Cili eshte ndryshimi midis dialektit geg dhe tosk?

[elbasanas]

Dialekti Tosk e perdor shume shkronjen "ë" kurse dialekti Geg e perdor me pak ate ose e zevendeson me shkronjen "a".

Tosk Geg

bëj Baj
Këndoj Knoj
Më pak Ma pak
ëndërr Andërr
Një Nji
është asht
këmbë Kambë
Shtëpi Shpi

Ne shume raste Dialekti Geg e zevendeson shkronjen 'r' me 'n'

Tosk Geg

Shqipëri Shqipni
Gjëra Gjana
Botëror Botnor
Fisëror Fisnor
Vlorë Vlonë
Dashuri Dashni
syri syni
zuri zuni

Ndryshimi tjeter eshte gramatikor


Tosk Geg

Të shkoj Me shkue
Te Kendoj Me knue
ti them Me i thanë

Kane ndryshime edhe tek fjalet.

Tosk Geg

Tani Tash
Duke Tue / Tuj

etj.


Nje vjershe e shkruar ne Gegnisht nga Gjergj Fishta

Burrnija
Qitë dhambët përjashta, por si lata t'prehta
Zgavërr kërrçikët e plasarit shtanguem,
Kosën pështetun përmbi kocka t'ngrehta
T'cepit t'shpulpuem,
Atje n'moje t'mjerueme t'rruzullit,
Zymtë e me i hije t'trishtueme, t'përmnershme
Lshue krahëve' i havër t'zezë, si re thellimit,
Rrin Deka e tmerrshme.
Prej avisit t'humnerëve t'zgavrueme
Kthellët në rrashtë të thatë, plot mizori,
Të hapët tërthoren e natyrës s'krijueme
Kundron në mni,
E idhtë asa' i kërcënohet. Nji t'përqethët
Acar, at botë, natyrës i shkon, n'për tejza,
Amull të cilët mbrendë ia ngurron të njethët
E jetës ndër fejza.
Me u zbe nisë rrezja shi n'krue t'vet shkëlqyeshëm
Bres dryshku njeshet, n'atë shauret mbi rrota
Së moknes s'rrokullis e boshtit rryeshëm
I vjen rreth bota.
Felgruemun njerzit nën tjara struken;
Për nën kunora pshtimin ato lypin!
Depërtojnë retë e nalt kah qiella zhduken;
N'andrra t'dheut zdrypin.
Por kot. Mizore ajo kosë t'vet ka sjellë,
Shungllon thellimi për nën kupë t'Empirit;
Gjarpër rrufeja lvitet nëpër qiell
E nën kambë të nierit.
Kthellë shpërthe gjini i tokës. Tue bulurue
Gugson vullkani zhari, flakë e shkndija;
Tallaz m'tallaz nis deti me gjimue,
Ulëron stuhia.
E para dekës, atë herë, bijnë rob e mbreta;
Shkrehen mbretni, qytet kulm rroposen;
Shuhen krenija, po, dhe shkimet jeta
Ka' ajo sjell kosën.
T'poshtrat me t'eprat vise pshtiellen n'vaj,
E mnert kah kosa cepit t'dekës të shkulet;
Kah m'kërdhokla londit kërçiku i saj
Shekulli përlulet.
Vetëm s'përkulet para Dekës njai trimi,
N'zemër t'cilit nuk randojnë punë t'liga,
E që s'e ndalë ku atë ta lypë perlimi (detyra)
As paja as friga.
Për nën mburojë t'ndërgjegjes s'vet t'kullueme;
Atje n'kufi t'Atdheut ase n'truell
T'elterit shenjtë, pa u tutë, ai dekës s'shëmtueme
I rrin kundruell.
Përpara tijë shkon moti t'uj u endun:
Vjen fati i nierit tu u terrnue pa da;
Tash mreten n'burg, tash shkartha n'fron t'përmendun
Kanë për t'u pa.
Por, ngulë ai synin n'ideal t'naltueshëm,
Si' i kep, qi vala smundet n'det m'e e lkundun,
Sido qit t'dajë ndeshtrasha e dheut t'mjerueshëm,
Ngelë n'vend pa u tundun.
Jo po: as n'flakë t'armëve nuk veton ai sye,
As buzës humnerës nuk i dridhet themra:
Sheklli, po, mbarë me pasë për t'u shpërthye
S'i ban lak zemra.
Rekton mbarë jeta për nën fyell t'kërçik'e
Të dekës s'shëmtueme, s'përmnerëshme mizore:
Vetëm BURRNIJA - një BURRNI çelike
Asaj i rrshet dore.

