Prezantimi i pergjitheshem i fese Islame.

[INDRITI]

Nga Mr. Ali Tantaui.
Ç’ËSHTË ISLAMI?

Me një rast u thashë nxënësve të mi: “Sikur të vinte një i huaj dhe t’u thoshte se disponon vetëm me një orë kohë të lirë, dhe për këtë kohë dëshiron të mësojë se ç’është Islami, si do t’ia shpjegonit ju atij Islamin për një orë?” U përgjigjën: “Kjo është e pamundur, është e domosdoshme që të studiojë teuhidin, texhvidin, tefsirin, hadithin, fikhun, usuli-fikhun dhe që të thellohet në problemet dhe çështjet nga të cilat nuk mund të dilet për pesë vjet.” Unë në këtë thashë: “Subhanall-llah, a nuk ka ndodhur që një beduin (fshatar, banor i shkretëtirës) të vijë te Resulull-llahu [sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem], të qëndrojë tek ai një ditë apo një pjesë të ditës, e që për këtë kohë të shkurtër ta mësojë Islamin, që më pastaj t’ia përcjellë atë popullit të vet, duke u bërë udhëzues dhe mësues i tij, misionar dhe përhapës i Islamit. E edhe më shumë se kjo, a nuk e ka shpjeguar Pejgamberi [sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem] tërë fenë me tri fjali në hadithin mbi Xhibrilin [alejhis-selam], duke folur me të mbi Islamin, imanin dhe ihsanin - bamirësinë? Atëherë, përse të mos e shpjegojmë edhe ne sot Islamin për një orë?!”
Andaj, ç’është Islami dhe si hyhet në të?
Çdo religjion, i vërtetë apo i falsifikuar, çdo shoqatë, e dobishme apo e dëmshme, çdo parti, e mirë apo e keqe, i ka themelet dhe bazat e veta ideore dhe parimet ideologjike të cilat përcaktojnë qëllimin e saj dhe orientojnë drejtimin e saj, duke i shërbyer anëtarëve dhe pasuesëve të saj si statut.
Ai që dëshiron të anëtarësohet në ndonjërën prej shoqatave të përmendura së pari shikon në parimet e saj, e nëse pajtohet me to, me subkoshiencë dhe me vetëdije i pranon pa kurrfarë dyshimi në to, kërkon të hyjë në shoqatën përkatëse, të inkuadrohet në radhët e anëtarëve dhe ithtarëve të saj. E atëherë bëhet i detyruar t’i kryejë të gjitha aktivitetet me të cilat e obligon statuti i shoqatës dhe e paguan anëtarësinë e caktuar. Pas kësaj është i obliguar që me veprimtarinë e tij të tregojë sinqeritet në pranimin e parimeve dhe principeve të shoqatës, pandërprerë duke i rikujtuar ato, në mënyrë që të mos veprojë diç që u kundërvihet atyre. Me moralin dhe sjelljet e tij të paraqet shembull të bukur të atyre principeve, si dhe të misionarit praktik të tyre.
Anëtarësimi në shoqatë, pra, do të thotë: njohja e sistemit të saj, besimi në parimet e saj, të nënshtruarit përcaktimeve të saj, si dhe veprimi praktik në përputhje me ato përcaktime. Ky është qëndrimi i përgjithshëm, i cili është i aplikueshëm edhe në fenë islame. Prandaj, ai që dëshiron të hyjë në Islam së pari duhet t’i aprovojë parimet e tij dhe pa ngurrim t’i përvetësojë, ashtu që të bëhet musliman. Këto principe, shkurtimisht, përbëhen në besimin që kjo botë materiale nuk është e vetmja që ekziston, dhe se kjo jetë e dunjasë nuk është e tërë jeta. Njeriu ka ekzistuar para lindjes, do të ekzistojë edhe pas vdekjes. Nuk e ka krijuar veten, por ka qenë i krijuar para se të ketë njohur veten. Njeriun nuk e kanë krijuar krijesat joorganike që gjenden rreth tij, sepse ai posedon mendjen, kurse ato jo, porse e ka krijuar i Vetmi All-llahu i Madhërishëm nga asgjëja (nga mosekzisentca), sikurse edhe të gjitha këto botëra. Ai është i Vetmi që jep jetë dhe vdekje, Ai të gjitha i ka krijuar, dhe nëse dëshiron do t’i shkatërrojë. Ky Zot nuk i gjason asnjërës nga këto krijesa. Çdoherë ka qenë, nuk është i krijuar, gjithmonë do të jetë dhe kurrë nuk do të zhduket. Është i Fuqishëm dhe fuqia e Tij nuk njeh kufij. Të gjitha i di dhe asgjë nuk i është e fshehur diturisë së Tij. Është i drejtë, por drejtësia e Tij nuk përcaktohet me kriteret e drejtësisë njerëzore. Ai i ka vendosur ligjet e gjithësisë, të cilat ne i quajmë ligje natyrore dhe të gjitha i ka krijuar me masë. Çdo sendi i ka caktuar detaje dhe formë, si dhe krejt çka do t’u ndodhë qenieve të gjalla dhe jo të gjalla nga: lëvizja e qetësia, konstantja e ndryshueshmëria, aktiviteti e pasiviteti. Njeriut ia dhuroi mendjen me të cilën ai gjykon për shumë gjëra, të cilat ia ka nënshtruar atij, dhe me të cilën realizon atë çka vet e zgjedhë. Pas kësaj jete të përkohshme e ka krijuar jetën e përhershme - botën tjetër, në të cilën bamirësi do të shpërblehet me Xhennet, ndërsa mëkatari do të dënohet me Xhehennem.
Zoti është Një, i Vetmi, nuk ka shok i cili krahas Tij adhurohet, nuk ka kush që të afron tek Ai dhe që ndërmjetëson pa lejen e Tij. Ibadet i sinqertë i bëhet vetëm Atij - në të gjitha format.
Të gjitha krijesat e dukshme, që dallohen me shqisa, si dhe ato të padukshme i takojnë Atij. Disa nga ato janë jo të gjalla, e disa të gjalla, me obligime të ngarkuara. Disave nga ato krijesa të gjalla iu është veçori vetëm e mira, e ato janë melekët (engjëjt); disa kanë veçori vetëm të keqen, e ata janë shejtanët (djajtë); ndërsa karakteristikë e disa krijesave është edhe e mira edhe e keqja, e këta janë xhinnët dhe njerëzit. Ai, All-llahu i Madhërishëm, i zgjedh disa nga njerëzit dhe u dërgon melekë me ligj të Tij - sheriat - që t’u shpallë njerëzve, e ata janë pejgamberët.
Këto sheriate (ligje) të All-llahut të Madhërishëm janë të përfshira (përmbledhura) në libra dhe suhufe (fletushka), të cilat janë të shpallura nga lartë (qielli). E fundit nga ato e abrogon të mëparshmen, apo e korrigjon. Libri i fundit është Kur’ani. Të gjitha librat para Kur’anit janë shtrembëruar, apo janë zhdukur dhe harruar. Kur’ani është i vetmi që ka mbetur i ruajtur nga ndryshimet dhe shkatërrimi. Ndërsa i fundit nga pejgamberët është Muhammed Ibën Abdull-llah El-Arebi El-Kurejshi. Me të është vulosur pejgamberia, kurse fetë me shpalljen e tij, kështu që nuk ka pejgamber pas tij.
Kur’ani është kodi islam. Ai që pohon se Kur’ani është nga All-llahu i Madhërishëm dhe beson në të, përgjithësisht dhe në detaje, quhet besimtar. Besimi në këtë aspekt nuk është i njohur askujt përveç All-llahut të Madhërishëm, sepse njerëzit nuk i hapin zemrat, e as që dinë se ç’ka në to. Prandaj, që muslimanët dikë ta konsiderojnë si njërin prej tyre, është obligim ta deklarojë këtë besim në shqiptimin e shehadetit. Ky shehadet është: “Besoj se nuk ka të adhuruar tjetër pos All-llahut, dhe besoj se Muhammedi [sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem] është i dërguar dhe rob i Tij.”
Kur i shqipton këto fjalë, bëhesh musliman, d.m.th. banorë i vërtetë i shtetit islam, në të cilin muslimani i gëzon të gjitha të drejtat, duke pranuar që t’i kryejë të gjitha obligimet me të cilat e obligon Islami.
Këto obligime, apo detyrime fetare, janë të pakta, të lehta, dhe në to nuk ka kurrfarë mërzie e as vështirësi.
E para nga këto është: Që në mëngjes, para lindjes së diellit, t’i falë dy rekate të namazit të sabahut, qetë, duke thirrë në të Zotin e tij, duke lutur për mirëbërësi dhe duke mbështetur nga dënimi. Para kësaj merr abdest, apo thënë ndryshe i lanë pjesët e caktuara të trupit, apo nëse është xhunub (i papastër) lahet i tëri.
Në mes të ditës t’i falë katër rekate të namazit të drekës, e pastaj pak më vonë edhe katër rekate - ikindinë. I falë pas perëndimit të diellit tri rekate të namazit të akshamit dhe në fillim të natës katër rekate të namazit të jacisë.
Këto janë pesë namazet e obligueshme. Kryerja e tyre nuk zgjatë më tepër se gjysmë orë. Për kryerjen e tyre nuk është i caktuar vendi apo personi i caktuar - personeli fetar - pa të cilin nuk do të ishin të plota. Në to, sikurse edhe në të gjitha obligimet fetare, nuk ka ndërmjetësues në mes të muslimanit dhe Zotit të tij.
Obligimi i dytë: Në vit ekziston muaji i caktuar në të cilin muslimani e ndryshon kohën e ushqimit, ashtu që mëngjesin e ha në fund të natës në vend se në fillim të ditës, kurse e shtyen drekën deri në perëndim të diellit, duke u përmbajtur gjatë ditës nga ushqimi, pija dhe marrëdhëniet seksuale. Ky është për shpirtin e tij muaji i spastrimit, për stomakun e tij muaji i pushimit, për trupin e tij muaji i riprovimit të sjelljes dhe shëndetit të tij. Ky muaj është një nga format e angazhimit në bamirësi dhe barazi në jetë.
Obligimi i tretë: Nëse pas plotësimit të nevojave të veta personale dhe nevojave të familjes së tij mbetet si tepricë një pjesë e caktuar e pasurisë, për të cilën ai gjatë tërë vitit nuk ka pasur nevojë, është i obliguar që nga ajo pasuri - pas kalimit të një viti - të ndajë dy e gjysmë për qind (2,5%) të varfërve dhe të mjerëve. Për muslimanët kjo dhënie nuk paraqet kurfarë barre, ndërsa është në dobi të madhe për ata që kanë nevojë, dhe kjo paraqet shtyllë të fortë të ndihmesës së ndërsjellë dhe ilaç për sëmundjen e varfërisë - njërës nga sëmundjet më të rënda të shoqërisë.
Obligimi i katërt: Islami në bashkësinë e vet i ka rregulluar takimet familjare, edhe atë:
- Takimin në nivel të mbledhjeve të lagjeve, të cilat mbahen pesë herë në ditë - si orët e mësimit në shkollë. Kjo është kryerja e namazit me xhemat, me të cilën çdo anëtar e përforcon dëgjueshmërinë e tij ndaj All-llahut të Madhërishëm gjatë takimit pranë Tij. Frytet e këtij takimi janë që të fortët t’u ndihmojnë të dobtëve, të diturit t’i mësojnë të paditurit, të pasurit t’u ndihmojnë të varfërve. Kohëzgjatja e këtij takimi përafërsisht është pesëmbëdhjetë minuta, ashtu që nuk i paraqet pengesë punëtorit në punë, e as tregtarit në tregti. Nëse takimi përfundon, e ndonjë musliman nuk është i pranishëm në të, ai nuk dënohet për mungesë, por i mbetet shpërblimi i mangët për mospjesëmarrje në të;
- Takimi në nivel të tubimit të lagjeve të qytetit, i cili mbahet një herë në javë, e që është namazi i xhumasë. Zgjatë më pak se një orë, ndërsa pjesëmarrja në të është e domosdoshme për muslimanët;
- Takimi në nivel të mbledhjes së qytetit, i cili mbahet një herë gjatë vitit, e ky është namazi i bajramit. Pjesëmarrja në të nuk është e obligueshme, ndërsa kohëzgjatja e saj është më pak se një orë;
- Takimi në nivel të kongresit të gjithmbarshëm musliman, i cili mbahet çdo vit në vendin e caktuar. Ky, në të vërtetë, është cikli drejtues, veprimor dhe ideor. Muslimani është i obliguar që të jetë i pranishëm bile një herë gjatë jetës - nëse ka mundësi - e ky është haxhxhi.
Këto janë obligimet themelore fetare me të cilat obligohet muslimani. Në obligimet fetare bën pjesë, gjithashtu, edhe të përmbajturit nga veprat e caktuara, vepra për të cilat të gjithë njerëzit e mençur në botë pajtohen se janë të dëmshme dhe se është obligim që të largohemi nga ato, siç janë: mbytja e padrejtë, sulmi i njerëzve, dhuna e të gjitha llojeve, pijet dehëse nga të cilat humb vetëdija, amoraliteti i cili shkatërron nderin, shëndetin dhe ngatërron farefisninë, kamata, gënjeshtra, mashtrimi, tradhtia, padëgjueshmëria ndaj prindërve, betimi i rrejshëm, dëshmia e rrejshme, e të ngjashme që u përngjajnë këtyre veprave të shëmtuara dhe të dëmshme, shëmtueshmërinë e të cilave e ndjen çdo mendje e shëndoshë.
Nëse muslimani e lë pasdore kryerjen e ndonjë obligimi, apo vepron diç nga ajo që është e ndaluar, e pastaj kthehet dhe pendohet duke kërkuar falje nga All-llahu i Madhërishëm - Ai me të vërtetë do t’ia falë. Nëse nuk pendohet dhe nuk kthehet nga vepra e ndaluar, mbetet ende musliman dhe llogaritet në radhët e muslimanëve, mirëpo konsiderohet mëkatar dhe meriton dënim në botën e ardhme - ahiret, me dallim se dënimi i tij është i përkohshëm, e jo i përhershëm, siç është dënimi i pabesimtarit.
Por, nëse e mohon ndonjërën nga bazat, principet e besimit, apo dyshon në to, e refuzon obligimin apo ndalesën e bazuar në ixhma (ixhma - pajtueshmëria e të gjithë dijetarëve mbi një çështje), apo mohon madje një fjalë nga Kur’ani, ai del nga feja - konsiderohet renegat dhe i mirret shtetësia islame. Dezertimi nga feja është mëkati më i madh në Islam, ashtu që është në shkallë të tradhtisë së madhe në ligjet bashkëkohore, dënimi i së cilës është - nëse personi nuk pendohet - vdekja.
Muslimani ndonjëherë e lëshon ndonjë obligim apo bën diç nga ajo që është e ndaluar, duke e pranuar obligimin dhe ndalesën, por megjithatë mbetet ende musliman, me atë se bëhet mëkatar. Ndërsa, sa i përket besimit – imanit, ai është i pandashëm, ashtu që sikur të besonte p.sh. 99% të principeve të besimit, kurse një e ka mohuar, ai konsiderohet si mosbesimtar.
Ndonjëherë muslimani nuk është mu’min, ngjashëm sikur ai që anëtarësohet në ndonjë shoqatë, prezenton në mbledhjet e saj, paguan anëtarësinë dhe i kryen obligimet e anëtarëve të saj, por nuk i pranon principet e saj e as që është i bindur në vërtetësinë e tyre. Ai i bashkangjitet asaj shoqërie vetëm e vetëm që ta spiunojë atë apo që t’i sjell dëm. Ai është hipokriti-munafiku, i cili në gjuhë e shqipton shehadetin dhe sipërfaqësisht i kryen obligimet fetare. Mirëpo ai, në realitet, nuk është besimtar, e as që është i shpëtuar tek All-llahu i Madhërishëm, ndonëse te njerëzit llogaritet si musliman, sepse njerëzit gjykojnë sipas manifestimeve të jashtme, kurse vetëm All-llahu i Madhërishëm i njeh fshehtësitë dhe atë që gjendet në zemra.
Prandaj, kur njeriu pranon principet ideore të Islamit, e ato principe janë: besimi absolut në All-llahun e Madhërishëm, pa i i përshkruar Atij ndonjë shok apo ndërmjetësues, besimi në melekët (engjëjt), në pejgamberët, në librat - shpalljet, në jetën e ardhshme, në caktimin e All-llahut të Madhërishëm - kaderin, si dhe shqiptimi i shehadetit. Kush beson thellë në të gjitha këto, e pastaj i falë namazet e obliguara - farzet, e agjëron ramazanin, nëse është i pasur e jep zekatin në pasuri, nëse ka mundësi e kryen haxhxhin një herë gjatë jetës, largohet nga veprat e ndaluara të cilat me ixhma janë të ndaluara, ky person konsiderohet se është musliman - mu’min. Mirëpo fryti i besimit nuk vërehet në njeriun, as që ndjehet kënaqësia e tij, e as që konsiderohet musliman i plotë derisa në jetën e vet nuk ta ketë pasuar rrugën e muslimanit - mu’minit.
I Dërguari i All-llahut, Muhammedi [sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem] shumë shkurt, në një fjali, e cila konsiderohet si një nga thëniet më thelbësore dhe më koncize, e ka paraqitur programin e asaj rruge. Në fjali e cila përmban në vete çdo të mirë, të mirën e kësaj dhe botës së ardhme.
Kuptimi i asaj fjalie është që, besimtari gjatë kohës së punës dhe pushimit, kur është në vetmi dhe në shoqëri, në seriozitet dhe shaka, në çdo situatë në të cilën gjendet, e ka ndërmend se All-llahu i Madhërishëm është i informuar për të dhe se e shikon. Kështu, duke e pasur në mendje se Ai e shikon, nuk bën mëkate e as që frikësohet e dëshpërohet, duke e ditur se Ai është me të. Nuk ndjen vetmi duke e kujtuar Atë, e as që ndjen nevojë për dikë duke kërkuar nga Ai dhe duke e lutur Atë. Po edhe nëse e bën ndonjë mëkat apo gabon - e natyrshme është që të gabojë - kthehet dhe pendohet, e All-llahu i Madhërishëm me të vërtetë ia falë atij (gabimin).
E gjithë kjo është marrë nga definicioni i bamirësisë (ihsanit) në fjalët e Pejgamberit [sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem: “Ta adhurosh All-llahun e Madhërishëm ashtu sikur ta shohësh, sepse edhe pse ti atë nuk e sheh, Ai ty me të vërtetë të sheh.”
Kjo është në pika të shkurtëra feja islame.

[INDRITI]

Është e domosdoshme që në këtë kaptinë, në të cilën flasim mbi besimin, të shtjellojmë shpjegimin e disa shprehjeve profesionale karakteristike për fjalorin e dijetarëve, të cilat shpesh përmenden edhe në librat fetare. Këto janë shprehjet: DYSHIMI, MENDIMI dhe DITURIA. Përmes shpjegimit të këtyre termave dëshirojmë të arrijmë gjer te definicioni i besimit.
Dekarti, në metodën e tij të njohur, dhe para tij Gazaliu, në veprën El-Munkidhu mine-d-dalal, nisen nga dyshimi që të arrijnë gjer te besimi. Dekarti dyshon, duke e marrë dyshimin si rrugë e arritjes gjer te bindja, pra ç'është dyshimi?
Sikur p.sh. të gjendeshe në Mekke, e dikush të pyeste se a bie momentalisht shi në Taif (qytet në Arabinë Saudite), nuk do të ishe në gjendje të përgjigjesh as me “po” e as me “jo”, sepse është e mundur që në atë kohë në Taif të jetë moti me shi, siç ekziston mundësia që qielli në të të jetë i kthjellët - pa shi. Mundësia që atje bie shi është, ta marrim shembull, 50%, kurse mundësia që të mos ketë shi, poashtu, është 50%. Që të dy mundësitë janë të njëjta dhe nuk ekziston argumenti i cili peshon në njërën apo anën tjetër. Ky është dyshim.
Por sikur të shikoje në pjesën lindore (e Taifi është në pjesën lindore), e të shihje retë se si nga largësia paraqiten në skajet e horizontit, në ty do të dominonte - me përparësi të lehtë - mendimi se në Taif bie shi. Ky dominim i lehtë i mundësisë së reshjes së shiut quhet mendim. Në këtë rast ti thua: “Mendoj se tani në Taif bie shi”. Mundësia është, për shembull, 60% për PO, d.m.th. se bie shi, ndërsa 40% për JO - se nuk bie shi.
E sikur të shihje se si retë janë shumuar dhe janë dendur, është vrenjtur dhe turbulluar dhe nga qielli shkrepë rrufea, te ti forcohet mendimi se në Taif bie shi, kështu që përgjigja: “Po, bie shi” ka mundësi të bëhet 70 apo 75%. Kjo është ajo që dijetarët tanë e quajnë mendim dominues. Në këtë rast ti atij që të pyet i thua: “Tek unë dominon mendimi se tani në Taif bie shi.”
Ndërsa, sikur të shkoshe në Taif e me sytë e tu të shihje se bie shi, duke e ndier atë në fytyrën tënde, atëherë bëhesh i bindur në rreshjen e tij. Këtë bindje të fortë (jekin) dijetarët tanë e quajnë dituri apo njohje.
Kështu, fjala dituri ka shumë kuptime:
1. Dituria e përgjithshme, e cila është përballë paditurisë;
2. Dituria e cila është përballë artit dhe filozofisë, kështu që kimia dhe fizika janë shkenca, ndërsa vizatimi dhe poezia janë arte. Qëllimi i njohjes në këtë kuptim është e vërteta - realiteti, arma e saj është mendja, kurse mjeti i saj është të menduarit, eksperimentimi dhe hulumtimi. Ndërkaq qëllimi i artit është bukuria, arma e saj është ndjenja, ndërsa mjeti i saj është shija;
3. Dituria e cila ka kuptimin e bindjes së fortë, e cila është përballë dyshimit dhe mendimit, dhe ajo është qëllimi i këtij studimi.

DITURIA E DOMOSDOSHME DHE TEORIKE

Diturisë deri tek e cila arrihet me shqisa dhe me të vëzhguar nuk i nevojitet argumenti. Nuk është e nevojshme të argumentohet se kodra, të cilën e sheh pranë vetes, ekziston, sepse ti domosdo e di se ajo ekziston, sikur që çdonjëri i cili posedon logjikë, kur e sheh, e di se ajo ekziston. Kjo dituri quhet dituri e domosdoshme.
Njohuria se sipërfaqja e katrorit të hipotenuzës së trekëndëshit këndëdrejtë është e njëjtë me shumën e sipërfaqes së katrorit të dy kateteve, dëshmon argumentin mendor. Shkencëtari apo studenti i cili arrinë gjer te njohuria e këtij argumenti e di këtë fakt, mirëpo njeriu i thjeshtë, i paditur, nuk është i njohur me këtë, e as që beson në të, madje edhe po ta shihte pranë vetes trekëndëshin dhe në çdo anë të tij të ishte i vendosur katrori, deri sa nuk arrinë te njohja e këtij argumenti. Kjo njohuri quhet njohuri teorike, deri te cila arrihet vetëm me anë të dëshmisë racionale.


