Close
Duke shfaqur rezultatin -19 deri 0 prej 3
  1. #1
    V per Vendeta Maska e ORIONI
    Anëtarësuar
    10-12-2003
    Vendndodhja
    Shkup-Prishtine-Ulqin-Tirane-Cameri
    Postime
    919

    NjËdimensionalitetin E QytetËrimit PerËndimor

    KËNDVËSHTRIME MBI NJËDIMENSIONALITETIN E QYTETËRIMIT PERËNDIMOR



    Parathënie



    Meqenëse Qytetërimi Perëndimor është një temë mjaft e gjerë dhe tejet komplekse, shtjellimi i së cilës do t’i tejkalonte edhe caqet e natyrës së një punimi të tillë seminarik siç është ky, gjatë shtjellimit mu imponua fokusimi vetëm prej disa pikave, të cilat mendoj se edhe janë më bindëse në sinjifikimin e njëdimensionalitetit të këtij qytetërimi të paprecedan në historinë e njerëzimit. Edhe këto pika fokusimi, poashtu janë trajtuar nga prizma të ndryshëm. Kështu p.sh. përderisa pjesa e parë e seminarit elaborohet më tepër në kontekstin historik dhe sociologjik, tri pjesët tjera i karakterizon më tepër fryma e shtjellimit filozofik dhe psikologjik. Kjo është me tepër pasojë e pamundësisë nga ana ime, që referencat e mendimtarëve të ndryshëm që i kam përdorur për argumentimin e mendimeve të mia, t’i kontekstualizojë në një temë me kontekst sociologjik dhe kjo më “detyronte” të ndryshoja edhe mënyrën e qasjes dhe shtruarjes së problemit. Kur kësaj i shtohet edhe stili im i zakonshëm i shkrimit, i cili në të shumtën e rasteve përshkohet me ngarkesa filozofike, problemi dyfishohej. Kështu që e tërë problematika gjatë shtjellimit merrte kahje filozofike, herë-herë psikologjike dhe shumë pak sociologjike.
    Tërësisht jam përqëndruar në një aspekt të qytetërimit perëndimor, që ndryshe e kam quajtur njëdimensional. Ky njëdimensionalitet konsiston në materializmin e tij, i cili ka qenë edhe objektiv i këtij seminari. Duke mos i mohuar anët pozitive të progresit material të botës perëndimore, përmendja e të cilave në punim nuk më është dukur e vlefshme për shkak se nuk konotonte në tematikën që shtjellohej, jam koncentruar vetëm në efektet negative të këtij progresi. Me fjalë tjera, e tërë qasja e këtij seminari është kritikë deskriptive e një pjese të realitetit perëndimor.
    Gjatë shtjellimit nuk kam insistuar në detajizime amplifikuese, por jam mjaftuar me citime nga autorë të ndryshëm, citime këto që në formë të refencave më kanë shërbyer si argumente përforcuese për pikëpamjet e mia dhe asgjë më tepër. Në raste kontestuese të disa çështjeve, jam përcaktuar për një pikëpamje të njëanshme, pa parafrazuar edhe pikëpamjen kundërargumentuese që përkrahet nga autorë tjerë, për arsye se kundërargumentimet dhe ballafaqimi i argumenteve të kundërta për një problematikë do të ishte e tepërt për hapësirën që më është dhënë për trajtim nga ky seminar, dhe një gjë e tillë do të më shpiente në një zinxhir të pafundë të kundërargumentimeve që nuk do të shpienin askund.
    I vetëdijshëm për atë se shtjellimin nuk e kam çuar deri në fund (për arsye se kjo problematikë nuk shterohet), pranoj mundësinë e ekzistimit të inkohe-rencave eventuale si në mendime ashtu edhe në mënyrat e argumentimeve. Këto lloj lëshimesh janë të pashmangshme por edhe të toleruara për tërë ata (studiues) që insistojnë të përqëndrohen në argumentimin e një pikëpamjeje apo të një botëkuptimi. Kjo i atribuohet kryesisht ndërthurjes tejet kompleksive të realitetit social, i cili asnjëherë nuk mund të kapet si i tillë.


    Në retrospektiven e antireligjiozitetit dhe materializmit
    të qytetërimit perëndimor



    Ngjarjet pa precedent, janë të rralla në historinë njerëzore. Kur këto ngjarje ndodhin, atëherë këto shndërrohen në paradigmë influencuese të produkteve të mëvonshme historike. Qytetërimi i sotëm perëndimor, për aq sa mund të quhet i paprecedent në historinë njerëzore për shkak të zenitit zhvillimor të komponenteve përbërëse të saj (veçanërisht teknikës), aq është edhe produkt i ngjarjeve dhe fenomeneve që kanë ndodhur në momentet e caktuara historike. I tërë qytetërimi perëndimor, në kuptimin e ngushtë të fjalës, mund të përmblidhet në traditën judaiko – kristiano – greko – romake, duke mos lënë anash ndikimin e tërthortë të Lindjes. Është i pamohueshëm fakti se, përmes bartjes së traditës greke (filozofisë, mendimit, kulturës, artit, shkencës etj.) në Evropë, Lindja luajti rol të pazëvendësuar në ruajtjen e vazhdimësisë së qytetërimit perëndimor. “Pa dyshim që në formë kapilare – thotë Edgar Moren - ka patur një mijë qarkullime ndërmjet botës muslimane dhe Evropës së krishterë, e cila përfiton nga rrezatimi ekonomik e kulturor i qytetërimeve islamike në shkëlqimin e tyre të pare”. Kenneth Clark, në librin e tij famoz kushtuar qytetërmit, thotë: “Teposhtëza e qytetërimit mund të kishte zgjatur shumë kohë, por në mes të shekullit të shtatë u shfaq një forcë e re, që kishte besim, energji dhe vullnet për të ngadhënjyer si edhe një kulturë alternative – Islami”. Pikërisht nga fakti se cilit burim i mbeti besnik qytetërimi perëndimor, varet edhe pozicioni zhvillimor i domeneve të tij. Nuk ka dyshim se qytetërimi perëndimor, disa prej burimeve të veta mbi të cilat është fundamentuar, i ka tejkaluar dhe asesi nuk mund të themi se ato kanë forcën influencuese në të menduarit e sotëm perëndimor. Burimet religjioze (judeo-kristiane) janë një prej atyre burimeve.
    Qytetërimi perëndimor modern karakterizohet nga një avangardizëm specifik, i cili i këputë rrënjësisht lidhjet me traditën, pothuajse në të gjitha sferat e saja. Ky qytetërim paraqet një mentalitet dhe tërësi vlerash që kanë bërë rivlerësimin e pozitës së njeriut në univers, jashtë botëkuptimit tradicional. Avangardizmi i qytetërimit perëndimor, konsiston në tendencat për të pohuar nevojën e ndryshimit dhe zëvendësimit të vlerave dhe normave, shfuqizimin e ideve dominuese tradicionale, duke i shfrytëzuar të gjitha këto si rrugë drejt krijimit të një “vështrimi të ri mbi botën”. Pikërisht një atrofizim i tillë radikal i ndikimit të traditës, e paraqet qytetërimin perëndimor si qytetërim tipik kundërtradicional. Meqenëse krishterizmi nuk është asgjë tjetër pos religjion i mbështetur në traditë, atëherë domosdoshmërisht del se Perëndimi është i kundërkrishterë. Këtë bukur e shpreh edhe René Guénon kur thotë: “botëkuptimi bashkëkohor është i kundërkrishterë sepse në thelb ai është kundërfetar; ndërsa është kundërfetar për arsye se në një kuptim edhe më të gjerë, ai është kundërtradicional”. Guénon më tej thot: “Perëndimi ishte i krishterë në Mesjetë, por nuk është i tillë më “, ndërsa duke shprehur një dëshirë të flakët për një rikthim të mundshëm drejt vlerave spirituale religjioze, për të evituar degradimin moral, ai vazhdon: “po të thuhej se do të mund të bëhej përsëri i tillë, nuk gjendet kush që dëshiron këtë më me afsh se ne…”
    Çarja dhe krijimi i hendekut mes Evropës dhe krishterizmit – që nënkupton largimin e qytetërimit evropiano-perëndimor prej burimit të saj tradicional religjioz, judeo-kristian – ndodhi pikërisht me përfundimin e periudhës mesjetare dhe fillimin e asaj moderne. “Shfaqja e Kohëve Moderne - thotë Edgar Moren- do t’i shkoqë Evropën dhe Krishterizmin. Amerika çelet për krishterizmin dhe Evropa për mendimin laik. Pra, vetëm Evropa Mesjetare mund të njësohet me Krishterizmin”. Në librin e tij, “Arti romanit”, Milan Kundera Krishterizmin e sheh si faktorin e vetëm unifikues mbi të cilin ndërtohej identiteti unik i popujve europian. Ndërsa duke e kundruar Evropën në spektrin e modernitetit, ai përfytyrimin e ketij identiteti e sheh si diçka të kaluar – pra, në Evropë po, por jo në atë moderne (por në atë mesjetare).
    Natyrën areligjioze të qytetërimit perëndimor, në mënyrë alegorike bukur e përshkruan Erich Fromm-i. Heroi i krishterë dhe heroi pagan janë dy koncepte, përmes të cilave, Fromm-i në mënyrë simbolike e ilustron joreligjiozitetin e qytetërimit perëndimor. Për Fromm-in, “Heroi i krishterë ishte martir, sepse, sipas traditës hebreje, heroizmi më i lartë është të japësh jetën tënde për Zotin ose për të afërmin”. Kryesorja që e karakterizon martirin, - është që të jetë, që të përkushtohet, që të ndajë gjithçka me të afërmin, kurse i heroit pagan – është që të ketë, të nënshtrojë, të detyrojë. Në këtë kontekst, heroi pagan është simboli më i fortë metaforik që e përshkruan natyrën e qytetërimit perëndimor, për arsye se, siç thotë edhe vetë Fromm-i, “nuk është e domosdoshme të provohet se historia e Evropës – është historia e pushtimeve, e shfrytëzimit, e dhunës dhe e nënshtrimit”. Në pyetjen që parashtron Erich Fromm-i në librin e tij “Të kesh apo të jesh”, se “a është vallë bota perëndimore e krishterë”? – përgjigjet: “Megjithëse për këtë pyetje zakonisht jepet përgjigje pohuese, analiza më e thellë tregon se kristianizmi i Europës ka qenë në një shkallë të konsiderueshme mistifikim…” Erich Fromm-i, përafërsisht ashtu si René Guénon dhe Edgar Moreni, flet për një kristianizëm të kufizuar midis shekujve XII dhe XIV. “Periudha e shkurtër e kristianizmit mori fund” – vazhdon Fromm-i – “dhe Europa u kthye në paganizmin e saj fillestar”. Për më tepër, Fromm-i në Lojrat e sotme Olimpike gjenë një shprehje simbolike të paganizmit perëndimor, lojra këto të cilat i ngrejnë lavdi heroit pagan.
    Përkundër faktit se siç thamë edhe më lartë, se struktura embrionale e qytetërimit perëndimor mund të reduktohet në traditën judeo-kristiano-greko-romake, ajo që në strukturën e këtij qytetërimi ka mbetur si relikt, është kryesisht tradita romake me utilitarizmin dhe materializmin e fshehtë të tij. Për këtë arsye, në një retrospektivë të mundshme, bazat e vërteta të qytetërimit perëndimor, duhet kërkuar në traditën romake – si burim me forcë më të madhe ndikuese në krahasim me traditat tjera burimore të këtij qytetërimi – respektivisht, në trashëgiminë e civilizimit romak me qëndrimin e tij latent antireligjioz, plotësisht utilitar dhe materialist ndaj jetës, pa kurrfarë shqyrtimesh të mbinatyrshme. Ai (civilizimi bashkëkohor) padyshim ka pranuar shumë ndikime tjera gjatë zhvillimit të vet dhe natyrisht se ka ndryshuar dhe e ka modifikuar trashëgiminë kulturore të Romës, në shumë aspekte. Por mbetet fakti se në tërë atë që sot është reale në etikën perëndimore dhe në pikëpamjet për botën, mund të gjendet gjurma në qytetërimin e vjetër romak. Siç ka qenë atmosfera intelektuale e shoqërore e Romës së vjetër, plotësisht utilitariste dhe antireligjioze - ndonëse jo në mënyrë të hapët – e tillë është atmosfera edhe e Perëndimit bashkëkohës. Ideja bashkëkohore e perëndimit edhe pse e toleron e ndonjëherë edhe e thekson religjionin si konventë shoqërore, përgjithësisht etikën transcendentale e lë jashtë kornizave të shqyrtimit praktik. Nga këtu, del edhe një fakt tjetër që argumenton atë çka përmendëm më lartë, lidhur me humbjen e forcës ndikuese të disa prej burimeve të këtij qytetërimi - atij religjioz krishterë. Nuk ka dyshim se krishterizmi si religjion, me postulatet e saja morale, mbështetet në etikën transcendente, së cilës i mohohet hapësira për shqyrtim dhe zbatim praktik ligjor në jetën perëndimore. Shpirti bashkëkohor perëndimor është i fortifikuar në antagonizëm të vendosur ndaj cilësdo formë të kërkesave shpirtërore në raport me njeriun. Qysh këtu, në aspektin etik paraqitet një lloj hendeku i patejkalueshëm për çfarëdo ndikimi të mundshëm të krishterizmit në qytetërimin bashkëkohor. Në anën kulturore, si rezultat është krijimi i tipit njerëzor, moraliteti i të cilit është kufizuar, vetëm në çështjet e dobisë praktike, e kriteriumi më i lartë i së mirës, e i së keqes është suksesi material. Për pasojë, të gjitha virtytet, të cilat deri vonë vlerësoheshin nga prizmi etik, ato dalëngadalë humbin vlerën imanente të tyre për shkak se nuk i sjellin shoqërisë dobinë e prekshme materiale.
    Kryengritja kundër religjionit të krishterë - pasojat e së cilës u bënë determinante mjaft të rëndësishme në pëcaktimin e kahjes së zhvillimit të qytetërimit perëndimor - ishte aq e suksesshme sa që kishat qenë të detyruara që me modifikime të ndryshme, gradualisht t’i adaptojnë disa dogma të veta kushteve të ndryshuara shoqërore e intelektuale të Evropës. Në vend që të ndikojë në jetën shoqërore te pjesëtarëve të vet dhe që ta modeloj atë çka edhe është obligim natyror i religjionit, krishterizmi u pajtua me rolin e konventës toleruese dhe mbulesës së ndërmarrjeve politike. Për masat, ai tani ka vetëm kuptim formal siç ka qenë rasti me zotërat e Romës së vjetër, të cilëve nuk u është lejuar e as që është pandehur të kenë çfarëdo ndikimi real në shoqëri – rast tipik për jetën perëndimore. Nga frika e nënvetëdijshme që të mos jetë përsëri e mposhtur nga forcat, të cilat paraqesin të drejtën në autoritet hyjnor, Evropa u bë kampion i çdo gjëje antireligjioze edhe në parim edhe në aksion. Ashtu ajo iu kthye trashëgimisë së saj të vjetër romake.
    Përkundër laramanisë kulturore që e përshkonte Evropën, Krishterizmi – me gjithë diversitetin sektar përbrenda tij – ishte i përbashkët për multikultura-litetin evropian. Me një kthim të qytetërimit, kundër tradicionalitetit dhe religjionit, është rrezikuar edhe vetë kultura evropiane. Duke vërejtur këtë fenomen, Moren-i thekson: “…kultura evropiane është bërë qytetërim duke luzmuar nëpër botë, por kulturat evropiane mbeten të kërcënuara tashmë nga vetë qytetërimi i dalë prej Evropës”.



