Kujtime te doktor Fejzi Hoxhes..

[Brari]

shekulli



......



Si e përshkruan Nako Spiron profesor Fejzi Hoxha


B.Budini

Fejziu e kishte njohur Nako Spiron vetëm kur ai kishte filluar të bënte hapa të shpejta në karrierën politike, e cila kishte tërhequr vëmendjen e të gjithëve. Nako Spiro në 1942 ishte anëtar i Komitetit Qendror dhe sekretar politik i KQPKSH ndërsa në vitin 1943 ishte anëtar i Byrosë Politike. Gjatë vitit 1946-1947 ai ishte ministër i Ekonomisë dhe kryetar i Komisionit të Planit të Shtetit, post ky shumë i rëndësishëm për shtetin dhe një besim i madh që i jepej një njomështaku. Nako Spiro ishte në rast tepër i veçantë intelektuali. I burrëruar gjithashtu para kohe ai përfaqësonte brezin më të talentuar të Shqipërisë menjëherë pas çlirimit.
Nako Spiro ishte martuar në atë kohë me zonjushën Liri Belishova. Ishte djalë i një tregtari të madh e të njohur në Durrës. Kishte kryer një shkollë tregtare në Greqi. Ishte i edukuar, i kulturuar, i mprehtë, shumë inteligjent, i ekuilibruar. Po ta shihje nga pamja fizike ai të jepte përshtypjen e një djaloshi delikat, me kraharor të ngushtë, me krahë e këmbë të holla. Fytyra e tij ishte e zbehtë, me vetulla çuditërisht të trasha, flokët gështenjë të hedhura drejt, një hundë paksa të ngritur, me buzë të rregullta dhe mjekër që binte në sy. Muskujt e faqeve dukeshin mirë në çdo lëvizje sado delikate, duke treguar se asgjëkundi nuk ndodhej ndonjë shtresë dhjami për të rrumbullakosur pamjet e shprehura.
Nako Spiro kishte një zë të hollë që jepte efektin e një force dhe energjie të jashtëzakonshme. Elokuent me logjikë të fortë dhe rezistent në punë. Kështu e përshkruan në kujtimet e veta Nako Spiron doktor Fejziu. Gjatë viteve 1945-1946 Nako Spiro u lidh shumë me Enver Hoxhën. Doktor Fejziu në atë kohë mjekonte nënën dhe babain e Enverit, Gjylon dhe Halilin. I kishte nga anët e tij. Pleqtë merreshin vesh mjaft mirë me të. Në këto hyrje e dalje, doktori merrte vesh bashkëpunimin që kishte Enveri me Nakon. Ata punonin deri në orët e vona, fjalë këto që dilnin nga pleqtë, megjithëse ishin urdhëruar të mos tregonin. Një gjë ishte shumë e qartë, ata ishin miq të mirë.
Sipas kujtimeve të profesor Hoxhës, Nako Spiro u godit si një intelektual që kishte ditur t’u kundërvihej jugosllavëve për çështjen ekonomike. Kjo situatë mpleksej edhe me aktivitetin e elementëve të tjerë të cilët ishin pro jugosllavëve e kundër çdo elementi që anonte nga Enver Hoxha. Në diskutimet e shumta dhe ndeshjet e ashpra midis grupeve, Nako tregohej trim dhe i vendosur. Mjeku Hoxha ka shënuar në kujtimet e veta edhe biseda të Nako Spiros, gjëra të cilat i kanë bërë më shumë përshtypje. Për një nga mbledhjet e Byrosë Politike, informacioni për të cilën kishte filtruar edhe mureve të ndërtesës konspirative, profesor Hoxha kishte shënuar fjali kuptimplote që kishin të bënin edhe me të ardhmen e marrëdhënieve shqiptaro-jugosllave.
- A janë në dijeni sovjetikët për këto që po ndodhin?- kishte lëshuar bombën e vet Nako Spiro.
- Ç’na duhen këta sovjetikët, ishte përgjigjur menjëherë Koçi Xoxe.



20/11/2004
Kujtimet e Liri Belishovës për vetëvrasjen e Nako Spiros


B.Budini

Ka jetuar më pak se një vit pranë tij, por Liri Belishova, tanimë në një moshë tepër të thyer, është ajo që ka qenë më afër Nako Spiros në ditët para vetëvrasjes. Ajo e ka rrëfyer për “Shekullin” historinë e saj me Nako Spirun dhe rrethanat e vetëvrasjes së njeriut të saj të dashur më 20 nëntor 1947. Ndërsa nuk i ka botuar ende kujtimet e saj për të, Liri Belishova ka treguar megjithatë se si e ka përjetuar vetëvrasjen e të shoqit dhe se cilat janë dyshimet e saj për këtë vetëvrasje.