E VËRTETA E DUKSHME DHE BESIMI

Në dituri teorike llogaritet ajo dituri të cilës në esencë i nevojitet argumenti dhe nuk është e kuptueshme me vet shqisat e as me vështrim, megjithatë është e përgjithshme dhe e shtrirë, ashtu që është e njohur edhe për të diturit edhe për të paditurit, edhe të madhit edhe të voglit, dhe bëhet më afër diturisë së domosdoshme. Shembulli i kësaj është njohuria se pjesa e tokës është më e vogël se toka në tërësi, se buka e filluar është më e vogël se ajo e plota. Edhe pse është fakt se në esencën e diturisë teorike kërkohet argumenti, ti nuk do të gjesh asnjë njeri i cili në këtë do të dyshonte dhe të kërkojë për këtë argument. Sikur nga fëmija i vogël ta merrje çokollatën e plotë, e t'ia kthesh atë të hapur, ai nuk do ta pranonte. Sikur të mundoheshe që ta bindësh se ajo që ia ktheve është më e madhe, nuk do të mund ta bindje, sepse fakti se një pjesë është më e vogël se tërësia është e vërtetë e dukshme, sikur që erdhi argumenti i identitetit - apo fakti se ndonjësend me të vërtet është ai send. Sikur dikush të të thoshte: “Më argumento se ai laps të cilin e mbanë në dorë nuk është lugë e çajit”, ti do t’i thoshe: “Kjo është e dukshme, nuk ka nevojë që të argumentohet, sepse lapsi është laps...”
Të vërtetat e dukshme apriori janë fakte racionale të cilat i pranojnë të gjithë njerëzit dhe askush për to nuk kërkon argument. Kur e vërteta e qartë hyn në nënvetëdije dhe zë vend në të, duke lënë gjurmë në ide dhe vetëdije dhe duke e drejtuar njeriun në të menduarit dhe të vepruarit e tij të vetëdijshëm, ajo quhet fé (ideologji), ndërsa bindja e fortë në të quhet iman (besim).
Mirëpo, ne e dimë se njerëzit ndonjëherë besojnë edhe në të pavërtetën - gënjeshtrën. Shohim sot, në mesin e ithtarëve të drejtimeve (shkollave) të shëmtuara dhe principeve të rrejshme, ata të cilët janë mishëruar me to edhe me shpirt edhe me trup, i kanë pranuar fshehurazi e haptazi, duke sakrifikuar veten dhe pasurinë në rrugën e ndihmës për ato drejtime. A mund t'i quajmë këta njerëz besimtarë?
Përgjithësisht “jo!” Megjithatë, mund t'ua përshkruajmë besimin duke e konstatuar si të pavërtetë në të cilën besojnë, në pajtim me fjalët e të Lartësuarit: “A nuk i ke parë ata, të cilëve u është dhënë një pjesë e librit? Besojnë idhuj e djallëzi...” (En-Nisa: 51)
Është e mundur t'ua përshkruajmë emrin e besimit duke e kufizuar me përshkrim, në pajtim me fjalët e të Lartësuarit: “Dhe shumica e tyre nuk e beson ndryshe All-llahun, vetëm se duke i shoqëruar (zotra tjerë).” (Jusuf: 106)
Mirëpo, sa i përket besimit në kuptimin e ngushtë - specifik, në kuptimin e të cilit kthehet kur të përmendet përgjithësisht dhe vetëm në të udhëzohet, kuptimin në të cilin mendohet sa herë që të përmendet imani (besimi) dhe derivatet e tij në Kur'an, sunnet dhe terminologjinë e dijetarëve, ajo do të thotë:
- Besimi në All-llahun e Madhërishëm si Zot i Vetëm; Sundimtar i Cili bën ç'të don dhe cakton si don; Zot që vetëm Atij i drejtohet ibadeti (adhurimi), duke mos i përshkruar shok në asgjë që bën pjesë në kategorinë e ibadetit (adhurimit), dhe
- Besimi në gjithë atë që i shpalli All-llahu i Lartësuar të Dërguarit të fundit, Muhammedit [sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem] prej lajmeve mbi melaiket, pejgamberët, Ditën e Gjykimit dhe caktimin e All-llahut të Madhërishëm - kaderin - në të mirë e në të keq.
Poseduesi i këtij lloj besimi është mu’min, e nëse diç nga kjo gjymton apo braktisë, apo luhatet në pranimin e tij, apo dyshon në të, ai humb cilësinë e imanit - besimit dhe pushon së llogarituri në mesin e besimtarëve.

Vijon------

[[xeni]]

Nga Mr. Ali Tantaui...

Pershendetje Indrit,

A mund ta dime se kush eshte Ali Tantaui?

[ATMAN]

REMUS RUS


Filozofia islame në Perëndim

(Filozofia islamic` \n Occident)


Fillimet e filozofisë islame në Perëndim lidhen me sundimin e kalifit Muhamet ibn Abdul Rahman (852-886), udhëheqësi i pestë umaxhad i Spanjës, i cili, krahas disiplinave islamike tradicionale, - të drejtës kanunore (fiqh), hadithit, hermeneutikës kuranore dhe gramatikës arabe, - mbështeti edhe studimin e astronomisë dhe të mjekësisë. Shekullin që pasoi, Ali Hakami II (961 - 976) solli nga Lindja një mori punimesh filozofike, duke hedhur themelet e një biblioteke dhe të një medreseje në Kordobë, në përpjekje për të rivalizuar me Bagdadin. Por teologët tradicionalistë nuk po e shihnin me sy të mirë zhvillimin e disiplinave të reja të filozofisë dhe të logjikës. Ata e bindën Hishamin II (976 - 1009), pasardhësin e Al Hakamit II, të gjegë në sheshin publik traktatet e filozofisë, të logjikës e të astronomisë. Megjithkëtë, studimi i filozofisë po fitonte terren: Spanja islamike do të shkruante një kapitull të veçantë në historinë e filozofisëislame. Kjo u mundësua falë klimës kulturore, shpirtërore dhe politike nën dinastinë e almovoravëve dhe të almohadëve, çka lehtësoi zhvillimin e filozofisë e të shkencave.


1. Ibn Masarra

a) Figura e parë e shquar e shkollës filozofike islame në Spanjë ishte Muhamet ibn Abdullah ibn Masarra, lindur në Kordobë në vitin 883. Përgatitjen shpirtërore dhe intelektuale, ai ia detyron, në radhë të parë, t'et, i cili, duke bërë udhëtime të dendura në Orientin islam, u familjarizua me mësimet e teologëve skolastikë (mu'tazila) dhe të mendimtarëve ezoterikë (batini). Fatkeqësisht, ai vdiq herët, gjatë një pelegrinazhi në Mekë, duke e lënë përgjysmë edukimin e të birit 17 - vjeçar.

Në vitin 912, Ibn Masarra tërhiqet në Sierra, pranë Kordobës, ku do të jetojë i qarkuar nga njënumur i kufizuar dishepujsh. Qarqet intelektuale e paditën si heretik e panteist. Për të shpëtuar gjallë, mërgoi, fillimisht në Mekë e më pas në Medinë. Rivjen në Spanjë në kohën e sundimtarit Abd al Rahman III. Edhe pse gjendja politike dhe intelektuale pat marrë sakaq një kthesë pozitive, ai tërhiqet sërish në Sierra, ku vazhdon të bëjë jetë asketi, duke u dhënë mësim simbolik nxënësve të vet. I dërrmuar nga puna, vdes më 931, në moshën 51-vjeçare.


b) Cila është trashëgimia letrare që la Ibn Masarra nuk dihet me saktësi, por quhen të tijat dy traktate: "Kitab al - Huruf" (Libri i shkronjave) dhe "Kitab al-tabsira" (Libri i shpjegimit depërtues). Shkrimet e tij qarkulluan në fshehtësi ngaqë predikonte ide të kundërta nga ato të filozofisë zyrtare dhe pikërisht mësime ezoterike të llojit shiit dhe mistikën e shifrave. Ai u largua kësisoj edhe nga tradita filozofike e mirëfilltë. Vijat kryesore të mendimit të tij u rikonstruktuan nga Miguel Asin Palacios duke u mbështetur edhe në shkrimet e filozofëve andaluzë Ibn Hazm nga Kordova, Saidi nga Toledo dhe Ibn Arabi.


c) Ibn Masarra hyri në lidhje me filozofinë empedokleane me anën e Orientit mysliman. Këtij burimi i shtohet edhe tradita kabbala, një sërë mësimesh gnostike dhe, natyrisht, ezoterike myslimane.

Për Ibn Masarra-n filozofia dhe psikologjia kanë funksion përcaktues në procesin e njohjes. Njohja nuk reduktohet në grumbullimin e të dhënave noetike, por kërkon domosdoshmërisht edhe përjetimin vetjak të të vërtetave universale.

Perëndia, Qënia e pastër, është Një, parim ontologjik, i vetëm, i thjeshtë, i panjohshëm. Ajo e krijon botën me rrezatim. Procesi rrezatues buron nga Lënda shpirtërore e krijuar, që ka dy themele kryesore: dashurinë, që Hyu e jep si themel të unitetit dhe urrejtjen, e cila përfton ndarjen dhe përçarjen.

Përpara krijimit, Qënia e pastër ishte e mbështjellë nga një re e dendur, e padiferencuar, si rrezatim i parë i drejtpërdrejtë dhe si shfaqje e plotërisë së thelbit të vet. Kjo "re" formon Lëndën e parë, në të cilën janë ngjizur në mënyrë të vetvetishme parimet vepruese: të dashurisë dhe të urrejtjes, duke qënë njëherazi edhe realiteti i parë i kuptueshëm. Ndër trajtat qiellore, e para dhe më e rëndësishmja është inteligjenca universale, sepse ajo është mbartësja e shkencës hyjnore, me fjalë të tjera ajo mban dijen e gjithçkaje që ka ekzistuar, që ekziston dhe që do të ekzistojë. Nga kjo inteligjencë universale rrezatohet trajta e Shpirtit universal, i cili lind Natyrën e pastër, shkallën e fundit të truallit të krijuar të dritës.

Nga Lënda e parë përftohen, njëpasnjëshmërisht, të gjitha qëniet shpirtërore dhe materiale. Simboli i saj është froni i Perëndisë. Të gjitha gjërat kanë strukturë të dyfishtë: një realitet të fshehtë apo okult, që është qënia autentike dhe një të dukshëm, që është bota e prekshme.

Procesi i rrezatimit përmban pesë shkallë ekzistenciale, të cilave u korrespondojnë pesë substanca: elementi përparësor apo lënda e parë, inteligjenca, shpirti, natyra dhe lënda dytësore. Këto pesë shkallë të hierarkisë së larmishme formojnë po aq shtylla mbajtëse të gjithësisë, i cili përfytyrohet si një ngrehinë e vetme, çatia e së cilës është Hyjnore apo Qënia e pastër. Muret e ngrehinës simbolizohen nga qëniet e krijuara, me anën e të cilave përshfaqet jashtë thelbi hyjnor i gjithësisë; hapësira brenda ngrehinës përfaqëson natyrën e panjohshme të thelbit hyjnor, tek i cili mund të arrish vetëm nëpërmjet përvojës adhuruese njësuese.


d) Shkolla e Ibn Masarra-it është nga të parat shoqata filozofike-mistike të themeluara në Spanjën islamike. Ndër pasuesit e tij më të njohur, përmendim Ismail ibn Abdullah Ruaynin (shekulli XI).

Fryma e mendimit të Ibn Masarra-it gjendet në trajtë më të thjeshtë në Shkollën e Almerias, në fillim të shekullit XI, nën sundimin e almoravëve. Nga korifenjtë më të rinj, kanë Abu-l-Abbas ibn al-Arif, i cili konceptoi një rregullë të re jetese (tarika) asketike; Abu Bakr al-Mallarkuin nga Granada, sidhe Ibn Barraxhan nga Sevilja (vdekur më 1141).

[ATMAN]

Qytetërimi arab dhe Perëndimi


Kontaktet e para të Islamit me botën latine kanë pasur karakter ushtarak, me pasoja negative mbi këtë të fundit. Vënia nën zotërimin e arabëve e pellgut të Mesdheut, në shekujt VII - IX i shkatërroi urat ekonomike që lidhnin Perëndimin me Lindjen. Rrjedhoja ishte thellimi i ruralitetit të ekonomisë dhe rënia e kulturës e shoqërisë perëndimore.

Vetëm në shekujt XI-XII vendosen kontakte të frytshme midis dy botëve të lartpërmendura. Është koha kur qytetërimi perëndimor hedh një hap drejt një etape të re, falë gjallërimit së jetës qytetare dhe tregtisë. Bota latine mundi kësisoj të vendosë një dialog me qytetërimin urban islamik pasi rizbuloi, pas një mijë vjetësh, vlerat e kulturës dhe të shkencës së lashtë greke. Këto ndikime depërtuan në Perëndim përmes disa zonash kontakti: Spanja arabe, Sicilia, e ndodhur prej disa shekujsh nën sundimin islamik, sidhe shtetet latine të Orientit, të krijuara nga kryqtarët.

Disa shpikje të rëndësishme, që arabët i patën marrë nga kinezët, përmes Spanjës, u futën në botën latine: busulla, letra, baruti i pushkës dhe mullinjtë e erës. Ndihmesë të madhe dhanë arabët me përhapjen e veprave greke që ishin përkthyer në arabisht në Toledo dhe Palermo. Në të njëjtën mënyrë depërtuan edhe shkrimet e mjekëve të lashtësisë, Hipokratit dhe Galeniusit, por edhe punime origjinale të dijetarëve arabë, në radhë të parë të Avicenës, "princit të mjekëve". Ato u vunë në themel të zhvillimit të mjekësisë evropiane në mbarim të Mesjetës dhe në epokën e Rilindjes.

Por ndikimet më të rëndësishme të botës arabe u shënuan në filozofi. Përfaqësuesit e saj u përpoqën të paqtonin të vërtetat e Kuranit me ato të shkencës logjike. Në përpjekjet e bëra për këtë qëllim, ata zbuluan autorët antikë, në radhë të parë Platonin dhe Aristotelin. Mendimtari më i shquar arab ka qënë Averroes (1126 - 1198), që mund të krahasohet me filozofin më të madh të Mesjetës, Tomas d'Aquino (1225 -1274). Duke sjellë në mbështetje të teorisë së vet argumente nga tekstet e Aristotelit, Averroes bën dallim midis të vërtetave të Kuranit dhe atyre të shkencës, duke e ndarë teologjinë nga filozofia.

Idetë arabe depërtojnë qysh në shekullin XII duke dhënë ndihmesë në lindjen e skolastikës perëndimore. Në shekullin që pasoi, ndikimii filozofisë arabe ka qënë tepër i ndjeshëm në metodat eksperimentale të studimit të dhe të tematikës së trajtuar nga filozofët e mëdhenj latinë. Falë arabëve, Roger bacon, Toma d'Aquino dhe Alexandre de Hales, zbulojnë Platonin e sidomos Aristotelin. Dijetarët arabë gëzonin nderim të veçantë në botën perëndimore. Admirimi ndaj tyre duket, fjala vjen, tek Dantja dhe perandori Frederik II, i fundmi që u edukua në atmosferën intelektuale të Palermos, qytet ky i përshkuar tejetej nga ndikimet bizantine dhe arabe.


CONSTANTIN BRÂNCUSI

[INDRITI]

Pershendetje Indrit,

A mund ta dime se kush eshte Ali Tantaui?

Pershendetje vella!
Ali Tantaui me sa di une ka qene nje mendimtar Islam me i cili ka kryer universitetin e Al Azharit ne kajro dhe ka punuar per transmetimin e fese Islame tek brezat e mevoneshem.
Kjo eshte me dy fjale pasi nuk kam as vete me shume informacjon per te.
Megjithate personalitetin e tij doe zbulojme nga shkrimet ne vazhdim.
Indriti.

[INDRITI]

PARIMI I PARË

Atë që e ndiej me shqisat e mia, nuk dyshoj në ekzistencën e saj.
Kjo është e vërteta logjike, e pranuar, e gjithënjohur. Mirëpo është evidente dukuria që kur në mesditë shkoj nëpër shkretëtirë më paraqitet qartë në sy një liqe i vogël, e kur të arrijë tek ai shoh vetëm rërë (zallë), sepse atë që e kam parë ka qenë fatamorganë. E fus pendën e shkrimit në gotë të ujit dhe e shoh si të thyer, kurse ajo nuk është e thyer. Njeriu merr pjesë në ndonjë ndejë të mbrëmjes, në të cilën është biseduar për xhinët dhe shpirtligët, e pastaj duke u kthyer në shtëpi, nëse rruga është e shkretë, pa këmbësorë dhe e errët, ai mendjelehtë me imagjinatë të gjerë sheh pranë vetes xhinin apo shpirtligun, e vështron dhe e ndien prezencën e tij, kurse në të vërtetë nuk ekziston asgjë nga ajo çka sheh.
Magjistarët dhe falltorët shfaqin sende të çuditsh¬me, të cilat ti i sheh, e ato në realitet nuk ekzistojnë. Pran¬daj, shqisat gabojnë, mashtrojnë dhe imagjinojnë, apo ima¬gjinon pronari i tyre, pra a për këtë shkak të dyshojmë në ekzistencën e asaj që e ndiejmë? Jo, sepse sikur të dyshoja në tërë atë që shoh, dëgjoj dhe ndiej, do të ngatërroheshin tek unë të vërtetat - faktet me fantazitë dhe do të bëhesha njëjtë si i çmenduri.
Mirëpo shtojmë edhe një kusht për arritjen e njoh¬jes, apo bindjes së fortë në ekzistimin e asaj që e ndjej, e ky është që mendja në bazë të përvojës paraprake të mos gjy¬kojë se ajo që e ndiej është iluzion - imagjinatë apo mash¬trim i shqisave, ndërsa mendja është ajo që është mashtruar herën e parë, duke menduar se fatamorgana është liqe uji, e kur e sheh për herë të dytë, e di se ajo është fatamorganë. Mendja gjykon pas shikimit të pendës së thyer në gotën e ujit - herën e parë - se ajo është e pathyer, siç edhe ka qenë, edhe pse syrit i duket e thyer.
Sendet në të cilat shqisat gabojnë apo mashtrojnë janë të kufizuara, të pakta dhe të njohura, kështu që nuk e dobësojnë parimin e përmendur, e as që në të ndikojnë. Në ato sende bëjnë pjesë edhe veprat e magjistarëve të farao¬nit, si dhe ajo çka veprojnë sot magjistarët në cirk.

PARIMI I DYTË

Ekzistojnë gjëra të cilat nuk i kemi parë e as ndier, por thellë besojmë në ekzistimin e tyre, njëlloj sikur që the¬llë besojmë në ekzistimin e asaj çka shohim dhe ndiejmë. Thellë jemi të bindur në ekzistimin e Indisë dhe Brazilit, e nuk i kemi vizituar asnjëherë. Besojmë se Aleksandri i Madh e ka pushtuar Persinë, ndërsa Velid ibn Abdul-Meli¬k¬u e ka ngritur xhaminë emevite, e nuk kemi prezentuar në betejat e Aleksandrit dhe as që kemi qenë dëshmitarë të ngritjes së xhamisë së Emevive.
Sikur çdonjëri të mendonte në vete, do të shihte se sendet në ekzistimin e të cilave beson, e nuk i ka parë, janë më shumë në numër se ato të cilat i ka parë (shtetet, qytetet dhe ngjarjet historike të cilat kanë ndodhur dhe sot ndo¬dhin). E si është thellë i bindur në ekzistimin e atyre sendeve, e nuk i ka ndier me shqisat e veta?
Është i bindur thellë në ekzistimin e tyre atëherë kur mbi to e kanë lajmëruar njerëzit tjerë, njëri përmes tjetrit, mundësia e të cilëve që të merren vesh mes veti e të trillojnë këto sende, e që pastaj t’i transmetojnë rrejshëm, praktikisht është e pamundur.
Prandaj parimi i dytë është: ashtu siç arrihet deri te bindja e fortë përmes shqisave dhe vështrimit, poashtu arrihet edhe përmes dëshmive të transmetuesve, në sinqe¬ritetin e të cilëve besojmë, përmes lajmeve të vërteta.

PARIMI I TRETË

Sa është largësia e njohurisë të cilën e arrijnë shqi¬sat, dhe a janë ato në gjendje të kuptojnë krejt çka ekziston?
Shembulli i shpirtit dhe i shqisave është sikur shem¬bulli i njeriut të cilin sundimtari e ka burgosur në kësh¬tjellë, duke ia mbyllur të gjitha dyert dhe dritaret, dhe duke mos i lënë asgjë përveç disa vrimave të vogla - të çarave në muret e kështjellës, përmes të cilave ai shikon lumin që rrjedh në anën lindore, vrima nga të cilat shihet kodra e cila gjendet në anën perëndimore, vrima nga të cilat shikon pa¬llatin që ngritet në anën veriore dhe vrima përmes të cilave shikon fushën e cila është e vendosur në anën jugore.
Burgu është shpirti, kështjella është trupi, ndërsa vrimat janë shqisat. Shqisa e të pamurit mbikëqyr botën e ngjyrave, shqisa e të dëgjuarit botën e zërave, shqisa e shiji¬mit botën e shijeve, shqisa e të nuhaturit botën e aromave dhe shqisa e të prekurit botën e sendeve.
Tani pyetemi:
1. A ka arritur çdonjëra prej shqisave të përmen¬dura të zbulojë krejt atë çka gjendet në botën mbi të cilën ka vigjëluar? Kur i burgosuri vështron përmes vrimës nga e cila shikon në lum, ai nuk e sheh të tërin, por vetëm një pjesë të tij, njëlloj sikurse syri kur e vështron botën e ngjy¬rave që nuk e sheh të tërën por vetëm një pjesë të saj.
Unë nuk e shoh buburrecin kur lëvizë në largësi prej tri milash, edhe pse buburreci ekziston atje, e as që i shoh bakteriet dhe mikroorganizmat në gotën e ujit të pas¬tër, edhe pse në gotë gjenden me miliona bakterie. Poashtu nuk i shoh elektronet të cilat qarkullojnë në mes të atomit siç qarkullojnë yjet në kupën e qiellit. Më pastaj, ai buburrec posedon zë, por unë nuk e dëgjoj, sepse veshi im pranon vibracionet me forcë (intensitet) prej njëzet mijë deri në njëzet e pesë mijë fona, dhe çka është më e dobët se kjo nuk e dëgjon, e çka është më e fortë e shpon timpanin e veshit dhe shkakton dhembje. Unë nuk e ndiej erën e she¬qerit, edhe pse buburreci dhe miza e ndiejnë dhe vërsulen tek ai. Ndaj shqisat, nga botërat mbi të cilat iu është dhënë pushteti, zbulojnë vetëm një pjesë të tyre.
2. Mandej, a nuk është e mundur që ndërmjet botës së ngjyrave, mbi të cilën vigjëlon syri, dhe botës së zërave, mbi të cilën vigjëlon veshi, të ekziston një botë tjetër, të cilën në esencë nuk e njoh, sepse nuk posedoj shqisë për njohjen e saj?
A nuk është e mundur që ndërmjet lumit dhe kod¬rës - në raport me të burgosurin e kështjellës - të ekzistojë një kopsht i madh të cilin ai as nuk e sheh e as nuk e njeh, sepse nuk gjenë vrimë përmes së cilës do ta vështronte? Prandaj, a ka të drejtë që për shkak se nuk e sheh ta mohojë ekzistimin e tij?
Njeriu që është i verbër që nga lindja ka mundësi që përmes dëgjimit të arrijë deri te njohuria se deti është i kaltër, ndërsa livadhi i gjelbërt, por nuk është në gjendje të kuptojë se ç’është ajo kaltërsi apo ai gjelbërim. I shurdhëri përmes arsimimit kupton se meloditë përbëhen prej var¬gje¬ve, takteve dhe shkallëve - notave, mirëpo nuk është gjend¬je ta ndjejë vërtetë esencën e muzikës. Pra, a ka të drejtë i verbëri ta mohojë ekzistimin e gjelbërimit, apo i shurdhëri ta mohojë realitetin e melodisë, për shkak se nuk e ndien?
Në brendësinë e dhomës me qetësi të madhe gjen¬den të gjitha meloditë dhe tingujt të cilat momentalisht emi¬tohen nga të gjitha radio stacionet. Por ti nuk i ndien, sepse nuk janë ngjyrë të cilën e sheh me sy, e as zë të cilin e dëgjon me veshë, ato janë valë të një lloji tjetër, të cilat kanë zë, por veshi nuk i ndien, mirëpo kur ta përdorësh radion, e cila këta tinguj - pasi që i pranon nga radio stacioni - i kthen te ti, ti i dëgjon ato.
Ti nuk i ndien ndryshimet e vogla të shtypjes atmos¬ferike, sepse nuk posedon shqisë me të cilën do t'i ndijshe, mirëpo nëse përdorë barometrin, do t'i ndiesh, ashtu siç nuk i ndien vibracionet dhe dridhjet e qeta, mirëpo radari i ndien. Prandaj, ka shumë gjëra të cilat nuk hynë në sferën e ndjenjave apo shqisave, sepse nuk janë ngjyra të cilat shihen, zëra të cilat dëgjohen, sende të cilat preken, aroma të cilave u merr erë, e as ushqim i cili shijohet. Pra, a kam të drejtë që ta mohoj ekzistimin e tyre vetëm për shkak se shqisat e mia të kufizuara nuk i ndiejnë?
3. A janë shqisat të përsosura (të përkryera)?
Popujt e mëparshëm i kanë kufizuar shqisat në pesë, duke mos përfytyruar mundësinë e shtimit të numrit të tyre. Mirëpo sot te njeriu janë zbuluar shqisa tjera, të reja, të cilat All-llahu i Madhërishëm i ka depozituar në të, e ajo që pranon shtim - rritje nuk është e përsosur.
Unë i mbylli sytë, pastaj i shtriej dorën dhe e mbledhi, duke ndier se është e shtrirë apo e mbledhur, e nuk e kam prekur, as që e kam parë. Me çfarë shqise këtë e kam ndier? E kam ndier këtë me të ashtuquajturit muskuj apo shqisa muskulore. Poashtu, ndiej lodhje apo plogështi, ndiej mërzi, gëzim dhe dekurajim, duke mos i ndie këto me asnjërën nga pesë shqisat, por me të ashtuquajturën shqisë të brendshme.
Unë eci pa mu marrë këmbët, ndërsa foshnja - në fillim të ecjes - rrëzohet. Biciklisti dhe argëtuesit e cirkut, të cilët ekzekutojnë çudira, me cilën shqisë e mbajnë baras¬pe¬shën? Ekziston shqisa e tetë, e kjo është shqisa e baras¬peshës. Shkencëtarët e kanë zbuluar vendin në të cilin All-llahu i Madhërishëm e ka vendosur atë, e ajo është një substancë e vogël e lëngët në veshin e brendshëm, me ndihmën e së cilës mbahet baraspesha. Në kuadër të ekspe¬ri¬mentimeve të tyre këta shkencëtarë e kanë eliminuar këtë substancë te lepuri, ashtu që më vonë ka filluar te eci duke rrëshqitur, sikur të ishte i dehur.
Parimi i tretë, pra, është se nuk kemi të drejtë që të mohojmë gjërat vetëm pse nuk i ndiejmë ato me shqisat tona.