    Mungesa e dashurisë, sinjifikative për reifikimin e raporteve shoqërore



    Materializimi vulgarizues i jetës me të gjitha përmasat përfshirëse të tij, mund të shihet qartë në mungesën e dashurisë në marrëdhëniet e ndërsjella njerëzore në Perëndim. Emocionet janë element me rëndësi të pazëvendësueshme në jetën e njeriut. Theksimi i tepërt i anës racionale të njeriut dhe kundrimi i tij vetëm si qenie racionale, dukshëm ka dëmtuar antipodin e saj (racionales) - emocionalen. Në shoqërinë tonë - thotë Fromm-i – emocionet dekurajohen… të qenurit emotiv është bërë sinonim i paqëndrueshmërisë ose ç’ekuilibrit. Ndërsa Edgar Moren-i, duke i parë si të polarizuara kahjet e zhvillimeve në Lindje dhe në Perëndim, vërejti se, përderisa në njërën anë, Botën e Tretë e karakterizon zhvillimi i pamjaftueshëm ekonomik, i cili duke gufuar gjithnjë e më tepër në vetëdije, zbulon vazhdimisht një subzhvillim fantastik afektiv, psikologjik, moral të qenies njerëzore, në anën tjetër në shoqëritë perëndimore, përkundër zhvillimit të lartë ekonomik, zvogëlimit dhe mjerimit fiziologjik e material, fillojnë të paraqiten gjithnjë e më tepër në vetëdije mungesa e dashurisë, mjerimi mental si dhe mungesat psikologjike. Në një studim të tij, Michael Maccoby përmes një analize që iu bëri strukturës së karakterit të dyqind e pesëdhjetë udhëheqësve, menaxherëve dhe inxhinierëve të dy kompanive më të suksesshme në SHBA, e që i përmbledhi në një punim të titulluar: “The Gamesmen: The New Corporate Leaders”, erdhi në përfundime (krahas përfundimeve tjera) që tregonin qartë jo vetëm mbizotërimin e sferës racionale ndaj asaj emocionale, por edhe dobësimin si dhe zhvillimin tejet të ulët të kësaj të fundit. Asnjëri nga subjektet e studiuara nuk është e mundur të përcaktohet si “përson i aftë për një dashuri të thellë”, megjithëse 5% e përbëjnë “të përzemërtit dhe të zjarrtët”. Ndërsa për të gjithë të tjerët janë karakteristike interesat e matura ose tradicionale, paaftësia për të dashuruar ose mohimi i jetës, është në të vërtetë tablo e jashtëzakonshme e një mungese zhvillimi emocional, në kontrast të plotë me epërsinë e një racionaliteti të shprehur qartë. Dashuria për njerëzimin – thotë Edgar Moren – vjen jo nga racionaliteti, por nga mistika thuajse fetare që ka shpirtëzuar humanizmin. Çdo përfundim mbi ndonjë rritje proporcionalisht të zhdrejtë të këtyre dy sferave (racionalitetit dhe emocionalitetit) të kundërta, por komplementare në konstituimin e një personaliteti stabil, do të ishte i gabuar. Kjo është pasojë e anashkalimit dhe mospërfilljes së rëndësisë së zhvillimit të domenit emocional. Fenomenet e ndryshme njerëzore si dashuria, dhimbsuria, respekti, kënaqësia etj. i takojnë sferës emocionale dhe si të tilla manifestohen në marrëdhëniet njerëzore vetëm falë dinamikës së kësaj sfere të qenies njerëzore. Kultivimi emocional i individit sidomos në stadet e hershme të procesit të formësimit të personalitetit, paraqet bazën për një zhvillim të rregullt dhe normal psikik, bazë kjo që përmes preventivave të ndryshme të metodave edukative, do t’i paraprinte çrregullimeve të ndryshme mentale, sëmundjeve të ndryshme psikike si dhe neurozave eventuale, fenomene këto që për shkaqe të ndryshme janë të pranishme mjaft në shoqërinë (post) moderne.
    Për nje përshkrim metaforik të emocionalitetit tejet ulët të zhvilluar (apo dukshëm të dëmtuar) në botën perëndimore, Maks Shileri huazoi konceptet antike platoniane Venus Cytherae dhe Venus Urania. Këto koncepte paraqesin trajtat e perëndeshës së dashurisë në “Simpozionin” e Platonit, ku Venus Cytherae identifikohet me prostitucionin ndërsa Venus Urania me dashurinë e vërtetë. Në letrat “Mbi edukimin estetik të njeriut”, Shileri përmes koncepteve të lartëpërmendura shoqërinë moderne e përshkruan në këtë formë: “Shteti me aq xhelozi i mban për vete shërbëtorët e vet sa që më lehtë do të pranonte (e kush mund të mos i jepte të drejtë?) ta ndante njeriun e vet me Venus Cytherae se sa me Venus Urania”. Për t’i paraprirë çdo ambiguiteti, duhet cekur se këtu kemi të bëjmë me një dallim strikt mes seksit si nevojë fiziologjike dhe dashurisë (erotike) si fenomen thelbësisht emocional. Dashurinë, për nga cilësia dhe qëllimi, duhet dalluar prej kënaqësisë shtazarake dhe epshit seksual. Pastaj, ajo i përket fushës së spiritualitetit që është i papajtueshëm me parimet e materializmit. Dashurinë duhet kuptuar si persiatje mbi çështjet shpirtërore; madje edhe atëherë kur çështja sipërfaqësisht ka perspektivë materialiste. Kështu përafërsisht mendon edhe Bertrand Rasel kur thotë: “Dashuria është më e lartë se dëshira për marrëdhënie seksuale. Përkundër Sullivanit, i cili po ashtu vendos një vijë demarkacioni në mes të seksit dhe dashurisë, Frojdi, dashurinë e sheh si një fenomen thelbësisht seksual dhe pikërisht këtu qartë shihet ndikimi i trendeve materialiste të kohës, që kanë për qëllim reifikimin e të gjitha trajtave të marrëdhënieve njerëzore – në mendimin e tij. Rezultat i çdo të menduari materialist është të simplifikuarit e problemeve pavarësisht nga natyra e tyre. Tendenca të tilla reifikuese dhe simplifikuese qartë mund të vërehen në botëkuptimet e fillimshekullit XX, që proklamojnë ide për mënyrën e ndërtimit të dashurisë mes çifteve, përmes njohjes si dhe praktikimit sa më efikas të teknikës seksuale. Fromm-i e kundërargumenton këtë pikëpamje, me tezën se “dashuria nuk është rezultat i kënaqësisë së mjaftueshme seksuale – madje njohuria e të ashuquajturës teknikë seksuale – është rezultat i dashurisë. Po të ishte ndryshe si do të shpjegohej ekzistimi aq i madh i divorceve, ndërrimi i partnerëve të shumtë para dhe pas martesës, shpërbërjet e familjeve etj. në botën perëndimore. Po të ishte problemi te teknika seksuale, atëherë Perëndimi këtë do ta tejkalonte që prej kohësh, për arsye se qytetërimi perëndimor edhe në këtë aspekt ka avancuar shumë. Në kuadrin e gjerë të përkushtimit ndaj seksit, si sferë jashtëzakonisht e rëndësishme e jetës, perëndimi ka ecur përpara edhe në konstituimin e një pjese të veçantë të edukimit dhe kulturimit të përgjithshëm njerëzor. Është fjala pra, për edukimin seksual.
    Mirëpo, problemi qëndron diku tjetër dhe pikërisht në individualizmin, i cili megjithë faktin se luajti rol të veçantë në qytetërimin perëndimor, pasojat mund të vërehen dukshëm sot dhe në problemin i cili është duke u trajtuar. Individualizmi karakterizohet nga egoizmi, egocentrizmi, indolenca etj. dhe mbi të gjitha absolutizimi dhe hipostazimi i individuales. Në individualizëm, individi është i vetëmjaftueshëm, qëllim për vetvete dhe qëllim i fundit, më i lartë i jetës njerëzore. Individualizmi, i cili në kuptimin pozitiv të fjalës do të thotë çlirim nga vargonjtë social - thotë Fromm-i, në kuptimin negativ është e drejta e pronës së vetvetes, d.m.th. e drejta është detyrim për t’ia përkushtuar gjithë energjinë arritjes së sukseseve vetjake. Individualizmi, jetën shoqërore e pezhorativizon duke e tretur përgjithësisht sakrificën humane, solidaritetin, altruizmin dhe individit ia imponon që tërë përkushtimin fizik e psiqik së bashku me energjinë dhe potencialin e tij, ta përqëndrojë rreth vetes duke mos çarë kokë fare për grupin, bashkësinë, kolektivin, shoqërinë dhe për pasojë edhe vetë njeriun.
    Në rrethana të tilla të mbizotërimit të individualizmit, vështirë se mund të pohohet ekzistimi i ndonjë forme të dashurisë. Këtu nuk është fjala vetëm për dashurinë në kontekstin erotik, por edhe më gjerë. Kontestimi i shpërbërjes së dashurisë në të gjitha trajtat manifestuese të saj, as që mund të vij në shprehje sipas Fromm-it. Asnjë vrojtues objektiv i jetës sonë perëndimore – thotë ai - s’mund të dyshojë që dashuria – ajo vëllazërore, dashuria e nënës dhe ajo erotike – është një fenomen relativisht i rrallë dhe që vendi i saj është zënë nga një numër formash të pseudodashurisë, të cilat në realitet janë shumë forma të shpërbërjes së dashurisë. Industrializimi i jetës, e dinamizoi atë (jetën) deri në atë masë, sa që shpartalloi çdo raport shoqëror të fundamentuar në altruizëm të ndërsjelltë, bamirësi, mirësjellje, respekt, dashuri etj. duke reduktuar kështu çdo relacion të individëve përbrenda shoqërisë, në interes – apo “profit” siç do të shprehej Fromm-i. Interesi, respektivisht profiti ekonomik, u bë faktori i vetëm gjenerues i dinamikës së marrëdhënieve sociale. Çdo raport shoqëror fundamentohet mbi të. Shiquar nga ky prizëm, “marrëdhëniet njerëzore janë të reifikuara, marrëdhëniet personale paraqiten si marrëdhënie objektive mes sendeve”. Njeriu më nuk është qenie me motive të brendshme i pajisur me shpirt dhe i strukturuar ashtu siç ai don vetë, por një objekt që pandërprerë mirret e jipet. Përveç kësaj, njeriu për njeriun humb karakterin intencional, duke u shndërruar në mjet për arritjen e qëllimit dhe asgjë tjetër. Fusha e marrëdhënieve njerëzore, sipas Frojdit, ngjan me tregun: është një shkëmbim kënaqësish të nevojave fiziologjike, ku marrëdhënia me individin tjetër është gjithmonë një mjet… dhe këtu Frojdi fatkeqësisht kishte pasur të drejtë. Pra, imperativi kategorik kantian, këtu nuk gjenë hapësirë për zbatim praktik.



    “Teknologjizimi” i individit - imponim i konformizmit tjetërsues dhe depersonalizimit inkoshient


    Faqja tjetër e pasojës së industrializimit, është të shndërruarit e njeriut në një “pjesë” të makinës dhe të humburit e individualitetit të personalitetit të tij. Ai më nuk është subjekt që bartë vlera dhe ide, por një send që lëviz me instruksione të dirigjuara dhe të determinuara nga jashtë. I involvuar në procesin kohor të punës së organizuar rigorozisht dhe të centralizuar përmes një ndarje hierarkike, ai ka humbur identitetin e tij njerëzor. Ndërmarrjet krejtësisht të centralizuara me një ndarje rrënjësore të punës – thotë Fromm-i - çojnë në një organizim të tillë pune ku individi humbet individualitetin e tij, ku ai bëhet dhëmb i konsumueshëm ingranazhi në makinë. Humbja e identitetit të tij nuk lidhet vetëm me shndërrimin e tij në robot që kryen detyra të përcaktuara nga jashtë por edhe me humbjen e vet atij në makinën shoqërore – do të thoshte Fromm-i, me ç’rast mendimet, ndjenjat, dëshirat, bindjet, pikëpamjet etj., e veta i asimilon përmes akceptimit të po të njëjtave nga shoqëria. Kështu individi humbi origjinalitetin e vet në mendim, ndjenjë dhe veprim. Nga ky kontekst, marrëdhëniet njerëzore Fromm-i i sheh “si ato të automatëve të tjetërsuar” të cilët “s’mund të dashurojnë”. Automat, jo vetëm në kuptimin e individit pa identitet dhe personalitet origjinal - lloj individi ky, që i shërben “kuptimësimit” të trajtës si dhe përmbajtjes së kolektivit, grupit, bashkësisë etj. përmes një konformizmi ekstrem në tërë atë çka servohet prej tyre - por edhe në kuptimin e asaj se njëriu modern është shkrirë totalisht në ingranazhin kolosal teknologjik duke u bërë vetëm një pjesë e papërfillshme dhe funksionalisht ezauruese e tij. Sikurse konformzimi ashtu edhe inkorporimi teknologjik kanë për pasojë të fundit, humbjen e identitetit. Mirëpo, përderisa konformizmi humb identitetin origjinal të individit, duke e shndërruar atë vetëm në një partikularitet kuantitativ të kolektivit, inkorporimi teknologjik asimilion dhe zhdukë totalisht identitetin njerëzor. Në tërë këtë proces asimilimi, është e involvuar edhe mënyra rigorozisht burokratike e organizimit të jetës shoqërore në të gjitha domenet e saja, mënyrë organizative kjo, e cila në sferën e sigurimit ekzistencial (material) të individëve përbrenda shoqërisë, rrjedhon me një “domosdoshmëri të imponuar” të mënyrës së pjesëmarrjes në aktivitete jetësore. Kjo domosdoshmëri, e imponuar nga vetë procedura burokratike si dhe nga karakteri (evolues) i sotëm i punës në përgjithësi, nuk lenë kurrfarë hapësire për alternativa tjera të pjesëmarrjes në punë të ndryshme. Kjo pashmangshmërisht shpie në tjetërsim të njeriut, respektivisht në reifikimin e personalitetit të tij. Alienimi reifikues dhe depersonalizues i individit, pavarësisht se a është produkt (në proces të vazhdueshëm) i inkorporimit teknologjik, konformizmit apo organizimit burokratik të shoqërisë, çon drejt disperzionit të identitetit të individit përbrenda aparaturës burokratike institucionale. Për këtë ç’identizim të individit, flet edhe Fromm-i: “Kriza e identitetit” – kjo eshtë kriza e shoqërisë së sotme – e shkaktuar nga fakti, që anëtarët e kësaj shoqërie janë bërë instrumente pa individualitet, ndjenja e identitetit të të cilëve mbështetet në marrjen pjesë në veprimtarinë e korporatave ose të organizatave të tjera burokratike gjigande. Atje ku nuk ka vetjakitet autentik, nuk mund të jenë edhe ndjenjat e identitetit. Çdokujt që akoma dëshiron që të bëjë fjalë për njeriun, për mbretërinë dhe çlirimin e tij - thotë Foucault - mund t’i kundërvihet vetëm një e qeshur filozofike.
    Në koncepcionet e Fromm-it, konformizmi më tepër mund të kuptohet si konsekuencë e pashmangshme e vetë industrializimit të jetës, që së pari ka mundësuar asimilimin dhe shkrirjen e individualitetit të njeriut, e pastaj për shkak të humbjes së këtij uni, shtrohet domosdoshmëria e konformizmit, i cili i largon dyshimet rreth identitetit pikërisht “përmes të konformuarit me dëshirat e të tjerëve, përmes të mosqenurit ndryshe… duke fituar kështu një farë sigurie”. Duke u identifikuar me të tjerët, në këtë mënyrë individi pushon së qeni vetvetja dhe përshtatë krejt tipin e personalitetit që i ofrohet nga modelet kulturore.
    Konformizmi, si një fenomen që paraqet mungesën e origjinalitetit dhe nevojën, që këtë zbrazëtirë ta kompensojë me një strehim të verbër dhe oportunist tek të tjerët (duke nënkuptuar këtu edhe shkaqet dhe rrjedhimet tjera me tërë llojllojshmërinë e tyre që domosdoshmërisht janë të lidhura me vetë konceptin e konformizmit, por që s’kanë të bëjnë drejtëpërdrejtë me kontekstin), gjenë hapësirë shtrirjeje në tri sfera më kruciale, përmes të cilave individi në fakt edhe duhet ta demonstrojë individualitetin origjinal të tij: ndjenjat, të menduarit si dhe vullneti apo të dëshiruarit. Përkundër përpekjeve për kontestimin e një pikëpamjeje të tillë përmes koncepteve liberaliste, ekziston një fakt i pamohueshëm, të cilin e përmend edhe Fromm-i në analizat e tij, që ka të bëjë pikërisht me iluzionin mbi autenticitetin në këto sfera. Përpjekjet e shumta dhe historikisht të vazhdueshme të njeriut, që rezultuan me çlirimin e tij nga shtrëngimet e jashtme që më në fund ia mundësoi demokracia moderne, s’do të thotë që automatikisht kanë garantuar edhe individualitetin e tij. Njeriu i sotëm perëndimor, me të vërtetë nuk është subjekt i ndonjë autoriteti të jashtëm, është i lirë në shprehjen e mendimit dhe të ndjenjave të tij, mirëpo një liri e tillë nuk përmban parametra të tillë real që do të mundësonin objektivisht hipostazimin e saj deri në nivelin aksiomatik për garantimin praktik si dhe argumentimin teorik të individualitetit dhe origjinalitetit të tij. Zëvendësimi i njëpasnjëshëm i trajtave diversive të autoritetit, siç janë: ai i kishës, i cili u zëvendësua nga ai i shtetit, ai i ndërgjegjës që e zëvendësoi këtë të fundit (shtetin), si dhe ai i autoritetit anonim i sensus communis dhe të opinionit publik - si instrumente të konformizmit, e të cilat njeriun perëndimor e përcjellen hap pas hapi gjatë historisë, i pamundësuan atij që ta pavarësojë realisht individualitetin e tij, megjithë faktin se njëfarë iluzioni mbi origjinalitetin dhe pavarësinë e un-it të tij, vazhdimisht e përcjelli atë duke e ndihmuar në pavetëdijësimin për pasigurinë e tij. Ky iluzion në të njëjtën kohë ishte edhe një lloj ngushëllimi për të.



