni 1

a) I gjithë njerëzimi përbën një familje të madhe, anëtarët e së cilës i bashkon nënshtrimi ndaj Zotit dhe të qenët e tyre bij të Ademit (paqja e Allahut qoftë mbi të). Të gjithë njerëzit janë të barabartë në aspektin e dinjitetit dhe nderit njerëzor. Të gjithë njerëzit janë gjithashtu të barabartë në aspekt të përgjegjësisë. Asnjë përkatësi ngjyre, gjuhe, gjinie, besimi fetar, përkatësi poli*tike, status social, apo çfarëdo tjetër, nuk shërben si faktor diskri*minues ndërmjet tyre. Besimi i vërtetë dhe i shëndoshë është e vetmja siguri dhe garanton ngritjen e dinjitetit njerëzor për për*kryeshmërinë njerëzore.

b) Të gjitha qeniet njerëzore janë (si) familje e të Plotfuqish*mit, më i miri i të cilëve është më i dobishmi ndaj të gjithëve. Nuk ka privilegje për ndonjërin mbi të tjerët, veçse në bazë të de*votshmërisë (drejtësisë) dhe veprave të mira.

Neni 2

a) Jeta është dhuratë e Allahut. Ajo i garantohet çdo qenieje njerëzore. Të gjithë anëtarët e shoqërisë, dhe të gjitha shtetet dhe vendet duhet të veprojnë për ta mbrojtur këtë të drejtë, kundër të gjitha llojeve të agresionit. Jeta nuk duhet të merret pa një arsye ligjore të përcaktuar (sipas dispozitave të Sheriatit).

b) Është e ndaluar të përdoren mënyra dhe mjete që çojnë në shfarosjen e racës njerëzore.

c) Mbrojtja dhe ruajtja e jetës njerëzore është obligim ligjor i Sheriatit.

d) Sigurimi i njeriut nga dëmtimi i tij fizik, është e drejtë e garantuar. Askush nuk ka të drejtë të cënojë sigurinë e tij. As*kush, gjithashtu, nuk ka të drejtë të prekë sigurinë e tij, pa një arsye ligjore. Shteti duhet ta sigurojë këtë të drejtë.

Neni 3

a) Në raste të përdorimit të forcës, ose gjatë luftës së arma*tosur, është e ndaluar (e paligjshme) të vrasësh ata që nuk marrin pjesë në luftimin aktual, sikur janë të moshuarit, gratë dhe fëmij*ët. Personat e plagosur e të sëmurët, gëzojnë të drejtën e ndihmës mjekësore. Robërit (të burgosurit e luftës) kanë të drejtë të ushqe*hen, të strehohen dhe të vishen. Ndalohet gjymtimi i trupave të viktimave të vrara të luftës. Robërit e luftës duhet të shkëmbehen. Familjeve që janë ndarë për shkak të luftës u jepet e drejta për t’u bashkuar.

b) Është e ndaluar të presësh (apo të shkulësh) pemë, të dë*mtosh të lashtat dhe kafshët që prodhojnë qumësht, të shkatërrosh ndërtesa dhe pajisje të tjera civile të armikut, përmes bombardi*meve apo hedhjes në ajër, etj.

Neni 4

a) Çdo qenie njerëzore gëzon të drejtën e integritetit, nderit, dhe reputacionit të tij, gjatë jetës, si dhe pas vdekjes së tij. Shteti dhe shoqëria duhet të mbrojnë kufomën dhe vendin e varrimit (varrezën) të të ndjerit.

Neni 5

a) Familja është njësia bazë e shoqërisë. Martesa është baza për ndërtimin dhe formimin e familjes. Meshkujt dhe femrat kanë të drejtën e martesës. Asnjë kufizim i bazuar në racë, ngjyrë apo kombësi, nuk duhet të vendoset për t’i kufizuar ata prej martesës.

b) Shoqëria dhe shteti duhet të veprojnë për të larguar të gji*tha pengesat e martesës. Përveç kësaj, ata duhet të përpiqen për ta bërë atë të lehtë dhe ta mbrojnë e të kujdesen për familjen.