PARIMI I KATËRT

Kemi thënë se shqisat kanë aftësi të kufizuara, sepse unë me sytë e mi nuk shoh krejt atë që është e dukshme. Kjo është e vërtetë, mirëpo All-llahu i Madhërishëm na ka pajisur me aftësi, me të cilat e përmbushim mungesën e shqisave, e kjo është imagjinata apo fantazia.
Unë edhe pse nuk jam në gjendje ta shoh shtëpinë time nga Meka në Damask, jam në gjendje ta përfytoj atë sikur ta shoh. Prandaj imagjinata i plotëson shqisat. Pra, a i ka ajo kufijtë e vet, apo është e lirë, e pakufizuar? A jam në gjendje të përfytyroj diç që me shqisa nuk e kam ndier?
Imagjinata, sipas mendimit të psikologëve, është dyllojë¬she: imagjinatë destruktive, siç ishte përfytyrimi im i shtëpisë nga Meka në Damask, dhe imagjinata kreative apo konstruktive, siç është imagjinata e poetëve, tregimtarëve, piktorëve dhe artistëve tjerë. Shiko¬ni në imagjinatat e këtyre artistëve, a kanë imagjinuar diç që nuk ekziston në realitet?
Skulptori që ka gdhendur statujën e Venerës ka ardhur me figurën të cilës ne nuk ia kemi parë çiftin, e as atë të cilës plotësisht i ngjan apo i përgjigjet, mirëpo a është ajo diçka e re, apo skulptori i saj ka marrë pjesë nga realiteti dhe mes veti i ka ndërlidhë? Ka marrë hundën më të bukur të cilën ai e ka parë, buzët më të bukura dhe trupin më të bukur, duke i ndërlidhur këto në mes veti dhe kështu ka ardhur me diç të re. Megjithatë kjo e reja është e përbërë nga pjesët e së vjetrës.
Në statujën e mëzatit asirian me krahë në muzeu¬min e Parisit nuk ka asgjë të jashtëzakonshme, përveç që skulptori i tij ka marrë kokën e njeriut dhe e ka vendosur në trupin e mëzatit, e pastaj ia ka shtuar krahët e shpendit. Pra, figura dhe pamja e re është e përbërë nga pjesët e vjetra.
Po ashtu, shtaza e çuditshme të cilën e ka përfyty¬ruar Kazvini, si dhe fantazia e poetëve, sado thellë që kanë hyrë në fushën e metaforave, krahasimeve, metonimeve dhe hiperbolave magjike, ato nuk dalin nga suazat e bash¬kimit të pjesëve - të shpërndara e të shkapërderdhen nga realiteti.
Nëse do të thelloheshim edhe më shumë në bashki¬min e jashtëzakonshëm të këtyre (pjesëve nga realiteti), do të vërenim se edhe vet imagjinata është e pafuqishme t'i merr me mend të gjitha ato sinteza. Merrni për shembull një pjesë nga bota e ngjyrave dhe një pjesë nga bota e zërave, dhe thuani se a ka kënduar ndonjë këngëtarë melodi me aromë të pakëndshme, apo era përkatëse është e ngjyrës së kuqe, e pastaj këtë fotografi paraqitjani ima¬gji¬na¬tës suaj dhe do të shihni se nuk jeni në gjendje që ta për¬fytyroni, edhe pse e tëra kjo fotografi nuk ka dalë prej botës reale.
Ne nuk jemi në gjendje që të përfytyrojmë melodinë me aromë, e as erën e kuqe. Pastaj, mundësitë tona janë t'i përfytyrojmë vetëm tri dimensione: gjatësinë, gjerësinë dhe lartësinë, dhe nuk jemi në gjendje ta përfytyrojmë rrethin pa cirkonferencë apo trekëndëshin pa kënde. E atëherë si ta përfytyrojmë botën e ardhme dhe atë ç’ka në të, duke qenë se ajo botë plotësisht dallohet nga kjo? Me të vërtetë bota e ardhme në raport me këtë botë është si kjo botë në raport me botën e foshnjës në stomakun e nënës. Sikur të ishim në gjendje që të vëmë kontakt me foshnjën në brendësinë e nënës dhe ta pyetnim - po ta marrim se është në gjendje të na përgjigjet - duke i thënë: “Ç’ka është gjithësia?”, ajo do të na përgjigjej: “Gjithsesi janë të gjitha këto dukuri të cilat më mbulojnë dhe këto errësira të cilat më rrethojnë.”
Po t’i thonim: “Këndej ekziston një tjetër gjithësi, në të cilën gjenden dielli dhe hëna, nata dhe dita, toka dhe deti, fushat dhe kodrat, shkretëtirat shterpë dhe kopshtet e shtruara!”, ai nuk do të kuptonte domethënien e këtyre fjalëve, e edhe sikur t'i kuptonte, nuk do të ishte në gjendje të përfytyronte kuptimin e tyre të vërtetë. Andaj, Abdullah Ibni Abbasi [radijall-llahu anhu] ka thënë: “Nga gjërat e ahiretit në dunjallëk janë vetëm emrat - emërtimet (e tyre)!” (Thënë ndryshe, vetëm emrat e asaj që gjendet në dunjallëk dhe ahiret janë të përbashkëta, derisa esenca plotësisht ndryshon). Për këtë arsye vera (që pihet sh.p.) në botën e ardhme nuk është si vera në dunjallëk, as zjarri i Xhehen¬ne¬mit nuk është si zjarri i dunjallëkut, e as ura e Siratit, e shtrirë përtej Xhehennemit, nuk është si urat tjera të shtrira përmbi lugina e lumenj.
Pra, parimi i katërt është: imagjinata njerëzore është në gjendje ta përfshijë vetëm atë deri tek e cila kanë arritur shqisat.

[INDRITI]

Kur syri e shikon thuprën e drejtë, të thyer në gotën e ujit të pastër, mendja nuk mashtrohet me atë që syri e ka parë, sepse e din se thupra ende ka mbetur e drejtë. Kur syrit i duket rëra e shkretëtirës si ujë, mendja e di se ajo është fatamorganë - mashtrim, dhe se nuk është ujë, por rërë. Kur ta shikojmë magjistarin në cirk se si nxjerr nga goja njëqind faculetë, kurse nga mëngët e sakos njëzet lepuj, mendja kupton se ajo është fanitje dhe mashtrim. Pra, mendja është bërë gjykatës, dhe ky gjykim i saj është largpamës. Mirëpo, a është ajo (mendja) gjykatës mbi të gjitha, dhe a është largësia e gjykimit të saj e pafund?
Mendja nuk është në gjendje që të kuptojë asgjë, deri sa nuk përkufizohet me dy gjëra: me kohë dhe hapë¬si¬rë. Pra, atë që nuk është e përkufizuar me kohë dhe ha¬pësirë mendja, vetvetiu, nuk është në gjendje ta kuptojë.
Sikur profesori i historisë të thoshte: "Ka shpërthyer lufta në mes arabëve dhe persianëve, mirëpo nuk është zhvilluar kjo luftë para Islamit e as pas tij, e as në ndonjë kohë tjetër, por në të vërtetë ka shpërthyer”, këtë ti nuk do ta kuptoje apo besoje, e as që do ta pranoje. E sikur profe¬sori i gjeografisë të thoshte: "Ekziston qyteti i cili nuk është në rrafshinë e as në kodër, as në tokë e as në det, nuk është në Tokë e as në gjithësi, as në çfarëdo hapësire, mirëpo ai ekziston”, ti këtë nuk do ta kuptoje, e as që do t'i besoje atij.
Prandaj, mendja nuk gjykon ndryshe, përveç se me kufijtë e kohës dhe hapësirës, ashtu që për atë që është jashtë atyre kufijve, nga çështja e shpirtit, caktimit të All-llahut të Madhërishëm, lartësisë dhe cilësive të Tij, mendja nuk është në gjendje të gjykojë për to.
Pastaj, mendja është e kufizuar. Nuk mund të gjyko¬jë mbi të pakufizuarën, e as që është në gjendje ta kuptojë atë. Prezentoja vetes amshueshmërinë e besimtarit në Xhennet! Mendja e besimtarit është e bindur se ajo është e vërtetë dhe kjo bindje (jekin) i ka ardhur përmes lajmit të të sinqertit, të Dërguarit të All-llahut, Muhammedit [sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem]. Mirëpo, shiko vallë mendja jote a e kupton amshueshmërinë? Koncentro mendimin mbi të, e do të shohësh se si e përfytyron qëndrimin e tyre në Xhen¬net një shekull apo dy, njëqind, një milion apo një mijë milion shekuj, pastaj do të konstatosh se mendja jote mbetet e pafuqishme dhe pyet: "E çka pas kësaj?" Ajo dëshiron që me atë ta caktojë kufirin. Ajo nuk është në gjendje ta kuptojë amshueshmërinë, e kur të pandehë arritjen deri te ajo, vie në kundërshtim i cili dëshmon mbi kotësinë dhe mashtrimin e saj.
Filozofi gjerman, Kanti, e ka shkruar librin e njohur në të cilin vërteton se mendja nuk është në gjendje që të bie gjykime për diç tjetër, përveç se mbi botën materiale. Mirë¬po atë të cilën e ka thënë Kanti shumë më parë e kanë thënë dijetarët tanë, duke e përsëritur dhe vërtetuar aq shumë, sa që është bërë si fakt në përgjithësi i njohur, kurse të folurit mbi të - përsëritje e zakonshme. Dijetarët tonë kanë shpje¬guar me argumente matematikore se “rrethi i çoroditur - circulus viciosus” (që çdo send shkakton tjetrën dhe kështu me radhë gjer në fund) është i gabuar dhe gënjeshtër.
Njëri nga argumentet më të afërta të tyre është ky: nga pika (M), p.sh. nxjerr dy rreze, d.m.th. dy vija të drejta të cilat largohen në mes veti, dhe pandeh (përfytyron) gjatë¬sinë e çdo vije deri në pafundësi (B, B). Pastaj i bash¬kon këto dy vija me vija diagonale në distancë të barabartë (C-H; C1 - H1; C2 - H2), dhe kështu deri sa nuk të arrish deri te vija (B, B). A është ajo vijë e kufizuar apo e paku¬fi¬zuar?
Nëse thua se është e kufizuar, do të të thuhet se ajo vijë është ndërmjet dy pafundësive. Prandaj si mund të jetë e kufizuar? E nëse thua se është e pakufizuar, e merr përgjigjen se ajo është vijë e cila i bashkon dy pika (B, B), prandaj si mund të jetë e pakufizuar?
Pra, ajo është e kufizuar dhe e pakufizuar, e kjo është kundërthënie!
Pra, është vërtetuar se mendja humb baraspeshën (çrregullohet të perceptuarit e saj) kur bën përpjekje që të gjykojë mbi të pakufizuarën, njëlloj siç bie në kundërthënie absurde kur të gjurmon mbi atë që nuk ka fund – pafun¬dësinë.
Mendja, pra, nuk është në gjendje që të gjykojë, e as që është i drejtë gjykimi i saj, përveç se mbi sendet e kufi¬zuara materiale. Ndërsa sa i përket asaj që është jashtë kufijve të materiales, apo të padukshmes - botës metafizike, mendja mbi të nuk mund të gjykojë. E ajo që e ka vërtetuar Kanti, e para tij edhe ulemaja jonë, gjendet në librin Sher¬hul-Mevakif nga Sejjidi, mesazhi El-Meksadul-Esna nga Gazaliu dhe në librat tjerë të dogmatikës.

PARIMI I GJASHTË

Të gjithë njerëzit, edhe besimtarët edhe pabesim¬ta¬rët, ata të cilët janë rritur në shtëpitë e ibadetit (adhurimit), në xhamia dhe kisha, apo të edukuarit në strehimoret e amoralit dhe rezillëqeve, kur i godet ndonjë fatkeqësi e madhe - katandisje fati, nga e cila humbin durimin dhe nuk gjejnë ilaç, nuk kërkojnë ndihmë dhe mbrojtje në asnjë nga këto krijesa, por kërkojnë ndihmë dhe strehim te fuqia e cila është prapa atyre krijesave, fuqia të cilën nuk e shohin, por në shpirtra dhe zemra e ndiejnë ekzistimin, madhësinë dhe lartmadhërinë e Tij.
Kjo i ndodh një numri të madh të nxënësve dhe studentëve në ditët e provimeve, si dhe shumë të sëmurëve kur dhembjet iu shtohen dhe mjeku bëhet i paaftë për ta. Të gjithë i kthehen Zotit të tyre dhe i përkushtohen Atij me adhurim. Pra, a keni pyetur ndonjëherë se ç'është shkaku i kësaj dhe të ngjajshmës me këtë? Si e dimë ne që ndonjëri i cili bie në vështirësi i kthehet All-llahut të Madhërishëm? Të gjithëve na kujtohen ditët e luftës së kaluar dhe asaj të parës, se si njerëzit iu kanë kthyer fesë duke kërkuar stre¬him tek All-llahu i Madhërishëm. Komandantët dhe epro¬rët janë drejtuar kah tempujt dhe e kanë orientuar ushtrinë në namaz - lutje.
Kam lexuar në revistën El-Muhtar artikullin e për¬kthyer nga një revistë tjetër, të botuar në ditët e luftës, nga një i ri - parashutist (në kohën kur parashutistët dhe aterimet kanë qenë diç e re), i cili tregon ndodhinë e tij, ku ai thotë se është rritur në shtëpi në të cilën askush nga anëtarët e saj nuk e kanë përmendur Zotin, e as që Atij iu kanë lutur - falur. Ka mësuar në shkolla në të cilat nuk ka pasur orë mësimi fetar e as mësues besimtarë, dhe se është edukuar me edukatë materialiste (laike), apo më mirë thënë, ashtu siç edukohet kafsha, e cila nuk di tjetër përveç ushqimit, pijes dhe mbarësimit. Mirëpo kur është lëshuar herën e parë me parashutë, duke e parë veten se si bie, para se parashuta të ketë filluar të hapet, ai kishte filluar të lutet me gjithë zemër: “O Zot, o Krijuesi im!”, duke u çuditur nga i erdhi ky besim.
E bija e Stalinit, e cila është rritur dhe edukuar në vorbullë të mosbesimit, para disa kohe i ka botuar memoa¬ret e veta në të cilat përmend se si i është kthyer besimit, edhe vet duke iu çuditur kësaj kthese. Mirëpo në këtë nuk ka kurrfarë çudie, sepse besimi në ekzistimin e All-llahut të Madhërishëm është diç që është e fshehur në çdo shpirt. Ajo është natyrshmëri - një nga instinktet esenciale njerë¬zore, siç është p.sh. instinkti seksual, e njeriu është kafshë e cila beson.
Megjithëkëtë, këtë natyrshmëri njerëzore ndonjë¬herë e mbulojnë epshet, dëshirat, pasionet dhe nevojat ma¬teriale jetësore, e kur ta tronditin tmerret, rreziqet dhe vësh¬ti¬rësitë ai hedhë nga vetja atë mbulesë dhe paraqitet besimi. Për këtë shkak ai i cili nuk beson quhet kafir, kurse në gjuhën arabe fjala kafir ka kuptimin: “Ai i cili mbulon”. Është interesante se mbështetjen e kësaj ideje e kam gjetur në dy deklarata, të largëta mes veti sipas kohës, hapësirës, kushteve dhe qëllimit, mirëpo të njëjta sipas kuptimit.
Deklaratën e muslimanes së njohur, të devotshmes Rabije El-Adevijes, dhe deklaratën e shkrimtarit të njohur francez, ateistit Anatoll Fransoa, i cili për shkakun e ateiz¬mit dhe mosbesimit të vet thotë: “Njeriu bëhet besimtarë kur si rezultat i analizës së urinës i paraqitet se ka së¬mun¬d¬jen e sheqerit (në kohën kur insulini nuk ka qenë i njo¬hur)...” Ndërsa Rabijes i është thënë: “Filani ka sjellur një mijë dëshmi mbi ekzistimin e All-llahut të Madhërishëm”, kurse ajo në këtë është buzëqeshur dhe ka thënë: “Mjafton një dëshmi.” E pyetën: “Cila është ajo?” Në çka u përgjigj: “Sikur të udhëtoje i vetmuar nëpër shkretëtirë, e në një mo¬ment të rrëshqet këmba dhe bie në një bunar nga i cili nuk je në gjendje të dalësh, çka do të bëjë atëherë?” Bashkë¬bi¬seduesi i saj tha: “Do të thërrisja: O Zot...”, “Kjo është dëshmia”, iu përgjigj Rabija.
Besimi në All-llahun e Madhërishëm është në thellë¬sinë e shpirtit të çdo njeriu. Kjo është e vërteta të cilën ne muslimanët e njohim, sepse All-llahu i Madhërishëm na ka lajmëruar se besimi - imani është natyrshmëri (instinkt) me të cilën i ka krijuar njerëzit. Këtë të vërtetë evropianët më vonë e kanë zbuluar. Dirkemi, profesor i njohur francez i filozofisë, e ka shkruar librin në të cilin thekson se besimi në ekzistimin e Zotit është e vërtetë e qartë - aksiomë. Është e pamundur që njeriu të jetojë dhe të vdesë duke mos menduar mbi Zotin e kësaj gjithësie. Mirëpo ndoshta ka qenë mendjeshkurtër dhe nuk ka arritur gjer te Perëndia e vërtetë, por ka adhuruar gjërat tjera përveç Tij, duke konsi¬deruar se ata janë zot apo e afrojnë te Zoti.
E kur të ndodh diç e re, kur del ndonjë telashe dhe vie çasti i rrezikut, ai i kthehet të vetmit Zot, All-llahut të Madhërishëm dhe i hedhë zotërat e rrejshëm. Mushrikët e fisit Kurejsh kanë adhuruar Hubelin, Latin dhe Uzatin, gurët dhe statujat. Hubeli është statujë nga voska e kuqe, të cilën e ka sjellur Amër ibn Luhajj nga Siria, nga Shami. I kanë thënë se është zot i madh dhe i fuqishëm, e kur e mori dhe e vuri mbi deve, rrugës i ra dhe dora e kësaj statuje u bë copë e grimë, prandaj ia bënë një dorë tjetër nga ari. “Zot” të cilit iu thye dora! Por edhe krahas kësaj e kanë adhu¬ruar! E kanë adhuruar në momentet e rehatisë dhe sigurisë, kurse kur lundronin nëpër det dhe kur valët shqe¬tësoheshin (turbulloheshin), duke paralajmëruar fantaz¬mën e përmbyjtjes, nuk kanë thirrur: “O Hubel”, por: “O All-llah.”
Kjo është e dukshme edhe sot me rastin e anije thyer¬jeve, gjatë shpërthimit të zjarrit, me rastin e rrezikut apo keqësimin e sëmundjes, ti atëherë do t’i shohish ateistët se si i kthehen fesë!
Përse? Për shkak se besimi është insinkt, dhe defini¬cioni më i plotë për njeriun është se “ai është kafshë reli¬gjioze”. Shikoni këta materialistë - pabesimtarë kur t’iu vie vdekja! A mendoni se Marksi dhe Lenini kur e kanë parë vdekjen (janë bindur në arritjen e saj) kanë thirrur mjetet prodhuese të cilat i kanë adhuruar, apo kanë thirrur All-llahun? Bëhuni të bindur se nuk kanë vdekur para se t’i jenë lutur Zotit, por atëherë kur lutja nuk bënë dobi. Edhe Faraoni ka bërë tirani dhe mendjemadhësi duke folur:
“Unë jam më i madhi zot i juaji”, ndërsa kur e përfshiu atë përmbysja tha: “Besova se nuk ka Hyjni tjetër pos Atij që i besuan beni israilët (izraelitët)...” (Junus: 90)
Në simpatinë e dashurisë të cilën e ndien i dashu¬rua¬ri qëndron argumenti se besimi është natyrshmëri – ins¬tinkt te njerëzit (shpirtërat e tyre). Dashuria ndaj All-llahut është fotografi e zvogëluar e besimit, si dhe një nga format e ibadetit.
Francezët, pasi që mes tyre kishte dominuar lënia e fesë, fjalën “adhurim” e kanë përdorur për dashurinë. Në këtë i kanë pasuar edhe disa nga ne, të cilët janë evropia¬ni¬zuar, kështu që në bisedat e tyre filluan të flisnin: “E do dhe e adhuron” dhe “e ka dashuruar deri në adhurim”, e kjo nuk do të thotë asgjë tjetër, vetëm se adhurimi është manifestim natyral i besimit në Zotin, ndërsa dashuria njëra nga format e besimit.
I dashuruari i nënshtrohet të dashurit të vet dhe i zbaton të gjitha dëshirat e tij, ngjashëm vepron edhe besim¬tari ndaj All-llahut të Madhërishëm (i nënshtrohet dhe i zbaton urdhërat e Tij). I dashuruari nuk çanë kokën dhe nëse të gjithë njerëzit hidhërohen në të, vetëm që ai të cilin e do të jetë i kënaqur me të. I njëjtë është edhe rasti i besim¬tarit me All-llahun e Madhërishëm. Nuk i vë veshin hidhë¬rimit të gjithë njerëzve, vetëm që Ai të jetë i kënaqur me të. I dashuruari i frikësohet të dashuruarit të vet, i frikësohet hidhërimit të tij dhe është i kënaqur me tërë atë që rrjedh nga ai. Pra, dashuria (të dashuruarit) është dëshmi se besi¬mi - imani është instinkt natyror te njerëzit.

Vijon---------

[INDRITI]

Atë që e kemi thënë më parë nuk do të thotë se dashuria ndaj All-llahut të Madhërishëm është e njëjtë sikur dashuria ndaj personit të dashuruar. Jo, sepse i dashuruari i nënshtrohet të dashurit të vet dhe i frikohet, është i kënaqur me sjelljet e tij dhe i jep përparësi kënaqësisë së tij për shkak të kënaqësisë të cilën e ndien, sepse ai në të e do vetveten. E sikur, për shembull, Lejlën ta kishte kapluar rrebulli (sëmundje e lëkurës sh.p.) dhe t’ia kishte shëmtuar fytyrën, hundën apo sytë, Mexhnuni nuk do t’i afrohej, e as që do të ndiente përmallim për të. Madje do të ikte dhe do të largohej prej saj. Ky është dallimi në mes dashurisë ndaj krijesës dhe Krijuesit.
Këto janë dy dashuri të ndryshme, mirëpo gjuhët njerëzore, për shkak të ngushtësisë dhe paaftësisë së tyre që të përfshijnë kuptimet shpirtërore, përdorin të njëjtën shprehje për shumë kuptime. Kështu kur themi: “Filani i don pamjet kodrinore”, “filani e don historinë”, “filani e don orizin me mish”, ndërsa “prindi e don fëmijën e vet”, “Mexhnuni e don Lejlën”, ndërsa “besimtari e don All-llahun e Madhërishëm”, çdonjëra nga këto dashuri dallohet nga tjetra. Shembulli i kësaj është edhe fjala “bukuri”. Ky është një nocion, ndërsa ne e përdorim në një mijë kuptime. Në këtë bëjnë pjesë edhe fjalët tona: “All-llahu dëgjon dhe sheh” dhe “filan njeriu dëgjon dhe sheh”, me fjalë tjera, nuk është i shurdhër, e as i verbër, mirëpo të dëgjuarit dhe të pamurit e Tij nuk është i ngjashëm dëgjimit dhe shikimit të robit (njeriut), sepse All-llahu i Madhërishëm nuk i përngjan asnjërës nga krijesat, e as që Atij i përngjet diç, dhe të gjitha ajetet që flasin mbi cilësitë (sifatet) e All-llahut të Madhërishëm janë të përmendura në këtë kuptim. All-llahut të Madhërishëm asgjë nuk i përngjanë.