    “Ontologjizimi efemerik” i nevojave si shprehje e tjetërsimit të vazhdueshëm të qenies njerëzore



    Në kontekstin filozofik, termi tjetërsim gjenë korrelatin e tij në realitetin shoqëror - duke arritur njëkohësisht formësimin e tij konceptual, pikërisht në iluzionin mbi autenticitetin dhe origjinalitetin e individualitetit. Përderisa Fromm-i, tjetërsimin e individit e analizoi në rrafshin psikologjik, ishte Herbert Marcuze, ai i cili përmes konceptit të nevojave të vërteta si dhe atyre të rreme, e bëri të njëjtën në rrafshin filozofik. Shumica e nevojave predominante për relaksim, për t’u gëzuar, për sjellje dhe konsumacion sipas reklamës – që të duhet ose të urrehet ajo që e duan ose e urrejnë të tjerët – hyn në kategori të nevojave të gabueshme. Konceptimin e vërtetësisë respektivisht karakterit të rremë të këtyre nevojave, mund ta bëjë vetë individi. Mirëpo, ai është i penguar dhe kjo pengesë konsiston në shndërrimin e tij në objekt manipulimi të reklamave mediale. Ky manipulim medial përmes reklamave – karakterin e të cilave Lefebvre e quan ideologjik - asgjëson aftësitë e individit për të dalluar atë çka me të vërtetë don ai vetë, prej asaj se çka i është imponuar që të dojë. Ky mosdallim mes nevojave të imponuara dhe atyre të vërteta, rezulton i pashmangshëm me tjetërsim gradual të individit. Mirëpo, edhe sikur të posedonte apo të rikthente aftësinë (e humbur) e tillë demarkative, ai për shkak të inferioritetit kuantitativ të imponuar nga gjeneralizimi i marramendshëm (në nivelin shoqëror) i përmbajtjeve të reklamuara mediale, të cilat nga ana e tyre po ashtu imponojnë reagime të caktuara emocionale, ngjallin motivime të ndryshme, lansojnë duke brumosur në të njëjtën kohë në vetëdijen e individit ide, mendime, pikëpamje, bindje etj. githmonë me prapavijë të caktuar (Marcuse, Fromm, Lefebvre, Brzhezhinski), nuk do të bënte zgjidhje në favor të shijes së vetë personale por në dëm të saj për hirë “solidaritetit shoqëror”. Kjo nuk është aspak e çuditshme, kur të merret parasysh fakti se televizioni, të cilin Brzhezhinski e quan furnizuesin më të madh të kulturës masive, sot është shndërruar në mjetin me efikasitetin më të madh socializues, duke ia marrur primatin në rolin tradicional edukues si të familjes ashtu edhe të faktorëve tjerë shoqëror.
    Në një atmosferë të tillë të servimit të gatshëm dhe imponues të përmbajtjeve me natyra të ndryshme, individi humb në një ekzistencë të imponuar nga jashtë dhe pikërisht në një situatë të tillë “kur njeriu identifikohet me ekzistencën që i imponohet dhe në të cilën gjenë zhvillimin dhe kënaqësinë e vet, vjen në shprehje koncepti i tjetërsimit”. Një identifikim i tillë i subjektit tjetërsues me ekzistencën e tjetërsuar, me ç’rast tjetërsimi objektivizohet në përmasa reale, është realitet e jo iluzion. Iluzion është vetëm koshienca e shtrembëruar e individit mbi origjinalitetin e personalitetit të tij. Kjo koshiencë, nivelizimin e imunitetit ndaj shtrembërisë së saj të pavetëdijshme, e ka ngritur gjerë në shkallët e mjaftueshmërisë për një rezistencë serioze ndaj çdo tentim vetëdijësimi real.
    Servimi imponues i vazhdueshëm dhe i pandërprerë i përmbajtjeve të ndryshme mediale, shpie drejt ontologjizimit të nevojave. Në këtë rast këto nevoja, dikur në nivelin e dëshirave apo vetëm në kuadrin e thjeshtë të atyre përmbajtjeve të lansuara mediale, përbrendësohen dhe inkorporohen në imanencën ontologjike të njeriut, duke fituar statusin e domosdoshmërisë së plotësimit të tyre për një normalitet dhe stabilitet jetësor. Këto nevoja të ontologjizuara, në rast të mosplotësimit të tyre do të kenë gjithmonë të njëjtat konsekuenca siç do të kishin edhe nevojat e vërteta njerëzore, të mbjellura në natyrën e njeriut qoftë në mënyrë apriori qoftë në procesualitetin historik. Ontologjizimit të këtyre nevojave, i ka paraprirë artificialiteti dhe imponimi medial (në fillim) dhe social (në kontekstin e imponimit të këtyre nevojave individëve nga ana e shoqërisë). Falë karakterit artificial të këtyre nevojave, respektivisht nxitjes artificiale të tyre përmes formave nga më të ndryshmet, konsumit material në botën perëndimore po i mundësohet vazhdimësia influencuese e saj. Ky artificialitet si i vetëm, nuk do të ishte funksional për të zhvilluar pandërprerë konsumin material, po të mos ishin tendencat obsolente dhe gjeneruese të mekanizmave imponues (mediat e ndryshme si: shtypi, radio, televizioni, interneti etj.) të nevojave.
    Përkundër Lefebvre-it i cili efemeres i atribuon karakter metodologjik kur thotë se “obsolenca, si ideologji dhe si praktikë merr parasysh efemeren vetëm si metodë për ta bërë të përditshmen rentabile” , unë mendoj se efemerja është ajo që mundësohet si e tillë vetëm falë obsolencës dhe gjenerimit. Vjetërsimi i nevojave përmes krijimit (gjenerimit) të të rejave imponon përkohshmërinë (efemeren) e nevojave. Për t’i paraprirë kundërshtimit që në rrafshin teorik mund të jetë rezultat i përjashtimit të ndërsjellë të efemeres me ontologjiken, duhet të theksojmë se ky përjashtim vlenë vetëm në sferën e temporalitetit të qëndrueshmërisë. Nëse themi se efemerja është element sinjifikativ i përkohshmërisë së nevojave të ontologjizuara, atëherë për rezultat kemi një ontologjizim efemerik të nevojave. Në këtë rast, ontologjizimi nënkupton përbrendësimin dhe mishërimin e nevojës në vetë qenien njerëzore duke u kornizuar në faktorët që e kuptimësojnë në një mënyrë apo tjetër jetën njerëzore. Në këtë kuadër ontologjik, plotësimi i nevojave bëhet domosdoshmëri dhe pashmangshmëri. Ndërsa efemerja, tërë këtij akt-procesi i jep karakter temporal duke i de-ontologjizuar këto nevoja deri në neantizacion, për t’u racionalizuar fenomeni i konsumizmit apo për t’u rentabilizuar e përditshmja – do të thoshte Lefebvre.
    “Askush prej Mësuesve të tjerë të mëdhenjë të së kaluarës nuk pohonte se prania faktike e dëshirës krijon ndonjë normë etike. Ata mendonin rreth asaj se si njerëzimi mund të arrijë mirëqenien (vivere bene). Elementi kryesor i doktrinës së tyre është dallimi i nevojave thjeshtë subjektive (i dëshirave), përmbushja e të cilave të shpie në marrjen e një kënaqësie kalimtare, dhe i nevojave, që janë rrënjosur në natyrën njerëzore, plotësimi i të cilave e ndihmon zhvillimin e njeriut dhe e shpie atë drejtë eudaimonisë, d.m.th. në gjendjen e “kënaqësisë së plotë”. Me fjalë të tjera, ata përsiatnin për dallimin midis nevojave të ndijuara subjektivisht dhe kërkesave reale objektive, si dhe rreth asaj se disa prej të parave ndikojnë në mënyrë shkatërrimtare në zhvillimin e njeriut, kurse të dytat ndodhen në përputhje me kërkesat e natyrës njerëzore”. Ky nuk është mendim origjinal i Fromm-it lidhur me këtë problematikë, sa është një referencë nga historia profetike me qëllim përforcimi të pikëpamjes së tij lidhur me tjetërsimin e qenies njerëzore.
    Nëse esenca njerëzore me të vërtetë është një e dhënë a priori, që në mënyrë implicite nënkupton pandryshueshmërinë dhe konstanticitetin e saj, mund të themi se në procesualitetin historik ajo është tjetërsuar mjaft, për arsye se vetëm e dhëna mund të tjetërsohet. Ndërsa tjetërsimi si i tillë, mund të vlerësohet vetëm në raport me “diçka” dhe kjo “diçka” është pikërisht kjo e dhënë. Mirëpo, a thua kjo esencë e dhënë e ka arritur kulminacionin alienues të saj në qytetërimin e sotëm perëndimor?!!! Nëse koncepcioni i esencës së dhënë nuk qëndron, atëherë a thua seleksionimi natyror, përmes procesit të gjatë evolutiv, ende nuk ka konstituuar ndonjë “esencë”, e cila do të përmbante adekuatësinë korreponduese ndaj qenies njerëzore apo, si të thuash, njeriu për të cilin edhe flasim aq shumë, nuk është ende produkti përfundimtar i seleksionimit natyror?!!!






    Bibliografia

    Brzhezhinski, Zbigniev 2001: Jashtë kontrollit (Tiranë: Elena Gjika)

    Clark, Keneth 2000: Qytetërimi (Tiranë: Shtëpia e librit)

    Foucault, Michel 1966: Les mots et les choses (Paris)

    Fromm, Erich 1998: Arratisja nga liria (Tiranë: Phoenix)

    Fromm, Erich 2001: Të kesh apo të jesh (Tiranë: Phoenix)

    Fromm, Erich 1999: Arti i të dashuruarit (Tiranë: Phoenix)

    Guénon, René 1997: Kriza e botës bashkëkohore (Gjilan: Drita e jetës)

    Lefebvre, Anri 1986: Jeta e përditshme në botën moderne (Prishtinë: Rilindja)

    Marcuse, Herbert 1982: Covjek jedne dimenzije (Beograd: Kultura)

    Moren, Edgar 2001: Evropa në mendje (Tiranë: Ora)

    Moren, Edgar 1997: Hyrje në një politikë të njeriut (Pejë: Dukagjini)

    Özel, Ismet 1998: Tri Çështjet: Civilizimi, teknika dhe tëhuajësimi (Shkup: Logos-A)

    Rasel, Bertrand 1976: Marriage and Morals (Ltd. London, Paperbaks. Gd.)

    Revista, Thema 1988: Nr8

    Revista, Thema 1988: Nr10

  2. #2
    V per Vendeta Maska e ORIONI
    Anëtarësuar
    10-12-2003
    Vendndodhja
    Shkup-Prishtine-Ulqin-Tirane-Cameri
    Postime
    919
    Në islam, përsiatjet shpirtërore, qëndrojnë mbi të gjitha dhe e përbëjnë përmbajtjen e të gjithave. Nëse krahasojmë këtë qëndrim, me atë në civilizimin perëndimor, na impresionon dallimi shumë i madh në konceptet mbi botën.

    Perëndimi bashkëkohës, në aktivitetet dhe orvatjet e veta, është i udhëhequr thuase ekskluzivisht me përsiatjet mbi dobinë praktike dhe zhvillimin dinamik. Caku i tij inherent është eksperimentimi me mundësitë e jetës duke mos i përshkruar atij ndonjë vërtetësi morale.Për Evropianin apo Amerikanin bashkëkohës, qështja e kuptimit dhe qëllimit të jetesës që moti ka humbur çdo rëndësi praktike.Me rëndësi i është vetëm qështja, se çfarë forme mund ta marr jeta dhe se a përparon raca njerzore kah ngadhnjimi përfundimtar mbi Natyrën. Në këtë pyetjen e fundit, Perëndimori bashkëkohës përgjigjet pozitivisht; mirëpo, muslimani - besimtar nuk bënë kështu. Në Kur'an Zoti thotë për Ademin a.s. dhe racën e tij:

    "Kujdes, pikërisht në Tokë do të vendosi dikënd i cili do ta trashëgoj atë." (2:30)3

    Kjo qartë do të thotë, se njeriu është i përcaktuar që të sundoj në Tokë dhe të përparojë. Por, ekziston dallimi i madh ndërmjet pikëpamjes islame e asaj perëndimore në aspektin e kvalitetit të progresit njerëzor. Perëndimi bashkëkohës beson në mundësinë e përmirësimit progresiv moral e shoqëror të njerëzimit, në kuptimin e tij kolektiv, me ndihmën e të arriturave praktike dhe krahas me zhivillimin e mendimit shkencor. Ndërkaq, pikëpamja islame është diametralisht e kundërt këtij koncepcioni perëndimor, materialisto - dinamik të njerëzimit.

