Politika monetare dhe ekonomia

[ganoid]

Komente

Feti Zeneli - 25/01/2005



Treguesi i rritjes ekonomike vitin e kaluar ishte gati 4% më pak sesa në ‘98-ën, vitin e parë të paskrizës së piramidave dhe, sipas vëzhgimeve të inistucioneve ndërkombëtare për këtë problem, gjendja këto 2-3 vitet e fundit po vjen duke u përkeqësuar nga njëri vit në tjetrin


Shembulli më i freskët i përdorimit efektiv të politikës monetare në shërbim të zhvillimit të përgjithshëm ekonomik të vendit vjen nga Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Nga një ekonomi gati në stanjacion në fillim të vitit 2002, vitin e kaluar ekonomia amerikane pati një rritje prej gati 4%, ndërsa rritja e eksporteve shënoi një ritëm vjetor rritjeje me mbi 5-6%. Dhe gjithë kjo rimëkëmbje ekonomike ndodhi në kohën e zhvleftësimit drastik të dollarit, i cili prej mëse tre vitesh e ka futur në ankth gjithë ekonominë botërore. Tashmë dollari duket se ka filluar ngjitjen, dhe kurba e vlerësimit të tij do të ndjekë, me siguri gjithnjë në raport të zhdrejtë, kurbën e zhvillimit ekonomik të vendit.
Një shembull i tillë, i harmonizimit të politikës monetare me atë ekonomike, në funksion të zhvillimit të kësaj të fundit, dikton edhe ndryshimin e koncepteve të mëparshme teorike, sipas të cilave jo gjithnjë “një monedhë e fortë është treguesi i një ekonomie në rritje”. Por, një shembull sinjifikativ që kjo teori është vjetëruar tashmë, vjen edhe nga realiteti ekonomik shqiptar, kuptohet si një rastësi e çuditshme, ngaqë situata nuk është tërësisht nën kontrollin qeverisës. Konkretisht, gjatë 3-4 viteve të fundit monedha jonë kombëtare është forcuar ndjeshëm, ndërkohë që ekonomia ka rënë. Treguesi i rritjes ekonomike vitin e kaluar ishte gati 4% më pak sesa në ‘98-ën, vitin e parë të paskrizës së piramidave dhe, sipas vëzhgimeve të inistucioneve ndërkombëtare për këtë problem, gjendja këto 2-3 vitet e fundit po vjen duke u përkeqësuar nga njëri vit në tjetrin. Ndërkohë që nga fronti i ekonomisë vijnë lajme gjithnjë e më të këqija, një mbiçmin i tillë mund të konsiderohet thjesht një anomali në fushën e zhvillimit monetar, e nxitur nga drejtimi burokratik i Bankës Qendrore.
Në një ekonomi që funksionon mbi bazën e importeve, mungesës së investimeve të huaja, reduktimit të remitancave të emigantëve etj., nuk ka se si të ndikojë në forcimin e monedhës kombëtare. Përkundrazi, janë rritja e eksporteve, shtimi i investimeve të huaja dhe hyrja në sasi të mëdha e valutës ato faktorë që shpien në një forcim të natyrshëm të monedhës kombëtare. Faktorë të tillë ishin më prezent në ekonominë shqiptare në vitet e para të tranzicionit, domethënë, para krizës së fajdeve që shpërtheu në fillim të vitit ’97. Sipas BE-së dhe BERZH-it, niveli i investimeve dhe sidomos niveli i investimeve të huaja direkte për frymë të popullsisë, treguesi më cilësor i klimës probiznes, është aktualisht jo vetëm më i ulëti në rajon, por 2-3 herë më i ulët sesa mesatarja e vendeve të rajonit, ndërkohë që para vitit ’97 Shqipëria ka pasur investimet e huaja direkte më të larta sesa vendet e tjera të rajonit. Në atë periudhë Shqipëria renditej në vend të parë, përsa e përkiste treguesit të rritjes ekonomike, krahasuar jo vetëm me vendet e rajonit tonë, por me të gjitha vendet e tjera ish-komuniste të Evropës Lindore. Nga ana tjetër, edhe prurjet e emigrantëve ishin në një nivel të lartë, dhe raporti import-eksport jo më shumë se 3 me 1, ndërkohë që sot ky raport është afro 6 me 1, në favor të importit. Në periudhën aktuale një faktor joekonomik i forcimit të lekut mund të jetë edhe zgjerimi i ekonomisë informale dhe shtimi i kanaleve ilegale të hyrjes së valutës nga trafiqet e ndryshme.