PARIMI I SHTATË

Parimi i shtatë është që, njeriu me intuitë ndien se kjo botë materiale nuk është e tëra që ekziston dhe se prapa kësaj fshihet bota e panjohur shpirtërore, duke i vërejtur reflekset të cilat në të e dërgojnë. Kjo për shkak se njeriu e sheh se kënaqësitë materiale janë jetëshkurtëra (të kufizuara), ashtu që kur ta realizojë qëllimin dhe ta arrijë kufirin kënaqësia pushon të jetë kënaqësi dhe shndërrohet në “shprehi”, ashtu që zhduket ëmbëlsia dhe mrekullia e saj dhe bëhet si anekdotat e mësuara përmendsh apo si ndonjë tregim i vjetër.
I varfëri shikon veturën e të pasurit e cila kalon pranë tij dhe shikon vilën e tij pranë së cilës qëndron, dhe mendon në vete se e tërë bota do të ishte e tij sikur të posedonte diç të tillë, mirëpo atëherë kur kjo do të bëhej e tij, ai nuk do të ndiente atë ëndje dhe kënaqësi. I dashuruari e kalon tërë natën pa gjumë, duke imagjinuar mbi takimin me të dashurën, duke menduar se tërë kënaqësitë e dunjallëkut janë në dashurinë ndaj saj, e kur e marton atë që e ka dashur dhe kalojnë dy vite në martesë, treten të gjitha ato shpresa, shuhen kënaqësitë dhe nga ato i mbesin vetëm kujtimet. I sëmuri lëngon nga sëmundja dhe vuan duke përfytyruar se e tërë kënaqësia është në shërim dhe kalimin e dhembjeve, e kur t’i kthehet shëndeti dhe harron ditët e sëmundjes, nuk sheh më në shëndet asgjë nga ato kënaqësi që i përfytyronte. I riu e dëshiron me gjithë shpirt “famën”, duke u gëzuar kur ndonjë radio - stacion e kumton emrin e tij apo ndonjë gazetë fotografinë e tij, e kur të arrinë famën dhe kur emri dhe personaliteti i tij të dëgjohet, fama i bëhet gjë e rëndomtë.
Mandej ndodh që njeriu ta dëgjojë melodinë në natën e qetë, të cilën e këndon këngëtari i dashur për të, ashtu që e mallëngjen në thellësi të shpirtit dhe e ngrit në botën shpirtërore. Ose lexon rrëfimin nga shkrimtari i shkathët dhe e ndien sikur ai e udhëheq rrugëve të botës magjepse, në të cilën përveç mrekullive ka edhe poezi e aromë, e kur rrëfimi të përfundon, ndien sikur ka qenë në ëndrrën e ëmbël të mallëngjyer nga e cila është zgjuar, kot duke tentuar që t’i kthehet ëmbëlsisë dhe joshjes së saj.
I përjeton momentet e njohjes - zbulimit kur shpirti pastrohet përmes të menduarit dhe përsiatjes duke u liruar nga presioni i materies, ashtu që në krihet e pastërtisë dhe pavarësisë ngritet deri sa nuk arrin te kufiri prej të cilit e sheh Tokën dhe atë që gjendet në të aq të imët sa që nuk meriton shikimin, për shkak se ndien kënaqësi shpirtërore dhe ëndje së cilës nuk i është e barabartë kënaqësia e ushqimit të cilën e ndien i urituri, as kënaqësia të cilën e ndien dorëshliri ndaj të pafatit, e as kënaqësia e pasurisë dhe autoritetit për varfënjakun e mjerë.
Shpirti vazhdimisht pretendon dhe synon atë, botën më të lartë shpirtërore, botën e panjohur nga e cila ka të njohura vetëm këto reflektime, të cilat shpërndahen para se t’i paraqiten, i humbin dhe i zhduken këto momente të këndshme - fryma freskuese, të cilat shkapërderdhen para se të paraqiten. Atëherë kupton se kënaqësitë materiale janë jetëshkurtëra, se kënaqësitë shpirtërore janë me vëllim më të madh se ato materiale, dhe se lënë gjurmë më të thella në shpirt. Siç bëhet thellë i bindur (nëpërmjet intuitës, e jo dëshmisë racionale) se kjo jetë materiale nuk është e tëra që ekziston, dhe se bota e panjohur, e fshehur pas botës së materies, është e vërtetë ekzistuese për të cilën shpirtërat mallëngjehen, duke u përpiqur që të ngjiten tek ajo, por nga kjo e pengon ky trup i dendur i cili nuk e lejon që lirisht të fluturojë kah ajo (bota shpirtërore). Ky është argumenti psikologjik mbi ekzistimin e botës tjetër.

PARIMI I TETË

Besimi në ekzistimin e botës tjetër është rezultat i domosdoshëm i besimit në ekzistimin e All-llahut të Madhërishëm. Shpjegimi i kësaj është se, All-llahu i Madhërishëm është i drejtë, e i Drejti nuk lejon dhunën, dhe as që e lë tiranin pa dënim, sikur që nuk e lë të shkelurin pa drejtësi. Megjithatë, ne në këtë botë shohim ata të cilët jetojnë dhe vdesin si mizorë - e nuk dënohen, dhe ata të cilët jetojnë e vdesin si të shkelur - pa drejtësi. E çka do të thotë kjo? Dhe si ndodhë kjo pranë ekzistimit të Zotit të Madhërishëm dhe drejtësisë së Tij? Kjo jep të kuptosh se “bota e ardhme”, në të cilën bamirësi do të shpërblehet ndërsa mëkatari të dënohet, është e domosdoshme.
“Tregimi” nuk mbaron me përfundimin e kësaj bote, sepse, sikur në TV të shfaqej ndonjë film, e të ndërpritet në mes të shfaqjes dhe të kumtohet se filmi ka “përfunduar”, askush nga shikuesit nuk do të besonte në këtë, dhe do të thërrisnin: “Çka ka ngjarë me heroin”? Ku është mbarimi i tregimit? Ata presin nga autori që tregimin ta realizojë deri në fund dhe të nxjerrë në shesh përfundimin e heronjëve të tij. E tillë është gjendja me Krijuesin e njerëzve. E si, pra, njeriu i mençur të besojë se “tregimi i jetës” përfundon me vdekje. Si, kur llogaria ende nuk është rregulluar, e as tregimi nuk është plotësuar? Andaj mendja bëhet thellë e bindur se ky kozmos ka Zotin e vet, dhe se pas kësaj bote është ahireti - bota e ardhme. Se ajo botë e panjohur, një refleks shkëlqimi të së cilës shpirti e ka vërejtur në melodinë e qetë dhe në tregimin gjenial, dhe në momentin e inspirimit e ka ndier erën e saj, nuk është bota e idealit të cilën e ka krijuar Krijuesi i Platonit. E ka vërejtur se kënaqësia më e madhe e dunjallëkut - kënaqësia e marëdhënies seksuale - nuk zgjatë më shumë së gjysmë minuti, dhe ka arritur deri te njohja se ajo është vetëm një shembull i kënaqësive të ahiretit. Ajo është kafshata e ushqimit të cilën e shijon, e nëse të pëlqen, e blen dhe e han deri sa të ngopesh, apo si modeli i tregtarit të cilin e sheh, e nëse je i kënaqur me të, e kërkon mallin. Me të vërtetë ajo kënaqësi është fotografia e zvogëluar (shembulli) e kënaqësive në botën tjetër, të cilat janë të përhershme dhe nuk kanë kufij, te të cilat ndien kënaqësi që nuk shndërrohen në “shprehi – rëndomshmëri” si kënaqësitë e kësaj bote, por amshueshëm mbesin kënaqësi, bëhen gjendje të përhershme.

[INDRITI]

Besimi në All-llahun e Madhërishëm përmban katër pikëpamje:
1. All-llahu i Madhërishëm ekziston pa krijues dhe pa shkaktarë.
2. Ai është Krijues i të gjitha botëve.
3. Ai është Zot dhe Sundues i çdo gjëje.
4. Ai është i Vetmi Zot i Cili meriton të adhurohet, duke mos i bashkangjitur shok.


EKZISTIMI I ALL-LLAHUT TË MADHËRISHËM

Në parimin e gjashtë kemi thënë se besimi në ekzistimin e All-llahut të Madhërishëm është e vërtetë themelore dhe e qartë, te njohja e së cilës arrihet me intuitë, para se të pranohet me dëshmi racionale. Atë fare nuk është e nevojshme ta dëshmojmë, edhe pse argumentet e vërtetësisë së saj gjenden në çdo send. Nuk do t'i parashtroj këto argumente, sepse ato janë aq të shumta sa që nuk jemi në gjendje t'i numërojmë të gjitha. Dijetari i Damaskut, shejh Xhemaluddin el-Kasim, i ka përmendur shumë nga ato në librin e vet Delailu et-tevhid, edhe pse e ka shkruar para më se gjysmë shekulli, dhe pranë gjithë kësaj sot janë paraqitur argumente të reja të cilat i ka zbuluar shkenca moderne, e të cilat kanë qenë të panjohura para pesëdhjetë vitesh. E kush shikon në librin All-llahu zbulohet në epokën e shkencës të cilën e kanë shkruar tridhjetë dijetarë eminent nga lëmi i shkencave natyrore dhe astronomike, pastaj në librin Shkenca fton në fe, do të hasë se si dijetari i vërtetë, ashtu edhe njeriu i rëndomtë, janë besimtarë, dhe se ateizmi paraqitet te pseudodijetarët, të cilët kanë kuptuar njohuri të vogla dhe me to kanë shkatërruar besimin natyral (Islamin). Nuk kanë arritur gjer te dituria e vërtetë, e cila fton në besim, ashtu që kanë ra në mosbesim.
Në këta dy libra gjenden artikuj të cilët paraqesin frytin e përsiatjeve të këtyre dijetarëve, siç është p.sh. Frank Alen, i cili ka dëshmuar se mësimi mbi amshueshmërinë e botës, siç e thotë këtë filozofi grek, është absurd dhe i pamundur dhe se shkenca ka zbuluar se çdo send ka moshë, thënë ndryshe, ka fillimin, i cili e mohon amshueshmërinë e tij. Këto janë fjalët e Robert Moris Bexhit, zbuluesit të radarit, pastaj kimistit Xhon Klivlend dhe fizikanit Xhon Herbert.
Do të dëshiroja të lexoja këta dy libra dhe të ngjashme me këta, e ato janë të shumta. Nuk do të doja që përsëri t'i numëroj argumentet e vjetra të ekzistimit të All-llahut të Madhërishëm, ato argumente me të cilat janë shërbyer apologjetët, e as ato argumente në të cilat janë mbështetur këta dijetarë. Do të përqëndrohem vetëm në argumentet kur'anore, e ato janë të qarta, të dukshme, të pakontestueshme, të fuqishme, të shprehura në gjuhën të cilën e kupton edhe njeriu i rëndomtë, ndërsa e ngopin shpirtin e dijetarit që e kupton domethënien e tyre, duke u mahnitur me fuqinë, precizitetin dhe qartësinë e tyre. E që të dyve, pra, laikut dhe dijetarit, nuk i mbetet asgjë tjetër përveç se të thonë: "Kjo është e vërteta!" All-llahu i Madhërishëm na paralajmëron në Kur'an, vetëm me një fjalë, se dëshmia për ne është në qenien tonë. E si atëherë ta mohojmë gjykimin, vërtetësinë e të cilit e konfirmon diç që është e shkruar në ballët tonë?! I Lartësuari thotë: "Edhe në veten tuaj, a nuk e shihni?" E ndiejmë në thellësi të shpirtrave tanë se Ai ekziston, kërkojmë strehim tek Ai në vështirësitë dhe fatkeqësitë e mëdha. Me anë të natyrës sonë e cila beson dhe instinktit tonë për besimin, shohim argumentet në qenien tonë dhe në botën rreth nesh. Nënvetëdija beson instinktivisht në ekzistencën e Tij, ndërsa vetëdija beson në bazë të argumentit. E si atëherë ateisti e mohon All-llahun e Madhërishëm, kur vet ai është argument i ekzistimit të Tij?!
Ai i ngjan atij i cili mbanë pronën tënde në dorën e vet, dhe thotë se nuk e ka marrë, e as që e ka prekur, apo si ai që i ka rrobat e lagura, nga të cilat pikon uji, e thotë se as që i është afruar ujit. Kjo është e vërtetë qenësore, por pse shumicës së njerëzve kjo nuk ua tërheq vëmendjen?! Përgjigjja në këtë është: Për shkak se nuk mendojnë mbi veten! Kanë harruar All-llahun e Madhërishëm, prandaj Ai ka vendosur që ata ta harrojnë veten - (Kur'ani). Ata ikin nga vetvetja, i frikësohen ndarjes, nuk mundet asnjëri nga ata që të mbesë vet me veten pa punë (pa ndonjë aktivitet). Për këtë ashkak argëtohen me biseda boshe, me ndonjë libër të pavlefshëm, apo me ndonjë punë e cila i preokupon dhe në të cilën u kalon jeta, sikur të ishin armiq të vetvetes, armiq që i urrejnë dhe nga të cilët ikin. Sikur jetën personale - e ajo është kapitali kryesor i tyre - ta bartin në shpinë, e të cilën duan ta hudhin për t'u liruar nga ajo (jeta).
Shiko, shumicën e njerëzve do t'i gjesh duke ngrënë e pirë, flejnë dhe zgjohen, lakmojnë kënaqësitë, largohen nga dhembjet, përpiqen të sendërtojnë të mirën në këtë botë për vete, familjen e tyre dhe për ata të cilët i dojnë. Njëri nga ata, për shembull, zgjohet, pastron trupin e vet, vesh rrobat, hanë, shkon në punë, punon për të krijuar pasuri dhe për ta shtuar profitin. Pastaj kthehet në shtëpi, drekon dhe pushon. Mandej prapë kthehet në punë, apo vendosë që të dëfrehet. Kërkon me çka ta plotësojë kohën e lirë, ta shpenzojë jetën në të, derisa nuk ndien përsëri uri, që prapë të ushqehet, apo e mposhtë dremitja dhe flenë. Pastaj e pret ditën e re dhe e përsëritë programin nga dita e mëparshme. I kujtohet e kaluara e tij, e ajo nuk është asgjë tjetër, vetëm se ditë të cilat i ndien se i ka përjetuar në këtë botë. Mendon mbi ardhmërinë e tij, e ajo nuk është asgjë tjetër, vetëm se ditët për të cilat supozon se do t'i përjeton në dunjallëk.
Ndërsa sa i përket muslimanit, ai nuk kënaqet në jetë që vetëm të ha dhe të pi, të punojë dhe argëtohet, por pyet: Nga kam ardhur? Ku shkoj? Ç'është fillimi? Ç'është fundi? Vështron dhe vëren se jeta e tij nuk ka filluar me lindje, që të përfundojë me vdekje. Sheh se ka qenë embrion në barkun e nënës para se të ketë lindur, ndërsa para se të bëhej embrion ka qenë spermë në kurrizin e babait, e para kësaj ka qenë gjak i cili rrjedh në damarët e babait, e ai është formuar nga ushqimi të cilin e ka ngrënë, e ushqimi ka qenë bimë e cila ka mbirë nga toka, apo kafshë e cila ushqehet me bimë. Këto janë etapat gjatë të cilave ka kaluar para lindjes, e për të cilat nuk di asgjë. Zinxhiri i gjatë, numri i vogël hallkash të cilat janë të dukshme, e tjerat i fsheh nga sytë tanë errësira e plotë. E si do ta krijojë vetveten me mendjen dhe vullnetin e tij, e ai ka qenë para se të ketë pasur mendje dhe vullnet? Askush nga ne nuk di për veten para vitit të katërt të jetës. Askujt nga ne nuk i kujtohet lindja e vet! Kush e mban mend lindjen e vet? Kujt i kujtohet koha kur ka qenë në barkun e nënës? Nëse ka ekzistuar para se të ketë ditur për ekzistimin e vet, a është e mundur të pohon se e ka krijuar veten? Pyete për këtë ateistin, nëse e takon, dhe thuaji: “A e ke krijuar veten me vullnetin dhe mendjen tënde? A je ti ai i cili e ke krijuar veten tënde në barkun e nënës? A ti e ke zgjedhur atë grua që të bëhet nënë? A e ke sjellur ti akusheren që të nxjerr nga barku? Atëherë, pra, mos je krijuar nga asgjëja, pa krijues?” Kjo është absurde dhe e pamundur. A thua mos të kanë krijuar këto krijesa të cilat kanë qenë para teje, kodrat, detet, dielli, planetët?
Dekarti në kohën e eksperimentimit të skepticizmit, sipas së cilës është i njohur, ka dyshuar në çdo gjë, por kur ka arritur te vetja, nuk ka mundur të dyshojë në ekzistimin e vet. Sepse ai është personi i cili dyshon, e është e domosdoshme që te dyshimi të ekziston ai i cili dyshon. Prandaj e ka thënë thënien e tij të njohur: “Mendoj, pra ekzistoj!” Ekziston, nuk ka dyshim në ekzistimin e vet, e kush pra e ka krijuar? A e kanë krijuar këto qenie materiale? Këto janë sende që nuk kanë mendje, e ai është intelekt. A mund të të japë mend ai i cili nuk ka mend? Ai që nuk posedon diç, as nuk mund të japë diç. I tillë ka qenë qëndrimi i Ibrahimit [alejhis-selam], babait të pejgamberëve, kur e ka parë babain e vet duke skalitur statujat me daltë dhe duke e përpunuar nga guri figurën të cilën populli i tij e merrte si perëndi. Guri të cilin e përpunon dora e njeriut, e pastaj ai e adhuron!? Zot të cilin e punoj dhe kërkoj nga ai që të krijojë atë që unë e dëshiroj!? Këtë mendja e shëndoshë nuk e pranon. E ku është atëherë Zoti i Vërtetë? Filloi Ibrahimi [alejhis-selam] të hulumtonte dhe të mendonte. Ra nata dhe u paraqit në qiell ylli shkëlqyes. Nuk doli nga toka sikur guri nga i cili përpunohen statujat. Nuk e ka punuar njeriu me dorën e vetë, që pastaj ta adhuron. I tha popullit të vet se e ka gjetur “Zotin e Vërtetë”. Në këtë u lajmërua Hëna dhe u zhduk ylli. Sheh se Hëna është më e madhe dhe më shndritëse, dhe tha se Hëna është Zoti. Pastaj lindi Dielli, i cili largoi pishtarin e hënës dhe drita e të cilit e përfshiu Tokën. Ibrahimi [alejhis-selam] tha: “Ky është Zoti”. Por Dielli perëndoi dhe e la Tokën në errësirë. Çfarë është ky Zot i cili perëndon dhe e braktisë mbretërinë e tij? Jo, Dielli nuk është Zoti i Cili më krijoi. As këto krijesa nuk janë zotëra. E as unë nuk jam Zot. Nuk e krijova vetveten, e as që jam i krijuar nga asgjëja. Mbetet vetëm një mundësi dhe ajo është e drejtë dhe e vërtetë, e të gjitha tjerat janë të pavërteta: pas të gjitha këtyre sendeve qëndron Zoti i Gjithëfuqishëm, i Cili i ka krijuar ato, mua dhe të gjitha sendet tjera. Këto argumente Kur’ani i ka prezentuar në një fjali të vetme, e cila paraqet muxhize - cilësi mbinatyrore të shpalljes së Zotit të Madhërishëm - dhe dëshmi e pakontestueshme për ateistin, i cili i nënshtrohet arsyes dhe e respekton, e kjo është ajeti: “A janë të krijuar nga asgjëja, apo vetveten e kanë krijuar?!”
Pseudodijetarët, ateistët e kufizuar, thonë se “natyra është ajo e cila e krijoi njeriun, ajo ia dhuroi mendjen”. Disa mësues këtë na e thonin kur ishim të vegjël, në kohën e Luftës së Parë Botërore dhe pas saj; ata mësues të cilët e kishin ndier erën e “kulturës së re”, së pari nga Istanbulli, e pastaj nga Parisi, dhe kanë menduar se janë të arsimuar. E fjala “të arsimuar” apo “arsimuesit” ka pasur në atë kohë kuptimin të cilin sot e ka fjala “progresiv”. Çdo kohë i ka fjalët dhe shprehjet e veta me të cilat na mashtrojnë, siç i kanë mashtruar indianët në Amerikë me perla dhe rroba të larme, që në zëvendësim me këtë t’ua marrin tokën e tyre. Më vonë, kur u rritëm, kemi pyetur: “Ç’është natyra?” Fjala natyrë (tabia) në gjuhën arabe ka formën e aktivit, ndërsa kuptimin e pasivit dhe objektit. E nëse është e ndërtuar dhe krijuar, kush e krijoi? Thanë: “Natyra është rastësi, ligj i probabilitetit dhe mundshmërisë.” Kemi pyetur: “A e dini se kujt i gjason kjo bisedë?” I gjason shembullit të dy njerëzve të cilët kanë humbur rrugën në shkretëtirë, dhe në atë bredhje kanë hasur në një pallat të madh, të bukur e të rregulluar me mure të stolisura, me qilima të shtrenjtë, me orë, me llambadare. Njëri nga ata tha: “Me të vërtetë kjo është vepër e ndonjë mjeshtri të madh”. E tjetri ia ktheu: “Këtu ka qenë një shkëmb i madh, e ka ndodhur një vërshimë, erë e madhe dhe faktorë tjerë meteorologjik, dhe me kalimin e shumë shekujve, rastësisht, ka rezultuar muri.” “E qilimat?”, e pyeti i pari. “Fluturoi dhe u shpërnda leshi nga delet, e pastaj është bashkuar. Mandej ka ardhur ngjyra, e është ngjyrosur ai, dhe kështu është formuar ky qilim i mrekullueshëm.” “E orët?”, i tha: “Hekuri është shkrirë me ndikimin e faktorëve kohorë, pastaj është grimcuar dhe janë formuar rrathët, dhe me kalimin e shumë shekujve ka rezultuar kjo formë.” A nuk do të thoni se ky njeri është i marrë? A rastësitë kanë bërë që qeliza e mëlçisë, e cila shihet vetëm me anë të mikroskopit, të kryen operacionet kimike për të cilat nevojiten vegla të shumta me të cilat do ta mbushje një dhomë të madhe dhe të cilat prapë se prapë mund të kryejnë vetëm një pjesë të atyre operacioneve?! Kjo qelizë e shndërron në glukozë tepricën e sheqerit që gjendet në gjak, kullon vrerin, e rregullon holesterolin në gjak, prodhon rruaza të kuqe të gjakut, kurse kryen edhe operacione tjera. A thua rastësitë kanë bërë që në gjuhë të gjenden 9000 gjëndra për të shijuar, në çdo vesh nga 100.000 qeliza për dëgjim, në çdo sy 130.000.000 qeliza të cilat e pranojnë dritën.
Pastaj Toka dhe mrekullitë e fshehtësitë e saj, ajri i cili e rrethon atë, qeniet e gjalla të cilat i mban në vete e të cilat nuk shihen, pastaj format e mrekullueshme të fjollës së borës e cila bie. E ka krijuar me aq precizitet, ka bërë më të aso bukurie e cila është zbuluar tek në kohët e fundit. Vështroje Tokën dhe mineralet e saj, fshehtësitë të cilat janë të depozituara në të, llojet e kafshëve dhe bimëve, shkretëtirat kolosale, detet e gjera, kodrat e larta, luginat e thella. Mandej krahasoje (Tokën) me Diellin, e do ta shohësh atë të vogël, të parëndësishme në raport me të dhe madhësinë e tij. E Dielli i cili është më i madh se Toka me miliona herë, në krahasim me galaksionin është sikur kokërr e rërës në shkretëtirën më të madhe. Dielli, i cili është larg nesh më tepër se njëqind milion kilometra, nëse do ta matnim largësinë e tij me vitet e dritës (e shpejtësia e dritës është 300.000 km/s), nga ne është larg 8 minuta. Sa është atëherë largësia e yjeve, drita e të cilave arrinë deri te ne për miliona vite të dritës? Viti i dritës i përgjigjet dhjetë mijë miliarda kilometrave. Sa kilometra ka atëherë në milion vite të dritës? Këto galaksione, nga të cilat njëra është rrugë e Qumështit, për të cilën astronomia nuk di më tepër, përveç se që ajo është regjion i ndriçuar, ndonëse kanë madhësi kolosale të cilën mendja nuk mund ta përfytyron, lëvizin me shpejtësi tmerruese e cila kalon kufijtë e numrave. E si atëherë të mos vie deri te ndeshja mes tyre? Kam lexuar nga një astronom, se mundësia e ndeshjes së tyre është e ngjashme me mundësinë e ndeshjes së gjashtë bletëve sikur të ishin nisur për në atmosferën e cila e rrethon Tokën. Hapësira e kësaj atmosfere, në krahasim me bletët, është sikur raporti në mes të kësaj atmosfere dhe galaksioneve të panumërta.
I tërë ky kozmos është në qendër të lëmshit kolosal, i cili paraqet “semau ed-dunja-n” - qiellin më të afërt. Ky lëmsh është masë konkrete dhe trup, e jo hapësirë e zbrazët. Top i cili përfshinë këtë gjithësi dhe atë që gjendet në të, si sistemi diellor dhe yjet tjera, ndaj të cilave Dielli është sikur molla ndaj bjeshkës, dhe galaksioneve në të cilat gjenden yje të panumërta, e mbyllë këtë kozmos përbrenda. Ky lëmsh, i cili është i mbrojtur dhe i siguruar, ka dyer të cilat hapen dhe mbyllen. All-llahu i Madhërishëm e ka bërë atë kupë, e cila ka thellësi. Pas saj është gjithësia, All-llahu i Madhërishëm e di gjerësinë e saj, e cila ndoshta është sa kjo e para, apo më e madhe nga kjo, të cilën e përfshin lëmshi tjetër më i madh; pastaj gjithësia e tretë dhe lëmshi i tretë. Pastaj e katërta, e pesta, e gajshta dhe gjithësia e shtatë. Përmbi to gjenden trupa të madhësisë dhe gjerësisë së jashtëzakonshme, e ata janë Arshi dhe Kursia.
E mrekullia më e madhe dhe një nga argumentet më të mëdha të ekzistimit të All-llahut të Madhërishëm është se kjo gjithësi ekziston edhe në atë formë të zvogëluar, sa që mendja nuk mund ta kuptojë precizitetin dhe imtësinë e saj, njëlloj sikur që nuk mundet ta kuptojë gjerësinë e gjithësisë, e ky është atomi. Ai nuk mund të shihet ndryshe, përveç se me ndihmën e mikroskopit elektronik. Ai është trup të cilin shkencëtarët e vjetër dhe filozofët e kanë quajtur monadë - pjesë e cila më nuk mund të ndahet. Në qendrën e këtij atomi gjendet kozmosi – mikrokozmosi, dhe në të ka bërthama rreth së cilës qarkullojnë elektronet, siç qarkullojnë yjet në gjithësi. Bërthama në krahasim me atomin është si kokrra e grurit në krahasim me një pallat shumë të madh. Ai vet është më i rëndë se 1800 elektrone. Pra, a është tërë kjo vepër rastësie? I gëzon besimtarët që këto fjalë boshe, siç janë “natyra”, “rastësia”, më nuk shqiptohen nga gjuhët e shkencëtarëve. Kanë mbetur ende në përdorim vetëm te laikët, të cilët mendojnë se dinë, e nuk janë as afër shkencëtarëve të vërtetë.