    Islami i konsideron mundësitë shpirtërore të qenies kolektive të "njerëzimit" madhësi statike: si diç, që përfundimisht është e mbjellur në vet strukturën e natyrës njerëzore si e tillë. Islami kurrë nuk e ka marrë për të sigurtë, siç e bënë këtë perëndimi,se natyra njerëzore - në kuptimin e vet supraindividual - i është nënshtruar procesit progresiv të ndryshimeve e përmirsimeve ngjashëm pemës në rritje e sipër: thjesht për shkak se Islami bazohet në premisën, se themeli i asaj natyre - shpirti njerëzor, nuk është madhësi biologjike. Gabimi fundamental i idesë perëndimore bashkëkohëse, që të konsideroj rritjen e diturisë materiale dhe komoditetit identik, me përmirësimin moral të njerëzimit, rrjedh nga gabimi i njejt fundamental i përdorimit të peshojave biologjike në fakte jobiologjike. Në rrënjën e kësaj qëndron mosbesimi perëndimor bashkëkohës, në ekzistimin e asaj që e nënkuptojmë me nocionin shpirt. Islami, meqenëse është i themeluar në konceptime metafizike, shpirtin e konsideron realitet jashtë çdo dyshimi. Edhepse nuk i kundërvëhen njëri-tjetrit, progresi material dhe progresi shpritëror nuk janë të njejtë, ndonëse kanë të bëjnë me dy aspekte qartë të ndryshme edhepse plotësonjëse - të jetës njerëzore; e këto dy forma të progresit nuk varen detyrimisht nga njëra-tjetra. Ato munden, por nuk është gjithherë e domosdoshme, që të zhvillohen njëkohësisht.

    Derisa qartë e pranon mundësinë dhe fuqishëm qëndron në dëshirimin e progresit të jashtëm, d.m.th. material të njerëzimit si trupi kolektiv, Islami theksueshëm e mohon mundësinë e përmirësimit shpirtëror të njerzimit si tërësi, me ndihmën e të arriturave të tij kolektive. Elementi dinamik i përmirësimit shpirtëror është i kufizuar në qenien individuale, ndërsa e vetmja shfaqje e mundëshme e zhvillimit shpirtëror e moral është ajo, ndërmjet lindjes e vdekjes së çdo individ të veçantë. Ne kurrsesi nuk mund të shkojmë kah e përkryera si trup kolektiv.اdonjëri (pra veç e veç) duhet të synoj kah caku shpirtëror si indivd dhe çdonjëri duhet të filloj e të përfundoj me vetveten.

    Kjo pikpamje e vendosur individualiste në fatin shpirtëror të njeriut, ka kundërpeshën e konfirmuar vetëm tërthorazi në të kuptuarit rigoroz islam të shoqërisë dhe bashkpunimit shoqëror. Obligim i shoqërisë, është që ta rregulloj jetën e jashtme në mënyrë të tillë, që secili ndivid të gjejë sa më pak pengesa që është e mundur , e sa më shumë që është e mundur nxitje në përpjekjet e veta shpirtërore. Kjo është arsyeja pse jurisprudenca islame, sheriati mirret me jetën njerëzore si nga ana e tij shpirtërore, poashtu edhe nga ajo materiale, dhe atë në aspektet e saja individuale e sociale.

    Koncepcioni i tillë, siç kam thënë më parë, është i mundur vetëm në bazë të besimit pozitiv në të ekzistuarit e shpirtit njerëzor, dhe sipas kësaj, në qëllimin e mbinatyrshëm të karakterit të jetës njerëzore.

    Për perëndimorin bashkëkohës me gjysmëmohimin mospërfillës të ekzistimit të shpirtit, qështja e qëllimit në jetën njerëzore, më nuk ka kurrfarë rëndësie praktike.Ai i ka braktisur të gjitha spekuimet mbinatyrore dhe përsiatjet.

    Ate që e quajnë qëndrim relegjioz, gjithmonë bazohet në besimin se ekziston ligji i gjithmbarshëm moral mbinatyror, dhe se ne, qenjet njerëzore, jemi të obliguar t'i nënshtrohemi urdhëresave të tia. Mirëpo civilizimi bashkëkohës perëndimor nuk pranon domosdoshmërinë e të nënshtruarit njerëzor kujdo qoftë, përveç kërkesave ekonomike, sociale apo nacionale. Hyjnia e tij e vërtetë nuk është e llojit shpirtëror: ajo është Komoditeti. Ndërsa filozofia e gjallë e tij e njëmendtë është e shprehur në Dëshirën për Fuqi, për shkak të vet fuqisë. Që të dyjat janë trashëguar nga civilizimi i vjetër romak.

    Të përmendurit e civilizimit romak si përgjegjës gjenetik (të pakten në masë të caktuar) për materializmin e Perëndimit bashkëkohës, mund t’iu duket e quditshme atyre, të cilët kanë ndëgjuar krahasimin e shpeshtë të Perandorisë Romake me Perandorinë e vjetër islame. Atëherë, si mundet të jetë aq i theksuar dallimi ndërmjet koncepcioneve themelore të islamit dhe Perëndimit bashkëkohës, nëse në të kaluarën, shprehjet politike të të dyjave kanë qenë të afërta? Përgjegjja është e tjeshtë, se ato vërtetë nuk kanë qenë të afërta. Ky krahasim i popullarizuar shpesh i cituar, është njëra nga frazat banale të shumta historike, me të cilat dija gjysmake sipërfaqësore i ushqen shpirtërat e brezit të tanishëm perëndimor. Nuk ka asgjë të përbashkët ndërmjet Perandorisë islame e Perandorisë Romake, përveç faktit se që të dyjat janë shtrirë nëpër territore shumë të mëdha dhe nëpër popuj heterogjen - sepse gjatë kohës së ekzistimit të plotë të tyre, këto dy perandori kanë qenë të shtyra me fuqi plotësisht të ndryshme të brendshme motivuese dhe është dashur - ashtu të themi - t’i realizojnë qëllimet e ndryshme historike. Madje edhe në aspektin morfologjik vërejmë dallime shumë të mëdha ndërmjet Perandorisë Islame dhe asaj Romake. Perandorisë Romake iu është dashur gati njëmijë vjet, që ta arrij shtrirjen e saj të plotë gjeografike dhe pjekurinë politike, derisa Perandoria Islame lindi shpejt dhe gjerë te madhësia e vete u rrit në periudhë të shkurtër - prej gjithësej tetëdhjetë vitësh. Sa i përketë rënjeve të tyre përkatëse, dallimi është madje edhe më instruktiv. Rënia e Perandorisë Romake, përfundimisht është vulosur me shpërnguljet e Hunëve dhe Gotëve dhe ka ndodhur gjatë kohës së një shekulli të vetëm, e është kryer në mënyrë aq të plotë sa që nga ajo asgjë nuk ka mbetur, përveç veprave letrare e arkitektonike. Perandoria Bizantine, për të cilën zakonisht supozohet se ka qenë trashëguese e drejtpërdrejtë e Romës, ka qenë trashiguese e saj, vetëm aq sa që ka vazhduar të sundoj mbi disa territore, të cilat dikur e kanë përbërë një pjesë të kësaj të fundit. Struktura e saj shoqërore dhe organizimi politik, mezi kanë pasur diç të përbashkët me koncepcionet e sistemit shtetëror romak. Nga ana tjetër, Perandoria Islame, e personifikuar në Hilafet, padyshim se gjatë ekzistimit të gjatë ka qenë e nënshtruar deformimeve të shumta dhe ndryshimeve dinastike, por struktura e saj në esencë ka mbetur e njejtë. Sa i përket sulmeve të jashtme, madje as vërshimi i Mongolëve, i cili ka qenë më i ashpër nga çdo gjë që Perandoria Romake ndonjëherë ka përjetuar nga dora e Hunëve dhe Gotëve - nuk qe në gjendje që ta tund organizimin shoqëror dhe qenien e pathyeshme politike të Perandorisë Islame, edhe pse invazioni i cekur, pa dyshim i ka kontribuar dekadencës ekonomike e intelektuale të mëvonshme. Përkundrazi një shekulli, i cili ka qenë i duhur që të rrënohet Perandoria Romake, Perandorisë Islame të hilafetit iu është dashur përafërsisht një mijë vite të rrënimit të ngadalshëm, derisa thyerja e saj përfundimtare politike, e shprehur me shuarjen e hilafetit Otoman nuk u bë fakt pas të cilit pasuan shenjat e shkapërderdhjes shoqërore, të cilës sot i jemi dëshmitar.

    E gjithë kjo na imponon konkluzionin, se fuqia e brendshme dhe qëndrueshmëria shoqërore e botës islame, kanë qenë mbi të gjitha çka njerëzimi gjer atëherë kishte përjetuar. Madje as civilizimi kinez, i cili padyshim ka treguar aftësitë e ngjajshme rezistuese gjatë shumë shekujve, nuk mund të shërbehet për krahasim. Kina shtrihet në skaj të kontinentit, e deri para gjysmë shekulli - dmth. deri te ngritja e Japonisë moderne - ka qenë jashtë rrezikut të cilësdo fuqi kundërshtare; luftërat me Mongolët dhe koha e Xhingis Kanit dhe trashëgimtarëve të tij, mezi që kanë goditur diç më tepër se skajin e Perandorisë Kineze. Mirëpo, Perandoria Islame është shtrirë përtej tri kontinenteve dhe tërë kohën ka qenë e rrethuar nga forcat armiqësore të fuqisë dhe vitalitetit të konsiderueshëm. Që nga agimi i historisë, e ashtuquajtura Lindje e Afërt dhe e Mesme, kanë qenë qendër vullkanike e energjive të kundërshtuara rasore e kulturore; por rezictenca e organizimit shoqëror islam ka qenë, të paktën deri vonë, e pamposhtur. Nuk duhet larg të kërkohet shpjegimi i kësaj shfaqjeje të çuditshme, mësimi religjioz Kur'anor ka qenë ai, i cili ka dhënë bazë solide, ndërsa shembulli i Pejgamberit Muhammedit a.s. ka qenë ai, i cili ka përbërë hallkën e çeliktë rreth asaj strukture madhështore shoqërore. Perandoria Romake nuk ka patur element të tillë shpirtëror për ta mbajtur unike dhe prandaj është shpartalluar shumë shpejt.

    Por, ekziston edhe një dallim ndërmjet këtyre dy Perandorive. Derisa në Perandorinë Islame nuk ka patur kurrfarë kombi të privilegjuar, ndërsa fuqia e saj ka qenë e nënshtruar përhapjes së një ideje të cilën pishtarët e saj e konsideronin të vërtetë të lartësuar religjioze, në bazën e Perandorisë Romake ka qenë ideja e pushtimit të fuqisë dhe eksploatimit të popujve tjerë, vetëm në dobi të vendlindjes. Për ta mbajtur jetën më të mirë për bashkësinë e privilegjuar, për Romakët asnjë tirani nuk ka qenë e ashpër, asnjë padrejtësi e neveritshme. "Drejtësia e famshme romake “ ka qenë drejtësi vetëm për romakët.

    ثshtë e qartë se qëndrimi i tillë ka qenë i mundshëm vetëm në bazë të koncepcionit plotësisht materialist të jetës e civilizimit - materializëm, padyshim i rafinuar me shije intelektuale e estetike, por megjithatë i huaj ndaj të gjitha vlerave shpirtërore. Romakët në të vërtetë, kurrë nuk kanë ardhur gjer te njohja e religjionit. Zotrat e tyre tradicional kanë qenë imitim i zbehtë i mitologjisë greke, shpirta të thjeshtë të pashprehje, të pranuar heshtazi për shkak të konventës shoqërore. Në asnjë mënyrë atyre zotërave nuk u ka qenë e lejuar që të përzihen në jetën "reale". Kur i "konslutonin", ata jepnin profeci nëpërmjet priftërinjve të vet; por nga ata kurrë nuk është pritur që njerëzve t'u imponojnë ligjet morale e as t'i orientojnë aktivitetet e tyre.

    Ky ka qenë tereni nga i cili ka lindur civilizimi bashkëkohor i perëndimit. Ai padyshim ka pranuar shumë ndikime tjera gjatë zhvillimit të vet dhe natyrisht se ka ndryshuar dhe e ka modifikuar trashëgiminë kulturore të Romës, në shumë aspekte. Por mbetet fakti se në tërë atë që sot është reale në etikën perëndimore dhe në pikëpamjet për botën, mund t'i gjindet gjurma në civilizimin e vjetër romak. Siç ka qenë atmosfera intelektuale e shoqërore e Romës së vjetër, plotësisht utilitariste e antireligjioze - ndonëse jo në mënyrë të hapët - e tillë është atmosfera edhe e Perëndimit bashkëkohës. Duke mos patur dëshmi kundër religjionit transcendental, madje duke mos e pranuar as nevojën e dëshmisë së tillë, ideja bashkëkohëse perëndimore, edhepse toleron e ndonjëherë edhe e thekson religjionin si konventë shoqërore, përgjithsisht etikën transcendentale e lë jashtë kufinjve të shqyrtimit praktik. Civilizimi perëndimor, nuk e mohon Zotin kategorikisht, por thjesht nuk ka vend e as aplikim për te në përbërjen e tij të sotme intelektuale. Ai vështirsinë intelektuale të njeriut - paaftësinë e tij për ta kuptuar totalitetin e jetës e ka bërë virtyt. Prandaj, Perëndimori bashkëkohës, me gjasë, rëndësinë praktike do t'ua përshkruan vetëm atyre ideve të cilat janë brenda fushës së njohurive empirike, që së paku mund të pritet që të ndikojnë në marrëdhëniet shoqërore të njerëzve, në mënyrë të prekshme. E meqë çështjet e ekzistimit të Zotit primafacie (në shikim të parë), nuk i takojnë asnjërës nga këto dy kategori, shpirti perëndimor parimisht, është i prirur për ta përjashtuar Zotin nga sfera e përsiatjes praktike.