Nje vjershe e shkruar ne toskerisht nga Naim Frasheri

Fjalët e Qiririt
Në mes tuaj kam qëndruar
E jam duke përvëluar,
Që t'u ap pakëzë dritë,
Natënë t'ua bënj ditë.
Do të tretem, të kullohem,
Të digjem, të përvëlohem,
Që t'u ndrinj mir' e të shihni,
Njëri-tjatërin të njihni.
Për ju do të rri të tretem,
Asnjë çikë të mos mbetem,
Të digjem e të qanj me lot,
Se dëshirën s'e duronj dot.
Unë zjarrit nuk i druhem
Dhe kurrë s'dua të shuhem,
Po të digjem me dëshirë,
Sa të munt t'u ndrinj më mirë.
Kur më shihni se jam tretur,
Mos pandehni se kam vdekur;
jam i gjall' e jam ndë jetë
jam në dritët të vërtetë,
Unë jam në shpirtit tuaj,
Mos më kini për të huaj,
M'është falurë durimi,
Andaj po digjem si trimi,
Se ma k'ënda t'u bënj mirë,
Të mos mbeti n'errësirë.
Jakëni rreth meje rrini,
Flisni, qeshni, hani, pini,
Në shpirt kam dashurinë,
Pa digjem për njerëzinë,
Lemëni të përvëlohem,
nukë dua më të ftohem,
Dua ta djek trupn' e shkretë
Për atë zotn' e vërtetë.
Me zjarr ta djek mushkërinë
E të tretem për njerinë,
Bashkë me gëzimt të tija
të vete te perëndia.
Unë dua njerëzinë,
Mirësin' e urtësinë,
Në bëhi shokë me mua,
Në më doni si u dua,
Njëri-tjetërin në doni,
Të paudhë mos punoni.
O zëmëra fluturake,
Qasju pakë kësaj flake!
Mase krahët t'i përvëlon,
Po dhe shpirtin ta shënjtëron.
Unë duke përvëluar,
Njerëzit i kam ndrituar.
Kam qënë mik me njerinë,
Andaj i di e më dinë.
Gjithë tuajt' i kam parë,
Mëm' e at' e fis e farë,
Si tani gjithë i kam ndër mënt,
Që rrininë më këtë vënt.
Edhe sot nër ju ata shoh,
Se shpirtin e tyre ua njoh,
Dhe unë si ju jam ndruar
E jam përzjer' e ndryshuar,
Pa jam bërë shumë herë
Zjar e uj' e balt' e erë.
Jam një shkëndijë pej qielli
dhe një drudhëzë pej dielli.
Edhe ndër qiej fluturonj,
Edhe brënda në det qëndronj,
Shumë herë fle në baltë,
Diku ndodhem dhe në mjaltë
Bënem qëngj e kec i pirë,
Lul' e bar e gjeth i mbirë.
Dua shumë fjalë t'u them,
Po trëmbem mos i bënj ujem.
E ku shkruhenë në kartë
Fjalët' e gjuhësë zjarrtë?

[elbasanas]

Duhej zgjedh nji dialekt per shqipen zyrtare edhe u venos te ishte Toskerishtja. Cfare po thoni ju njerez qe Shqipja zyrtare duhet te jete 50% tosk e 50% Geg. Ajo eshte e pamundur.

Perpara se te hidhemi n' konkluzione, duhet te sjellim me shume informacione per kongresin ne te cilin u vendos kjo gje. Kush merrte pjese ? Ca u tha? Ca u be? Pse u vendos toskerishtja? etj,etj.

Megjithate eshte interesant fakti qe ne koherat e sotme dialekti Geg konsiderohet inferior edhe esht drejt zhdukjes.