[INDRITI]

Kjo është pikëpamja e dytë e besimit në All-llahun e Madhërishëm. Ajo do të thotë, të besosh se vetëm All-llahu i Madhërishëm është Krijues i të gjitha botërave: botës shtazore, bimore, yjeve, botërave që neve na janë të njohura dhe të panjohura. Ato i ka krijuar nga asgjëja dhe ka vendosur në to ligje të mrekullueshme, mbi të cilat kimia, fizika, medicina, astronomia kanë zbuluar fare pak. Vetëm All-llahu i Madhërishëm e di precizitetin dhe madhështinë e tyre. A e di se sa gjethe ka në çdo pemë, formën e çdo gjetheje dhe pozitën e saj, sa bakterie ka në tokë, gjatësinë e tyre, gjerësinë, pjesët nga të cilat janë të përbëra, elementet jolëvizëse dhe ato lëvizëse në atom, numrin e tyre, ndryshimet të cilat ndodhin në to, lëvizjet apo të ndenjurit qetë, zhvillimin apo transformimin. Të gjitha këto janë të regjistruara tek Ai në Libër. Ai është Zot i gjithë botërave. Ai i krijoi, kujdeset për to, i shndërron nga një gjendje në tjetrën. Ai në çdo atom të këtyre botërave ka bërë argument, i cili të mençurin e udhëzon tek Ai. Pikëpamja e dytë e imanit është e domosdoshme. Mirëpo, a mjafton vetëm të besohet në të, që njeriu të bëhet besimtarë?
Sikur të vinte ndonjëri dhe të pohonte se All-llahu është Krijues dhe Zot, a do të ishte kjo e mjaftueshme që këtë person ta konsiderojmë besimtarë? Jo, nuk mjafton vetëm kjo. Shumica e popujve të vjetër pohonin kështu. Pabesimtarët e fisit Kurejsh, të cilëve (fillimisht) u është dërguar Muhammedi [sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem] që t’i largojë nga shirku (idhujtaria) dhe dogmat e tyre të gabuara dhe të luftojë kundër tyre, kur kanë qenë të pyetur për Krijuesin, e kanë pranuar dhe nuk e kanë mohuar. Vet Iblisi (shejtani), krijesa më e keqe, nuk ka mohuar se All-llahu i Madhërishëm është Krijues dhe Zoti i tij. Kjo vërehet në fjalët e All-llahut të Madhërishëm:
“Zoti im, më le deri në Ditën e Gjykimit.”

ALL-LLAHU ËSHTË SUNDIMTAR DHE ZOT I BOTËRAVE

Pikëpamja e tretë e besimit është: All-llahu i Madhërishëm është Sundimtar dhe Zot i botërave. Disponon me to sipas dëshirës së Tij, jep jetë dhe vdekje. A mund ta largosh nga vetja vdekjen dhe ta bësh veten të amshueshëm në këtë botë? Ai jep sëmundje dhe shëndet. A mund të shërosh atë të cilit All-llahu i ka marrë shëndetin? Ai jep pasuri dhe sprovon me varfëri, dërgon vërshime dhe shkatërron. A mundet ai të cilit i janë dhënë fëmijët vajza t’i shndërrojë ato në meshkuj? A mundet gruaja shterpë të lindë? Ai u cakton vdekjen disa fëmijëve, kurse të tjerëve u mundëson të arrijnë pleqërinë e thellë. Dërgon valët e ftohta dhe acarin në regjione të caktuara, e në tjerat regjione dërgon valët e ngrohta, ndërsa disa tjera i godet me tërmete. Dukuri të dukshme dhe evidente, e njeriu nuk mund t’i pengojë.

VETËM ALL-LLAHU I MADHËRISHËM MERITON TË JETË I ADHURUAR

Shumica e njerëzve pohojnë se All-llahu i Madhërishëm është Sundues dhe Zot, se në mënyrë sovrane sundon (drejton) me kozmosin. Mirëpo, a mjafton ky pohim që dikush të jetë besimtarë? Jo, është e domosdoshme që kësaj t’i shtohet edhe pikëpamja e katërt, e kjo është se vetëm Ai meriton të jetë i adhuruar. Nëse ke pranuar se All-llahu i Madhërishëm ekziston, se Ai është Zot i botërave, Pronar i të gjithave, atëherë mos adhuro askend tjetër përveç Tij, dhe mos iu drejto askujt tjetër në çfarëdo forme të adhurimit. All-llahu i Madhërishëm më ka udhëzuar në kuptimin e sures “En-Nas”, në të cilën është përgjigjja drejtuar atij i cili pranon ekzistimin e All-llahut, pushtetin dhe zotërimin e Tij, por i bën shirk në planin e adhurimit. Nuk kam hasur që ndonjëri nga mufesirët të ketë përmendur këtë kuptim dhe shpresoj që ajo të jetë e drejtë. I Lartësuari, All-llahu i Madhërishëm, thotë: “Mbështetem në Zotin e njerëzve, Sunduesin e njerëzve, Të adhuruarin e njerëzve.” Pse është përsëritur shprehja “njerëzve”? Pse në vend të kësaj shprehje nuk është përdorur përemri dhe të thotë: “Zotin e njerëzve, Sunduesin dhe Të adhuruarin e tyre”?
Mua më duket, e All-llahu më së miri e di, sikur don t’iu thotë njerëzve: këto janë tri pikëpamje, të ngjashme mes veti dhe të rrumbullakësuara. Çdo pikëpamje është e pavarur, krahas lidhshmërisë së saj me tjetrën. Ai është Zot i njerëzve, d.m.th. është Krijues dhe Mbrojtës, Ai është Sundues, d.m.th. Pronari i tyre i Cili sundon me ta sipas dëshirës së Tij. Ai është i adhuruari i njerëzve, d.m.th. i Vetmi i Cili vërtetë meriton adhurim. Nuk është e lejuar që në adhurim Ai të ketë ortak. Sipas kësaj, duhet të besoj në të tri pikëpamjet, apo t’i mohoj që të trija. Ç’është me ju që i vërtetoni dhe i konsideroni për të vërteta të parën dhe të dytën pikëpamje, ndërsa e mohoni të tretën? Si bëni dallime mes gjërave të njëjta? I pranoni disa, e i refuzoni disa. Që të tri pikëpamjet janë në të njëjtin rang dhe nuk mund të bëhet dallimi mes tyre.


BESIMI NË NJËSHMËRINË E ZOTIT

Besimi se All-llahu i Madhërishëm është Zot i botërave dhe pronar i të gjithave është vepër e zemrës. Kjo është dogmë të cilën njeriu e pranon. Por besimi se vetëm Ai meriton të adhurohet nuk redukohet vetëm në dogmë dhe parim, por përfshin edhe sjelljen, veprën dhe ibadetin (adhurimin). Pra, kush refuzon ta adhurojë All-llahun e Madhërishëm, apo në adhurim i bashkangjet ortak, nuk është besimtarë. E po që se realizohet besimi se All-llahu i Madhërishëm është Krijues dhe Zot i botërave, çka do të ishte atëherë ibadeti? E para që na bie ndërmend është se ibadeti përfshinë dhikrin, namazin, agjërimin, leximin e Kur’anit dhe këtyreve të ngjashme të cilat na afrojnë tek All-llahu i Madhërishëm. Kjo është e vërtetë. Mirëpo ibadeti nuk kufizohet vetëm në këtë. Çdo vepër e dobishme, e lejuar me sheriat, të cilën besimtari e punon duke e dëshiruar me këtë shpërblimin e All-llahut të Madhërishëm është ibadet. Ushqehet që të jetë i fortë për zbatimin e asaj që i është urdhëruar. Marrja e ushqimit nga ana e tij me këtë nijet (qëllim) është ibadet. Martohet që veten dhe bashkëshorten e vet ta bëjë të virtytshëm dhe të përmbajtur, prandaj edhe martesa e tij është ibadet. Të fituarit e pasurisë me këtë qëllim, si dhe shpenzimi i saj për nevojat e familjes, është ibadet. Pastaj, të fituarit e diturisë është ibadet. Marrja e gruas me punët e shtëpisë, shërbimi bashkëshortit të saj dhe përkudesja e saj për fëmijët është ibadet. Çdo vepër e lejuar, nëse ai i cili e bën atë e ka nijetin me të cilin është i kënaqur All-llahu i Madhërishëm, është ibadet. Kuptimi i ibadetit është i gjerë dhe përfshinë të gjitha veprat e dobishme të njeriut. Ky është kuptimi dhe domethënia, e cila shprehet me fjalët e All-llahut të Madhërishëm: “Xhinët dhe njerëzit i kam krijuar vetëm që të Më adhurojnë.”

SHPIRTI DHE DOMETHËNIA E IBADETIT

Ibadeti ka shpirtin dhe trupin (formën). Shpirti i tij është besimi i cili ka nxitë në të dhe qëllimi për shkak të cilit është bërë. Trupi (forma) i ibadetit është vepër e gjymtyrëve, shqiptimi i gjuhës dhe lëvizjet e trupit. Namazin e përbëjnë, për shembull, lëvizjet e trupit dhe shprehjet, qëndrimi dhe ulja, përkuljet dhe të ramurit në tokë (ruku dhe sexhde), leximi i Kur’anit, dhikri (përmendja e All-llahut) dhe tesbihi (lavdërimi i All-llahut). E tëra kjo është trupi, ana formale e namazit. Nëse nxitësi i kësaj nuk është besimi i drejtë dhe i pastër, si dhe nëse me këtë nuk synohet realizimi dhe të nënshtruarit urdhërave të All-llahut të Madhërishëm dhe kërkimi i kënaqësisë së Tij, atëherë namazi është trup i vdekur dhe formë pa shpirt.

ESENCIALJA NË ADHURIMIN E ALL-LLAHUT TË MADHËRISHËM

Thelbësore dhe qenësore në adhurim është që të besojmë se vetëm All-llahu i Madhërishëm është Ai i Cili sjell dobi dhe dëm. Këtë duhet pakëz më shumë ta sqarojmë. All-llahu i Madhërishëm është Krijues i çdo gjëje. Ka krijuar botërat dhe krejt ç’ka në to. Nëse do t’i vështroni këto gjëra, do të shihni se All-llahu i Madhërishëm, i Cili të gjitha këto i krijoi, ka bërë që disa nga to të dominojnë ndaj tjerave dhe të ndikojnë në to: po e preku zjarri drurin e thatë, e djegë; uji e shuan zjarrin po qe se derdhet në të; njeriu e merr malarien nëse e pickon mushkonja (e malaries), e nëse në trupin e të sëmurit futet kinina, atëherë ai shërohet. I Lartësuari ka bërë lidhëse ndërmjet këtyre gjërave. Lidhja e tyre bëhet në masën të cilën Ai e ka caktuar, ashtu që nga to lindin gjëra të reja. Klori është materie e dëmshme, soda është materie e dëmshme, por kur ato të lidhen nga to formohet materia e dobishme, e domosdoshme për njeriun - kripa e kuzhinës. Nga kjo mund të nxjerrim konstatimet vijuese:
1. Kemi hasur se lidhjet dhe raportet i pasojnë rregullat e caktuara të cilat nuk ndryshojnë. Ato janë ligjet e All-llahut të Madhërishëm në gjithësi, të cilat profesionalisht i quajmë ligje natyrore.
2. Këto lidhje në mes gjërave, të cilat i kemi quajtur ligje natyrore, nuk janë të tërat të dukshme, siç është e dukshme dhe e qartë lidhja në mes të zjarrit dhe drurit të cilin e djegë, dhe në mes të zjarrit e ujit i cili e shuan atë. Nuk janë të gjitha kështu të thjeshta dhe të qarta, por shumica e tyre janë më precize dhe me kuptime më të thella. All-llahu i Madhërishëm për çdo sëmundje ka përcaktuar barin shërues, por nuk e ka vendosur në vend të dukshëm dhe nuk e ka bërë të gatshëm dhe të përgatitur për përdorim, por e ka bërë (e lartësuar është urtësia e Tij) të fshehur në vende të çuditshme dhe në gjendje në të cilat nuk pritet që të gjenden. Penicilinin e ka bërë në materien e cila duket sikur të jetë helm vdekjeprurës, siç ka bërë që parfumet më të këndshme dhe ngjyrat më të bukura të gjenden në njërën nga materiet më kundërmonjëse dhe më të keqe, në materien e zezë e të lemeritshme e cila quhet katran. Nga kjo fitohen parfumet dhe ngjyrat! Dhe nuk gjendet në gjendje të ngjashme, përkatëse, por elementi frytëdhënës dhe i nevojitur është i përzier me materiet tjera dhe ndarja e tij kërkon prova, eksperimente dhe përpjekje të shumta. Kush e ka lexuar librin Mësuesja e përjetshme, ka kuptuar se si për përfitimin e një grami radium është kërkuar filtrimi i masës shumë të madhe të materieve të ndryshme, si dhe realizimi i procedurave dhe proceseve të cilat kanë pasuar pas kësaj kanë zgjatur me vite.
3. Deri më tani nuk kemi zbuluar nga ligjet e gjithësisë, të cilat i ka vendosë Zoti i gjithësisë, përveç se sa pika e ujit nga deti. Kemi parë në to mrekulli të mëdha dhe këto pak gjëra që i kemi zbuluar i kemi klasifikuar në grupe dhe lloje të cilat i kemi quajtur shkenca. Kështu kanë lindur biologjia, kimia, fizika, fiziologjia, medicina dhe shkencat tjera. Çdonjërës nga këto lëmi shkencore i janë përkushtuar njerëz të caktuar dhe mirren ekskluzivisht me të për të perceptuar dhe kuptuar ligjet e All-llahut të Madhërishëm në të dhe për të zbuluar edhe më tepër për to.
4. Kemi zbuluar se në gjithësi ka gjëra të cilat na dëmtojnë dhe të cilat na bëjnë dobi. Dobia dhe dëmi janë dyllojesh:
a) ajo e cila ndodh me shkaqe të jashtme, të dukshme, në harmoni me ligjet e natyrës, të cilat i kemi zbuluar, si p.sh. kur pushon së rrahuri zemra e ndokujt pas marrjes së helmit. Gjatë përvojës dhe eksperimenteve kemi kuptuar ndikimin e tij në zemër.
b) ajo e cila ndodh pa shkaqe të jashtme, të dukshme, dhe e cila nuk bazohet në ndonjë ligj të njohur, siç është rasti kur pushon së rrahuri zemra e njeriut me trup të shëndoshë, befas nga goditja në zemër, shkaku i së cilës është i panjohur. Të dyja këto kategori apo lloje janë nga All-llahut i Madhërishëm. Ai i vetmi jep dobi apo dëm.
5. All-llahu i Madhërishëm e ka krijuar njeriun me prirje kah e dobishmja, dhe njeriu shërbehet me të gjitha mjetet që këtë edhe ta realizojë. All-llahu i Madhërishëm njeriun e krijoi me prirje natyrore që ta urrejë dëmin dhe ai i përdorë të gjitha mjetet dhe dinakërinë që ta largojë atë nga vetja. Kërkon ndihmë dhe në këtë përdorë tërë forcën. Disa lloje të kërkimit të ndihmës feja i lejon, e disa i ndalon dhe i konsideron të kundërta me imanin (besimin). Atëherë, pra, cili kërkim i ndihmës është i lejuar, e cili i ndaluar? Nëse të sëmuret fëmija dhe ti e fton mjekun që ta kontrollojë, e ai ia përshkruan ilaçin, ke bërë atë që është e lejuar, sepse për mjekim je shërbyer me ligjin natyror të cilin e ka vënë Krijuesi i gjithësisë dhe me njeriun i cili e njeh atë ligj. Por, sikur ta ftoje pseudomjekun për t’i përshkruar barërat pa njohuri dhe pa respektimin e ligjeve natyrore, kjo do të ishte mënyrë e ndaluar e kërkimit të ndihmës. Sikur të shkoje te varri i mjekut dhe atë ta ftoje në ndihmë, do të ishte kjo mënyrë e ndaluar e kërkimit të ndihmës. Por, nëse shkenca e mjekësisë është e paaftë, apo ilaçi nuk të bënë dobi, e je ndihmuar në shërim me dua (lutje) apo sadaka (dhënie të lëmoshës), apo ke kërkuar nga njeriu i devotshëm që të bëjë dua për ty, kjo është mënyrë e lejuar e kërkimit të ndihmës. Nëse je ndalur te varri i njeriut të mirë e të devotshëm dhe ke kërkuar nga ai ndihmë, atëherë kjo është mënyrë e ndaluar e kërkimit të ndihmës. Dhënia e ilaçit pacientit të sëmurë, si mjet për shërim, është e lejuar. Mirëpo, po e more recetën mjekësore, e të bësh nga ajo hajmali dhe ta varësh rreth qafës së të sëmurit, apo po ta vëje në ujë e t’i japish të pijë nga ai ujë me bindje se kjo do ta shërojë, me këtë ke vepruar atë që është e ndaluar.
Kërkimi i dobisë nga gjërat të cilat All-llahu i Madhërishëm nuk i ka bërë të dukshme me shkaqe të jashtme të asaj dobie, është i ndaluar. Nëse gruaja sterile kërkon ndihmë nga mjeku dhe nga barërat të cilat All-llahu i Madhërishëm i ka dhënë, të cilat janë të prodhuara në harmoni me ligjet e natyrës, atëherë ajo nuk ka bërë asgjë që është e ndaluar apo që është në kundërshtim me fenë. Mirëpo, sikur të besonte, sikur që kanë besuar plakat në Siri, se trokitja në hallkën e vendosur në xhaminë Handelite në kodrën Kasjun (te Damasku), xhumanë e parë të muajit Rexheb, ndihmon që të mbetet gruaja shtatzënë, apo nëse do të shërbehej me lidhjen e leckës në dritaren e njërës nga tyrbet si mjet për arritjen e shtatzënisë, atëherë ajo do të bënte atë që është në kundërshtim me besimin e pastër islam. Pra, nga kjo është e qartë se, të ndihmuarit me ligje natyrore, të drejtuarit në njeriun i cili i njeh këto ligje dhe marrja e mjeteve të zakonshme për realizimin e dobisë, është e lejuar, por me kusht që të besojmë dhe ta kemi ndërmend se vetëm All-llahu i Madhërishëm është Ai i cili sjell dobi, e jo dikush tjetër.

TË LEJUARIT DHE TË NDALUARIT I TAKON VETËM ALL-LLAHUT I MADHËRISHËM

Dobitë deri te të cilat arrijmë në harmoni me ligjet natyrore janë dobi të dunjallëkut. Sepse All-llahu i Madhërishëm e ka nxitur mendjen tonë në zbulimin e ligjeve të reja natyrore, e jo në zbulimin e asaj që është prapa materies - metafizikës. Në këtë botë punojmë në prokurimin e dobisë dhe largimin e dëmit në kufijtë e materies. Në botën tjetër nuk mund të prokurojmë as dobi e as dëm. Pasi që All-llahu i Madhërishëm e ka caktuar shkakun e dobisë së ahiretit, e ai shkak është kryerja e vaxhibeve - obligimeve me të cilat na ka obliguar, dhe pasi që ka caktuar shkakun e dëmit të ahiretit, e ai është teprim i harameve - asaj që na e ka ndaluar. Pra, ndalimi dhe lejimi, në të cilat ndërtohet shpërblimi dhe dënimi, i takojnë ekskluzivisht All-llahut të Madhërishëm. Nuk është e lejuar që dikush të thotë sipas mendjes së vet: “Kjo është hallall - e lejuar, kjo është haram - e ndaluar”. Askush nuk ka të drejtë të urdhërojë diçka që All-llahu i Madhërishëm nuk ka urdhëruar, e as të ndalojë diçka që All-llahu i Madhërishëm nuk ka ndaluar. E kush ia jep të drejtën e lejimit dhe ndalimit dikujt tjetër krahas All-llahut të Madhërishëm, ai atë e adhuron dhe me këtë bën shirk - idhujtari.