    Parashtrohet pyetja se si është i pajtueshëm qëndrimi i tillë me mënyrën krishtere të të menduarit? A nuk bazohet krishterizmi, për të cilin supozohet se është burim shpirtëror i civilizimit perëndimor, në etikën transcendetale? Gjithsesi. Mirëpo, nuk mund të ketë gabim më të madh, sesa të konsiderohet se civilizimi perëndimor është pasojë e krishterizmit. Bazat e vërteta intelektuale të Perëndimit bashkëkohës duhet kërkuar, siç është cekur më parë, në të konceptuarit e vjetër romak të jetës si ndërmarrje thjeshtë utilitare, pa kurrfarë shqyrtimesh të mbinatyrshme. Kjo mund të shprehet kështu: "Pasi që nuk dimë asgjë të caktuar, dmth. të vërtetuar me eksperimente shkencore, apo me llogaritje mbi zanafillën e jetës njerëzore dhe fatin e tij pas vdekjes trupore, më mirë është që t'i koncentrojmë të gjitha energjitë tona në zhvillimin e mundësive tona materiale e intelektuale, duke mos lejuar që të jemi të sjellur në kokëçarje me etikën transcendetale dhe postulatet morale të themeluara në supozime, të cilat janë në kundërshtim me dëshmitë shkencore". Nuk ka dyshim se qëndrimi i tillë, aq karakteristik për civilizimin bashkëkohës perëndimor, është i papranueshëm për krishterizmin, siç nuk është i pranueshëm as për islamin, por as për cilindo religjion tjetër, për shkak se ai është joreligjioz në vet qenien e tij.Prandaj, është deri në fund qesharake t'i përshkruhen të arriturat praktike të civilizimit bashkëkohor perëndimor, efikasitetit të pandehur të mësimeve krishtere. Krishterizmi shumë pak i ka kontribuar zhvillimit të fuqishëm shkencor e material, në të cilën civilizimi i sotëm i Perëndimit i tejkalon gjithë të tjerët.4Përkundrazi, ato të arritura rrjedhin nga lufta e gjatë kundër kishës krishtere dhe pikëpamjes së saj në jetë.

    Gjatë shekujve të gjatë, shpirti i Evropës ka qenë nën presionin e sistemit religjioz, i cili ka personifikuar përbuzjen ndaj natyrës njerëzore. Ngjyra e asketizmit, e cila përshkon Ungjillin prej skaji në skaj, kërkesa që në mënyrë pasive të durohet e Keqja e bërë dhe që të kthehet edhe "faqja tjetër e fytyrës", nënçmimi i seksit, si diç e themeluar në rënjen e Adamit e Evës dhe dëbimit të tyre nga parajsa, "mëkati i parë" dhe shpagimi i tyre përmes kryqëzimit të Krishtit-e gjithë kjo shpie kah shpjegimi i jetës njerëzore si shkallë jo pozitive, por gati si e keqe e detyrueshme - si pengesë "edukative" në rrugën e progresit shpirtëror. ثshtë e qartë se besimi i tillë nuk i jep përparësi përpjekjeve të vendosura, të cilat i përkasin njohurive të kësaj bote dhe përmirësimit të kushteve të jetesës në te. Dhe, vërtetë një kohë të gjatë intelekti i Evropës ka qenë i shtypur me atë pikpamje të zymtë të ekzistencës njerëzore. Gjatë kohës së Mesjetës, kur Kisha ishte e plotfuqishme, Evropa nuk kishte vitalitet e as kurrfarë roli në fushën e hulumtimit shkencor. Ajo, madje kishte humbur çdo lidhje reale me të arriturat filozofike të Romës dhe Greqisë, nga të cilat dikur kishte rrjedhur kultura evropiane. Arsyeja e njeriut, disa herë ka protestuar, por Kisha gjithmonë rishtazi e frenonte. Historia e Mesjetës është e mbushur me luftëra të hidhura ndërmjet gjenive të Evropës dhe shpirtit të Kishës.

    اlirimi i mendjes evropiane nga robërimi intelektual, në të cilin e kishte nënshtruar kisha Krishtere, ka ndodhur në kohën e Renesancës, e në masë të madhe ka qenë pasojë e impulseve kulturore dhe ideve, të cilat gjatë disa shekujve Arabët i kanë transmetuar në Perëndim.

    Tërë atë, që ishte më e mira në kulturën e Greqisë së lashtë dhe periudhën e mëvonshme të helenizmit, Arabët sërish e ringjallën në mësimet e veta dhe e përparuan në shekujt pas vendosjes së Perandorisë së hershme islame. Unë nuk them, se të përvetësuarit e mendimit helenistik ka qenë prej dobisë së pakontestueshme Arabëve dhe muslimanëve përgjithsisht, pasi që kjo as që ka qenë. Por , përkundër të gjithave vështirësive, të cilat ajo kulturë e ringjallur helenistike ka mundur t'ua shkaktoj muslimanëve me të futurit e nocioneve aristotelike dhe neoplatonike në teologjinë islame dhe në jurisprudencë, ajo përmes Arabëve ka ndikuar si stimulim i madh mendimit evropian. Mesjeta kishte shkretuar fuqitë prodhuese evropiane. Shkencat kishin stagnuar, mbretëronin bestytnitë, jeta shkencore ishte primitive dhe e pagdhendur, deri në atë masë sa që sot është vështirë për ta marrë me mend. Në atë kohë ndikimi kulturor i botës islame - së pari nëpërmjet avanturës së luftrave të kryqëzatave në lindje dhe të arriturave të shkëlqyeshme intelektuale të Spanjës muslimane dhe Sicilisë në perëndim, e më vonë nëpërmjet marrëdhënive komerciale në rritje, të cilat i kishin vendosur republikat Gjenova dhe Venediku me lindjen e Afërt - filloi të troket në dyert e mbyllura të civilizimit evropian. Para syve të verbëruar të dijetarëve e mendimtarëve evropian u paraçit një civilizim tjetër - i rafinuar, progresiv plot gjallëri dhe në posedim të pasurive kulturore, të cilat Evropa që moti i kishte harruar.Ate që e kanë bërë Arabët, ka qenë shumë më tepër se ringjallja e sërishme e shkencave të lashta greke. Ata kanë krijuar botë të vete personale, shkencore, plotësisht të re dhe kanë hapur rrugë gjer atëherë të panjohura të hulumtimit dhe filozofisë. Tërë këtë ata ia kanë komunikuar botës perëndimore me kanale të ndryshme, nuk është aspak e tepruar të thuhet se koha bashkëkohëse shkencore, në të cilën tani jetojmë, nuk është inaguruar në qyetetet e Evropës krishtere, por në qendrat islame siç janë p.sh: Damasku, Bagdadi, Kajroja, Kordoba, Nishapuri, Samarkandi.

    Efekti i atyre ndikimeve në Evropë ka qenë kolosal. Me arritjen e civilizimit islam, në nënqiellin e Përendimit është paraqitur dritë e re intelektuale, e cila përshkoi me jetë të freskët dhe me etje për përparim. Pikërisht, duke e çmuar vlerën e tij, historianët evropian e quajnë atë periudhë të ringjalljes me Renesansë - d. m. th."me lindje të sërishme". Ajo, vërtetë, si e tillë ishte lindje e sërishme e Evropës.

    Rrymimet përtrirëse, të cilat kanë gufuar nga kultura islame, i mundësuan mendjeve më të mira evropiane që me forca të reja, të luftojnë kundër epërsisë shkatërruese të Kishës krishtere. Në fillim kjo luftë ka patur dukje të lëvizjeve reformatike, të cilat gati njëkohësisht, janë shfaqur në vendet e ndryshme evropiane, me qëllim të përshtatjes së mënyrës së të menduarit krishter kërkesave të reja jetësore. Këto lëvizje kanë qenë të shëndosha në mënyrën e tyre dhe sikur të hasnin në sukses të vërtetë shpirtëror, ato kanë mundur të sjellin gjer te pajtimi i shkencës me idenë religjioze në Evropë. Por, siç ndodhi, dëmi të cilën e shkaktoi Kisha mesjetare, ishte shtrirë përtej mase që të mund të përmirësohej me reformë të thjeshtë, e cila aq më tepër, shpejt u degjenerua në luftra politike ndërmjet grupeve të interesuara. Në vend që të jetë njëmend i reformuar, krishetizmi vet qe i shtyrë në qëndrim defanziv dhe gradualisht ishte i detyruar që ta përvetësojë tonin apologjetik. Kisha - si ajo katolike, ashtu edhe ajo protestante - nuk hoqi vërtetë dorë, nga asnjëra prej akrobacioneve të veta mentale, dogmave të veta të pakuptueshme, nga përbuzja e kësaj bote, nga përkrahja e paskrupullt e pushtetit në llogari të masave të shtypura të njerëzimit; ajo vetëm është përpjekur që t'i zvogëloj këto dobësi të mëdha dhe t'i shpjegojë me ndihmën e pohimeve boshe. Prandaj nuk është kurrfarë çudie që fuqia e idesë religjioze, gjatë decenieve e shekujve, të jetë bërë gjithnjë e më e dobët në Evropë, gjithnjë derisa në shekullin e tetëmbëdhjetë dominimi i Kishës nuk qe përfundimisht i shuar me revolucionin Francez dhe pasojave të tia shoqërore-politike në vendet e tjera.

    Në atë kohë, edhe një herë, është dukur se civilizimi i ri i përtërirë, i çliruar nga dora e vdekur e teologjisë skolastike të mesjetës, sikur pati rastin e rritjes në Evropë. Në të vërtetë, në fund të shekullit 18 dhe në fillim të shekullit 19, hasim disa nga personalitetet më të mira dhe shpirtërisht më të forta evropiane në fushën e filozofisë, artit, literaturës dhe shkencave. Por, kjo pikëpamje shpirtërore, njëmend religjioze e jetës ka qenë dhe ka mbetur e përkufizuar vetëm në disa individ. Masat e mëdha evropiane, pasi që ishin të mbyllura shumë kohe të gjatë në dogmat religjioze, e të cilat nuk kanë patur kurrfarë lidhje me synimet natyrore të njeriut, kur më në fund u këputën ata zingjirë, nuk kanë mundur ta gjejnë, dhe nuk e gjetën rrugën e tyre kah orientimi i vërtetë religjioz.

    Ndoshta faktori më i rëndësishëm intelektual, i cili e ka penguar ringjalljen religjioze të Evropës, ka qenë koncepti i Isus Krishtit si “Djalë i Zotit”. Natyrisht, krishterët e disponuar filozofikisht, kurrë nuk e morën në kuptimin bukval idenë mbi “të birin e Zotit”; ata me këtë kanë nënkuptuar manifestimin e mëshirës së Zotit në formën e njeriut. Por, fatkeqësisht, nuk ka çdonjëri shpirt me prirje filozofike. Për pjesën më të madhe të krishterëve, shprehja bir i Zotit ka patur dhe ka kuptim plotësisht të drejtëpërdrejtë, edhe pse kësaj gjithmonë i ka qenë bashkangjitur njëfarë theksi mistik. Për ta ideja " Krishti - Biri i Zotit" plotësisht natyrshëm ka shpier kah ideja antropomorfike e Vet Zotit, i cili mori formën e plakut shpirtmirë me mjekërr të bardhë e të dendur; e ajo formë, e përjetuar me piktura të panumërta të vlerës së lartë artistike, ka mbetur e ngulitur në shpirtin e nënvetdijshëm të Evropës. Në kohën kur dominonte ajo dogmë kishtare, në Evropë nuk kishte prirje, që të vihet në dyshim ai koncept i çuditshëm. Por, kur njëherë kornizat intelektuale të Mesjetës qenë të thyera, njerëzit mendimtarë në mesin e evropianëve nuk kanë mundur që të pajtohen me Zotin - Babën e humanizuar; nga ana tjetër, ai antropomorfizëm u bë faktor i parrënueshëm në konceptin popullarizues mbi Zotin. Pas periudhës së arsimimit, mendimtarët evropian instiktivisht janë tërhequr pranë të kuptuarit të Zotit siç ishte i paraqitur në mësimet e Kishës; e pasiqë ai koncept ishte i vetmi, në të cilin ishin mësuar, ata filluan që ta refuzojnë edhe vet idenë mbi Zotin, e me këtë, edhe vetë religjionin.

    Krahas kësaj, magjepsja e përparimit të jashtëzakonshëm material filloi që t'i orientoi njerëzit kah mësimet e reja, ashtu që kjo i kontriboi vakumit pasues religjioz të Perëndimit. Në atë vakum zhvillimi i civilizimit perëndimor mori kthesë tragjike - tragjike nga pikëpamja e secilit që e konsideron religjionin si realitet më të fuqishëm në jetën njerëzore. I liruar prej robërimit të vet të mëhershëm krishterizmit trinitaristik, shpirti bashkëkohës perëndimor i tejkaloi të gjithë kufijtë dhe gradualisht u fortifikua në antagonizëm të vendosur ndaj cilësdo formë të kërkesave shpirtërore në raport me njeriun. Nga frika e nënvetëdijshme që të mos jetë përsëri e mposhtur nga forcat, të cilat paraqesin të drejtën në autoritet shpirtëror, Evropa u bë kampion i çdo gjëje antireligjioze edhe në parim edhe në aksion. Ashtu ajo iu kthye trashëgimisë së saj të vjetër romake.

    Nuk mund të na akuzojnë për pohimin se "superioteti" potencial i fesë krishtere ndaj besimeve tjera nuk ka qenë ajo që i mundësoi Perëndimit që t'i realizon të arriturat e veta shkëlqyese materiale; ngase ato të arritura të shkëlqyeshme janë të pa përftyrueshme pa luftën historike të forcave intelektuale evropiane kundër vet parimeve të kishës krishtere: pikëpamja e saj e tanishme materialiste e jetës, hakmarrja e Evropës “shpirtërore” krishtere, e cila ishte larguar prej të vërtetave të natyrshme të jetës.