Neni 6

a) Gruaja është e barabartë me burrin për sa i përket dinjitetit dhe nderit njerëzor. Asaj i jepet e drejta për të drejta dhe detyra të barabarta. Asaj i jepet e drejta e personalitetit të vet civil, e pava*rësisë financiare dhe ajo ka të drejtë të ruajë emrin dhe mbiemrin e saj.

b) Burri duhet të kujdeset për të gjitha nevojat financiare të familjes së tij dhe duhet të sigurojë të gjithë kujdesin dhe përkra*hjen e mundshme.

Neni 7

a) Çdo fëmijë, qysh nga lindja, gëzon të drejtën - e prindërve të tij, shoqërisë dhe shtetit - e ruajtjes, edukimit, kujdesit materi*al, kujdesit arsimor dhe vëmendjes morale. Fetusit dhe nënës du*het t’u sigurohet gjithashtu një kujdes i veçantë.

b) Prindërit dhe kujdestarët kanë të drejtë të zgjedhin llojin e edukimit që ata pëlqejnë (apo preferojnë) për fëmijët e tyre. Sido*qoftë, interesi dhe e ardhmja e fëmijëve duhet të merret në konsi*deratë, në dritën e vlerave morale dhe parimeve të Sheriatit.

c) Prindërit kanë të drejtat e tyre kundrejt fëmijëve të tyre. Të afërmit, gjithashtu, kanë të drejtat e tyre ndërmjet tyre, në për*puthje me ligjet dhe parimet e Sheriatit.

Neni 8

a) Çdo individ ka të drejtën për të ushtruar të drejtat e tij të plota, në lidhje me marrjen e obligimeve dhe kryerjen e tyre. Në*se individi është i kufizuar për një kohë jo të gjatë për të ushtruar aftësitë e tij, plotësisht a pjesërisht, valiu (kujdestari) duhet të ca*ktohet në vend të tij.

Neni 9


a) Kërkimi i dijes është obligim. Ofrimi dhe sigurimi i arsimi*mit është detyrë e shoqërisë dhe shtetit. Shteti duhet të sigurojë mënyrat dhe mjetet e edukimit dhe të sigurojë shumëllojshmërinë e formimit arsimor për t’i shërbyer interesit dhe mirëqenies së anëtarëve të shoqërisë. Arsimimi gjithashtu duhet t’i japë mundë*sinë njeriut për të mësuar rreth Islamit, si një besim dhe mënyrë jete, dhe fakteve të universit dhe si të shfrytëzojë pasuritë materi*ale për të mirën dhe mirëqenien e njerëzimit.

b) Çdo njeriu i njihet e drejta që në institucionet e ndryshme, sikurse janë familja, shkolla, universiteti, media etj. të marrë for*mim shekullar e fetar dhe në këtë mënyrë të integrimit dhe bala*ncimit, të mund të zhvillojë personalitetin e tij, të forcojë besimin e tij në Allahun e Gjithëfuqishëm dhe të lartësojë konsideratën e tij ndaj të drejtave dhe detyrave të njeriut.



Neni 10

a) Njeriu duhet të ndjekë dhe të zbatojë fenë e tij të lindur (Islamin). Si rrjedhim, askush nuk ka të drejtë ta detyrojë tjetrin apo ta shtrëngojë atë të bëjë diçka kundër natyrës së tij. Përveç kësaj, askush nuk ka të drejtë të shfrytëzojë varfërinë e dikujt, do*bësinë apo padijen e tij, për t’i ndryshuar fenë apo për ta bërë ate*ist.