[INDRITI]

Njeriu dashuron dhe urren. E don ushqimin e shijshëm, pamjen e bukur. Burri e don gruan. Nganjëherë e tepron në këtë dashuri, ashtu që ndodhë që në atë dashuri të përzihen edhe disa forma të adhurimit, por përkundër kësaj ajo është e kufizuar, sikurse çdo dashuri tjetër njerëzore. E duam dobinë të cilën e arrijmë nga ajo që e dashurojmë, apo kënaqësinë të cilën e ndiejmë në afërsinë e personit të dashur. Por kur të dashurin e godet sëmundja e cila e shëmton, dhe nga e cila i shkëputen gjymtyrët dhe i shuhet bukuria e tij, kjo dashuri përfundon dhe zhduket. Madje mund të shndërrohet në përbuzje dhe urrejtje. Ndërsa dashuria të cilën e ndien besimtari ndaj All-llahut të Madhërishëm është absolute dhe e pakufizuar. Aq më tepër, atë që e duam nga dunjallëku, e dojmë në emër të Krijuesit i Cili atë e ka krijuar, na e ka nënshtruar dhe na ka dhënë influencë që të shërbehemi me të, apo të kënaqemi me pamjen, apo prekjen e tij.
Njeriu frikësohet nga shumë krijesa: i frikësohet zjarrit, bishës së egër, helmit vdekjeprues, njeriut mizorë. Por kjo frikë është e kufizuar. Ajo reduktohet në largimin nga dëmi, i cili fshihet në atë që na frikëson, dhe kur të jetë i sigurt nga dëmi i mundshëm, atëherë e braktis frika. Ndërsa frika nga All-llahu i Madhërishëm është absolute dhe e pakufizuar. Dashuria ndaj All-llahut të Madhërishëm dhe frika nga Ai bëjnë pjesë në bazat e besimit islam. Këto dy cilësi janë shpirti i ibadetit. Është e nevojshme të përmendim se dashuria ndaj All-llahut të Madhërishëm nuk do të thotë thurrje e këngëve të dashurisë Atij, siç e ka bërë këtë Ibnul Faridi, as emërtimi i saj me “dashuri hyjnore”, siç ia përshkruajnë këtë Rabije el-Adevisë. Po ashtu, duhet përmendur se frika nga All-llahu i Madhërishëm nuk don të thotë drojtje e cila shpie në urrejtje, e as pikëllim i cili shpie në tronditje e amoralitet. Dashuria ndaj All-llahut të Madhërishëm realizohet me nënshtrueshmëri, me dhënien e përparësisë kënaqësisë së Tij ndaj epsheve të shpirtit e mashtrimeve të shejtanit, si dhe me pasimin e të Dërguarit të Tij, Muhammedit [sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem]: “Thuaj: nëse e doni All-llahun, më pasoni mua.” (Ali Imran: 31)
Pra, pasimi është kriter i dashurisë. Ndërsa frika nga Ai arrihet me largimin nga ajo që e ka ndaluar dhe në dhënien e përparësisë, kënaqësisë së sevapit dhe shpërblimit në ahiret, ndaj kënaqësisë së mëkatit në këtë botë. Nënshtrueshmëria (bindja) ndaj All-llahut të Madhërishëm nuk është si nënshtrueshmëria ndaj krijesave të Tij. Ne jemi të dëgjueshëm ndaj disa njerëzve, duke iu nënshtruar me këtë urdhrit të All-llahut të Madhërishëm, siç është nënshtrueshmëria ndaj Pejgamberit [sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem], apo duke iu përgjigjur kërkesave të natyrës, apo nga frika prej rreziqeve. Populli i nënshtrohet sunduesit, fëmija e dëgjon babain, gruaja e dëgjon burrin, njeriu e respekton atë i cili i ka bërë mirë në atë që nuk e dëmton. Dikush ndonjëherë bëhet i detyrueshëm të nënshtrohet, pra i nënshtrohet duke iu frikësuar telasheve dhe shqetësimeve. Të gjitha këto nënshtrime dhe dëgjesa (përveç nënshtrimit ndaj Pejgamberit [sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem], sepse ajo paraqet nënshtrueshmëri All-llahut të Madhërishëm) janë të kufizuara. Sepse nënshtrimi absolut i takon All-llahut të Madhërishëm. Nënshtrim në të gjitha, në atë që na pëlqen dhe në atë që nuk na pëlqen, në atë - urtësinë dhe përshtatshmërinë e së cilës e kuptojmë, dhe atë që nuk e kuptojmë. Ky nënshtrim është fryt i dashurisë ndaj All-llahut të Madhërishëm dhe është dëshmi e saj.

AJETET QË BËJNË FJALË MBI ATRIBUTET E ALL-LLAHUT TË MADHËRISHËM

Në këtë libër iu shmanga hyrjes në çështjet dhe problemet skolastike dhe paraqitjes së divergjencave (mospajtimeve) mes skolastikëve. Por, kur është në pyetje problemi i ajeteve të cilat flasin mbi cilësitë e All-llahut të Madhërishëm, nevojitet që mbi këtë të themi diç më tepër, sepse ky është problem mbi të cilin gjerë e gjatë është diskutuar. All-llahu i Madhërishëm e përshkruan vetveten në Kur’an me shprehjet të cilat në themel janë emërtuar që të udhëzojnë në kuptimet tokësore dhe qëllimet njerëzore, edhe pse askush nuk është sikurse Ai Sundues dhe Krijues. I Lartësuari është i Pastër nga ajo që t’iu përngjet krijesave. Këto shprehje, kur përdoren edhe për All-llahun e Madhërishëm, nuk mund të kuptohen në të njëjtën domethënie sikurse kur përdoren për krijesat. Themi, për shembull, filani është i ditur, filani sheh, e themi se All-llahu i Madhërishëm di dhe sheh. Por mënyra në të cilën njeriu di dhe sheh nuk është sikurse dituria dhe shikimi i All-llahut të Madhërishëm. Poashtu, themi se mësuesi është ulur në katedër dhe themi se All-llahu i Madhërishëm është ngritur përmbi Arsh. Dimë kuptimin leksikor të fjalës “istivaun” (zë vend, të ngriturit), dhe e përdorim kur është në pyetje mësuesi. Mirëpo nuk është e mundur që të njëjtën domethënie ta kemi për qëllim kur themi: “Mëshiruesi i Cili qëndron mbi Arsh.” (Ta-ha: 5)
Dijetarët islam në këtë janë unik. Të gjithë pohojnë dhe pranojnë se ajetet mbi atributet janë fjalë të All-llahut të Madhërishëm. Kur All-llahu i Madhërishëm thotë: “E pastaj është ngritur mbi Arsh” (Isteva ale-l-Arshi), askush nuk mund të thotë se nuk është ngritur. Të gjithë ata pranojnë se me fjalën “Isteva” – “është ngritur” nuk ka për qëllim domethënien leksikore, njerëzore, në ajetin: “E pastaj është ngritur mbi Arsh.” Por, edhe krahas kësaj, pasi që janë pajtuar në mendimin se duhet braktisur dhe lënë mësimin mbi privimin e All-llahut të Madhërishëm atributeve, si dhe mësimin i cili bazohet në krahasimin e All-llahut të Madhërishëm me qenie tjera, këta dijetarë me të madhe ndahen në atë se çka kanë për qëllim këto fjalë. Shtrohet pyetja, se këto ajete a kanë domethënie konkrete apo metaforike? A shpejgohen dhe a komentohen ato, apo jo? Ata të cilët janë përcaktuar për komentimin e tyre thonë se “hakika” është kuptim i drejtë dhe përdorimi i vërtetë i shprehjes për domethënien e së cilës është emërtuar. Ky është definicioni i “hakikes” tek shumica e stilistikëve. Është e pakontestueshme se këto shprehje në gjuhën arabe janë të emërtuara para shpalljes së Kur’anit, dhe se janë të emërtuara për udhëzime në domethënie tokësore, materiale.
Aq më tepër, nuk janë në gjendje t’i shprehin ndjenjat dhe emocionet njerëzore, e të mos flasim për shpjegimin e atributeve të All-llahut të Madhërishëm, Krijuesit të njerëzve. Skenat e bukurisë dhe format e saj janë të panumërta, ndërsa te ne për të gjitha ato ka vetëm një fjalë “xhemil – bukur”. Gjuhët janë të paafta të pëshkruajnë ndjenjën e së bukurës. Rasti i njëjtë është edhe me dashurinë, llojet dhe kategoritë e saj, përjetimet e ndryshme, si dhe varfërinë dhe kufizimin e shprehjeve gjuhësore për t’i përshkruar këto lloje dhe kategori. Si munden, pra, t’i përfshijnë cilësitë e All-llahut të Madhërishëm dhe t’i shpjegojnë mënyrat e tyre? Nëse “hakika” – esenca, është përdorimi i vërtetë i shprehjes në domethënien për të cilën është emërtuar, e shprehjet “Isteva” - është ngritur, “xhae” - ka ardhur, “hadiun” - ai i cili i lë me shpresa të rrejshme, “jemkuru” - kurthëtar, “nesijehum” - i ka harruar, janë të emërtuara për të udhëzuar në domethëniet tokësore, materiale, njerëzore, ndërsa në ajetet: “Është ngritur mbi Arsh”, “Ka ardhur Zoti yt”, “Ai i lë me shpresa të rrejshme”, “Dhe All-llahu i ka ngatërruar”, “E i ka harruar” nuk janë të përdorura në këtë domethënie për të cilat janë emërtuar, atëherë këto shprehje nuk janë “hakika” në pajtim me definicionin e përmendur të hakikës. Ndërsa ata të cilët mohojnë se këto shprehje janë të përdorura në domethënien metaforike - mexhaz, e ndër ta është edhe Ibën Tejmije, e definojnë “hakikën” me tjetër definicion, dhe thonë: “Komentimi i këtyre shprehjeve me shpjegime metaforike dhe bindja se kjo ka pasur për qëllim, është i pa pranueshëm, sepse njohuritë metaforike janë poashtu njerëzore”. I kam vështruar me vëmendje këto ajete dhe kam parë se ato mund të klasifikohen në tri grupe:
1. Ajetet që flasin për All-llahun e Madhërishëm, siç është ajeti: “Mëshiruesi është ngritur mbi Arsh.” Nuk themi se nuk është ngritur, sepse atëherë do të mohonim diçka që All-llahu i Madhërishëm ka pohuar dhe konstatuar. Poashtu, nuk themi se është ulur në Arsh siç ulet njeriu në karrige, sepse atëherë do ta krahasonim Krijuesin me krijesën. Por besojmë se ky është të folurit e All-llahut të Madhërishëm dhe se All-llahu me këtë ka pasur për qëllim domethënien e vërtetë, detajet e së cilës ne nuk i kuptojmë, sepse këtë hollësisht nuk na e ka shpjeguar, e mendja e njeriut është e paaftë që ta kuptojë këtë të vërtetë;
2. Ajetet që janë përmendur me stil të njohur tek stilistikët si “mushakele” – zeugmë, d.m.th. emërtimi i nocionit me shprehje të papërshtatshme vetëm për shkak se vie në lidhje me të. Për shembull, siç ka thënë dikush: “Thonë: Na propozo diç, do ta përgadisim fërgimin e saj. Kam thënë: Ma fërgoni pallton dhe këmishën”. Dhe siç janë fjalët e Ebu Temmamit për betejën te vendi Amuri, me të cilat u përgjigjet astrologëve që kanë pohuar se fitorja vie vetëm pas piqjes së fiqëve dhe rrushit: “Nëntëdhjetë mijë, sikur luajtë e Sheres, janë pjekur lëkurat e tyre para piqjes së fiqave dhe rrushit”. Ajetet e paraqitura në këtë stil janë të shumtë. “Kanë harruar All-llahun, prandaj Ai i ka harruar ata.” Fjala “kanë harruar” ka ardhur me domethënien e saj leksikore, e ajo është mungesa e fakteve nga memoria, por fjalia “fe nesijehum” – “e i ka harruar ata” ka ardhur për shkak të “mushakeles”. Me të nuk mendohet kjo domethënie, sepse All-llahu i Madhërishëm nuk harron. “Dhe nuk ka qenë Zoti yt harrestar.” Thënë me fjalë tjera, fjala “kanë harruar” është përdorur në domethënien për të cilën është emërtuar, ndërsa fjalia “e i ka harruar ata” është përdorur në tjetër domethënie. I njëjtë është edhe ajeti: “Ai është me ju kudo që të jeni.” Të gjithë janë të pajtimit se kjo përcjellje është me dituri, e jo me Qenie (Zot), ngase fillimi i ajetit vërteton se All-llahu i Madhërishëm është ngritur mbi Arsh. Të së njëjtës natyrë janë edhe ajetet: “E ata (hebrenjtë) i bënë kurthë një dredhi (mbytjen e Isait), edhe All-llahu u bëri kurthë atyre, e All-llahu është kurthngrehësi më i mirë.”; “Dhe intriga kanë kurdisur, e All-llahu i ka mënjanuar.”; “Vërtetë hipokritët mundohen ta mashtrojnë All-llahun, por Ai i mashtron ata.” (En-Nisa: 142) Këto ajete nuk mund të përceptohen në pajtim me domethënien e tyre leksikore, por duhet t’i kuptojmë në domethënien çfarë i ka hije të Lartësuarit.
3. Ajetet, qëllimin dhe domethënien e të cilave e shpjegojnë ajetet tjera, siç është ajeti: “Qifutët flasin: ‘Dora e All-llahut është e shtrënguar!’ Qofshin të shtrënguara duart e tyre dhe qofshin të mallkuar, pse thonë atë. Jo, duart e Tij janë të hapura, Ai furnizon sa të dojë!” (El-Maide: 64) Në domethënien e këtij ajeti na bën me dije ajeti: “Mos e bën dorën tënde të shtrënguar (mos u bë koprrac) dhe mos e hap tepër!” (El-Isra: 29) Nga ky ajet kuptohet se me zgjatjen e dorës ka për qëllim fisnikërinë dhe shpirtmadhësinë, e nuk pretendohet domosdo që All-llahu i Madhërishëm ka dy duar, siç janë duart e njerëzve dhe kafshëve. I Lartësuar është All-llahu i Madhërishëm që t’i përngjajë dikujt. Në Kur’an thuhet: “Përpara duarve të mëshirës së Tij”, d.m.th. përpara mëshirës së Vet; “Përpara duarve të vuajtjes së rëndë”, d.m.th. para vuajtjes së rëndë; “Nuk i vie gënjeshtra para duarve të Tij”, d.m.th. nuk i vie gënjeshtra nga asnjëra anë. E as mëshira, as vuajtja, as Kur’ani nuk kanë dy duar të vërteta.

AJETET E QARTA DHE MË PAK TË QARTA (MUHKEM DHE MUTESHABIH)

All-llahu i Madhërishëm ka treguar se në Kur’an ka ajete me domethënie të qarta (muhkamet) dhe ajete të cilat janë më pak të qarta (muteshabihat), e këto janë ajetet kuptimi i të cilave nuk është plotësisht i qartë. Të shumta janë kuptimet e këtyre ajeteve nga ana e dijetarëve, komentet e tyre janë të paqarta dhe jo të sigurta, kështu që është bërë e vështirë apo e pamundshme njohja e domethënieve të këtyre ajeteve (muteshabihat). Në këtë kategori të ajeteve bëjnë pjesë edhe ajetet që flasin mbi atributet e All-llahut të Madhërishëm. Në besimtarin mbetet që të mos thellohet tepër në domethënien e tyre, e as mos t’i shqyrtojë dhe hulumtojë për t’i nxitur njerëzit në shqyrtimin e tyre.



QËNDRIMI I MUSLIMANËVE NDAJ KËTYRE
AJETEVE DHE TË PËRCEPTUARIT E TYRE

Muslimanët e parë, e ata janë autoritetet më të larta dhe njohësit më të mirë të Islamit, nuk kanë polemizuar mbi këto ajete, e as nuk kanë folur për to se janë “hakika” - domethënie e vërtetë, apo “mexhazi” - metafora. Nuk kanë hyrë në shpjegimin dhe komentimin e tyre, por kanë besuar në to ashtu siç kanë ardhur nga All-llahu i Madhërishëm, në pajtim me qëllimin dhe synimin e All-llahut të Madhërishëm. Pas paraqitjes dhe zgjërimit të teologjisë skolastike dhe futjes së dyshimit në besimin islam, është paraqitur gjenerata e re e dijetarëve, të cilët morën mbi vete përgjegjësinë që të përgjigjen në këto dyshime. Ata kanë polemizuar mbi këto ajete (të cilat flasin mbi atributet e All-llahut të Madhërishëm) dhe i kanë kuptuar ato në mënyrën në të cilën i kanë kuptuar arabët, duke kaluar nga domethënia themelore e fjalës në tjetrën, po qe se nuk ka qenë e mundur të kuptohet në domethënien e saj kardinale (themelore). Kjo quhet “mexhaz” - metaforë, apo “te’vil” - shpjegim. Ky është objekt i mosmarrëveshjes së gjatë mes dijetarëve. Unë them se është e vërtetë që këto ajete janë të shpallura nga All-llahu i Madhërishëm. Kush mohon diç nga ato, ka dalur nga feja. Kush e braktisë plotësisht domethënien e tyre, apo kush i kupton në domethënien njerëzore, i përdor ato në All-llahun e Madhërishëm dhe bën Krijuesin si krijesat, poashtu ka dalur nga Islami. Rruga e cila shpie në shkretëtirë është e rrezikshme. Shpëtimi është në shmangien prej asaj rruge dhe në pasimin e rrugës dhe metodës së autoriteteve të para (as’habëve) dhe të ndalurit në kufijtë e tekstit. Kjo është feja ime.

FORMAT E SHPREHJES SË IBADETIT

Zemra që beson se dobia dhe dëmi janë në duart e All-llahut të Madhërishëm, se të lejuarit dhe të ndaluarit i takojnë All-llahut të Madhërishëm, se dashuria absolute, frika dhe nënshtrimi i takojnë vetëm Atij, (kjo zemër) është e mbushur me lavdërim ndaj Tij, ndien domethënien e fjalës “All-llahu ekber” - All-llahu është më i Madhi. Çdo gjë pranë Tij mbetet imtësi. Në mesin e veprave të njeriut ka vepra që udhëzojnë në lavdërimin absolut, siç janë duaja - namazi, rukuja - përkulja dhe nderimi - sexhdeja, zotimi, sakrifica, tesbihi, shehadeti. Besimtari këto vepra ia kushton vetëm All-llahut të Madhërishëm. I falet vetëm Atij, ruku dhe sexhde i bënë vetëm Atij, vetëm Atij i thotë: “Subhaneke” (i pastër Je nga të gjitha mungesat dhe të metat), vetëm nga Ai falje kërkon. Sepse të gjitha këto janë forma të shprehjes së lavdërimit absolut, e që është thelbi i ibadetit. Njëra nga format më të theksuara të këtij lavdërimi absolut është duaja - lutja. Në aspektin gjuhësor kjo do të thotë thirrje. Sheriati nuk ndalon ta lutësh, d.m.th. ta thërrasish njeriun e gjallë, i cili e dëgjon zërin tënd, për të të ndihmuar me diturinë apo forcën e tij në punë të dobishme për ty. Nuk do të flasim për këtë lloj të duasë - lutjes. Duaja në të cilën këtu mendojmë, dhe e cila përbën thelbin e ibadetit, është në kërkim të dobisë dhe largimin e dëmit pa shkaktarin e dukshëm, material. Kjo është duaja - lutja e cila i drejtohet vetëm All-llahut të Madhërishëm, në mënyrë direkte dhe pa ndërmjetësues. Shëndeti nuk kërkohet nga mjeku, sepse ai vetëm e përcakton ilaçin, ndërsa shërimin e jep All-llahu i Madhërishëm. Këto gjëra sidomos nuk kërkohen nga të vdekurit, apo gjërat jo të gjalla, sepse vetëm All-llahu i Madhërishëm dhuron dobinë pa shkaktarin e jashtëm, të dukshëm. Besimtari ndërmerr masa dhe bën atë që është në fuqinë e tij, e mandej kërkon pasojat dhe rezultatin nga All-llahu i Madhërishëm. Atë së cilës njerëzit nuk ia din shkaqet, e kërkojnë vetëm nga All-llahu i Madhërishëm. Besimtari lutet dhe thotë: “O Zot”, duke besuar se dyert e Tij janë të hapura dhe se do t’i pranohet lutja. Ai nuk e lutë tjetërkend përveç All-llahut të Madhërishëm, e as krahas Tij, dhe as që merr dikë tjetër si ndërmjetësues në mes tij dhe All-llahut të Madhërishëm. Kjo është duaja e cila paraqet thelbin e ibadetit.

[INDRITI]

Kemi thënë më parë së ibadeti ka trupin - formën, e ato janë fjalët të cilat i shqipton gjuha dhe veprat të cilat i kryejnë gjymtyrët, dhe se shpirti i tij është besimi i cili e ka nxitur në ibadet dhe qëllimi për shkak të të cilit është kryer, d.m.th. rezultatet që janë synuar nga zbatimi i tij. Tashmë kam shpjeguar pjesën e cila flet mbi besimin, e tani shkurtimisht do ta paraqes pjesën e dytë, e ajo është qëllimi i ibadetit. Kuptimi i vërtetë dhe qëllimi i ibadetit është që motivi dhe synimi të jenë kënaqësia e All-llahut të Madhërishëm. Nuk e kryejmë atë për shkak të pasurisë, apo famës, apo të nxisim me të admirimin e njerëzve, e as që e marrim si mjet për arritjen e kënaqësive të dunjallëkut, e as që me të dëshirojmë dikush të na konsiderojë të ndershëm dhe të vyer. Ky qëllim i drejtë quhet ihlas - sinqeritet. Qëllimet tjera që gërshetohen dhe përzihen me këtë quhen nifak - hipokrizi. Ajo që përcakton cakun e veprave është nijjeti - qëllimi. All-llahu i Madhërishëm nuk do të na pyes në Ditën e Gjykimit vetëm për veprat tona, por do të na pyes edhe përse i kemi bërë ato. Ndodhë që vepra vetvetiu të jetë e mirë, por qëllimi nuk është i drejtë (nijjeti nuk është i pastër), nuk kryhet sinqerisht në emër të All-llahut të Madhërishëm, kështu që vlefshmëria e saj shndërrohet në konstrast, mirësia në shëmtueshmëri.
Namazi është, për shembull, vepër e mirë, mirëpo nëse ai që falet ka për qëllim që njerëzit ta shohin dhe ta konsiderojnë të ndershëm e që t’i dhurojnë dhurata, e nuk falet për t’iu nënshtruar urdhërit të All-llahut të Madhërishëm duke kërkuar kënaqësinë e Tij, namazi i tillë është vepër e keqe, edhe pse namazi në esencë është vepër e mirë. Kështu edhe hixhreti i muhaxhirëve ka qenë i ndryshëm, edhe pse forma e jashtme e tij ka qenë e njëjtë. Të gjithë kanë marrë pjesë në udhëtim, kanë shkuar në të njëjtën kohë, rrugës së njëjtë. Ai person që ka pasur për qëllim ruajtjen e fesë dhe arritjen e kënaqësisë së Zotit të tij, hixhreti i tij ka qenë në emër të All-llahut të Madhërishëm, dhe për të do të jetë i shpërblyer me shpërblimin e muhaxhirit. Ndërsa ai që ka pasur për qëllim martesën në Medine dhe u është bashkangjitur muhaxhirëve, apo ka pasur disa punë tregtie dhe ky ka qenë i vetmi cak i udhëtimit, atëherë udhëtimi i tij është për këtë botë e jo për All-llahun e Madhërishëm
Qëllimet janë ato që ndajnë adetin nga ibadeti. Kush zgjohet vonë, shkon në punë me nxitim, dhe tërë ditën është i zënë me punë, ashtu që asgjë nuk hanë dhe nuk pinë deri në perëndim të diellit, ka bërë atë që kërkohet nga agjëruesi, por nuk e ka arritur sevabin dhe shpërblimin e agjëruesit, sepse nuk e ka pasur për qëllim të agjërojë. Veprat e rëndomta, të cilat janë të lejuara, nëse ai i punon ato dhe me këtë dëshiron të arrijë kënaqësinë e All-llahut të Madhërishëm, po qe se e ka nijjetin e pastër, i llogariten ibadet. Prandaj kemi thënë se të gjitha veprat e dobishme të njeriut (besimtarit), me nijjet të pastër, janë ibadet. Ibadeti përfshin tërë jetën, kështu që besimtari është në devotshmëri duke ngrënë, duke pirë, duke ecur, duke ndejtur, duke fituar pasuri dhe duke u martuar. Në këtë kontekst mund të kuptohet drejtë ajeti kur’anor: “Xhinnët dhe njerëzit i krijova vetëm që të më adhurojnë.” Ibadeti në këtë kuptim gjithëpërfshirës është qëllimi i krijimit.

R E Z Y M E

Nga kjo mund të konstatojmë se, besimi në Njëshmërinë e All-llahut të Madhërishëm, e kjo është pjesa e katërt dhe më e rëndësishme e besimit në All-llahun e Madhërishëm, do të thotë të besosh se dobia dhe dëmi janë në duart e All-llahut të Madhërishëm, të kërkosh dobinë vetëm nga Ai përmes ligjshmërisë që e ka vendosur në gjithësi, e cila quhet ligj i natyrës, apo drejtpërdrejtë përmes duasë: lutesh dhe kërkon vetëm nga Ai, e jo nga dikush tjetër. Në këtë nuk i shoqëron askend, e as nuk merr ndërmjetësues. Kërkon ndihmë vetëm nga Ai, apo përmes mjeteve të cilat i ka bërë shkaktarë të dobisë, duke pasur parasysh se Zoti është Ai që sjellë dobi, e jo mjeti. Dhe vetëm Atë ta duash me dashuri absolute, e cila shtynë në nënshtrueshmëri absolute; që vetëm nga Ai të frikësohesh, me frikë e cila të detyron në shmangien prej të ndaluarës; që vetëm Atë ta lavdërosh (me fjalë e vepra) dhe që me ibadetin tënd të synosh arritjen e kënaqësisë së Tij, e jo dunjallëkun dhe atë që gjendet në të.