    Nuk është në suaza të qëllimit tonë që të hyjmë më thellësisht në marrëdhëniet ndërmjet krishterizmit e civilizimit bashkëkohës perëndimor. Vetëm jam përpjekur t'i paraqes tri shkaqe, ndoshta shkaqet kryesore, përse ai civilizim është ashtu parimisht antireligjioz, në pikëpamjet dhe metodat e veta: i pari është trashëgimi i civilizimit romak me qëndrimin e tij plotësisht materialistik në aspektin e jetës njerëzore dhe vlerës së tij inherente; i dyti është, kryengritja e natyrës njerëzore kundër përbuzjes krishtere të kësj bote dhe mbrapsjes së nxitjeve natyrore dhe synimeve legjitime të njeriut (në kundërshtim me aleancën tradicionale të Kishës me bartësit e fuqisë politike e ekonomike dhe saksionimin të gjakftohtë të tij çdo eksploatimi, të cilën bartësit e fuqisë kanë mundur ta marrin me mend); dhe i fundit, të konceptuarit antropomorfik të Zotit. Ajo kryengritje kundër religjionit ka qenë plotësisht e suksesshme - aq e suksesshme sa që sektet e ndryshme krishtere dhe kishat kanë qenë të detyruara, që gradualisht t'i përshtasin disa dogma të veta kushteve të ndryshuara shoqërore e intelektuale të Evropës. Në vend që të ndikoj në jetën shoqërore të pjesëtarëve të vet dhe që ta modeloj ate, çka edhe është obligim natyror i religjionit, krishterizmi u pajtua me rolin e konventës toleruese dhe mbulesës së ndërmarrjeve politike. Për masat ai tani ka vetëm kuptim formal, siç ka qenë rasti me zotërat e Romës së vjetër, të cilëve nuk u është lejuar e as që është pandehur të kenë çfarëdo ndikimi real në shoqëri. Padyshim, ka ende shumë individ në Perëndim të cilët ndjejnë dhe mendojnë në mënyrë njëmend religjioze dhe bëjnë përpjekje të pashpresa për t'i pajtuar besimet e veta me shpirtin e civilizimit të vet; por ato janë vetëm raste të veçanta. Perëndimori mesatar - qoftë ai demokrat apo fashist, kapitalist apo komunist, punëtor fizik apo intelektual - dinë vetëm për një "religjion" pozitiv, e ai është të adhuruarit e përparimit material, besimi se nuk ka cak tjetër në jetë, përveç që pikërisht kjo jetë të bëhet vazhdimisht më e lehtë, apo siç zakonisht thuhet, "e Pavarur nga Natyra". Tempujt e atij "religjioni" janë fabrikat gjigante, kinot, laboratoret kimike, sallat e vallëzimit, hidroelektranat; ndërsa priftërinjët e tij janë bankierët, inxhinierët, yjet e filmit, magnatët industrial, sportistët kulminantë. Rezultat i pashmangshëm i asaj lakmie për fuqie e dëfrime,është krijimi i grupeve armiqësore të armatosura gjer në dhëmbë dhe të gatshëm që ta shkatërrojnë njëra tjetrën sa herë që të kundërshtohen interesat e tyre. Në anën kulturore, si rezultat është krijimi i tipit njerëzor, moraliteti i të cilit është i kufizuar, vetëm në çështjet e dobisë praktie, e kriteriumi më i lartë i të mirës, e i së keqes i është suksesi material. Në transformimin e thellë gjatë të cilit tani kalon jeta shoqërore e Perëndimit, ai moral i ri utilitarist bëhet gjithnjë e më shumë i dukshëm. Të gjitha vlerat të cilat kanë ndikim të drejtëpërdrejtë në mirëqenien materiale të shoqërisë - si p.sh. efikasiteti teknik, patriotizmi, ndjenja e përkatësisë nacionale etj., lartësohen dhe shpesh në mënyrë absurde përdoren tek vlerësimi i njerëzve; derisa virtytet, të cilat deri vonë kanë qenë të vlerësuara nga pikëpamja thjeshtë etike, p.sh. dashuria birërore apo besnikëria seksuale, shpejt e humbin rëndësinë e vet për shkak se ato nuk i sjellin shoqërisë dobinë e prekshme, materiale. Shekullin në të cilin, të insistuarit në lidhjet e forta familjare ka qenë vendimtar për mirëqenien e bashkësisë apo farefisnisë, në Perëndimin bashkëkohës, e mbrapsë shekulli i organizimit kolektiv në suaza plotësishtë më të gjëra. E në shoqërinë, e cila qenësisht është teknologjike dhe e cila organizohet me hapa të shpejtuar në linja thjeshtë mekanike, sjellja e djalit ndaj babës nuk është prej rëndësisë së madhe shoqërore, gjithnjë derisa sjellja e atyre personave të jetë në kufijtë e mirësjelljes së përgjithshme, të cilën e imponon shoqëria ndërmjet anëtarëve të vet. Prandaj, babai perëndimor gjithnjë e më shumë e humb autoritetin në raport me djalin e vet, dhe logjikisht, djali humb respektin ndaj babait. Marrëdhëniet e tyre reciproke dalëngadalë mbizotërohen, bëhen postullate të vjetëruara, të shoqërisë së mekanizuar, e cila ka tendenca që të heq të gjitha privilegjionet e një individi në raport me tjetrin dhe - në zhvillimin logjik të asaj ideje - poashtu privilegjionet brenda marrëdhënieve familjare.

    Paralelisht me këtë shkon edhe hudhja progresive e moralit "të vjetër" seksual. Besnikëria seksuale dhe disciplina, shpejt bëhen çështje e të kaluarës së Perëndimit bashkëkohës, sepse ato kryesisht kanë qenë të motivuara me etikë; ndërsa përsiatjet etike nuk kanë kurrëfarë ndikimi të prekshëm, të drejtëpërdrejtë në mirëqenien materiale të shoqërisë. Dhe kështu, disciplina në marrëdhëniet seksuale shpejt humb rëndësinë e vet dhe zëvendësohet me moralitet "të ri", i cili proklamon lirinë e pakufizuar individuale të trupit njerëzor. Në të ardhmen e afërt kufizimi i vetëm seksual do të jetë, në rastin më të mirë, i nxjerrur nga shqyrtimet demografike e eugjenike.

    Nuk është pa interes të vështrohet, se si evolucioni i skicuar antropologjik është sjellur deri te kulminimi i vet logjik në Rusinë Sovjetike, e cila në planin kulturor nuk paraqet zhvillim qenësisht të ndryshëm nga pjesa tjetër e botës perëndimore. Përkundrazi, duket se eksperimenti komunist është vetëm kulminacion dhe përmbushje e atyre tendencave pa dyshim antireligjioze, dhe përfundimisht antishpirtërore të civilizimit bashkëkohës perëndimor. Madje mund të jetë që antagonizmi i tanishëm ndërmjet Perëndimit kapitalist e komunizmit, në rrënjen e vet, mund t'i përshkruhet vetëm hapave të ndryshëm, me të cilat këto lëvizje, qenësisht paralele, përparojnë kah caku i përbashkët. Ngjajshmëria e tyre e brendshme, pa dyshim, do të bëhet gjithnjë e më shumë e theksuar në ardhmëri: por madje edhe tani kjo është e dukshme në tendencën themelore si të kapitalizmit perëndimorë, ashtu edhe të komunizmit, që të nënshtroj individualitetin shpirtëror të njeriut dhe etikën e tij, kërkesave thjesht materiale të makinerisë së quajtur "shoqëri", në të cilën individi është vetëm dhëmbëz në rrotë.

    Përfundimi i vetëm i mundshëm është, se civilizimi i këtij lloji, duhet të jetë helm vdekjeprues për cilëndo kulturë të bazuar në vlerat religjioze. Në pyetjen tonë burimore, se a është e mundshme që mënyra islame e të menduarit dhe të jetuarit t’i përshtatet kërkesave të civilizimit perëndimor, dhe vice versa, duhet marrur përgjigjje negative. Në islam, qëllimi i parë dhe kryesor është zhvillimi moral i qenies njerëzore; dhe sipas kësaj përsiatja etike e shtynë atë thjesht, utilitaren. Në civilizimin bashkëkohës perëndimor, pozita është pikërisht e anasjelltë. Të shqyrtuarit e dobisë materiale dominon mbi të gjitha manifestacionet e aktivitetit njerëzor, ndërsa etika dëbohet në prapavijën e errët dhe dënohet në ekzistim të thjesht teorik, pa fuqi që së pakti të ndikoj në bashkësi. Në rrethana të tilla, të flasësh mbi etikën, nuk është larg nga hipokrizia; prandaj mendimtarët intelektualisht të ndershëm bashkëkohës perëndimorë, subjektivishtë janë të arsyetuar, nëse në meditimet e veta mbi civilizimin perëndimor e menjanojnë çdo aluzion në etikën mbinatyrore.Tek më pak të ndershmit - si dhe tek ata, të cilët nuk janë plotësisht të qëndrueshëm në qëndrimet e veta morale-konceptin e etikës mbinatyrale e përjetojnë si ndonjë faktor iracional të meditimit, ngjajshëm siç është matematicienti i detyruar të operoj me numrat e caktuar "iracional", të cilët vetvetiu nuk paraqesin asgjë të prekshme, por megjithatë janë të nevojshëm për tejkalimin e zbraztirës së imagjinatës, pranë përkufizimeve strukturore të shpirtit njerëzor.

    Qëndrimi i tillë i papërcaktuar ndaj etikës, gjithsesi është i papajtueshëm me orientimin religjioz dhe sipas kësaj, baza morale e civilizimit bashkëkohës perëndimor është e papajtueshme me islamin.

    E tërë kjo asesi nuk përjashton mundësinë që muslimanët të pranojnë nga Perëndimi impulse të caktuara në fushën e shkencave ekzakte e aplikative; por marrëdhëniet e tyre kulturore duhet të fillojnë e të përfundojnë në atë pikë. Të shkohet tutje e të imitohet civilizimi perëndimor në shpirtin e tij, në mënyrën e tij të jetës dhe organizimit të tij shoqëror është e pamundur, e që të mos i ipet goditje fatale vet ekzistimit të islamit si ndërmarrje ideologjike.

  3. #3
    V per Vendeta Maska e ORIONI
    Anëtarësuar
    10-12-2003
    Vendndodhja
    Shkup-Prishtine-Ulqin-Tirane-Cameri
    Postime
    919
    Botëkuptimi islam mbi njeriun dhe qytetërimin

    Në botëkuptimin islam, dalja e njeriut në këtë botë ka nisur me Ademin a.s.. Ai është njeriu i parë, pejgamberi i parë dhe pri*jësi i parë i përkryer, por nuk ka dyshim se ishte njeri i qytetëruar. Ai ishte qeliza e parë e një rendi e shoqërie që do të formohej me premisa hyjnore. Ai kishte marrë Dërgatë nga ana e Zotit për të ndërtuar dhe rregulluar jetën shpirtërore e fizike të tij dhe të pasa*rdhësve në sipërfaqen e dheut.

    “(Kujtoje, Muhammed) Kur Zoti yt u tha engjëjve: “Unë po krijoj (po përcaktoj) në tokë një zëvendës-(mëkëmbës)”! Ata (engjëjt) thanë: “A do të vësh në të atë që bën çrregullime dhe që derdh gjaqet, e ne Të madhërojmë Ty me lavdërimin Tënd dhe të adhurojmë plotësisht”! Ai (All-llahu) tha: “Unë di atë që nuk dini ju”!

    “E Ai (Zoti) ia mësoi Ademit të gjithë emrat (e të gjitha se*ndeve), pastaj ata ua paraqiti engjëjve dhe u tha: “Më tre*goni për emrat e këtyre (sendeve të emërtuara), nëse jeni të drejtë”.

    "(Engjëjt) thanë: Ti je i patëmetë, ne nuk kemi dije tjetër përveç asaj që na mësove Ti. Vërtet, Ti je i Gjithëdijshëmi, i Urti!”[1]

    Në këto ajete, Kur’ani hedh dritë mbi ngjarjen më të rëndësi*shme të historisë njerëzore, atë të krijimit të njeriut të parë-Ade*mit a.s.. Duke ditur se Kur’ani është fjalë e All-llahut, ai na pajis me diturinë më autentike, dituri që na mëson dhe na jep informa*cion jo vetëm në lidhje me krijimin e njeriut, por gjithashtu edhe mbi qëllimin e këtij krijimi. Natyrisht, kjo dije autentike është shumë më thelbësore, më e saktë dhe krjetësisht origjinale sesa spekulimet e ndryshme, të ashtuquajtura shkenco*re, që propaga*ndojnë teorinë e evolucionit dhe përsosjes së krijimit të njeriut e të qyte*tërimit të tij.

    Meqë njeriu është vënë në një sprovë të vështirë, All-llahu vendosi të mos e linte që ai vetë të hulumtonte për të gjetur rru*gën e drejtë, rrugën e qytetërimit, ngase ai nuk është krijesë e pa*tëmetë. Boshllëku në natyrën e njeriut mund të mbushet vetëm duke ndjekur mësimet dhe porositë e profetëve, mësime që e kanë origjinën tek shpalljet e All-llahut.

    Bazuar në Kur’an, po edhe në forma të tjera të inspirimit që i bëheshin Muhammedit a.s., iu vunë themelet një qytetërimi të ri, që bëri kthesë të madhe në avancimin e qytetërimit njerëzor. Ba*razia fetare, racore, nacionale, gjinore, arsimore si dhe të drejtat individuale e shoqërore që garantoheshin dhe jetësoheshin në ku*shtet e shoqërisë Islame, ngritën lartë imazhin dhe prestigjin e kësaj bashkësie në nivelin qytetërues të kohës. Ka shumë lidhje të forta, faktorë që i bashkojnë muslimanët në kuptimin e një sho*qërie qytetëruese, sikundër janë:

    - Besimi në një Zot të vetëm, pa marrë parasysh racën, gji*ninë, shoqërinë, kombin dhe etnosin;

    - Besimi në Muhammedin a.s. dhe në të gjithë pejgamberët e tjerë që janë të shpallur nga Zoti, një gjë që nuk e gjejmë tek fetë e tjera.

    - Kthimi në drejtim të Qabesë gjatë të falurit vlen për të gjithë muslimanët, kudo që ndodhen ata;

    - Uniteti i tyre në leximin e citateve të Kur’anit në gjuhën arabe gjatë gjithë të falurit;

    - Uniteti i tyre në agjërimin e muajit të Ramazanit;

    - Uniteti i muslimanëve në kryerjen e obligimit të Haxhit, në hapësirë dhe në kohë të caktuar etj.

    Gjithnjë sipas Islamit, njeriu është një krijesë e veçantë, e ndershme, të cilën e ka dalluar i Madhi Zot përballë shumë krije*save të tjera. Njeriu nuk është as zot e as kafshë. Nëse mohohet krejt hyjnorja e tij, kjo nuk do të thotë se verifikohet shtazarakja e tij. Njeriu është një lloj krijese e shkëlqyer, të cilën e ka nderuar i Lartmadhëruari me mendje, vullnet dhe shpirt.

    Katër janë komponentet kryesore, me të cilat dalloi Allahu njeriun nga krijesat e tjera:[2]



    A. Komponenti shpirtëror

    Mbi të gjitha këto që u përmendën, I Lartmadhëruari e ka fisnikëruar njeriun me shpirtin që është shkëndij e nurit hyjnor dhe frymë prej shpirtit të të Gjithëmëshirshmit. Edhe pse kjo fryrje prej shpirtit hyjnor është e veçantë vetëm për Ademin a.s.-babain e njerëzimit, dikush mendon se nga kjo fryrje hyjnore kanë pjesë dhe ajo i takon gjithë gjinisë njerëzore.

    إِذْ قَالَ رَبُّكَ لِلْمَلاَئِكَةِ إِنِّي خَالِقٌ بَشَرًا مِنْ طِينٍ* فَإِذَا سَوَّيْتُهُ وَنَفَخْتُ فِيهِ مِنْ رُوحِي فَقَعُوا لَهُ سَاجِدِينَ* ( سورة ص. الآية: /71-72)

    "(Kujto) Kur Zoti yt u tha melekëve: Me të vërtetë që unë do të krijoj njeriun nga balta. Kështu, pra, kur unë t’ia kem dhënë plotësisht formën atij dhe t’i kem fryrë shpirtin që Unë e kam krijuar për të, atëherë përkuljuni atij duke i rënë në sexhde.”[3]

    Atributi i amshueshmërisë në tërësinë e tij ekskluzivisht i përket vetëm All-llahut, ndërsa njeriu është krijuar në kohë dhe hapësirë të caktuar. Njeriu është një krijesë e All-llahut, e krijuar prej materies- baltës; pjesa trupore e tij, që bën jetë kalimtare, dhe shpirtit, që është pjesë e frymës së Shpirtit të Krijuesit të gjithë*sisë, i cili është i amshueshëm. All-llahu i ka dalluar njerëzit me atë që e ka dalluar Ademin, u ka dhënë mendje, dituri-intelegje*ncë, shpirt dhe i ka bërë mëkëmbës të Tij ”halif”, në sipërfaqe të Tokës. E gjithë kjo vëreteton se njeriu është një lloj krijese me premisa hyjnore, i veçantë dhe i dalluar nga gjithë krijesat e tjera në aspektin e krijimit shpirtëror, sepse All-llahu nuk i ka fisnikë*ruar ato me atë që ka fisnikëruar njeriun, me shpirt nga fryma e Tij dhe me mendje-dituri nga dija e Tij, dhe mu për këtë, obligi*met, përgjegjësia dhe mëkëmbësia në Tokë i takon vetëm njeriut.