Në këto kushte një forcim i tillë i lekut, i cili nuk justifikohet me treguesin e rritjes së natyrshme të ekonomisë, mund të shkaktojë kriza të paparashikueshme social-ekonomike. Mjafton të kujtojmë se ç’do të ngjasë nëse bllokohet kanalet ilegale të furnizimit me valutë të ekonomisë!? Sigurisht, një zhvleftësim drastik i monedhës kombëtare dhe përfshirjen në një krizë të rëndë të ekonomisë së vendit. Natyrisht, këtu nuk është fjala thjesht te zhvleftësimi i kursimeve qytetare, por te krijimi i një sërë efektesh negative afatgjata për ekonominë e vendit. Duke mos e përmirësuar klimën e investimeve të huaja në vend, atëherë do të ndodhë që të blihet me “flori” çdo njësi valute, duke shpenzuar pa efektivitet sasi të mëdha të monedhës kombëtare. Kësisoj, nuk duhet të ngopemi me “lugë të zbrazët” nga mbiçmimi spekulativ i lekut në këto momente. Mostrajtimi institucional i stuatës së tanishme monetare mund të çojë në një rivlerësim akoma më të madh të lekut shqiptar, me efekte të drejtpërdrejta negative në ekonominë shqiptare. Mbiçmimi i mëtejshëm i lekut ka për t’i shuar përfundimisht shpresat e firmave të përfshira në strategjinë e rritjes së eksporteve, ka për të ulur në maksimum aftësinë konkurruese të binzesit vendës dhe ka për t’i shtuar më shumë investimet në bono thesari, duke cënuar sektorët e tjerë të investimeve prodhuese.
Analistë të veçantë e shpjegojnë situatën aktuale të forcimit të lekut me një farë rritje të prodhimit bujqësor, uljen e importeve për këto produkte, rritjen e frekuentimeve turistike, kreditë e dhëna në valutë prej bankave, pronotimet në valutë të ndërtimeve etj., duke mos u ndalur në faktorët kryesorë të një gjendjeje të tillë, të cilat lidhen kryesisht me ekonominë informale dhe mungesën e vizionit dhe predispozicionit monetar të Bankës së Shqipërisë. Në këto kushte askush nuk mund të na garantojë nga të papriturat që mund të shkatojë një zhvleftësim i mundshëm i lekut, i cili vjen krejt rrufeshëm, pasi forcimi aktual i monedhës kombëtare është i mbështetur në faktorë joekonomikë, të cilat, kur vjen rasti zbërthehen në mënyrë të menjëhershme. Një forcim i tillë i lekut, kur mungojnë faktorët ekonomikë, bazohet kryesisht në kalkulime administrative për të ruajtur parametrat e stabilitetit makroekonomik të diktuara nga Fondi Monetar Ndërkombëtar. Për shembull, mbajtja e inflacionit në kufijtë 2-4%, kurrësesi nuk mund të pranojë një monedhë kombëtare të zhvleftësuar. Një tregues i tillë inflacioni është në konteksin e treguesve të tjerë ekonomiko-socialë, dhe dëshmon në mënyrë të qartë për stanjacionin e zgjatur të ekonomisë shqiptare.
Ka 7-8 vjet me radhë, qysh nga ‘97-a e deri më sot, që Shqipëria nuk është më “vendi i suksesit suprizë”, sikundër shpreheshin të entuziazmuar institucionet ndërkombëtare për tranzicionin shqiptar të viteve ‘93-’96, por vendi i krizave të njëpasnjëshme; të shoqëruara me rënie drastike të ekonomisë, thellim të varfërisë, shtim të papunësisë, rritje të kriminalitetit, korrupsion të lartë, pakësim të investimeve të huaja, trefishim të çmimeve të konsumit, thellim të deficitit tregtar etj. Dhe, për të mos e tepëruar me statistika rekordesh të zeza, mjafton të përmendim faktin se të gjithë treguesit e sipërpërmendur janë përkeqësuar tri-katër herë në raport me nivelin që ata kanë pasur para shpërthimit të trazirave politike të ‘97-ës. Është kjo situatë që i ka detyruar ndërkombëtarët ta ndryshojnë kursin e vlerësimit për reformat në Shqipëri, duke i konsideruar ato “të dështuara e jo në drejtimin e duhur”.