[Kryeplaku]

Nën Flamujt e Melankonisë
Në vendin tonë
kudo valojnë
flamujt e një melankolie
të trishtueshme...
... dhe askush s'mund të thotë
se këtu rron
një popull që ndërton
diçka të re.
Aty këtu në hijet
e flamujve
mund të shifet
një mund, një përpjekje
e madhe përmbi vdekje
për të pjellë diçka të madhe,
për të qitë në dritë një xhind!
Por, (o ironi)
nga ajo përpjekje lind
vetëm një mi.
Dhe kështu kjo komedi
na plas dellin e gazit,
nsa prej marazit
pëlcasim.
Në prakun e çdo banese
ku ka ndoj shenj jetese
valon nga një flamur
melankolie të trishtueshme

Labeat urdhero nje poeme te Migjenit ku duken qarte karakteristikat e letrares se sotme por me influeneca te gegerishtes se autorit. Dhe te lutem shume mos i thuaj letrares toskerisht se nuk ben gje tjeter vecse ndjell cmire, nese disa injorante i thone malesoreve "cecen" atehere behesh dhe ti si ata me keto ndarrjet e tjera. Mesa di une Migjeni vdiq ne 1938 kur Enverin as qe e njihte njeri, pra duket qarte se letrarja kishte hyre para se te vinte dulla ne fuqi. Artikullin e atij zoterise e lexova dhe nuk ishte gje tjeter vecse nga ato sensacionet qe permenda.

xeni nuk kam pse t'i kerkoje falje njeriut, fundja fundit une vet nga Shqiperia e Mesme jam, biles nga zona ku flitet nje idiome me e afert me dilaketin geg. Saper huazimet e Gegerishtes "nuk e luan topi" po kjo nuk eshte ofendim, pse gjuha qe perdorim tani si letrare nuk eshte katandisur ne nje mozaik huazimesh (merr nje gazete ta lexosh dhe do me kuptosh -megjithese une shume here detyrohem te mbaj me vete nje fjalor italian dhe anglez per te kuptuar fjalet). Ne kete moment nuk me jepet mundesia te bej nje analize me te gjere, se kam edhe provime por po mundi labeati ta na gjej ndonje fjalor geg e tosk ketu ne internet shkojme dhe ta veshtrojme me gjithe qejf se mbase kuptoni ndonje gje.

Mbase mund te jet dicka e mire nga ana gjuhesore te kultivohen dialektet -sepse shtojne larmine gjuhesore dhe pasurite folklorike- por te hedhesh poshte gjuhen letrare per tekat e disa mendjengushteve dhe ambicjozeve eshte kthim i historise mbrapsht (Enveri thone se i tha ndal historise per 50 vjet por nese ne duam te kthehemi mbrapa, para se te vinte Enveri ne fuqi dhe te krijojme gjuhe te re atehere ne i themi ndal historise edhe 65 vjet te tjera dhe keshtu shkojme 115 vjet mbrapa. Shpresoj ta kuptoni se c'do te thote kjo!). Nese besoni se Gegerishtja u shtyp, bujrum ja ku jemi fliteni sa te doni se nuk ja u ndalon njeri por nese qellimi juaj eshte me te vertet perforcimi i imunietetit kombtar atehere ne shtepite tuaja flisni gegerishten por mos harroni se kemi nje letrare te fituar me mund dhe teper frytdhenese. Nese jeni me te vertet idealiste atehere mos na ktheni 115 vjet mbrapa por na coni me perpara duke e pasuruar me teper letraren, nese Gegerishtja paska gjera me te cmueshme se letrarja atehere merrini keto gjera dhe bashkojini me pjesen tjeter te letrares. Qellimi i letrares eshte qe te merren vesh Shqiptaret me njeri tjetrin sa me leht dhe sa me bukur. Nese ju dini nje menyre me te cilen do e beni letraren me te lehte dhe me te bukur atehere duhet t'ju vejme ne te njejtin nivel me rilindasit por nese ju doni te na i veshtirsoni me teper komunikimin me nje gjuhe te re -per te cilen nuk ekziston as edhe nje fjalor standart- atehere ju nuk jeni rilindas por jeni disa utopista (sic ishte edhe Enveri)!

[shkodra13]

ne koherat e sotme dialekti Geg konsiderohet inferior edhe esht drejt zhdukjes.

Kush e konsideron inferior????
Ata qi dojne me e kthye historine me kambe ne vend te krese. Po, po per ata inferior asht gegnishtja (ndaj kuj?), armik i popullit asht patrioti, hero asht krimineli...

