KREUl
SHQIPTARET DHE GREKET GJATE LUFTES:
VIKTIMAAPO ARMIQ?!
Qendrimi i qeverise greke ndaj agresionit
. italian te 7 prillit
Ne prag te pushtimit italian te Shqiperise A. Zogu hodhi
poshte propozimet qe i heri Roma per te zgjeruar kufijte e shtetit
shqiptar. Diplomati britanik Ser A. Royan njoftoi ne Forin Ofis qe
ai ishte informuar se "pikerisht para agresionit te 7 prillit italianet
i kishin kerkuar Mbretit Zog t'u jepte tri divizione per te sulmuar
Greqine dhe, ne kembim, i kishin premtuar fronin e Greqise, por
ai kishte refuzuar"l. Italianet i ofruan Zogut edhe 30 000 000
franga ari, si edhe ndarjen e Greqise ne dy pjese: nje Republike
Greke qe do ta kishte kryeqytetin ne Selanik dhe pjesa tjeter, qe
do t'i aneksohej Mbreterise se ZOgut"2.
Ndersa reagimi i qeverise greke kundrejt pushtimit te
Shqiperise nga Italia ishte krejt ndryshe. Kur trysnia italiane
arriti ne nje pike te pakthyeshme dhe sulmi i armatosur dukej se
ishte i alert, A.Zogu u kerkoi ndihme Greqisedhe Jugosllavise per
organizimin e qendreses. Por te dy fqinjet, duke ndjekur politiken e
asnjanesise, nuk pranuan te angazhoheshin ne asnje lloj menyre.
Qeveria e Athines e injoroi pushtimin e Shqiperise nga italianet,
madje, ne leterkembimin e saj me Romen, nuk ngurroi te shprehte
edhe .tone mirekuptimi e kenaqesie. Kater dire pas pushtimit te
Shqiperise, me 11 prill, gjenerali Metaksas, nepermjet ministrit
grek ne Rome, i dergoi Ministrise se Puneve te J ashtme re Italise
kete mesazh: "Jam fare i bindur se asgje nuk do te ndodhe ne te
ardhmen qe ta prishe miqesine tradicionale, qe ekziston mes dy
vendeve dhe qe nje epoke e re perzemersie dhe bashkepunimi
paqesor mes nesh eshte duke filluar"3. Ndersa disa muaj me vone,
ai e siguroi kontin Qiano se qeveria greke e ka njohur rolin e
Italise si nje faktor me rendesi te dores se pare ne Mesdhe dhe ka
ndjekur vendosjen e marredhenieve me te vertete te perzemerta
me Italine, e cila ishte tani fqinja e saj, si ne toke, ashtu edhe ne
det4. Nderkohe qe Athina shprehte lumturine per "fqinjen ere", pa
marre parasysh se ishte pushtuar nje komb fqinj, politikanet greke
nuk kishin pak dyshime se Italia, pas Shqiperise, do te sulmonte
edhe Greqine.
Gjate kohes qe mbreti Zog qendroi ne Greqi, autoritetet
greke nuk e lejuan ate te zhvillonte ndonje veprimtari politike. Ky
qendrim pasqyronte jo vetem synimin per te shprehur. asnjanesine
e qeverise greke kundrejt pushtimit te Shqiperise, por edhe priIjen
per te injoruar legjitimitetin e Mbretit te Shqiperise dhe per te
krijuar shkakun per nderpreIjen e vijueshmerise se shtetit
shqiptar per venien ne diskutim te njohjes nderkombetare te tij.
Edhe Musolini mbeti i kenaqur nga ky qendrim i Athines. Me 9
prill ai udhezonte te ngarkuarin me pune te Italise ne Athine:
"Vizitoni personalisht Metaksain dhe i thoni nga ana ime qe i
shpreh gjithe kenaqesine time per qendrimin e mbajtur nga
Greqia kundrejt Zogut dhe e falenderoj per te gjitha masat e
marra me qellim qe te pengoje manifestimet e Zogut, te cilat do te
mund te hidhnin hije mbi raportet e miqesise qe bashkojne te dy
vendet"5.