Rrethanat e vetëvrasjes sipas Liri Belishovës
“Jetuam shumë pak bashkë nga janari i 1946 deri në 20 nëntor të këtij viti, kur ai vrau veten, por ishim njohur shumë më përpara dhe përveçse njerëz të dashur, ishim edhe shokë të mirë. Nako Spiro besonte në fillim se komunistët jugosllavë ishin internacionalistë dhe do ta ndihmonin Shqipërinë që të shëronte plagët e luftës dhe për zhvillimin ekonomik, arsimor e kulturor. Në të vërtetë ata ndoqën ndaj Shqipërisë një politikë shoviniste”, - fillon të tregojë Liri Belishova për Nako Spiron. Herë i demaskuar si tradhtar, herë i lartësuar si hero, pesë herë ia kanë ndërruar vendin e varrit. Por momentet që nuk i shlyhen nga kujtesa janë ato kur mësoi gjëmën për vdekjen tragjike të Nako Spiros.
“Nako Spiro doli hapur bashkimit të Shqipërisë me Jugosllavinë, i bindur se ky do të qe gllabërim prej saj. Ndërsa jugosllavët e kuptuan se Nako Spiro ishte pengesë për të realizuar planet e tyre dhe në qershor të vitit 1947 u dërgua në Tiranë emisari jugosllav, Savo Sllatiç, për të akuzuar palën shqiptare se ishte duke vepruar në dëm të miqësisë dhe bashkëpunimit me Jugosllavinë. Enver Hoxha në fillim mbajti qëndrim të drejtë. Ai ia rrëzoi akuzat Savo Sllatiçit. Por në fillim të nëntorit të 1947 emisari jugosllav u rikthye dhe kësaj here goditi personalisht Nako Spiron si frymëzues i një fronti antijugosllav në Shqipëri dhe si agjent i borgjezisë e imperalizmit. Enver Hoxha kapitulloi para këtyre akuzave, ndërsa Koçi Xoxe ishte direkt projugosllav. Kështu në mbledhjen e Byrosë Politike të 18 nëntorit 1947 e akuzuan Nakon. Me këst nuk ishim ftuar as unë, as Mehmet Shehu, Fadil Paçrami e Bedri Spahiu. Nako kërkoi të shtyhej mbledhja disa ditë, por ata i lanë vetëm 24 orë në dispozicion për t’u përgatitur. Byroja u mblodh edhe një herë dhe akuzat u përsëritën. Ndërkohë Nako shkoi tek Enveri për të folur me të, ai nuk pranoi, u drejtua për tek Gagarinovi (ambasadori sovjetik) dhe as ky nuk pranoi të fliste me të. Atëherë Nako e pa veten pa shpresë, të humbur. Kjo vetëvrasje ishte në fakt një vrasje, sepse ata e vunë në të tilla kondita e për më tepër nën presionin e kohës”, - rrëfen Liri Belishova.

Liri Belishova: Nako më tha se do të vriste veten
Ajo shton se më 18 nëntor Nako ia ka treguar asaj personalisht të gjitha shqetësimet e veta, edhe për mbylljen e dyerve të Enverit e të Gagarinovit. “Biseduam gjatë të shqetësuar dhe një moment ai më tha: nuk më mbetet gjë tjetër vetëm se të vras veten. Unë fillova të qaj dhe ai, si duket vetëm sa për të më ngushëlluar, më tha se bënte shaka”, - kujton Belishova. Mandej tregon se e mori vesh gjëmën nga Fiqirete Shehu. Nako Spiru kishte vrarë veten në orën 8 pa një çerek të mbrëmjes, në datën 20 nëntor, në institucionin e atëhershëm të Komisionit të Planit (sot Ministria e Financave) në praninë e disa njerëzve të tjerë dhe sipas Belishovës ai nuk kishte dashur të bënte një vetëvrasje demonstrative, prandaj kishte stimuluar një aksident. “Por nuk mund të flas me siguri për këtë, pasi nuk më lanë të hyja aty, megjithëse qëndrova prapa derës që nga mëngjesi. Më kanë mbetur edhe disa dyshime në ishte vërtet vrasje apo vetëvrasje. E para që më shtyn të mendoj kështu është se përse nuk më lanë të futesha brenda dhe së dyti pse nuk pati kurrë raporte për vdekjen e tij”, - shprehet ajo, ndërsa shton se më pas figura e Nako Spiros, pas shkëputjes nga jugosllavët u rehabilitua disi pas autokritikës së vetë Enver Hoxhës, por u harrua pastaj për dekada me radhë. “Megjithatë një gjë është e sigurtë, se të vrisje Nako Spirun, ishte shumë e vështirë, të gjithë shokët e donin, madje edhe në mbledhjet e para të pleniumit, përveç Koçi Xoxes, nuk i doli askush tjetër kundër. Pastaj shtuan rreth 14 anëtarë të rinj në Byronë Politike, të instruktuar për të folur kundër Nakos dhe kështu u demaskua ai”, - tregon Liria. Për së pesti herë varri i Nako Spiros është shpërngulur në Durrës, në qytetin e tij të lindjes. “Ky ndryshim është bërë pas viteve ‘90, atëherë kur u hoq nga varrezat edhe varri i Enver Hoxhës. U hoq andej, s’di pse, edhe varri i një prej viktimave të tij, që ishte Nako Spiro”, - thotë Belishova. Nako Spiro ishte 29 vjeç kur u nda nga jeta, ndërsa në 55 -vjetorin e tij të vdekjes, në vitin 2002, i është dhënë titulli “Nder i Kombit”.