HULUMTIMET SHKENCORE

Pasi që All-llahu i Madhërishëm na ka pajisur me mendje, na ka urdhëruar të vëzhgojmë dhe të hulumtojmë sekretet e ekzistencës, ligjet të cilat i ka krijuar në të, pra, obligim e kemi që të zbatojmë urdhrin e All-llahut të Madhërishëm. Atëherë pra, të studiuarit e shkencave natyrore dhe zbulimi i sekreteve të ekzistencës është ibadet, por me kusht që të mos ndalesh në të njohurit e ligjit, por të mendosh mbi All-llahun e Madhërishëm i Cili e ka krijuar atë, e që me këtë meditim të shtohet imani yt dhe sinqeriteti në ibadet. Ekziston edhe kushti i dytë, e ai është që këto zbulime t’i përdorësh me qëllim që t’u sjellësh dobi njerëzve dhe me çka All-llahu është i kënaqur, e jo në atë që sjell dëm, i shqetëson ata dhe shkakton ç’rregullira në tokë.

DYSHIMI DHE PËRGJIGJJA NË TË

Shumica pyesin: “Përse pabesimtari i cili vepron atë që u shërben njerëzve, jep lëmoshë, ndërton spitale, hap shkolla, dhe përkundër kësaj nuk ka për këtë shpërblim në ahiret”? Përgjigjja është: “Me të vërtetë All-llahu i Madhërishëm asnjërit nuk do t’ia humbë mundin, as mashkullit as femrës, e as bamirësit nuk do t’ia redukojë frytin e bamirësisë së tij”. A nuk është shpërblim më i madh t’i jep mirëbërësit atë që e kërkon. Pra, nëse ka qenë besimtar, ka besuar në ahiret dhe e ka kërkuar shpërblimin e Tij, All-llahu i Madhërishëm do t’ia jep këtë shpërblim. E nëse vet bamirësi dëshiron vetëm dunjallëkun, famën, të përmendurit për të mirë, që për të të shkruajnë gazetat dhe që historia t’ia shënojë emrin, All-llahu i Madhërishëm do t’i japë atë që e ka kërkuar. Ai nuk e dëshiron ahiretin, e pse ti dëshiron t’ia japësh atë dhe zemërohesh nëse ai nuk e fiton shpërblimin e ahiretit?

POLEMIKA E PAFRYTSHME

Librat apologjetike janë përplot me polemika mbi atributet dhe Qenien e All-llahut të Madhërishëm, a është dituria e Tij njëjtë sikur edhe Qenia (Zot), apo ajo është cilësi e diturisë në Qenie. Pastaj polemika mbi dallimin ndërmjet sifati-dhatijje, siç janë dituria dhe fuqia, dhe sifat-ul-ef'al, siç është krijimi dhe furnizimi; pastaj polemikat mbi të folurit e All-llahut të Madhërishëm, të cilat kanë sjellur pa nevojë deri te ngatërresa e madhe dhe çrregullimi, dhe të cilat kanë qenë sprovim i madh për përgjegjësit në doktrinën e krijimit të Kur’anit. Pastaj polemika mbi të bukurën dhe të shëmtuarën, të mirën e më të mirën, caktimin e Zotit - kada dhe kader, vullnetin e njeriut etj. E vërteta dhe rruga e drejtë në këto çështje është në refuzimin e debatimit dhe polemizimit mbi to. Ato janë, thënë me fjalorin gjyqësor, pretendim formalisht i refuzuar. Sepse as’habët dhe tabi’inët nuk kanë diskutuar mbi këto çështje. Feja u ka qenë më e pastër, imani më i plotë dhe ata janë shembulli ynë në fe.
E dyta, kush me kujdes studion mësimet e sekteve të ndryshme, do të vërejë se të gjitha janë të bazuara në një themel, e ai është matja e Krijuesit me peshojat e krijesave dhe përdorimi i logjikës së mendjes njerëzore dhe gjendjeve të tyre shpirtërore në All-llahun e Madhërishëm, e ky është mashtrim, sepse Krijuesi nuk krahasohet me krijesat dhe asgjë nuk është si Ai.
E treta, këto çështje, mbi të cilat kanë polemizuar, janë pjesë e gajbit - botës së padukshme. E tanimë është theksuar më herët, në parimin e pestë të besimit islam, se të gjykuarit e mendjes është kufizuar në botën materiale dhe se ajo nuk mund të gjykojë mbi të mbinatyrshmen, metafiziken, nuk mund ta njohë dhe ta kuptojë atë.

E VËRTETA NË KËTO ÇËSHTJE

Ju ftoj në atë që është më afër të vërtetës dhe më e dobishme për ne, që të kalojmë nga diskutimi mbi atributet e All-llahut të Madhërishëm, në çështjen e sjelljes në jetë e cila shpie te kënaqësia e Tij. Pra, në vend se të polemizojmë mbi temën e pafrytshme lidhur me Kur’anin, e ajo ka të bëjë me atë se a është Kur’ani i krijuar apo jo, themi: All-llahu i Madhërishëm e ka shpallur Kur’anin që të punojmë sipas tij, t’i zbatojmë urdhrat e tij dhe të mos i tejkalojmë ndalesat e tij. Dhe në vend të diskutimit mbi diturinë e All-llahut të Madhërishëm - a është ajo njësoj si dhe Zoti - Qenia, apo është cilësi jashta Qenies, themi: Nëse All-llahu i Madhërishëm i di të gjitha mbi ne, të gjitha gjërat tona të fshehta e publike, kur jemi vetëm e në shoqëri, atëherë duhet ta pasojmë rrugën që është në harmoni me sheriatin e Zotit tonë, dhe që të sheh te ne atë që do Ta bëjë të kënaqur. Kjo është e vërteta dhe rruga e drejtë.
Shembulli i atij që vepron kështu dhe i atij që polemizon mbi atributet e All-llahut të Madhërishëm është si shembull i nxënësve në shkollë, të cilëve u thuhet: nesër vie komisioni kontrollues i cili do t’ju pyesë. Nxënësi i mençur do të thotë: “Nëse ky komision do të na pyesë, atëherë duhet të përgaditem mirë, të mësoj dhe asgjë të mos e lë pa mësuar”. Ndërsa ahmaku diskuton mbi këtë komision, si do të pyet, a të gjithë anëtarët e tij do të pyesin apo vetëm ndonjëri, a është numri i tyre qift apo tek, a vijnë me veturë apo me aeroplan? Nuk pushon me këto dhe pyetje të ngjashme, gjithnjë deri te momenti i provimit, e asgjë nuk përgatitet. All-llahu i Madhërishëm në Ditën e Gjykimit neve nuk do të na pyet asgjë rreth asaj se në çka apologjetët e kanë formuar polemikën e vet, si vendosën drejtime të ndryshme dhe mbushën librat e tyre me to. Sikur të ishte kjo nga kushtet e imanit, atëherë mbi to do të diskutonin i Dërguari i Zotit dhe as’habët e tij. T’i lëmë të gjitha këto, se kjo është mbeturinë e filozofisë greke, koha e së cilës ka kaluar. Shumica e teorive dhe dëshmive të saj janë rrënuar dhe kanë dalë nga përdorimi. Vendin e saj e kanë zënë çështjet e metafizikës, filozofisë së re, e cila nuk paraqet mashtrim dhe bredhje më të vogël nga ajo e mëparshmja. Ta vendosim librin e All-llahut të Madhërishëm pranë vetes dhe të mbështetemi në te. Ajo që është përmendur në të, nga gajbi vetëm një pjesë e saj është ekspozuar gjerësisht. Besojmë në atë që ka ardhur në të, ndërsa atë çka na ka mbetur e panjohur ia lëmë dhe ia besojmë Atij i Cili e ka shpallur.

[INDRITI]

Nxënësi që beson se provimi është afër (nuk kanë mbetur deri tek ai më shumë se shtatë ditë), e mandej nuk përgatitet, e as nuk i intereson për të, por është i zënë me lojë dhe argëtim – ai nuk është plotësisht i bindur për afërsinë e provimit. I humburi, të cilin e udhëzon për në rrugë të drejtë duke e vërtetuar udhëzimin tënd, e pastaj shkon në të majtë në vend se të shkon në të djathtë, nuk është plotësisht i bindur në sinqeritetin e udhëzuesit. Shenjat e imanit të plotë paraqiten në veprat e besimtarit dhe sjelljen e tij.

IMANI DHE VEPRA

Imani nuk ndahet nga veprat, sepse vepra është rezultat i drejtpërdrejtë dhe fryt i imanit. Ajo është dukuria e tij dhe shenjë me të cilën paraqitet para njerëzve. Prandaj All-llahu i Madhërishëm e ka identifikuar imanin me vepra të mira.
All-llahu i Madhërishëm thotë: “Besimtarë të vërtetë janë vetëm ata, të cilëve kur u përmendet All-llahu u rrënqethen zemrat e tyre, të cilëve kur u lexohen ajetet e Tij u shtohet besimi dhe që janë të mbështetur vetëm te Zoti i tyre. Dhe të cilët falin (rregullisht) namazin dhe që japin nga ajo me çka Ne i furnizuam. Të tillët janë besimtarë të vërtetë.” (El-Enfal: 2-4)
“Besimtarë janë vetëm ata që i besuan All-llahut dhe të dërguarit të Tij, dhe kur janë me të (të dërguarin) për ndonjë çështje të përbashkët (të rëndësishme) nuk largohen pa i kërkuar leje atij.” (En-Nur: 62)
“Është e sigurtë se kanë shpëtuar besimtarët: ata të cilët janë të përulur dhe të kujdesshëm gjatë faljes së namazit, dhe ata që i shmangen të kotës (fjalë a punë), dhe ata që rregullisht e japin zekatin, dhe ata që e ruajnë nderin e vet (sa i përket jetës intime)...” (El-Mu’minun: 1-9)
“Nuk është tërë e mira (e kufizuar) të ktheni fytyrat tuaja kah lindja ose perëndimi, por mirësi e vërtetë është kush i beson All-llahut, Ditës së Gjykimit, engjëjve, librit, pejgamberëve, dhe pasurinë që e do ua jep të afërmve, udhëtarëve, lypësve dhe për lirimin e robërve, dhe ai që e fal namazin, e jep zekatin, dhe ata që e zbatojnë premtimin kur e japin, dhe të durueshmit në skamje, në sëmundje dhe në flakën e luftës. Të tillët janë ata të sinqertit dhe të tillët janë ata të devotshmit.” (El-Bekare: 177)

IMANI SHTOHET

Disa dijetarë kanë shikuar në imanin nga aspekti i dogmës dhe besimit i cili nuk pranon ndarje. Njeriu mund të jetë një nga dy mundësitë: besimtar apo pabesimtar. Nuk ka luhatje ndërmjet tyre. Prandaj këta dijetarë kanë thënë se imani nuk shtohet e as nuk pakësohet. Mirëpo shumica e dijetarëve kanë shikuar në iman të lidhur apo të identifikuar me vepër të mirë, dhe kanë parë se imani shtohet me shtimin e veprave të mira. Kjo është e vërteta të cilën kategorikisht e vërtetojnë tekstet kur’anore:
“E kur u lexohen ajetet e Tij, u shtohet besimi.” (El-Enfal: 1)
“... sa i përket besimtarëve, atyre iu është shtuar besimi.” (Tevbe: 4)
“Kjo vetëm ua shtoi atyre besimin dhe mbështetjen.” (El-Ahzabë: 22)

LËNIA E VEPRAVE NUK NXJERR NGA BESIMI, POR PERSONIN IA EKSPOZON DËNIMIT TË AHIRETIT

Dijetarët e ehli-sunnetit pajtohen se të vepruarit e haramit - të ndaluarës, pa mohuar ndalesën e tij, si dhe lënia e vaxhibit - obligimit, pa e mohuar obligueshmërinë e tij dhe pa e përbuzur atë, kryerësin e ekspozon dënimit të ahiretit, por kjo nuk e nxjerr nga feja, e as nuk është arsye e banimit të përhershëm në zjarr. Ndërsa ajo që përmendet në hadithin se “laviri gjatë kryerjes së aktit amoral nuk është besimtar”, ka domethënien se gjatë kohës së këtij akti atij nuk i bie ndër mend se All-llahu i Madhërishëm e sheh, e sikur kjo t’i binte ndër mend, do ta ndalonte prej zinasë, prej turpit nga All-llahu i Madhërishëm. Sikur ndonjë i çoroditur të bëhej gati për të bërë zina, por kupton se babai e shikon, a mund ta kryejë atë që e ka pasur për qëllim, apo turpi nga babai do ta ndalonte prej kësaj vepre? Pra, si nuk do ta pengonte turpi nga All-llahu i Madhërishëm po ta kishte ndër mend dhe të ishte i vetëdijshëm që Ai e sheh?

REZULTATET DHE FRYTET E IMANIT

Frytet e imanit janë vepra të zemrës, që Resulullahu [sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem] i ka rezymuar në hadithin sahih, me fjali të shkurtër e gjithëpërfshirëse, e cila konsiderohet shembëlltyrë e të folurit konciz e të thukët dhe dëshmi e retorikës pejgamberike, me të cilën as për së afërmi nuk mund të krahasohet retorika njerëzore, e këto janë fjalët e tij me të cilat definon ihsanin - bamirësinë: “Ta adhurosh All-llahun sikur Ta shohësh, sepse nëse ti nuk e sheh, Ai ty të sheh.”

[INDRITI]

I pari nga frytet e imanit është dhikri - të përmendurit e All-llahut të Madhërishëm. Kam lexuar mbi një njeri të devotshëm, se fillimi i rrugës së tij ka qenë biseda me dajën i cili ka qenë shumë i devotshëm dhe të cilin vazhdimisht e ka përcjellur. E ka pyetur: “O daja im, çka të punoj që të bëhem sikur ti”? Daja iu përgjigj: “Thuaj për çdo ditë nga tri herë ‘All-llahu më shikon, All-llahu më përcjellë”. E ka thënë tërë javën. Pastaj e urdhëroi që këtë ta thotë tri herë pas çdo namazi. E la që këtë ta bëjë shtatë ditë, e pastaj e këshilloi që këtë ta thotë me zemër në vend të shqiptimit me gjuhë. Kështu iu bë shprehi që vazhdimisht të bëjë dhikër dhe të vetëkontrollohet. All-llahu i Madhërishëm nuk i ka kushtuar asgjëje kujdes më të madh në Kur’an se sa dhikrit. Askend nuk e ka lavdëruar ashtu siç i ka lavdëruar ata të cilët bëjnë dhikër. Dhikri në gjuhën arabe, në të cilën është shpallur Kur’ani, është dy llojesh: dhikri me zemër dhe dhikri me gjuhë. Që të dy këto lloje përmenden në Kur’an. Në dhikrin me zemër tregohet me fjalët e All-llahut të Madhërishëm: “... unë e harrova peshkun dhe përveç shejtanit nuk më bëri kush ta harrojë që të përkujtojë ty atë ...” (El-Kehf: 63), d.m.th. që të më kujtohet dhe të më bie ndër mend.
Në këtë lloj të dhikrit tregohet, poashtu, me fjalët e All-llahut të Madhërishëm:
“Përkujtoj të mirat e Mia ndaj teje dhe ndaj nënës sate.” (Maide: 110)
“O besimtar, përkujtone të mirën e All-llahut ndaj jush.” (Maide: 11)
Në dhikrin me gjuhë na tregojnë fjalët e të Lartësuarit:
“Përkujto në Libër Ibrahimin...” (Merjem: 42)
”E, përmendju në këtë libër.” (Merjem: 16)
“Më përmend te zotëriu yt...” (Jusuf: 42)
“Dhe përmendni emrin e All-llahut gjatë kësaj...” (El-Maide: 4)
Pra, nëse dëshiron të sendërtohet te ti cilësia e atij që e përkujton All-llahun e Madhërishëm, kujtoje me zemrën tënde në vetmi, në shoqëri, në treg, në rrugë. Le të bie ndër mend në çdo kohë dhe në çdo situatë se All-llahu i Madhërishëm të sheh, prandaj puno vetëm atë me të cilën Ai është i kënaqur. Nëse e kryen vaxhibin, përkujtoje se e kryen duke iu nënshtruar urdhrit te Tij, e nëse largohesh nga ajo që është ndaluar, përkujtoje se e braktis atë duke e dëgjuar fjalën e Tij. Nëse e vepron të lejuarën, syno atë në çka do ta fitosh sevabin. Nëse të ofrohen dy rrugë, zgjedhe atë e cila do të ofrojë në Xhennet e do të të largojë nga zjarri. E nëse harron dhe gabon, e pastaj të bie ndër mend, pendohu dhe kërko falje:
“Ata të cilët All-llahut i frikësohen, posa iluzioni i shejtanit t’i ngacmon, All-llahun e përkujtojnë dhe menjëherë vijnë në veti.” (El -‘Araf: 201)
Kujtoje dhe përmende All-llahun e Madhërishëm me gjuhë, sepse me të vërtetë dhikri më i vflefshëm është dhikri me gjuhë krahas prezencës së zemrës, sepse nëse mungon të menduarit, nuk e kupton atë që e shqipton gjuha, atëherë dhikri i tillë është të folurit pa domethënie e kuptim, i ngjashëm me dhikrin e shitësit të kuleçëve në Siri i cili bërtet “All-llahu Kerim” duke mos pasur për qëllim dhikrin e All-llahut të Madhërishëm por shitjen e kuleçve, apo si dhikri i shitësit të sallatës i cili thërret: “All-llahu është i amshueshëm”. Në disa raste dhikri mund të jetë mëkat, sikur p.sh. kur të përmendet All-llahu i Madhërishëm gjatë pirjes së alkoolit apo në këngët e shfrenuara, e nëse me të synohet të bëhet shaka, atëherë përmendja e tillë është kufër - mosbesim. Dhikri më i vlefshëm është leximi i Kur’anit, përveç në situatat e caktuara kur Ligjdhënësi ka caktuar dhikër të posaçëm, siç është për shembull rasti në ruku dhe sexhde, dhe dhikri i cili transmetohet nga Resulullahu [sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem]. Ndërsa sa i përket asaj që sot quhet seancë e dhikrit, te dijetarët tanë ka qenë e njohur si vallëzim, jo vetëm për shkak të qëndrimeve, përkuljeve dhe ngritjeve me lëvizje ritmike dhe melodi të njohura. Krahas këtyre, në ato seanca të dhikrit nuk shqiptohet la ilahe il-lall-llah, por diçka si “ah” dhe “eh”. Në librin Hashijetu ibn Abidin, i cili llogaritet një nga veprat më të rëndësishme të medh’hebit hanefi, shkruan se kjo vepër është haram, përveç nëse këtë e vepron në gjendje të mposhtur apo të pandieshme, pa qëllim. E kush e konsideron atë të lejuar, mundemi madje ta gjykojmë për daljen e tij nga feja.

[INDRITI]

Besimtari gjithnjë duhet të jetë ndërmjet frikës nga dënimi i All-llahut të Madhërishëm dhe shpresës në faljen e Tij. I kujtohet se All-llahu i Madhërishëm shpejt llogarit dhe se ashpër dënon, prandaj e kaplon frika. E më pas i kujtohet se Ai shumë falë dhe se është më i Mëshirshmi Mëshirues, pra e kaplon shpresa. Nëse zemrën e tij e mbush vetëm frika, atëherë vetëm se e ka humbur shpresën në mëshirën e All-llahut të Madhërishëm: “Vetëm pabesimtarët e humbin shpresën në mëshirën e All-llahut.” (Jusuf: 87)
E nëse në zemrën e tij është vetëm shpresa, atëherë nuk i frikësohet dënimit të All-llahut të Madhërishëm: “Dënimit të All-llahut nuk i frikësohet vetëm populli të cilit shkatërrimi i është afër.” (El-A'raf: 99)
Tashmë kemi thënë se Krijuesi nuk i përngjet krijesave. Frika nga Ai nuk është sikurse frika nga krijesat e Tij. I frikësohesh luanit i cili vie kah ti duke i treguar dhëmbët e vet dhe duke e mbushur atmosferën me erë të keqe, ndërsa ti je i vetmuar dhe pa armë. Mirëpo frika nga All-llahu i Madhërishëm nuk është si frika nga luani, sepse rreziku nga luani, po të tentonte të sulmojë, është e mundshme të evitohet. Ndërsa All-llahu i Madhërishëm është Zot i luanit dhe Krijues i tij, caktimin e të Cilit, nëse e sjell, nuk është e mundur ta pengojmë.
I frikësohesh vërshimit shkatërrues të lumit, në shtratin e të cilit gjendesh, dhe i cili të afrohet e nuk ke mundësi ta parandalosh. Por kjo frikë nuk është sikur frika nga All-llahu i Madhërishëm i Cili e ka dërguar vërshimën, e ndalë kur të dojë, bën që të shterret dhe e kthen kur të dëshiron Ai.
I frikësohesh sëmundjeve dhe fatkeqësive, humbjes së shokëve dhe pasurisë, por kjo nuk është sikur frika nga All-llahu i Madhërishëm, në duart e të Cilit është çdo gjë. Nëse Ai don, të sprovon me të, e nëse nuk don, të shëron me të. Nuk ka asgjë që do të shëronte nga ajo me të cilën All-llahu i Madhërishëm të ka sprovuar. Besimtari duhet të jetë ndërmjet frikës dhe shpresës. Kur të qëndron në namaz e thotë: “Er-Rahmani-r-Rahim” (Mëshiruesit, Mëshirëbërësit) - e kaplon ndjenja e shpresës, kurse kur të thotë: “Maliki jevmi-din” (Sundimtarit të Ditës së Gjykimit) - ndien frikë. Te shumica e muslimanëve sot dominon shpresa mbi frikën, dhe shpresa e faljes mbi frikën nga dënimi. Edhe pse muslimani i cili vetëm kryen vaxhibet (obligimet) dhe largohet prej harameve (ndalesave) u përket të devotshmëve, megjithatë ai humbë gradat dhe pozitat e larta në Xhennet. Ai është sikur nxënësi i cili merrë notën më të ulët kaluese. Nuk ngel, por nuk fiton mirënjohje dhe shpërblim.

[INDRITI]

All-llahu i Madhërishëm thotë: “Nëse në All-llahun besoni, në Të mbështetuni.” (Junus: 84) ; “Vërtetë All-llahu i do ata të cilët në Të mbështeten.” (Ali Imran: 159)
Ç’është mbështetja në All-llahun e Madhërishëm? Çfarë është kuptimi dhe domethënia e saj? Më parë është thënë se All-llahu i Madhërishëm ka bërë mes gjërave që krijoi të dobishmën dhe të dëmshmën, siç i ka bërë disa ligje kozmike shkaktare të dobisë, e disa shkaktare të dëmit. A do të thotë, atëherë, se mbështetja në All-llahun e Madhërishëm ka kuptimin e lënies dhe mospërdorimit të mjeteve dhe shkaqeve të dobisë dhe dëmit?
Në mesin e sufive ka pasur të tillë që kanë konsideruar se mbështetja në All-llahun e Madhërishëm nënkupton mosveprimin e shkaqeve dhe mospërdorimin e mjeteve. Nuk punon në mbledhjen e furnizimit, pret që ai t’i vie pa punë, e len të sëmurin pa mjekim dhe shpreson që të shërohet pa ilaçe, shkon në shkretëtirë pa ushqim dhe shpreson që ai t’i vie vet, nuk kërkon dituri dhe beson se dituria do t’i vie pa kërkimin e saj. Kjo është në kundërshtim me Sheriatin. Sheriati thotë:
“E, kur të kryhet namazi, atëherë shpërndahuni në tokë dhe kërkoni begatitë e All-llahut.” (El-Xhumu’a: 10) ; “O robër të Zotit, mjekohuni”, “Kërkone furnizimin”, “Kërkimi i diturisë është obligim”. Pra, kush e lë kërkimin e diturisë dhe pohon se ajo vet do t’i vie, ai i kundërvihet Sheriatit dhe natyrës. Ka edhe të tillë që jetojnë vetëm me materie, për materien dhe konsiderojnë se shkaqet prodhojnë rezultate, se ilaçi vetvetiu shëron, se vetëm mundi është ai i cili shpie gjer te suksesi.
Kjo i kundërvihet realitetit, sepse ndodh që ekzistimi i shkaqeve dhe mjeteve të jetë pa rezultate. Ndodh mjekimi, por mungon shërimi. Ndodh që në spital të jenë dy të sëmurë në të njëjtën dhomë, me të njëjtën sëmundje, mjeku është i njëjtë, ilaçi poashtu, e njëri vdes, kurse tjetri shërohet. Apo, bujku e punon tokën me mjete më moderne, hedhë në të farën më të mirë, përdorë plehun më të mirë, por merr dimër i ashpër apo vapë e madhe, apo thatësi, apo vërshim shkatërrues dhe i tërë mundi mund t’i shkojë huq. Shkaqet dhe mjetet nuk shkaktojnë domosdo rezultatin. E as mospërfillja e tyre nuk është e lejuar. Arsyeja thërret, ndërsa Sheriati urdhëron, që njeriu t’a përdorë mjetin, e pastaj të lutet dhe të kërkojë nga All-llahu i Madhërishëm realizimin e rezultatit. “Së pari lidhe deven, e pastaj mbështetju All-llahut të Madhërishëm që ta ruaj’.” Mësoj të gjitha mësimet, e pastaj mbështetu në All-llahun e Madhërishëm dhe kërko prej Tij sukses në provim. Kjo është mbështetja dhe shpresa e vërtetë në All-llahun e Madhërishëm, e nuk është në lënien pas dore të mjeteve, shkaqeve dhe në mospërfilljen e ligjeve të All-llahut të Madhërishëm në botë, e as në të harruarit se All-llahu i Madhërishëm është Ai i Cili sjell dobi dhe dëm, dhe sidomos jo në kërkimin e dobisë nga dikush tjetër. Mjetet dhe shkaqet janë të nevojshme, përdorimi i tyre është nënshtrim urdhrit të Sheriatit dhe pasim i ligjeve të All-llahut të Madhërishëm në botë. Por vetëm mjetet nuk janë të mjaftueshme, sepse rezultatet janë në dorë të All-llahut të Madhërishëm Njëmend mbështetet në All-llahun e Madhërishëm ai i cili investon tërë mundin në realizimin e të dëshiruarës, i përdor të gjitha mjetet dhe beson se ai që mundëson arritjen gjer te caku është vetëm All-llahu i Madhërishëm. Prandaj shpreson në Të dhe kërkon nga Ai atë që dëshiron.