Mos u ban merak se nuk zhduket jo nji gjuhe qi e flet 2/3 e shqiptareve, nji gjuhe me shekuj tradite te shkrueme, nji gjuhe ne te cilen jane krijue kryevepra prej koloseve te kombit.
A ju cudit fakti se si asht katandise shqipja zyrtare e 1973?!



Persa i perket ketyne vargjeve te Migjenit, deshta me pyet ndonji qi din ma shume, a jane origjinalet keto apo te "retushueme"?
Gjithsesi o Kryeplak , rrena ma e madhe ndertohet tue marre nji fragment te se vertetes jash kontekstit. Ne se Migjeni ka shkrue vetem nji ne tosknisht e tane vepren tjeter te madhe ne gegnisht a thue verteton cka thue ti?
Problemi i jot e i disave si ti asht qi sot jetojme ne liri e keshtu qi a e shkruejn apo e flasin geget gegnishten ne shpi a ne rruge, ne libra a ne radio nuk presin ma me ja lejue kush.

Hegjemonija me dhune ka marre fund. Bani mire me e marre parasysh e mos me fole si kukuvaca. Ne se doni mos me mbete mrapa historise.


PS/ Gjanat nderrojne e gabimet duhen riparue. S'ka ma keshtu asht e keshtu po e lajme. Keshtu thonte edhe dikush tjeter: Kena nji parti per tane popullin ne unitet, mos kerkoni pluralizem tue na kthye shume vjet mrapa. A thue ishte me te vertete pluralizmi kthim mrapa ne krahasim me diktaturen?

[abnk]

Ndejta pa u perzie n'kyt teme, se nuk kisha muejte me shkrue pa emocion. Kryeplak, tham se nuk asht kush tue luejte "kush e hedhe sh*rren ma larg" me ty, e as asht kush tue thane se Tosknishtja nuk ka vlera. Ti n'dac prandoje e n'dac mos, por Gegnishtes i asht ba dam i madh prej sistemit t'arsimit e vazhdon e i bahet. Kur marr email prej shokeve shkodrane, e shof se nuk dine me shkrue Gegnisht. Gjuha Shqipe qi msohet sot nder shkolla asht me t'marr vaji. Nuk e shof logjiken te kjo shkalle e nalte e hipokrizise, qi 2/3 e Shqipnise (mos harro Kosoven) duhen me pretendue e me msue nji gjuhe/dialekt qi nuk flasin, se perndrysh mbesin n'klase. I rrnofte nota, se n'sherbim nuk hin.

[Hyllien]

LAbeat nuk e lexova te gjithe postimin por me zuri syri dicka per Toskanen. Mbase ajo qe ka dashur te thoshte i plotfuqishmi , eshte se Etruret, Etrusket, mendohen te jene nje dege e Toskeve te Shqiperise. Ka teza te fuqishme te Nermin Vlores rreth kesaj ceshtjeje, dhe madje sistemi i adhurimit te con mbrapsht tek Dodona.

Mbase do jet ngaterruar ai.

[dodoni]

Unë mendoj se tani krijimi i Komisioneve për Shqyrtimin dhe Reformimin e Gjuhës së Njësuar nga Akademitë e Shkencave të Tiranës dhe Prishtinës do të sjell edhe ndryshimet dhe reformimet e shumëpritura nga të gjithë ne të Gjuhës së Njësuar.

Unë mendoj se do të ishte mirë që Gjuhës së Njësuar ti shtohen edhe elementet tjera të gegërishtes që nuk janë të përfshira në të, pa prekur gjuhën e sotme të njësuar, elementet e toskërishtes në Gjuhën e Sotme të Njësuar. Pra, gjuhë e njësuar të jetë sikur "Unë jam duke bërë" ashtu edhe "Unë jom tuj bo". Pra, gjuha e njësuar të jetë sa më afër gjuhës së folur dhe të përfshijë që të dy dialektet në të, si dy mënyra të ndryshme të shprehurish.