    B. Komponenta fizike -materiale- (krijimi i njeriut në formën më të bukur)

    Komponent tjetër që e veçon njeriun nga krijesat e tjera, është konstrukti i tij. Forma dhe trajta e njeriut, fizionomija- pamja e tij është më e bukur se e çdo krijese tjetër, dhe këtë e ka theksuar Kur’ani:

    لَقَدْ خَلَقْنَا اْلإِنْسَانَ فِي أَحْسَنِ تَقْوِيمٍ* (التين /4).

    Vërtet që ne e krijuam njeriun në formën më të mirë.”[4], ndërsa Pejgamberi Muhammed a.s., duke bërë sexhde, thosh*te: “Fytyra ime i bën sexhde Atij Që e ka krijuar, i ka dhënë formën, Atij Që i ka krijuar veshët dhe sytë. I madhë*ruar qo*ftë All-llahu, Krijuesi më i mirë.”[5]

    Njeriu me një krijim të tillë të përsosur, përbën kulmin e artit hyjnor të kësaj gjithësie të stolisur me Fuqinë Hyjnore.



    C. Përgjegjësia dhe mëkëmbësia e njeriut në sipërfaqe të Tokës

    Islami e shpall dhe e ngre lart fisnikërinë e njeriut. Ai e ka vë*në njeriun në pozitë të mëkëmbësit të Zotit në sipërfaqe të Tokës. Kjo përgjegjësi buron dhe hetohet nga brenda, nga zemra, nga besimi dhe bëhet pjesë e njeriut, ngase ai tani nuk ka frikë ligjin policor, por ka një dashuri të madhe dhe respekt ndaj ligjeve hyj*nore dhe një frikë tjetër të madhe, e cila është e mbrojtur me res*pektin dhe dashurinë për Zotin xh.sh. e, të gjitha këto janë elemente të qytetërimit.

    All-llahu i Lartë, Krijuesi dhe Sunduesi i gjithësisë, dëshiroi të krijonte njeriun, më të nderuarin e krijesave, me qëllim që ai ta njohë ekzistencën e Tij, ta adhurojë, t’i bind*et, dhe mëkëmbësia e Zotit në Tokë - (خَلِيفَةُ اللهِ فِي ا لأَرْضِ)t’i dhurohej njeriut. Dhe, ky nderim që iu bë krijesës njeri, i ka vënë në dilemë melekët-engjëjt, të cilët, me gjasë, e kishin pritur që ai nder t’u jepej atyre:

    وَإِذْ قَالَ رَبُّكَ لِلْمَلاَئِكَةِ إِنِّي جَاعِلٌ فِي اْلأَرْضِ خَلِيفَةً قَالُوا أَتَجْعَلُ فِيهَا مَنْ يُفْسِدُ فِيهَا وَيَسْفِكُ الدِّمَاءَ وَنَحْنُ نُسَبِّحُ بِحَمْدِكَ وَنُقَدِّسُ لَكَ قَالَ إِنِّي أَعْلَمُ مَا لاَ تَعْلَمُونَ* (البقرة /30)

    "Dhe (kujto, Muhammed) Kur Zoti yt u tha melekëve-engjë*j*ve: “Unë do të bëj (do të përcaktoj) në tokë një mëkë*mbës (halif)”! Ata thanë: “A do të vësh në të atë që bën çrregulli*me dhe që derdh gjaqet, e ne Të madhërojmë Ty me lavdëri*min Tënd dhe të shenjtërojmë”! Ai (All-llahu) u tha: Unë di atë që nuk dini ju”![6]

    Termi “Halif” (zëvendës-mëkambës), i theksuar në Kur’anin famëlartë, është përdorur për identifikimin e dikujt që është i qy*tetëruar dhe është në gjendje të menaxhojë, që është administra*tues i çdo gjëje që është në tokë, por që vepron konform me no*rmat dhe ligjet e një autoriteti më të lartë se vetë njeriu. Në këtë rast Autoriteti më i lartë është All-llahu, ndërsa “halif” është nje*riu, të cilit All-llahu i dha të drejtën e sundimit e administrimit të Tokës me emrin e Tij, i mësoi emërtimin e të gjitha sendeve e të dijeve dhe i dha mprehtësinë e nevojshme për një qellim të tillë.

    Ajo që e ka dalluar njeriun, e që në masë të madhe e dallon edhe sot në krahasim me shtazët, është mendja dhe intelegjenca e tij. Tërë ajo që ka arritur njeriu për ta çuar përpara jetën e tij gjatë historisë, është produkt i mendjes, e cila ka premisa hyjnore. Atje ku mendja konsumohet, përparimi vazhdon në saje të veprimta*risë ndjesore të zemrës. Mirëpo as kjo, madje, nuk është e mja*ftueshme për të arritur të vërtetën absolute dhe qytetërimin e mirëfilltë. Me gjithë mendjen që i është dhuruar njeriut nga Kri*juesi i tij, ai asnjëherë nuk do të qytetërohej dhe asnjëherë nuk do të gjente udhën e drejtë po të mos ishte udhëzimi hyjnor nga ana e Krijuesit.



    D. Dhënia e Universit në shërbim të njeriut

    Krijuesi i Gjithësisë njeriun e ka veçuar në raport me krijesat e tjera edhe me nderimin që i ka bërë duke e favorizuar me dhënien dhe lënien e gjithësisë në shërbim të tij. Ai i ka lënë në dispozicion njeriut për t’i shfrytëzuar qiejt e Tokën dhe gjithë ato të mira materiale e begati që kanë ato në shërbim të mirëqenies së njeriut e për ta bërë atë të lumtur, dhe krejt kjo është bërë me qëllimin që ai të bëhet i qytetëruar, të njohë Krijuesin e tij, t’i fa*let Atij dhe të zbatojë ligjet e Tij hyjnore. Në Kur’an, në suren “Lukman”, thuhet decidivisht:





    أَلَمْ تَرَوْا أَنَّ اللَّهَ سَخَّرَ لَكُمْ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي اْلأَرْضِ وَأَسْبَغَ عَلَيْكُمْ نِعَمَهُ ظَاهِرَةً وَبَاطِنَةً…* ( لقمان /20)

    “A nuk e shihni ju (o njerëz) se All-llahu ju ka nënshtruar për të mirën tuaj gjithçka ka në qiej dhe gjithçka ka në Tokë dhe i ka plotësuar e përsosur mirësitë e Tij mbi ju, të dukshme e të fshehta…!”[7]

    Universi i është dhënë në dispozicion njeriut, e njeriut i takon që mbështetur në dhuntinë tjetër nga All-llahu, atë mendore, t’i hulumtojë, t’i studiojë e t’i gjejë sekretet e gjithësisë dhe t’i shfr*ytëzojë gjërat që i sjellin atij qytetërim, mirëqenie dhe lumturi. Në kohën e fundit, kur popujt muslimanë, për fat të keq, janë tërhequr prej dominimit dhe fushës së udhëheqjes së botës njerë*zore qytetëruese islame, e janë mbyllur në kornizat e veta lokali*ste e kombëtare, si kundërreagim, janë aktivizuar ideologji dhe filozofi të mbrapshta shkatërruese.

    Është edhe një realitet që duhet cekur dhe duhet ta ketë në mendje çdo musliman: qytetërimi islam nuk mund ta kryejë rolin e ndikimit në qytetërimin njerëzor- botëror, nëse bëhet imitues a vjedhës i qytetërimeve të tjera. Kështu, ai nuk mund ta ruajë identitetin e vet, e lëre më t’i shtyjë popujt e tjerë ta përvetësojnë atë! Ndikimin mund të arrijë vetëm nëse muslimani beson bind*shëm se qytetërimi i tij është i pavarur, me identitet të posaçëm hyjnor qiellor, i vlefshëm për çdo kohë e vend, i ngritur mbi baza të forta, i mbështetur në Kur’anin dhe hadithet e Pejgamberit a.s..



    Veçoritë e qytetërimit islam

    Perëndimorët nuk e dinë apo nuk duan ta pranojnë rolin që ka ushtruar qytetërimi islam në qytetërimin perëndimor në shumë sfera të jetës shpirtërore dhe materiale të njeriut: në kulturën e tij, artin, progresin shkencor, arritjet filozofike dhe transformimin modern industrial. Dihet se qytetërimi perëndimor u zhvillua dhe u fermentua nën shtypjen e faktorëve të veçantë historikë dhe në ambient ku sundonte materializmi dhe dominonte mbi të, në periudha të shumta e të gjata, armiqësia ndaj fesë dhe tërbimi kundër moralit dhe vlerave.

    Islami është fe që përfshin të gjitha aspektet e jetës shpirtë*rore e materiale të njeriut. Është fe që në vete përmban rrugët e posaçme të lumturisë dhe të mirësisë. Është fe që zgjidh të gjitha problemet e farës së njerëzimit. Sipas Islamit, trupi dhe shpirti i njeriut kanë nevojat e tyre, dhe ato duhet të respektohen e të bara*speshohen tërësisht. Islami llogarit dhe mban parasysh të gjitha elementet dhe aspektet e natyrës së njeriut dhe kujdeset për qenien e ndërlikuar të prirjeve materiale e shpirtërore të tij. Islami përcakton sistemin e jetës në baza morale, shpirtërore por edhe materiale.

    Islami është një qytetërim që i bashkon muslimanët në besim me Njëshmërinë e Zotit (Tevhidin), në shoqëri me respektimin e njerëzimit dhe barazimin e individëve të saj, pa mbivlerësimin e askujt në fushën e moralit dhe sjelljes, me devotshmërinë ndaj All-llahut xh.sh. Nëse krahasohet me qytetërimet e tjera, dallohet për modesti shumë të madhe në jetë, për veprimtarinë e dendur për botën e ardhshme, në jetën personale e private, për një kujdes të madh ndaj pastërtisë trupore e shpirtërore, aty ku takohen qytetërimet madhështore dhe shoqëritë e shëndosha.

    Uniteti qytetërues islam, në një masë të madhe, është i ngritur mbi bazën e normave ligjore të dala nga Kur’ani dhe Syneti i Pejgamberit a.s. si dhe të mësimeve morale islame. Sheriati islam dhe normat morale juridike islame, janë të përbashkëta dhe unike për gjithë besimtarët muslimanë anekënd botës, pa kufizim kohe apo hapësire. Por, duke pasur parasysh ndryshimin e pozitave dhe shkallën e veprimit sipas këtyre normave e mësimeve, Islami pranon dallimet e qytetërimit islam lokal dhe specifikat vendore, që është i patjetërsueshëm në krahasim me lokalizmat e tjerë, kur merren parasysh ndryshimet e natyrave të popujve që i përkasin Islamit, natyrat e vendeve, dhe shekujve, natyrat e sistemimeve qeverisëse si dhe pozitave gjeografike, përkatësia kombëtare, do*ket, tradita etj.. Ai është një qytetërim që dallohet me natyrë specifike vendore.

    “Islami është një koncept i koordinuar i cili u paraqit në forma politike e shoqërore dhe unitet fetar. Ky koncept, përfshin një fushë të gjerë të vendit dhe të kohës. Veçoritë e tij të ndrysh*me janë demonstruar në vende dhe epoka të ndryshme, varësisht prej fërkimit të tij me forcat e ndryshme shoqërore e politike lo*kale; p.sh. Spanja në verilindje të Afrikës në mesjetë, ka qenë e lidhur me djepin e Islamit në Azinë Perëndimore; kultura e saj ka qenë pjesë prej kulturës së kësaj qendre islame. Por ajo dallohet në sfera të ndryshme dhe bart specifika, të cilat kanë pasur ndi*kim të madh në Azinë Perëndimore; kësisoj kanë qenë edhe ve*ndet e tjera kryesore të pavarura prej të tjerëve, si nënkontinenti Indian, Indonezia, zonat shkretinore në Jug të Rusisë deri në kufi*jtë e Kinës bartin karakteristika dhe veçori lokale, por ato e rua*nin natyrën e dalluar Islame”.[8]

    Sipas Islamit, e mira, e drejta, nderi, janë ato vlera qytetërue*se që duhet të afirmohen dhe që janë të lejueshme të bëhen. Mi*rëpo, problemet më të mëdha që dalin në plan të parë në vlerësim, kur është fjala për të mirën e të keqen, shtrohen si pyetje: ç’është e mira e ç’është e keqja; kush duhet të përcaktojë kriteret dhe normat e së mirës dhe së keqes; cilët janë faktorë të qytetërimit, që vënë në lëvizje njerëzit dhe i shtyjnë të veprojnë në këtë a në atë mënyrë; cili është kriteri i vlerësimit moral të njerëzve? Të gjitha këto kanë zënë vend të veçantë në Kur’an dhe në hadithet e Muhammedit a.s., dhe në fenë e qytetërimin islam.

    Kur’ani burim themelor i fesë dhe i qytetërimit islam

    Kur’ani është libri i fundit qiellor që i zbriti Pejgamberit të fundit, Muhammedit a.s. prej All-llahut, nëpërmjet Xhibrilit. Ai është libri shenjtë, i mbinatyrshëm-(muëxhizetun), ligjërim-fjalë e All-llahut që i erdhi Muhammedit a.s. në mënyrë kronologjike në një periudhë prej 23 vjetësh. Përmban gjithsej 114 sure-ka*ptina dhe për numrin e tyre nuk ka mospajtime në mes dijetarëve. Sa i përket numrit të ajeteve në Kur’an, ka mendime jo gjithnjë të dakorduara në mes dijetarëve. Ata, pa përjashtim, të gjithë pajto*hen se Kur’ani ka mbi 6000 ajete. Por, është dëgjuar që dikush të ketë thënë se Kur’ani ka 6204, dikush 6214, ndonjë tjetër 6219, po edhe 6225, 6226, 6236 e 6360 ajete.[9] Shkaku për mospajtuesh*mërinë e numrit të ajeteve të Kur’anit, është se dikush ka numë*ruar ajetin fillimor:

    - بسم الله الرحمن الرحيم(Me emrin e All-llahut, Gjithëmë*shirëshmit, Mëshirëbërësit) si ajet përbërës i çdo sureje; ka të tjerë që këtë ajet e kanë numëruar si një ajet i vetëm i sures “en-Nemel” e, nga ndonjë tjetër, ajeti në fjalë: (Me emrin e All-llahut, Gjithëmëshirëshmit, Mëshirëbërësit) është llogaritur si ajet fillimor i çdo kaptine. Pa këtë ajet, (Me emrin e All-llahut, Gjithëmëshirëshmit, Mëshirëbërësit) Kur’ani ka 5247 ajete. Ekziston edhe një shkak tjetër, pse dijetarët nuk pajtohen në lidh*je me ajetet e Kur’anit, që është se shkurtesat në fillim të sureve, nga disa janë numëruar si ajete të mëvetësishme, e të tjerë nuk i kanë numëruar si të tilla. Sado që të jetë numri i ajeteve të Kur*’anit, nuk ka dyshim se ai është burimi themelor dhe kryesor i fesë dhe predikimit islam.