Neni 11

a) Njeriu lind i lirë. Askush s’ka të drejtë ta skllavërojë atë, ta poshtërojë, ta pushtojë apo ta shfrytëzojë. Nuk duhet të ekzistojë robëri tjetër përveçse robërimit ndaj Allahut të Gjithëfuqishëm.

b) Të gjitha llojet e kolonializmit ndalohen plotësisht. Kolo*nializmi është forma më e keqe e skllavërisë. Popujt që vuajnë nën zgjedhën e kolonializmit, kanë të drejtë ta çlirojnë veten prej kolonializmit. Popujt e tillë kanë të drejtën e vetvendosjes së fatit të tyre. Të gjithë popujt e tjerë duhet të përkrahin kauzën e drejtë dhe të arsyeshme të luftimit kundër të gjitha formave të koloni*alizmit dhe pushtimit të të gjitha llojeve. Të gjithë popujt kanë të drejtë të ruajnë pozitën dhe identitetin e tyre të pavarur e të kenë kontroll mbi të gjitha burimet natyrore.

Neni 12

a) Çdo qenie njerëzore ka të drejtë të lëvizë lirisht duke zgje*dhur vendbanim të përshtatshëm për vete, brenda vendit a shtetit të tij, apo madje edhe jashtë vendit të tij. Por, nëse një njeri është i pasigurt (në vendin e tij), ai ka të drejtë të kërkojë strehim në një vend tjetër. Vendi që i ofron strehim duhet ta mbrojë personin e tillë, nëse arsyeja e këtij azili nuk përfshin një krim ligjor (sipas Sheriatit).



Neni 13-

a) Shteti dhe shoqëria duhet të sigurojnë punë për çdo person të aftë (për punë). Çdo individ duhet të gëzojë lirinë për të zgje*dhur punën më të përshtatshme që i përgjigjet dhe i shërben më së miri interesave të tij dhe interesave të shoqërisë. Punonjësi du*het të gëzojë të drejtën e tij të mbrojtjes dhe sigurisë, dhe të gjitha sigurimet e garancitë e mirëqenies sociale. Punonjësi nuk duhet të ngarkohet për të bërë atë që nuk është i aftë ta bëjë. Punëtori nuk duhet të detyrohet kundër dëshirës së tij për të bërë punë të caktu*ara. Punëtori nuk duhet të shfrytëzohet apo të dëmtohet. Punëtori, mashkull a femër, pa ndonjë dallim, ka të drejtën e shpërblimit të drejtë. Asnjë shtyrje nuk duhet bërë në pagimin e rrogës. Punëtori duhet të gëzojë pushimin (vjetor), gradimet, stimulimet dhe shpë*rblimet e tjera monetare që meriton. Punëtorit i kërkohet që t’i përkushtojë punës së tij, kohën dhe përpjekjet e tij, me përsos*mëri dhe devocion. Nëse lind një konflikt ndërmjet një punëtori dhe punëdhënësit, shteti duhet të ndërhyjë për të zgjidhur konfli*ktin e tillë dhe të largojë shtypjen, të vendos drejtësi e t’i detyrojë palët konfliktuese për të marrë dhe pranuar vendimin e drejtë pa ndonjë anim.

Neni 14

a)
Çdo individ ka të drejtë për të ardhura të ndershme dhe të ligjshme. Nuk lejohet monopolizimi i mallrave, mashtrimi apo çfarëdo akti mashtrues që dëmton veten apo të tjerët dhe fajdeja (riba). Të gjitha këto që u përmendën më lart, janë të ndaluara ligjërisht.

Neni 15

a)
Çdo individ gëzon të drejtën e pronësisë së ligjshme. Për të gëzuar të drejtat e pronësisë, parashikohet të mos shkaktohet as*një dëmtim ndaj atij vetë apo anëtarëve të tjerë ose shoqërisë në përgjithësi. Pronësia (private) nuk duhet të shpronësohet, përveç*se kur e kërkon interesi publik dhe me një kompensim të menjë*hershëm dhe të drejtë.

b) Asnjë konfiskim pasurie (a pronësie) nuk mund të bëhet pa një arsye ligjore e të ligjshme.

Neni 16

a)
Çdo individ ka të drejtë të gëzojë frytet e punës së tij shke*ncore, letrare, artistike dhe teknike. Gjithashtu çdo individ ka të drejtë të mbrojë interesat e tij morale dhe materiale që rezultojnë prej tyre, me kusht që ato të mos jenë në kundërshtim me parimet e Sheriatit.