Kështu, jo vetëm që nuk po nënçmohen gegët por njëkohësisht edhe po pasurohet gjuha e njësuar shqipe me përfshirjen e fjalëve, frazave, dhe mënyrave të të shprehurit të gegërishtes në të. Pastaj, kjo gjuhë e njësuar (pra, gegërishtja dhe toskërishtja së bashku) të mësohet në shkolla pa dallim si tek toskët ashtu edhe tek gegët. Poashtu të përdoret në libra, institucione, media etj.

Sa më shumë fjalë, fraza, shprehje etj. të ketë një gjuhë aq më e pasur është ajo. Kështu që, mendoj që kjo është reforma dhe ndryshimi që duhet t'i bëhet gjuhës së njësuar.

Tung

[Kryeplaku]

Dodoni faleminderit per pergjigjen, se nga perkrahesit e dialektit geg (mbase do ishte me mire t'i heqim termat "gegerisht" dhe "toskerisht" perderisa nuk perbejne gjuhe te vecanta) ne kete teme je i pari qe solle nje propozim, pak te veshtire per mendimin tim, te themeluar ashtu sic e mendon. Se keta te tjeret duket se qekan me shume adhurues te sensacionit dhe urrejtjes!

Labeat nje gje nuk kuptova une nga ajo etimologjia reth Gjirokastres : ti thua se ishte "gjinokaster" nga "gjin" dhe "kaster" (pse nuk e bere me mire "gjinokasten"), po kjo "kaster" nuk eshte fjale greke? Perderisa shtesa e dyte eshte greke nuk eshte me llogjike te pranojme se i gjithe emri eshte grek (i huazuar nga te pashkolluarit/analfabete Arber te Mesjetes) dhe del nga "argjiro-kaster" qe ka kuptim te plote ne Greqisht ? Dua mendimin tend nga ana etimologjike, nese mundesh, dhe jo nga ana zhurmuese ku dukesh me i afte! flm

[Labeati]

Le te lexojme pra shkrimin e nje intelektuali te ri, linguist i lauruem nga Universitetet italiane:


DIKTATI GJEO-LINGUISTIK I TË PËRKOHSHMEVE SHQIPTARE

ARDIAN NDRECA


Globalizimi po çon përditë e mâ shumë botën drejt nji uniformiteti: gjuhet, zakonesh, mendimesh, konfliktesh e shijesh - që vendosen prej arsyes së tregut e shpeshherë përftohet në kundështim me dinjitetin e personit, me thelbin e kulturës e të artit e janë kundër traditave të mira që kombet ruejn e prej të cilave jetojnë.
Por kur globalizimi bâhet diktat, bân që marrija globale të vetquhet normë e të mos pranojë asnji alternativë përveç vetvetes.
Sot ka shumë të përkohshme shqiptare të cilat për shkak të së ashtuquejtunes “vijë menaxheriale” nuk pranojnë në faqet e tyne shkrime gegnisht. Koherenca ekstreme kishte me kërkue prej tyne që të mos botojnë as edhe nji rresht prej Gj. Fishtës, N. Mjedës, F. Shirokës, E. Koliqit, M. Camajt etj. Ishte dashtë bile që këto të përkohshme t’i pregatisin shpirtnisht lexuesat e tyne sa herë që të duen me citue nji varg a nji rresht në gegnisht, tue shkrue: «kujdes, po citojmë prej një gjuhe që jemi përpjekur ta zhdukim...».
Ndër këto të përkohshme bâjnë pjesë gazeta të reja e të vjetra, të nderueme e të pandershme, por të bashkueme prej «ç-arsyetimit» dembel (pritesa âsht nana e gjith të zezave!) që i mohon mâ shumë se gjysmës së shqiptarëve të drejtën me u paraqitë ndër faqet e veta. Organet e vjetra mund t’i shqyrtojnë edhe gerontologu (heqimi i pleqve), mbasi gjanat e vjetra munden me qenë edhe gjana të vjetrueme, sa për ato të rejat s’kam fjalë, pse janë sot për nesër - si aksionerët e tyne teveqela.
Pyetja kishte me qenë kjo: ai që vendos për “vijën” e nji gazete a ka dijení për gjuhën shqipe, apo ndodhet në “fronin” ku merren vendimet vetëm falë alkimisë së shtrigave që i kanë mundësue nji njeriu me pak klasë shkollë me pasë dy lekë në xhep e dy lakeça mbas vetes?
Po marrim në konsideratë vetëm nji fakt të thjeshtë: tue ju mohue gegnishtes e drejta me u shkrue (këtu e shohim identik faktin shkrim/botim), mënjanohet prej kulturës sonë nji numër jo i vogël fjalësh të urta, proverbash dhe nji bazë frazeologjike që toskënishtja nuk e ka, pse natyrisht ka nji pasuní tjetër. Kështu, gjuha shqipe kufizohet vetëm te nji pjesë e visarit të saj, te ajo pjesë që standardi apo tosknishtja e ngritun në rang standardi ka të vetën. Ne kemi respekt për shkrimtarët e mirëfilltë toskë, i duem dhe i kuptojmë ata, sidomos ata që njehen si klasikë të letërsisë sonë (Naimi, Çajupi, Asdreni, Konica, Poradeci, Kuteli, Noli). Ne i kuptojmë dhe i duem, pra jemi ndryshe prej shumë shakllabanave që s’e duen gegnishten e shkrueme vetëm pse janë mësue me lexue libra që për me i kuptue mjafton fjalori i kasapit, i kapterrit dhe i qoftexhisë – të marrun së bashkut. Në qoftë se injorantat do të kishin pasë të drejtën me shqymb e me shkallmue gjithçka që nuk mbërrijnë me kuptue, shumë shpejt do të ishin zhdukë edhe klasikët toskë të letërsisë sonë, gja që mjerisht sot po vërehet gjithnji e mâ shumë.