Dy fjalë për Nako Spiron
Nako Spiru ka lindur në Durrës më 4 janar 1918. Mësoi në Institutin Tregtar italian të Korfuzit dhe vijoi të lartën në Fakultetin Ekonomik të Torinos. U bë komunist shumë herët duke besuar se kjo ishte rruga e drejtë. U angazhua në Luftën Antifashiste Nacional Çlirimtare që në fillim të saj dhe qe një nga udhëheqësit më të dalluar të kësaj lufte. Ka qenë sekretar organizativ i rinisë komuniste pas vrasjes (ose vetëvrasjes) së Qemal Stafës. Ka qenë një nga protagonistët kryesorë të Konferencës së Pezës e të Kongresit të Përmetit. Ishte anëtar i Këshillit Antifashist dhe i Shtabit të Përgjithshëm. Nako Spiro ishte komunist, por njëkohësisht idealist i ndershëm e demokrat. Në 20 nëntor 1947 ai u nda nga jeta, ndërsa 55 vjet më vonë, në 20 nëntor 2002, iu dha titulli “Nder i Kombit”


Fejzi Hoxha, mjeku i udhëheqjes

Fejzi Hoxha ka lindur në Gjirokastër më 25 mars 1909. Studioi në liceun e Korçës ku u formua si intelektual dhe patriot. Këtu u njoh nga afër me Enver Hoxhën. Ishte një vit më i vogël se ai. Në 1931 ai e regjistrua në Fakultetin e Mjekësisë në Universitetin e Bolonjës. I përfundoi studimet në Fakultetin e Mjekësisë në Bolonjë, me bursë të komandës ushtarake. Gjatë gjithë jetës punoi si mjek dhe kishte titujt doktor e profesor. Fejzi Hoxha është themeluesi i degëve të reja të patologjisë. Më vonë ai do të bëhej ekspert i diabetologjisë. Eshtë pikërisht ai që e zbuloi diabetin e Enver Hoxhës. Drejtoi të gjitha konsultat e udhëheqjes. Ai është i pari mjek shqiptar që hodhi idenë e jodizimit të kripës. Nga viti 1948 do të bëhej mjeku personal i Enver Hoxhës derisa ky i fundit u nda nga jeta. Ka qenë gjithashtu deputet pa ndërprerje që nga viti 1958 deri në 1990, rreth 32 vjet. Profesor Fejzi Hoxha vdiq më 25 maj 1992, por ai do të kujtohet si humanist, pedagog, shkencëtar dhe personalitet i shquar i mjekësisë shqiptare.