Pranvera e vitit 1939 u trondit nga marshimi i gjermaneve
ne Prage dhe i italianeve ne Shqiperi. Diktaturat fashiste
peruruan nje faze te re te politikes se tyre ekspansioniste ndaj
Evropes. Qeverite e Britanise se Madhe dhe te Frances, qe ishin
ende nen ndikimin e Marreveshjes se Mynihut, u ndeshen me nje
situate, ndaj se ciIes nuk qene ne gjendje te reagonin. Ata iu
pergjigjen ketyre goditjeve, duke deklaruar se do te garantonin
pavaresine e Polonise, te Rumanise dhe te Greqise. Megjithese kjo
ishte nje shfaqje e zbehte e vullnetit per t'i rezistuar agresionit te
metejshem, ishte shume me teper se sa qendrimi injorues qe ato
mbajten ndaj pushtimit te Shqiperise. Greqia i shikonte keto
zhvillime pak a shume si nje spektator i trembur.Greket u
shqetesuan nga pushtimi i Shqiperise, por ata vendosen te ndjekin
nje politike luajale ndaj pushtuesve italiane, qe kishin vendosur
f;izmen ne kufirin greko-shqiptar. Ne te vertete, Metaksai ishte i
vendosur per t'i bere qendrese pushtimit te mundshem italian, por
kjo vendosmeri nuk dukej asgjekundi ne veprimet e qeverise
greke6. Kur po pergatitej deklarata britanike per angazhimin ne
mbrojtje te Greqise, qeveria greke provoi nje ndjenje te dyfishte.
Ajo i kerkoi Londres qe deklarata britanike te jepte sa me qarte qe
te ishte e mundur pershtypjen se garancia britanike nuk ishte
rezultat i ndonje apeli te bere nga qeveria greke7.
Pas prillit te vitit 1939, marredheniet greko-italiane 11
permiresuan gradualisht. Qendrimin e qeverise greke ndaj Italise,
ministri italian ne Athine e cilesonte "jo vetem korrekt, por edhe
miqesor"8. Me 5 shtator 1939, pas deklarates se Musolinit per
neutralitetin e Italise, Metaksai, i shprehu Grazzit perseri
shpresen per permiresimin e marredhenieve, i cili do ta bente te
mundshem "bashkepunimin ne fushat ekonomike, politike e
kulturore". Ai iu lut ambasadorit italian qe t'i bente te ditur Du~es
"se sa lart e ~mon populli grek dhe ai vete personalisht aktivitetin
e tij per permiresimin e paqes evropiane"9. Nga ana tjeter,
Britania ushtroi presion per te bllokuar rinovimin e Paktit te
Miqesise dhe te Bashkepunimit midis Greqise dhe Italise.
Megjithekete, ne vend te rinovimit te paktit, ne fund te shtatorit u
nenshkrua nje marreveshje e re italo-greke, e cila permbante
terheqjen reciproke te trupave nga kufiri greko-shqiptar dhe
nenvizonte deshiren e perbashket per nje politike paqeje dhe
fillimin e nje periudhe te re miqesie midis Greqise e ItaliselO.
Italianet i terhoqen trupat nga kufiri dhe u pergatiten t'i jepnin
materiale aeronautike Greqise. Edhe Britania e inkurajoi
qendrimin e Greqise ne pozitat e neutralitetit, perderisa dhe Italia'
do te mbetej neutrale. Nje Itali neutrale dhe, akoma me mire,
paqesore, konsiderohej nga Forin Ofisi me e vlefshme, sesa
ballkanasit qe do te futeshin ne lufte me detyrim. Ne keto rrethana,
eshte e kuptueshme se kurrfare inkurajimi nuk mund te pritej per
rezistencen shqiptare.