Neni 17

a)
Çdo individ ka të drejtë të jetojë në një ambient të pastër, larg njollosjes dhe korruptimit moral. Ambienti i tillë duhet t’i le*jojë individit që të ndërtojë moralisht karakterin e tij. Edhe shoqë*ria edhe shteti duhet të garantojnë dhe të sigurojnë këtë të drejtë për individët.

b) Shoqëria dhe shteti duhet t’i sigurojnë çdo individi kujde*sje shëndetësore (adekuate dhe të nevojshme) dhe mbrojtje so*ciale, duke ofruar të gjitha lehtësimet publike, brenda kufijve të burimeve që disponojnë.

c) Shteti duhet të sigurojë të drejtën për kushte të përshta*tshme jetese për individët dhe për ata që janë nën vartësinë e tyre. Kjo e drejtë përfshin banesën, ushqimin dhe fjetjen, veshjen e përshtatshme dhe të rregullt, edukimin e drejtë, kujdesin mjekë*sor dhe të gjitha nevojat e tjera esenciale.

Neni 18

a)
Çdo individ gëzon të drejtën e jetës dhe sigurisë në sho*që*ri, përsa i takon personalitetit të tij, fesë dhe besimit, nderit fami*ljar, dinjitetit, familjes dhe çështjeve financiare që i përkasin atij.

b) Çdo individ ka të drejtë të jetë i pavarur në çështjet e tij per*sonale, për sa i takon shtëpisë, familjes, financave dhe komu*nikacionit. Asnjë përgjim apo survejim nuk duhet të kryhet ku*nd*ër kujtdo qoftë. Nuk lejohet përgojimi ndaj kujtdo. Për më tepër, të tjerët duhet t’i mbrojnë individët kundër të gjitha shqetësimeve të paligjshme.

c) Fshehtësia e shtëpive nuk duhet të cenohet dhe hyrja në shtëpitë private duhet të bëhet me pëlqimin e pronarëve të tyre. Shtëpitë private nuk duhet të shkatërrohen, të konfiskohen apo të nxirren jashtë banorët e tyre pa ndonjë arsye të ligjshme.

Neni 19

a)
Të gjithë individët - sundimtarë dhe të sunduar - janë të ba*rabartë përpara ligjit, pa asnjë dallim.

b) Të gjithë individët kanë të drejtë të kërkojnë gjykim të pa*anshëm për kërkesat e tyre.

c) Përgjegjësia është personale.

d) Krimi dhe ndëshkimi bazohen mbi vendimet gjyqësore të Sheriatit.

e) Çdo i akuzuar është i pafajshëm derisa t’i provohet fajësia, nëpërmjet një procesi gjyqësor të drejtë, ku është e domosdoshme të ofrohen të gjitha siguritë për vetëmbrojtje të plotë.

Neni 20

a)
Askush nuk duhet të arrestohet apo t’i kufizohet liria, të dëbohet jashtë atdheut apo të ndëshkohet pa një arsye me bazë ligjore. Individët nuk duhet t’i nënshtrohen torturës fizike apo psikike, apo çfarëdo trajtimi tjetër poshtërues. Askush nuk duhet t’i nënshtrohet eksperimentit mjekësor, pa pëlqimin e tij, me kusht që ai të mos shkojë në dëm të shëndetit të tij. Përveç kësaj, nuk është e lejuar t’i jepet fuqi e plotë autoritetit ekzekutiv për të nxjerrë ligje të jashtëzakonshme.





Neni 21

a)
Është e ndaluar të merret ndonjë person si peng, për ndonjë qëllim dhe në çfarëdo forme.