    Sipas përkufizimeve të dijetarëve muslimanë, Kur’ani është fjalë hyjnore, ligjërim i All-llahut, libër qiellor, i mrekullueshëm, i paimitueshëm, i paarritshëm as nga përmbajtja dhe as në aspe*ktin artistik, pra është “Muëxhize” që i është zbritur Muhamme*dit a.s. përmes Xhibrilit, i përcjellë besnikërisht prej tij, i shkruar që atëherë kur zbriti, i tubuar në një përmbledhje të quajtur “Mu*s’haf”, i ruajtur, i kultivuar e i mësuar përmendsh dhe, leximi i tij është adhurim-ibadet për muslimanët.[10]

    Kur’ani-Mus’hafi fillon me suren “El-Fatiha”,dhe përmby*llet, përfundon me suren “en-Nas”.

    Kur’ani është ligjërim-fjalë e All-llahut e jo e Muhammedit a.s., siç ka pretenduar ndokush dhe mu këtu qëndron pamundësia e imitimit të Kur’anit, mrekullia dhe përkryeshmëria e tij.

    Kur’ani i është dedikuar mbarë njerëzimit. Ai nuk pranon ra*cizëm, nuk njeh kufij kohorë e hapësinorë të shtrirjes. Studiuesit e Kur’anit, duhet të lirojnë patjetër shpirtin dhe mendjen e tyre nga paragjykimet dhe qëndrimet e ndryshme ideologjike e ateiste, në mëyrë që ta kuptojnë atë drejt e si duhet.

    Kur’ani ka filluar të zbres më 1 shkurt në vitin 610 me aje*tin:”Lexo në emër të Zotit tënd, i cili ka krijuar”[11], për të mba*ruar në vitin 632 me ajetin 281 të sures El-Bekaretu, që (sipas mendimit të shumicës së dijetarëve) është ajeti:[12]

    "Dhe kini frikë Ditën kur në të do të ktheheni tek All-llahu. Pastaj çdokush do të paguhet për atë që ka fituar, dhe atyre nuk u bëhet e padrejtë”[13]

    Tubimi dhe ruajtja e Kur'anit gjatë jetës së Muhammedit a.s. bëhej në dy mënyra:

    1. Kur'ani vilej dhe ruhej në trurin e besimtarëve, d.m.th. du*ke e nxënë atë përmendsh; kishte me qindra hafizë që e kishin nxënë Kur’anin përmendsh gjatë jetës së Muhamedit a.s.. Mësimi i Kur’anit vazhdon të mësohet përmendsh edhe sot, bile, edhe në mesin e shqiptarëve ka pasur e ka edhe sot hafizë (njerëz që e di*në tërë Kur’anin përmendsh në gjuhën arabe).

    2. Kur'ani vilej dhe ruhej edhe duke e shkruar. Zejd Ibni Tha*biti ka qenë shkrues i trefishtë i Kur’anit. Ai e shkroi Kur’a*nin gjatë kohës së Pejgamberit a.s.; e përmblodhi në një përmbledhje gjatë hilafetit dyvjeçar të Ebu Bekrit r.a., në vitet 11-13 h. (632-634 m.) dhe mori pjesë në shumëzimin e Mus’hafeve gjatë hila*fetit të Uthmanit r.a., në vitin 25 h..[14]

    Kur’ani është shkruar që nga fillimi i shpalljes, prandaj nuk është e çuditshme e dhëna se për shkrimin e Kur'anit dhe regji*strimin e tij, gjatë periudhës së zbritjes, ishin angazhuar hiç më pak se 43 veta në mënyrë të drejtpërdrejtë nga vetë Pejgamberi a.s. dhe mbledhja e tij u bë sa qe gjallë Pejgamberi a.s..[15]

    Kur’ani është i vetmi prej librave qiellorë që nuk ka pësuar ndryshime dhe ka ruajtur origjinalitetin e vet.





    Temat e Kur’anit


    Nuk ka dyshim se tema kryesore në Kur’an është njeriu dhe mirëqenia e tij. Por, një nga temat e Kur’anit me peshë dhe rënd*ësi të veçantë, është Udhëzimi i All-llahut. Përqendrimi në faktin se All-llahu i ka ofruar gjithmonë udhëzim njeriut me anën e shpalljeve që i ka dërguar përmes pejgamberëve, është detyrë e çdo besimtari. Kur’ani është përqendruar edhe në temën mbi ko*nceptin e besimit në Një Zot të Vetëm- “Tevhidin”. Paraqitja e Kur’anit ishte shumë revolucionare, ngase theu të gjitha barrierat racore e nacionale dhe dha një kontribut unikat të bashkimit dhe të vëllazërimit të njerëzve në një komunitet multietnik, multiku*lturor, multigjuhësor, multiracor, po me një besim të vetëm, me besimin në Një Zot ”Tevhid”. Kur’ani e inkurajon mbarë gjininë njerëzore që ta ngrenë veten mbi kufizimet provinciale, fisnore, racore dhe kombëtare, për të ndërtuar një komunitet, shoqëri të njerëzishme.

    Temat e tjera në Kur’an, sikundër janë temat fetare, diturore, iluministe, etiko-morale, juridike, sociale, moralizuese, kallëzim*et historike si dhe shumë përmbajtje të tjera, të trajtuara në nivel të mrekullueshëm e të jashtëzakonshëm, janë të paarritshme edhe nga përmbajtja edhe artistikisht.

    Të kthehemi përsëri tek Kur’ani, ngase duhet theksuar se baza kryesore e përmbajtjes së Kur’anit ka karakter shoqëror dhe duhet sinjalizuar për idetë e drejtësisë sociale-shoqërore e morale që dalin drejtëpërdrejt nga Kur’ani, i cili pa dyshim se synon një shoqëri të qytetëruar.



    Tema sociale në Kur’an

    Islami është një fe që, përveç themeleve kryesore të saj, që bazohen në Kur’an, ai si shoqëri, ndërtohet edhe mbi parimet e logjikës dhe të arsyeshmërisë dhe jo mbi dogmën apo besimin e verbër. Dhe, vetë fakti i mosndarjes së Islamit në sfera fetare dhe jofetare apo në pjesë të veçanta të kësaj jete - “Dynjasë” dhe të asaj së amshueshmes-“Ahiretit”, tregon se Islami është më tepër si një stil i jetës me premisa hyjnore, i drejtuar tërësisht nga All-llahu, dhe jo një fe që merret me ndarjet apo copëzimin e jetëve. Kështu, nga njëra anë, kur bëhet fjalë për parimet e të jetuarit, për anën sociale, ekonomike, politike, etj., të shkon mendja se Islami është një sistem i avancuar i jetës fizike, por kur bëhet fjalë për jetën shpirtërore, për moralin e individit e të shoqërisë, mësohet se ai është një kod që regullon jetën materiale dhe shpirtërore, du*ke siguruar mirëqenie dyjetësore, në rend të parë, të individit e pastaj edhe të shoqërisë. Islami merret me të gjitha aspektet e jetës së njeriut. Ai është kundër idesë së ndarjes së jetës shpir*tërore nga ajo materiale, kundër ndarjes së jetës së kësaj bote nga ajo e përtejmja.

    Tema sociale në Kur’an merr një shtrirje të gjerë me karakter moralizues, edukativ dhe shumë universal. Iluminizmi fetar, ditu*ria, edukimi, fenomeni moral si kategori shoqërore, elementet përbërëse të moralit, edukimi moral i njeriut dhe i qytetarëve, ndikimi i fenomenit moral në zhvillimin e shoqërisë, kujdesi ndaj familjes si pjesë bazë e superstrukturës shoqërore, si njëra nga qelizat e para të shoqërisë njerëzore, pozita e femrës në shoqëri, nderi si katgori morale e sociale, fenomeni i pirjes së alkoolit dhe ndalimi i tij në Islam, ndalimi i përdorimit të drogës, ndalimi i lojnave të bixhozit, fenomeni i prostuticionit si dhe ndalimi e luftimi i tij, janë ato që përshkojnë tërësinë e mësimeve të Kur’*anit, udhëzimeve dhe porosive të larta edukative-morale të tij në zgjidhjen e këtyre problemeve sociale-shoqërore.

    Pikëpamjet sociologjike mbi lirinë personale dhe kolektive, mbi etikën dhe edukatën morale të përfituara e të ndriçuara nga dituritë dhe kultura e qytetërimi islam, paraqesin jo vetëm kontri*but të çmueshëm moralizues për zhvillimin e mendimit sociolo*gjik, po edhe përputhen me qëllimet e evolucionit njerëzor për një bashkësi e shoqëri të qytetëruar, të pastër, të shëndoshë e të lu*mtur: pa alkool, pa drogë, pa bixhoz, pa prostitucion, pa SIDA e pa shumë të liga të kësaj natyre. Këtë e garanton pa dyshim e me shumë siguri vetëm feja islame, bile edhe pa harxhime të mëdha.

    Hadithi (syneti) - bazë e dytë e fesë dhe qytetërimit islam

    Hadithi (syneti) i Pejgamberit Muhammed a.s. është bazë e dytë e fesë, Sheriatit dhe qytetërimit islam. Me termin “Hadith” kuptojmë: thëniet, veprat, miratimet (pëlqimet) dhe virtytet e Mu*hammedit a.s.. Nganjëherë hadithi vjen me dispozita shtesë ose komentimin e atyre që janë detyruar me Kur’an. Hadithet e Pej*gamberit a.s. janë burim pa të cilin nuk do të kuptohej Islami. Kur’ani na bën me dije se Muhammedi a.s:

    وَمَا يَنْطِقُ عَنْ الْهَوَى* إِنْ هُوَ إِلاَّ وَحْىٌ يُوحَى* ( النجم/3-4)

    “Ai nuk flet nga vetja e tij. Ajo që thotë, s’është (gjë tjetër) pos shpallje që i frymëzohet”[16], prandaj, duhet kuptuar se çdo thënie, veprim, miratim, pëlqim i Pejgamberit a.s. për ndonjë ve*për të ndokujt, burimin e ka nga All-llahu, andaj edhe është bazë e dytë, pas Kur’anit, në ndërtimin e fesë, jetës, ligjit dhe qytetëri*mit islam. Muhammedi a.s. ka qenë transmetues dhe interpretues i vullnetit të Zotit xh.sh. dhe komentues i ligjërimit hyjnor-Kur’anit. Roli i Hadithit dhe i traditës së Pejgamberit a.s. në ndë*rtimin e shoqërisë dhe qytetërimit islam, është i patejkalueshëm, i domosdoshëm, ngase vetëm në traditën e tij mësojmë në praktikë fenë dhe qytetërimin islam.

    Pejgamberi Muhammed a.s. e ndërtoi shoqërinë islame duke ndryshuar trajtimin dhe botëkuptimin e njerzëve në shoqëri. Ai tregoi dhe vërtetoi se ishte shpëtimtari i gjithë njerëzimit. Ai hyri në një epokë të re të ndriçimit të mendjes dhe solli një ringjallje konceptuale në zhvillim, së pari të qytetërimit islam dhe, së dyti, bëri që ky qytetërim të ndikojë edhe në zhvillimin e qytetërimit njerëzor. Për ta kuptuar mesazhin hyjnor dhe për ta vlerësuar Kur’anin, duhen studiuar jeta e të dërguarit Muhammed a.s. dhe mesazhet e tij.



    --------------------------------------------------------------------------------

    [1] Kur’ani, “El-Bekare” 30-32.

    [2] Shih, Dr. Jusuf El-Kardavi, “Veçoritë e Përgjithshme të Islamit”, fq. 80-84, Furkan ISM, Shkup, 2002.

    [3] Kur’ani, sureja Sad, ajeti, 71-72.

    [4] Kur’ani, sureja, et-Tin, ajeti 4.

    [5] Dr. Jusuf El-Kardavi, “Veçoritë e Përgjithshme të Islamit”, fq. 81, Furkan ISM, Shkup, 2002.

    [6] Kur’ani El-Bekaretu, ajeti 30.

    [7] Kur’ani, sureja Lukman, ajeti 20.

    [8] Hamilton A. R. Gibb, “Studies on the civilization of Islam”, fq. 3. London, 1960.

    [9] الإمام الحافظ عماد الدين أبو الفداء إسماعيل ابن كثير القريشي الدمشقي، تفسير القرآن الكريم، ص.7. الجزء الأول، دار الحديث في القاهرة، ، 1414هـ. 1993 م.

    [10] Dr.Subhi es-Salih, “Mebahithu fi Ulumi El-Kur’an”, fq. 21, botimi i pestë, Bejrut, 1968.

    - shih Muhammed Alij Es-Sabunij “Et-Tibjanë Fi Ulumi El-Kur’an”, botimi i dytë fq. 6, 1980/ 1400 h., pa vend botimi.

    [11] Suretu El-Alek, ajeti-1.

    [12] Shih:

    - Ebi El-Hasen Alij Ibni Ahmed El-Vahidij en-Nisaburij, Esbabu en-Nuzu*li” botim i ri, fq. 8, “Daru El-Fikri”, Bejrut-Liban, 1994 / 1414 h.

    - Muhamed Alij es-Sabuni ”et-Tibjan fi Ulumi El-Kuran”, botimi i dytë, fq. 12, 1980 \ 1400 h.

    - El-Imam El-Hafidh Imadud-din, ebu El-Fidaë Ismail Ibni Kethirë El-Ku*rejshij, ed-Dimeshkij, “Tefsiru El-Kur’ani El-Kerimë”, pjesa e parë, fq. 315, “Daru El-Hadithi”, Kajro, 1993 / 1414 h.

    [13] Kur’ani, sureja El-Bekaretu, 281.

    [14] Dr. Subhi es-Salih, Mebahith fi Ulumi El-Kur’ani, fq. 83, botimi i pestë, Bejrut, 1968.

    [15] Ebu Abdil-lah ez-Zinxhani, Terihu eI-Kur'an, fq.42, Bejrut 1969 \ 1388 h.

    [16] Kur’ani, sureja en-Nexhëm, ajeti 3-4.

Tema të Ngjashme

  1. Muhamedi, Nje Perpjekje Perendimore Per Te Kuptuar Islamin
    Nga forum126 në forumin Komuniteti musliman
    Përgjigje: 0
    Postimi i Fundit: 06-02-2006, 10:44
  2. Shtypi perëndimor mbi zgjedhjet shqiptare
    Nga Shijaksi-London në forumin Tema e shtypit të ditës
    Përgjigje: 1
    Postimi i Fundit: 12-07-2005, 06:28
  3. Kreu i BE: Vendet e Ballkanit perendimor do te antaresohen
    Nga StormAngel në forumin Tema e shtypit të ditës
    Përgjigje: 1
    Postimi i Fundit: 06-10-2004, 20:37
  4. Shpirti i perëndimit
    Nga Arrnubi në forumin Komuniteti musliman
    Përgjigje: 0
    Postimi i Fundit: 22-04-2004, 16:51

Regullat e Postimit

  • Ju nuk mund të hapni tema të reja.
  • Ju nuk mund të postoni në tema.
  • Ju nuk mund të bashkëngjitni skedarë.
  • Ju nuk mund të ndryshoni postimet tuaja.
  •