Me 10 qershor 1940, Italia u deklaroi lufte aleateve. Duke
dashur te shmangte ~do lloj acarimi me italianet, qeveria greke
ndoqi nje politike hipokrite e te nenshtruar. Metaksai i tha, me 11
qershor, ministrit italian ne Athine se "kjo lufte do te qartesoje
atmosferen dhe do te beje te mundshem bashkepunimin me intim
midis Italise dhe Greqise".11 Ndersa zevendesministri i Jashtem
grek, Mavrudis, nenvizoi se Greqia e shikonte me kenaqesi te
the lIe afrimin e momentit, kur Italia do te zgjidhte ~eshtjet qe e
kishin burimin ne mosmarreveshjet italo-franceze, sepse keshtu
paqja ne Mesdhe do te ishte e siguruar per nje kohe te gjate, gje qe
deshirohej edhe prej popullit grek12.
Ne keto momente, perfaqesuesit e shtetit shqiptar, qe ishin
ne mergim, vepruan ndryshe. Ata e shtuan presionin ndaj Fuqive
Perendimore per te lejuar angazhimin ne lufte kunder Italise.
Shume shpejt, politika e lekundur dhe pragmatiste greke
ndaj ekspansionit italian ne BalIkan, do te provonte deshtimin e
saj. Ne gusht te vitit 1940, Italia, duke u kapur pas akuzave per
strehimin e anijeve luftarake britanike ne portet greke, filloi nje
fushate politike e propagandistike kunder Greqise. Ne kete
fushate, Roma perdori me mjeshteri edhe problemin ~am. Qe pas
vitit 1912 qeveria dhe forcat paraushtarake greke kishin zbatuar
ne kete krahine nje politike te panderprere terrori, e cila kishte
arritur kulmin ne vitet 1923-1925 me debimin e 60.000
shqiptareve dhe me rrembimin e shtepive e te pronave te tyre, ne
te cilat ishin vendosur refugjate greke, kryesisht nga Azia e Vogel.
Nje pjese e ~ameve te debuar u vendosen qe atehere ne Shqiperi.
Pikerisht kete gjendje u perpoq te shfrytezonte Italia fashiste13.
Eshte e kuptueshme se propaganda italiane shkaktoi ne pamje te
pare nje entuziazem, duke i nxitur ndjenjat antigreke ne Qameri
dhe te refugjatet ~ame ne Shqiperi. Raportet e Jakomonit
shprehnin nje entuziazem te pamase14. Por gjeja qe kishte me
teper rendesi,. ishte pozicioni i perfaqesuesve legjitime te shtetit
shqiptar ndaj tensionit te krijuar dhe te nxitur nga italianet.
Qendrimi i A. Zogut ndaj Greqise ishte i qarte dhe miqesor. Ai
informoi zyrtaret e Inteligjens Servisit, se nuk e konsideronte
problemin <;amsi nje faktor qe do ta hidhte Shqiperine ne anen e
italianeve. Kete qendrim ai e shprehu edhe publikisht ne nje
interviste. Zogu premtoi se se bashku me patriotet e tjere shqiptare
do te perkrahnin Aleatet kunder Fuqive te Boshtit. Mbreti u shpreh
qarte se pavaresia e Shqiperise kishte rendesi shume me te madhe
se C;dozgjerim territoria[15. Edhe ngjarjet e mevonshme treguan se
euforia e italianeve per angazhimin e shqiptareve ne luften kunder
Greqise ishte e pabazuar16. Ne prag te sulmit, italianet arriten te
rekrutonin vetem 200-250 vullnetare shqiptare, kryesisht
refugjate r;ame, te ciIet kishin si detyre te vepronin ne zonen e
operacioneve per te kryer akte sabotazhj17.
Ne keto momente, Metaksai, ne menyre deshperuese,
kerkoi ndermjetesimin e gjermaneve per te ndaluar konfliktin me
Italine18.
Krijoni Kontakt