(vijon)

[Labeati]

(vijim)
Duem jo vetëm që asgja mos ta cënojnë pasuninë e letërsisë së shkrueme tosknisht, por tue qenë se shkrimet shqipe nuk fillojnë e as nuk mbarojnë vetëm me autorë toskë – të mbërrijmë me pështue edhe visarin gegë të letërsisë sonë. Ne deri edhe shqipen në flamur e kemi me dy krena, atëherë pse të mbajmë nji letërsí me nji krye?
Âsht i pabazë kundërshtimi i atyne që thonë se askush nuk pengon me shkrue e me botue gegnisht.
Deri dje pengonte higjiena sterilizante e tiranosaurit, ndërsa sot ligji për dobsi të veten e të atyne që e aplikojnë nuk âsht në gjendje me dënue as vjedhjet e vrasjet e jo mâ «shkelje» të tilla si shpluhnimin e gegnishtes: këtë shkelje «të dënueshme penalisht» - siç u shpreh nji gjuhëtar me mbiemën çelikut.
Tash së fundi Instituti i Gjuhësisë dhe Letërsisë ka hartue nji projektligj (sic!) që e ka dorëzue në Kuvend me qëllimin me mbrojt përdorimin dhe zbatimin e standardit, bile misat e këtij Instituti janë zgjue prej nji gjumi shumë të gjatë dhe i ka ra ndër mend se duhet me shti rishtas mësimin e shqipes në shkollat e mesme. Nuk âsht për me u habit, mbasi simbas logjikës juridike i përket legjislatorit me mbrojtë normën që ka vendos, dhe sigurisht norma e standardit gjuhësor âsht vendos në unison prej Kuvendit (asokohe: popullor). Pra, Jorgo Bulua me shokë – për me mbrojt standardin - nuk i apelohet asnji forumi intelektual që udhëhiqet prej parimesh shkencore, por i ban thirrje Kuvendit me shpall nji ligj për këtë çështje, mbasi dihet që Kuvendi âsht plot me kompetenta, të gatshëm me çue gishtin për me mbrojtë vendimet e parardhësve të tyne të viteve ’70.
Por, diçka ka luejt në qershorin e kaluem në Kosovë, kur Akademia e Shkencave dhe e Arteve u shpreh me anën e nji deklarate - ku ndihej qartë fryma e vjetër trockiste-marksiste - se standardi duhet të rishikohet; ndër të tjera aty shkruhej se: “Toskërishtja, me prestigjin e bazës së gjuhës së përbashkët, ushtron trysni efektive” mbi realitetin gjuhësor shqiptar, gja që “mund të ngrejë ndjenjën «e pabarazisë subjektive gjuhësore» që pasqyrohet si pabarazi shoqërore”.
Mbas kësaj deklarate sibiline s’mujti me ndejt pa hy në valle as Rexhep Mejdani, me na kujtue vlerat e standardit e forcën e tij integruese, por mori nji përgjegje publike prej Migjen Kelmendit, i cili ndër të tjera i kujtoi “tendencën e glotofagis ndaj gegnishtes”.
Nuk ka kalue vjeta qysh se veteranët e Kongresit të Drejtshkrimit festuen datën e tyne jubilare tue pasë ftue vetëm ata që janë të nji mendje me idenë e tyne; për arsye natyrale mungojshin (vetëm fizikisht) në lozhe figurat e ndrituna që 30 vjet mâ parë ndiqshin me dashuni atnore punimet e Kongresit. Por fryma ishte e njejtë, mbasi referatet duhet të dorzoheshin në drejtori nji muej mâ parë. A. Klosi në nji letër publike drejtue mbledhjes nostalgjike nënvizoi se:
“Gjuha standarde shqiptare është varianti tosk me nja dy shtesa, të marra nga gegënishtja, si prapashtesa –ues dhe fjalë si ranishte e zanore, që nuk ndryshojnë asgjë nga karakteri i saj thjesht tosk. Nga varianti, apo variantet veriore të shqipes në këtë gjuhë të normuar nuk u mor asgjë prej tingëllimit të tyre (as zanore të gjata e të shkurtra, as hundorësia etj.), pra hiçgjë në pikëpamje fonetike dhe po asgjë në gramatikë” – dhe vijonte A. Klosi:
“Toskërishtja me gegënishten nuk kanë qenë asnjëherë të njësuara dhe as nuk mund të njësohen nga ndonjë tryezë akademike; ato do mund të ishin afruar pas disa brezash, sikundër jua patën thënë Aleksandër Xhuvani e Eqrem Çabej qysh në vitin 1952 (po ju nuk dëgjonit ata, por dëgjonit zyrtarët e lartë të PPSh, pasi fundja ata ju mbanin me rrogë)”.