Neni 22

a)
Çdo individ gëzon të drejtën të shprehë mendimin e tij, nëse ai nuk është në kundërshtim me parimet dhe ligjet e Sheri*atit.

b) Çdo individ ka të drejtë për të urdhëruar të drejtën dhe për të ndaluar të dëmshmen, në pajtueshmëri me ligjet dhe parimet e Sheriatit.

c) Media dhe informimi janë nevoja vitale për shoqërinë. Me*diet nuk duhet të shfrytëzohen ose të keqpërdoren për të fyer di*njitetin e të dërguarëve të Zotit, apo që të cenojnë vlerat morale dhe etike. Gjithashtu, janë të ndaluara të gjitha emetimet që shka*ktojnë prishjen e unitetit, rënien morale, rrezik apo mosbesim.

d) Është e ndaluar të shkaktohet urrejtje nacionale, ose sekta*rizëm, apo çfarëdo forme tjetër diskriminimi.

Neni 23

a)
Pushteti është amanet. Keqpërdorimi i tij është i ndaluar rreptësisht. Ai duhet të ushtrohet në mënyrë të tillë që të gara*ntojë të drejtat themelore të njeriut.

b) Çdo individ ka të drejtë për të marrë pjesë në administratën publike të vendit të tij, qoftë direkt apo indirekt. Po ashtu, të gjithë individët kanë të drejtë të ushtrojnë funksione publike, në përputhje me ligjet dhe rregullat e Sheriatit.

Neni 24

a)
Të gjitha të drejtat dhe liritë e shënuara në këtë Deklaratë, janë të kuptueshme brenda kuadrit të ligjeve dhe parimeve të Sheriatit.



Neni 25

Ligjet dhe parimet e Sheriatit janë i vetmi burim për interpre*timin apo sqarimin e çfarëdo neni të kësaj Deklarate.



Konferenca Islame XIX e Ministrave të Punëve të Jashtme, mbajtur në Kajro, nga 31 korrik deri më 5 gusht 1990 (14 muha*rrem 1411 hixhri), ka aprovuar Deklaratën mbi të Drejtat e Nje*riut në Islam. Ky dokument paraqet përpjekje të rëndësishme për kodifikimin e parimeve të Sheriatit në fushën e të Drejtave dhe Lirive të Njeriut.



--------------------------------------------------------------------------------

[1] Dijalog Islamskih i Evropskih Ucenjaka, Sarajevë, 1979, f. 77.

[2] Dr. Murad Hofmann, Islami si Alternetivë, Shkup, 1421/2000, f. 162.

[3] Beheshti & Bahonar, Filozofia Islame, f. 7.

[4] Thënia e Pejgamberit a.s.me rastin e haxhit lamtumirës, transmetohet nga Ahmedi.

[5] Muhammed el Gazali, Hukukul Insani, bejne talimil islami ve ilanil umemil mutehideh, Kajro, 1422/2002, f.13.

[6] Murad Hofmann, po aty, f. 162.

[7] Mevdudi, të Drejtat e Njeriut në Islam, Shkup, 1413/1992, f. 13.

[8] Muhammed el Gazali, po aty, f. 19.

[9] Murad Hofmann, po aty, f. 163.

[10] Mevdudi, po aty, f. 18.

[11] Alija Izetbegoviq, Islami ndërmjet Lindjes e Perëndimit, Shkup, 1421/2000, f. 263.

[12] Dr. Vehbe ez Zuhejli, Hakul Hurrijeti fil Alem, Damask, 2000, f. 14.

[13] Zejnullah Gruda, Mbrojtja e të Drejtave Ndërkombëtare të Njeriut, Prishtinë, 2001, f. 8.

[14] Christian H. Hoffmann, I shtrirë nga të gjitha anët, Tetovë, 2003, f. 41.

[15] Christian H. Hoffmann, po aty, f. 86-87.

[16] Dijalog Islamskih i Evropskik Ucenjaka, f. 144.

[17] Krahaso me Deklarata Universale e të Drejtave të Njeriut, KSHH (Botim i Komitetit Shqiptar të Helsinkit), Albinform, Tiranë, Qershor, 1994, & Pakti Nërkombëtar lidhur me të drejtat civile dhe politike, Botim i KSHH, Albinform, Tiranë, Qershor 1994.

[18] Murad Hofmann, po aty, f. 167.

[19] Dijalog Islamskih i Evropskik Ucenjaka, po aty, f. 31.