[INDRITI]

Pas kësaj ai duhet të jetë i kënaqur me All-llahun e Madhërishëm, pa marrë parasysh se çka i ka dhënë apo i ka refuzuar, e kjo arrihet me cilësinë e falënderimit: “…E kush falënderon, ai falënderon për të mirën e vet…” (En-Neml: 40) ; “All-llahu do t’i shpërblen falënderuesit.” (Ali Imran: 144)
Falënderimi është një nga frytet e imanit. Nëse ndonjëri nga robtë e All-llahut të Madhërishëm të bën mirë, e nuk i falënderohesh, je i pakujdesshëm dhe bën mëkat ndaj tij, edhe pse ai është vetëm ndërmjetësues, kurse bamirës i vërtetë është All-llahu i Madhërishëm, i Cili të ka dhuruar dëgjim, shikim, shëndet, siguri, të ka nënshtruar krejt ç’ka në Tokë, të ka dhënë begati të cilat nuk mund t’i numërosh! Njeriu e njeh vlerën e begatisë kur ta humb atë. Nëse ndonjëherë i nevojiten paratë, e nuk ka, atëherë e njeh begatinë e pasurisë, e kur pasurohet, e harron këtë (mirësi). Nëse i dhemb dhëmbi, më të madhën begati e sheh në pushimin e dhembjes, e kur i pushon dhembja, harron në të. Nëse ndërpritet rryma dhe shtëpinë e përfshin errësira, e njeh begatinë e dritës, e kur të vie rryma, nuk mendon më mbi vlerën e saj. E kur nuk je në gjendje t’i numërosh begatitë e All-llahut të Madhërishëm ndaj teje, a nuk do të jesh falënderues për to? All-llahut të Madhërishëm mund t’i falënderohesh me gjuhë, duke i shprehur mirënjohje: “Elhamdulil-lah” (Falënderimi i qoftë All-llahut të Madhërishëm), “Rabii leke-l-hamd” (Zoti im, Ty të takon falënderimi). E mund Ta falënderosh me veprimin tënd, ashtu që një pjesë të këtyre begative ta përcjellësh edhe tek ata të cilëve iu mungojnë ato.
Falënderimi i të pasurit është që t’u shpërndajë të varfërve, falënderimi i të fuqishmit është ta ndihmojë të dobëtin, falënderimi i udhëheqësit është ta vendosë drejtësinë. E, po qe se je i pasur dhe në sofrën tënde ke pesë lloj ushqimesh, kurse fqiu yt është i uritur, dhe nuk i jep asgjë, ti nuk je nga ata të cilët janë falënderues, edhe në qoftë se një mijë herë thua me gjuhë: “Falënderimi i takon All-llahut të Madhërishëm.” All-llahut të Madhërishëm mund t’i falënderohesh edhe me zemër, ashtu që je i kënaqur me Të dhe me atë që të ka dhënë. Nuk zemërohesh dhe nuk e pakëson begatinë që e posedon, askujt nuk i ke zilinë në atë që All-llahu i Madhërishëm i ka dhënë. E kush e bashkon falënderimin me zemër, sepse është i kënaqur me All-llahun e Madhërishëm, dhe falënderon me vepër, duke i ndarë tepricën e begatisë atyre që s’kanë dhe duke e falënderuar Atë me gjuhë, që sa më tepër të thotë “El hamdu lil-lah”, ai me të vërtetë është nga ata të cilët janë falënderues.

[INDRITI]

Muslimani gjendet në mes dy begative: nëse e godet ndonjë e mirë dhe falënderon, për këtë ka shpërblim, e nëse e godet fatkeqësia dhe bën sabër, për këtë ka shpërblim. Vetëm se shpërblimi i të varfërit durimtar është i njëjtë apo edhe më i madh nga shpërblimi i të pasurit falënderues. “ …E ne do t’u japim atyre që ishin të durueshëm shpërblimin më të mirë të asaj që vepruan.” (En-Nahl: 96)
Kjo jetë e dunjasë nuk është vend i lumturisë së pakufishme, e as nuk është pa gjëra të pakëndshme, siç janë humbja e shëndetit, pasurisë, të dashurve, tradhtisë së shokut, apo humbjes së sigurisë. Kjo është natyra e saj e cila nuk ndryshon.
All-llahu i Madhërishëm thotë: “Ne do t’ju sprovojmë me ndonjë frikë, me uri, me ndonjë humbje nga pasuria e nga jeta, e edhe nga frytet, por ti përgëzoi durimtarët.” (El-Bekare: 155)
Sepse ata me kalimin e kohës harrojnë humbjet, ndërsa gjejnë shpërblimin, e të tjerët bartin në vete dhembje e nuk do të gjejnë asgjë. Vështirësitë dhe fatkeqësitë janë të pashmangshme. E ti, ose do t’i shërosh me durim, e të fitosh shpërblimin, ose do të pezmatohesh, e të shqetësohesh për shkak të tyre, ashtu që pezmatimi dhe shqetësimi do ta shtojnë vuajtjen, e nuk do të mbrojnë nga ajo që të ka goditur. Ky është një lloj i durimit - durim në fatkeqësi.
Lloji i dytë i durimit është të përmbajturit nga mëkati dhe veset. Durimi i të riut i cili sheh pjesët e zbuluara të trupit të femrës, epshi i tij anon dhe e dëshiron vesin, por ai e ulë shikimin nga frika nga All-llahu i Madhërishëm. I din rrugët e kënaqësive të ndaluara, por veten e pengon që të shkelë në to, edhe pse diç anon kah ato. Durimi i nëpunësit të cilit i ofrohet mitoja e cila është e barabartë me pagën e tij gjashtëmujore, por e refuzon këtë, edhe pse i nevojiten të hollat. Durimi i nxënësit në provim kur është në gjendje që ta vjedhë përgjigjen nga libri, por këtë nuk e bën, edhe pse nga kjo i varet suksesi. Veset janë të ëmbla, dhe kush përmbahet nga ato, duke pasur mundësi që t’i bëjë, ai është prej durimtarëve.
Lloji i tretë i durimit është të qëndruarit në devotshmëri dhe vepra të mira, ngritja herët për namaz të sabahut dhe braktisja e kënaqësisë së gjumit dhe shtratit të ngrohtë në mëngjesin e ftohtë, durimi i urisë dhe etjes gjatë muajit të Ramazanit në verën përcëlluese, të detyruarit e shpirtit që e do pasurinë në dhënien e zekatit dhe sadakasë, të qëndruarit në praktikimin e Islamit në këtë kohë të prishur në të cilën feja është kthyer si e huaj dhe e pazakonshme, ashtu si edhe ka filluar, në të cilën kohë ai i cili i përmbahet Islamit është sikur ai që mban prush në dorë, kohë në të cilën besimtari i është ekspozuar talljes së njerëzve të pagdhendur, padrejtësive dhe ofendimve të pushtetmbajtësve, zvogëlimit të pagës, dëbimit nga shtëpitë. Kush e duron këtë, në emër të All-llahut të Madhërishëm, duke shpresuar shpërblimin e Tij, ai është prej atyre “…të cilët të durueshëm dhe në Zotin e tyre mbështeten... Ata do të fitojnë shpërblimin e dyfishtë për shkak se ishin të durueshëm... Këtë mund ta arrijnë vetëm të durueshmit, këtë mund ta arrijnë shumë të lumturit.”

[INDRITI]

RIGOROZITETI DHE DHEMBSHURIA

Një nga manifesimet dhe dëshmitë e imanit është që dashuria dhe urrejtja të bëhen në emër të All-llahut të Madhërishëm. E dojmë të nënshtruarin dhe të devotshmin, e madje edhe nëse prej tij nuk kemi asnjë dobi personale, e urrejmë të prishurin dhe mizorin, edhe nëse prej tij nuk kemi ndonjë dëm personal. Aq më shumë, e urrejmë dhe e braktisim madje edhe nëse kemi dobi prej tij, apo na lidhin lidhjet më të forta me të. Kjo për shkak se vëllazërimi në lidhje të besimit është më i fortë te besimtari se sa vëllazërimi në lidhje të gjakut, ndërsa lidhja ideologjike është më e fortë nga ajo e origjinës. All-llahu i Madhërishëm i thotë Nuhit [alejhis-selam] se djali i tij është kafir dhe nuk bën pjesë në familjen e tij, ngase vepra e tij nuk është e mirë. E ka refuzuar ekzistimin e dashurisë ndërmjet besimtarëve dhe jo të nënshtruarve të cilët luftojnë kundër fesë, pa marrë parasysh se sa janë të forta lidhjet tjera ndërmjet dy grupeve.
I Lartësuari thotë:
“Nuk gjenë popull që e beson All-llahun dhe Ditën e Gjykimit e ta dojë atë që e kundërshton All-llahun dhe të Dërguarin e Tij.” (El-Muxhadele: 22)
Nuk i detyron me dhunë që ta pranojnë Islamin, por ndalon që të bëhen pengesë në rrugën e tij dhe që të luftojnë kundër thirrjes së tij. E nëse binden në vërtetësinë e thirrjes sonë dhe hynë në fenë tonë, bëhen sikur ne. E nëse ndaj thirrjes sonë sillen në mënyrë të qetë, edhe ne qetë do të sillemi ndaj tyre dhe do t’i mbrojmë të drejtat e tyre, madje edhe nëse qëndrojnë në fenë e tyre. Besimtari dashuron dhe urren për shkak të fesë. Kur dashuron, shquhet me fisnikërinë e shpirtit, natyrën e butë, me aromën e zemërgjerësisë dhe sakrificës. Është i përulur me vëllaun e vet dhe nuk e konsideron këtë me nënçmim. E kur urren, te ai paraqitet zemërimi në emër të All-llahut të Madhërishëm, rreptësia në mbrojtjen e fesë dhe guximi në luftë kundër armikut. Ai ndërlidh në vete dhembshurinë dhe rreptësinë, butësinë dhe ashpërsinë. Dhembushurinë dhe butësinë ndaj vëllezërve të vet, ndërsa rreptësinë dhe ashpërsinë ndaj armiqëve të Islamit dhe ndihmësve të shejtanit.
“Muhammedi është i dërguar i All-llahut, e ata që janë me të (as’habët) janë të ashpër kundër jobesimtarëve, ndërsa të mëshirshëm ndërmjet vete.” (El-Fet’h: 29)
“Ndaj besimtarëve të përulur, e ndaj pabesimtarëve krenarë, dhe qortimit të askujt nuk do t’i frikohen.” (El-Maide: 54)
Kështu ka qenë gjendja e besimtarëve kur kanë qenë muxhahid - luftëtarë, e pasi që e lanë xhihadin dhe shkelën dipozitat e Sheriatit, rreptësinë që e patën (kundër armikut) e drejtuan kundër vetes, e u bënë të butë ndaj bashkëpunëtorëve të shejtanit, kështu që All-llahu i Madhërishëm, për shkak të mëkateve tona, na ngarkoi në qafët tona atë i cili nuk i frikohet Atij, e i cili nuk është i mëshirshëm ndaj nesh, ashtu që ka përvetësuar tokat tona dhe na u bë gjykatës.

PENDIMI DHE KËRKIMI I FALJES

All-llahu i Madhërishëm e ka krijuar njeriun dhe ka mbjellë në të dashuri ndaj dunjasë, shpresa të vazhdueshme, dëshirën për mbledhjen e pasurisë, pasionin ndaj gjinisë tjetër, zemërimin, prirjen për të dënuar dhe për t’u hakmarrur. E caktoi shejtanin që t’ia paraqesë të bukura veprat e shëmtuara e të ndyera, ia bën të ëmbla mëkatet, dhe i dha (njeriut) shpirtin i cili vazhdimisht e nxit në të keqe, duke pretenduar haramet dhe duke e ndihmuar në këtë shejtanin. Rezultat i gjithë kësaj është se njeriu bën mëkate. Si duhet të veprojë për t’i shpëtuar dënimit për mëkatet e bëra? All-llahu i Madhërishëm, nga mëshira e Vet ndaj tij, ia ka hapur dyert e pendimit. Mund ta shlyesh nga fleta (faqja) jote çdo mëkat të cilin e ke bërë, sikur fare të mos ishte. E në vend të veprës së keqe ndoshta do të shënohet vepër e mirë. Sikurse libri i tregtarit, në të cilin është e shënuar se i ke borxh njëqind dinarë, e ai jo vetëm që me kënaqësi dëshiron që ta falë dhe shlyejë borxhin, por madje borxhin nga fleta jote ndaj tij e bartë në fletën e vet të borxhit ndaj teje. I Lartësuari thotë: “Por atyre të cilët pendohen dhe bëjnë vepra të mira, të tillëve All-llahu të këqijat ua shndërron në të mira, e All-llahu është Mëshirues, ndaj Ai falë shumë.” (El-Furkan: 70)
Dyert e pendimit janë të hapura gjithnjë derisa njeriu është i gjallë. Nëse pendohet me pendim të sinqertë, do t’i jetë i pranuar pendimi. Dyert e pendimit mbyllen në çastin e vdekjes, në momentin kur shpirti vie në fyt, në atë moment kur njeriu ballafaqohet me të vërtetën dhe sheh me sy atë mbi të cilën Pejgamberi [sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem] e ka lajmëruar. Atëherë tevbeja, pendimi i tij, është sikur vjelja e të vjelurës. Sepse tevbeja është vullnetarisht kthim spontan All-llahut të Madhërishëm, e kur të jetë i kthyer me dhunë, nuk i bën dobi dëshmia, pasi ta ketë humbur të drejtën për zgjedhje. All-llahu i Madhërishëm thotë:
“Pendimi i pranueshëm tek All-llahu është vetëm ai i atyre që e bëjnë të keqen me mosdije, e pastaj shpejt pendohen; të tillëve All-llahu ua pranon pendimin, se All-llahu është më i Dijshmi, më i Urti. Nuk është pendimi (i pranueshëm) i atyre që vazhdimisht bëjnë punë të këqija, dhe vetëm atëherë kur t’i vjen vdekja ndonjërit prej tyre, thotë: “Unë me të vërtetë tani pendohem!”, e as i atyre që vdesin duke qenë jobesimtarë.” (En-Nisa: 17-18)
Kushti i parë i tevbes është ndërpreja e veprimit të mëkatit dhe vendimi i thellë se më nuk do t’i kthehet atij. Sikur të shkoje rrugës, dhe një njeri nga dritarja e shtëpisë e hedh mbi ty ujin e ndyer, dhe pasi që t’i i bërtet ai fillon të të kërkojë falje, por ende vazhdon të derdhë ujin mbi ty, apo e ndërpren derdhjen por të kërcënohet se të njëjtën gjë do ta bëjë edhe nesër, a do ta pranoje kërkimin e faljes së tillë nga ai person?
Tevbeja ka shpirtin dhe trupin. Shpirti i saj është ndjenja e neverisë së mëkatit, ndërsa trupi është ndërprerja e bërjes së mëkatit. Sikur dikush të shkonte rrugës dhe të shihte tabelën e cila i tregon se është në rrugë të gabuar, ai ndien se ka gabuar, dhe mu kjo ndjenjë është baza. Sepse, po të mos ishte ndjenja e gabimit, nuk do të ishte udhëzimi kah caku i drejtë. Por sikur ai të kënaqej vetëm me atë njohje se është në rrugë të gabuar, e nuk vepron në pajtim me atë që kërkon ajo, por vazhdon të shkojë rrugës së gabuar, atëherë nuk do t’i bënte aspak dobi njohja se ajo është rrugë dhe drejtim i gabuar. Aq më tepër, për këtë do të kishte mëkat dhe dënim edhe më të madh. Sepse, ai i cili devijon, e nuk din, ka ndonjë arsyetim, por ai i cili e njeh rrugën dhe ndërron drejtimin nga ai qëllimthi, ai nuk ka kurrfarë arsyetimi.
Kushti i dytë është që të bëjë bamirësi në vend të së dëmshmes dhe ta përmirësojë të keqen, d.m.th. ta shndërrojë tevben në ndryshim të veprës dhe përmirësim të sjelljes.
“…Zoti juaj ia ngjeshi vetes mëshirën. Kush bën prej jush ndonjë të keqe pa dije, e mandej pas asaj (të keqe) pendohet dhe përmirësohet, s’ka dyshim se All-llahu është që falë shumë dhe është Mëshirues.” (El-En’am: 54)
“E kush pendohet pas punës së keqe (vjedhjes) dhe përmirësohet, s’ka dyshim, All-llahu ia pranon atij pendimin.” (El-Maide: 39)
“Përveç atyre që pas asaj u penduan dhe u përmirësuan...” (Ali Imran: 89)
“Përveç atyre që pendohen, që përmirësohen dhe që u shpjegojnë njerëzve (të vërtetën), të tillëve ua pranoj pendimin, se Unë pranoj shumë pendimin, jam Mëshirues.” (El-Bekare: 160)
Me përmirësim konsiderohet që braktisja jote e mëkatit të jetë e njëmendtë dhe sinqerisht të vendosësh se më nuk do t’i kthehesh atij. Edhe nëse ke sjellë vendim të sinqertë, e pastaj të ka mposhtur epshi, apo rrethanat të kanë shtyer që t’i kthehesh mëkatit, dhe përsëri pendohesh, tevbeja jote është e pranuar, madje edhe nëse e përsëritë mëkatin dhe tevben disa herë. Por nëse në vendimin tënd në fillim është përzier lëkundshmëria, e i ke thënë vetes: “Nëse dëshira ime bëhet e papërmbajtur do t’i kthehem, e pastaj të pendohem”, atëherë tevbeja jote nuk është e sinqertë, e as e pranuar. Kjo është sa i përket pendimit për mëkatet ndaj All-llahut të Madhërishëm. Mjafton që ta braktisish mëkatin duke u penduar për veprimin e tij, dhe sinqerisht të vendosësh që nuk do ta përsëritësh më.
Ndërsa sa i përket të drejtave të njeriut, nëse ndokujt i ke bërë padrejtësi, apo ke marrë pasurinë e tij, ke shqetësuar trupin apo ke ngacmuar nderin e tij, apo ke dëshmuar rrejshëm kundër tij, e ke përgojuar apo tradhëtuar, apo ke përhapur për të mendim të keq, është e domosdoshme që në këto dhe raste të ngjashme t’ia kthesh të drejtën e tij, e që ai ose të falë, apo All-llahu i Madhërishëm ty të mëshirojë e të dëmtuarin Ai ta kënaqë në vend teje. Në të kundërtën, tevbeja jote nuk do të pranohet, ndërsa i dëmtuari në Ditën e Gjykimit do të merr nga veprat tua të mira, apo në ty do të ngarkojë pjesën e veprave të veta të këqija.
Dyert e tevbes janë të hapura, pa marrë parasysh se sa janë të shumta mëkatet. Askush të mos dëshprohet e ta humbë shpresën në faljen e All-llahut të Madhërishëm, sepse humbja e shpresës në mëshirën e Tij është më keq se vet mëkati:
“Thuaj: ‘O robërit e Mi, të cilët e keni ngarkuar veten tuaj me shumë mëkate, mos e humbni shpresën në mëshirën e All-llahut, se vërtetë All-llahu i falë të gjitha mëkatet..." (Ez-Zumer, 53).
Pra, tevbeja është të braktisurit e mëkatit dhe të kthyerit veprës së mirë, ndërsa istigfari është kërkim i faljes nga All-llahu i Madhërishëm. Sheriati urdhëron dhe nxitë në të:
“Ai nga toka ju krijoi dhe ju të jetoni në të! Prandaj Atë luteni që t’iu falë, dhe Atij pendohuni.” (Hud: 61)
Ngjashëm me këtë ka thënë çdo pejgamber, duke këshilluar popullin e vet dhe duke udhëzuar në rrugën e faljes së All-llahut të Madhërishëm dhe shpëtimit nga dënimi i Tij.
Prej mëkatarëve ka kategori të ndryshme. Sa i përket atyre të cilët kanë vdekur si pabesimtarë, ata nuk kanë kurrfarë shpresë në falje:
“Vërtet All-llahu nuk falë t’i përshkruhet shok.”
Poleteistët në esencë janë pabesimtarë më të mëdhenj se idhtarët e Librit, por sipas gjykimit të këtij ajeti të gjithë janë të njëjtë. Prandaj për atë që ka vdekur si pabesimtarë nuk thuhet: “Zoti e mëshiroftë”, e as: “Zoti ia faltë”.
Ndërsa sa i përket mëkatarëve muslimanë të cilët kanë vdekur pa tevbe - pendim, fati i tyre është në duart e All-llahut të Madhërishëm, nëse Ai dëshiron do t’ua falë: “E falë atë që është më pak se kjo (shirku) kujt të dëshiron.” E nëse dëshiron do t’i dënojë me zjarr, por nuk do të mbesin përgjithmonë në të. Askush mos ta merr si të lehtë dënimin me zjarr dhe le të mos e përbuzë. Sepse zjarrin e dunjasë, i cili është begati, askush nuk mund ta durojë disa minuta, atëherë, pra, si po ia eksponojmë veten zjarrit të Xhehennemit për periudha të gjata kohore?
E sa i përket të penduarit, All-llahu i Madhërishëm me mirësinë dhe fisnikërinë e Tij do t’ia falë. Kjo është për atë i cili pendohet pas mëkatit. Ndërsa ai i cili pendohet, këndellet dhe vie në vete para plotësimit të mëkatit, përkundër dëshirës së madhe dhe animit kah ai, duke iu frikësuar Zotit të vet, ka shpërblimin më të madh. Sikurse ai të cilin shejtani e mashtron dhe e nxit në zina (amoralitet), dhe kur të gjitha kushtet për këtë plotësohen dhe vendos që ta bëjë atë për një moment e përkujton All-llahun e Madhërishëm dhe heq dorë nga zinaja, kurse epshi e tërheq kah zinaja. Kush është ai i cili është i aftë për kthesë të këtillë, përveç nëse All-llahu i Madhërishëm i dhuron forcë nga Ai? Askush le të mos e provojë këtë sprovë. Do t’i ngjante atij i cili merr bakterien e sëmundjes së rrezikshme, nëse shpëton fiton imunitet i cili e bën më të fortë se ai të cilit sëmundja nuk i është afruar. Por mundësia e fitimit të imunitetit është 1%, ndërsa mundësia e pësimit 99%. Kështu është sa i përket sëmundjes së trupit. Ndërsa sa i përket frenimit nga mëkati, ai nuk e bën imun ndaj kthimit në të (mëkat). Pra, kush e dëshiron shpëtimin nga e keqja, le të largohet nga ajo, le t’i presë-shkëpusë shkaktarët e tij, le t’ia bllokojë rrugën e cila shpie tek ai dhe le t’i braktis ata të cilët e nxisin dhe e thërrasin në mëkat. Sepse shoku tërheq shokun me veti, njeriu shkon drejtimit të shokut të vet. Që moti kanë thënë: “Më thuaj me kënd shoqërohesh, do të të tregoj çfarë je”. Le ta kuptojë këtë rinia dhe le të kërkojë nga All-llahu i Madhërishëm ndihmë dhe udhëzim.