(vijon)

[Labeati]

(vijim)
* * *
Sot gegnishten e dënon diktati dhe mendësia barbare e atyne që vetëm me dhunë kanë mujtë me e fundos. E pra dhuna nuk âsht shenj i nji intelekti të zhvilluem e ndjesish të pastra qytetare!
Sot aty-këtu shihen edhe tentativa të dështueme me kthye në standard shprehje e frazeologjí gege e deri edhe vargje të ndonji poeti si Fishta, por këto janë patologjina kalimtare që bâjnë me qeshë edhe pulat e Gegnís e të Tosknís.
Duhet thanë se «Hylli i Dritës» (nova series) i rilindun për pak kohë falë përkushtimit të At Zef Pllumit, edhe pse revistë tradicionalisht gege mirëpriti artikuj e shkrime tosknisht. Të njejten vijë po mundohen me ndjekë sot «Bota Shqiptare» në Romë, «Java» në Prishtinë, «Milosaoja» dhe «Arsi» në Tiranë etj.
Kur e pyeta «dreqtorin» e nji gazete të mirënjohtun shqiptare pse nuk pranonte shkrime gegnisht, m’u përgjegj se ai vetë s’merrte vesht kurrgja n’at punë, por kështu kishin vendos redaktorat e tij, të cilët ishin shkollue ndër mejtepet e Partisë.
M’erdhi me i thanë: - Ti mor zotní, n’mos dijsh me vozitë pse mban sule, pse s’ka çka të duhet. Por ai, menjiherë më sqaroi se po të binte ndryshe lodra kishte me kcye ndryshe edhe ai vetë.
Qe pra, na dolën prapë redaktorat, këto qenje të shpërlame që deri dje ishin rrëcokët(1) e atij tiranosaurit që i thojshin «Partia e Punës», kurse sot, si kontorsionista (nji rod pehlivanit) mundohen me na dhanë me pi ujin e budallës.
Mjerë na atëherë, kur ulen malet e çohen sukat, pse me mend kena mbetë aty ku kena qenë para 14 vjetësh.
Dikur Fan Noli botonte «dekllaratat» e veta tosknisht te gazeta «Ora e Maleve» e Shuk Gurakuqit, kurse Millosh Gjergj Nikolla botonte gegnisht te “Bota e re” e te “Illyria”. Kah ana tjetër Mehdi Frashëri, Gabriel Meksi, Eqrem Çabej, Spiro Konda e të tjerë botojshin tosknisht te “Hylli i Dritës”, ndërsa tanë vendi përdorte regjistra të administratës e formularë zyrtarë të shtypun në gegnishten e Elbasanit. Edhe vetë E. Hoxha desht me na nderue tue shtyp veprën e tij të parë (botimi i parë) gegnisht, por kur e pau se s’pat fort lexuesa e ndrroj «drugo kajde» per ato 100 veprat tjera që pasuene.
Kurse sot mendësija shqiptare, mjerisht e sëmundë prej nji sindrome moniste 50-vjeçare të eksportueme në pleqninë e vet deri edhe n’atdheun e demokracisë, pretendon me ushtrue diktatin gjeo-linguistik: «o shkruani si themi neve o ndryshe s’ka!».
Diktati âsht vorfnija mendore e shpirtnore që don me u imponue si rregull jetet, e kjo vorfní âsht njikohësisht nana dhe bija e marrisë, e cila si lija e keqe, po s’u kalue në fëminí rrezikon me e mbytë njeriun në moshë të pjekun.
Sapo kena dalë prej nji epoke ku ky «aut-aut» ishte familjar, por mos të harrojmë se letërsija shqipe s’pati ndonji përfitim të madh prej faktit që Zef Zorba, Primo Shllaku, Zef Pllumi, Anton Çefa, Andrea Skanjeti, Lec Shllaku, Nikoll Mazrreku, Sandër Gera,Tefë Krroqi, Ernest Perdoda e disa dhjeta të tjerë parapëlqyene mos me shkrue sesa me ju nënshtrue diktatit tjetërsues.
Mbasandej diktatet bijnë me vete gjithmonë nji letërsí të shkrueme në mënyren urdhnore, e cila dihet që âsht e vorfën në forma – aq sa i mungon edhe veta e parë. Kurse ne na pëlqen nji letërsí e lirë e shkrueme në gjuhën e dashunisë dhe jo në gjuhën e pronarëve të përkohshmeve të vjetra e të reja.
Për mendësinë e lbozun (tosk. me blozë) të diktatit gjeo-linguistik kishim me i këshillue të sëmundve me pi bar dyndës(2) pse kishte me ja çlirue rrëcokun prej shumë gjanash të nditshme e gurathepash që i mundojnë tash nji gjysmë shekulli.

Fund

[Kryeplaku]

Labeat e lexova shumicen e shkrimit te atij zoterise, pergjithesisht hedh disa problematika qe nuk mund te lihen pa u vezhguar por me thene te drejten nga nje gjuhetar prisja qe shkrimi te perqendrohej tek ana gjuhesore (per te cilen shkrimtari mund te jet me i afte) por gjuhetari kishte preferuar anen historike (si gjithe te tjeret te te njejtit stil). Ajo qe me beri me shume pershtypje ishte se gjuhetari kishte marre mundimin te shkruaj ne dialektin geg me reth 80% te fjaleve te jen nga letrarja (te cilat fjale/fraza mund t'u "zevendesonin" nga dialekti geg). Dhe do doja me te vertet te shikonim nese kjo dukuri eshte pasoje e mosnjohjes se dialektit geg nga shkrimtari, pasoje e deshires se shkrimtarit thjesht te lej nje pershtypje duke perdorur percaret disa menyra shprehese gege apo pasoje e mosmundjes se plotesimit te ambjentit kuptimor te artikullit ne trajten gege nga ana e shkrimtarit, dhe e cdokujt tjetri me gjendjen ne te cilen gjendet ky dialekt sot?

Megjithate dicka duket e sigurte, fenomene si rasti me shkrimin e mesiperm (ku nje perzierje shfaqet si "gegerisht") por edhe i shume autoreve te tjere do kishin si rezultat qe nese te hidhej poshte gjuha standarte qe kemi tani atehere do jet e pamundur te krijohet nje gjuhe standarte tjeter (keto lloj shkrimesh nuk bejne gjuhe standarte), pa hyrur ne zgjedhjen se dicka e tille do ishte e mire apo e keqe (ja u lej ne vendimin tuaj).