20/11/2004
Vetëvrasja e Nako Spiros sipas mjekut Fejzi Hoxha


B.Budini

Nako Spiro tentoi të vetëvritej, por nuk u godit për vdekje. Ai jetoi edhe për një farë kohe. “Plumbi i kishte përshkruar zonën para zemrës, cipëzën mbështjellëse të saj, kishte dëmtuar një arterie të rëndësishme të mushkërive, diafragmën, shpretkën dhe kolonin tranvers dhe kishte qëndruar diku në shtyllën kurrizore, duke bërë një tunel rikoshet disa centimetra. Hemorragjia i kërcënonte jetën”. Ky është përshkrimi mjekësor që bën doktor Hoxha në lidhje me gjendjen shëndetësore të Nako Spiros disa çaste pas tentativës për vetëvrasje. Konditat e mjekësisë ekzistuese ishin të disfavorshme për një rast kaq të rëndë. Më tej doktori shton se Nako Spiro pas goditjes është dërguar me shpejtësi në spitalin ushtarak. Pranë tij qëndrojnë doktorët F. Shiroka, J. Theodhosi, Sh. Agalliu, B. Zyma dhe I. Dervishi. Pak më vonë me ta bashkohet edhe dr. Fejzi Hoxha. Në kohën kur e lajmëruan ishte me drejtorin e spitalit duke punuar. Dy oficerë të sigurimit me një makinë ushtarake e çuan urgjent pranë mjekëve të tjerë. Duhet të ishin të gjithë së bashku.
Në katin e dytë, në një sallon të madh që komunikonte me shumë dyer, doktor Hoxha vuri re fytyrën e zbehtë të Nako Spiros, anësi të ftohta dhe një puls të dobët. Ndihej një rënkim, dhimbje njerëzore, por i sëmuri nuk ishte në gjendje të fjalosej. Pranë të sëmurit qëndronte doktor Shiroka i përgatitur për ndërhyrje kirurgjikale, kur të përmirësohej gjendja nëpërmjet gjakut që po merrte, ndërsa doktor Ibrahim Dervishi i përkëdhelte duart njeriut ende të gjallë. Nako po merrte gjak të grupit zero.
Personat e sigurimit silleshin nëpër këmbë duke ndjekur çdo lëvizje të njerëzve e në veçanti të mjekëve. Doktorit Fejzi Hoxha i rastisi të ishte mes dy zëvendësministrave të Brendshëm dhe doktor Sinan Imamit, drejtorit të Spitalit të Përgjithshëm Ushtarak. Doktor Sinan Imami kishte organizuar me shpejtësi konsultën e veçantë.
-Jemi në rrezik, - i përshpëriti fare pranë veshit doktor Fejzi Hoxhës në gjuhën frënge doktor Sinan Imami.
Doktor Hoxha nuk iu përgjigj menjëherë duke e ditur se njëri nga dy zëvendësministrat që kishte fare pranë dhe që kishte qenë liceist i Korçës, mund ta kuptonte fare mirë. Jo vetëm kaq, në këto rrethana çdo gjuhë e huaj dukej mjaft armiqësore. Me shumë kujdes, ai e goditi me këpucë kolegun, duke dashur t’i thotë se në të tilla raste është më mirë të heshtësh.
Doktor Hoxha kishte dëgjuar fare rastësisht në Ministrinë e Shëndetësisë se në Shqipëri paskësh ardhur një kirurg sovjetik që e kishin sistemuar në hotel “Dajti”. Pa ndonjë solemnitet të veçantë si duke biseduar nëpër dhëmbë Hoxha propozoi të thërrisnin edhe kirurgun sovjetik. Mjeku Llako Heqimi, që ka përmbledhur kujtimet e doktor Fejzi Hoxhës, shton se kjo nuk ishte aq e lehtë sa mund të duket. “Fejziu i njihte të gjitha rrethanat dhe thirrja për konsultë e mjekut rus do të kishte edhe reflektimet e veta politike”. Kirurgu sovjetik ndodhej në Shqipëri, por çështjet politike nuk kishin marrë akoma formë. Ftesa mund të mos merrej parasysh, por nuk mund të mos binte në sy si diçka e qëllimshme. I ra një avull i kuq në fytyrë dhe ndjeu se propozimi nuk ishte shumë i goditur, por nuk mund të kundërshtohej. Kirurgu sovjetik arriti pa vonuar. Ishte afro 70 vjeç, i gjatë, me një trup të drejtë, i thatë e me rrudha pleqërie në fytyrë. Ai iu afrua të sëmurit, - kujton doktor Fejziu, dhe i dori dorën dhe kërkoi t’i prekë pulsin.
-Cuk, cuk, cuk, me këto fjalë rusi donte të tregonte mungesën e pulsit.
Të gjithë patën një farë gëzimi për ardhjen e tij, por më vonë do të mësohej se ai kishte qenë një kirurg anijesh pa shumë eksperienca të tilla.
-Në këto kondita nuk mund të ndërhyhet, - foli sovjetiku, siç mund të flisnin të gjithë.
Fejziu kujtoi narkozën me pika që mund të merrte i sëmuri dhe përqindjen e madhe të vdekshmërisë që vinte drejtpërdrejt nga kjo mënyrë, në veçanti kur të sëmurët vuanin nga mushkëritë.
-Pravllino, pravllino (e drejtë, e drejtë) jam dakord me kryekirurgun tuaj Frederik Shirokën.
Kështu nën mbikëqyrjen e tyre, duke i hedhur gjak, por duke humbur më shumë sesa merrte, në orën 02.50 pas mesit të natës ndërroi jetë me dashje të plotë për ta humbur atë, Nako Spiro, një intelektual i rrallë shqiptar. Partia ishte zemëruar nga akti i vetëvrasjes. Këtu hyn në skenë udhëheqja. Sipas kujtimeve të mjekut vetëm kur Nako kishte vdekur në spital mbërritën Enver Hoxha, Mehmet Shehu dhe Bedri Spahiu. Pas kësaj të gjithë mjekët u mblodhën në një dhomë dhe rreth orës katër të mëngjesit, pas disa këshillash për këtë rast, u lejuan të shkojnë në shtëpi.
Asnjëri prej tyre nuk do të vinte gjumë të rregullt në sy. Vetëm pas disa muajsh, mjekët do të kuptonin qartë atë që hoqën në atë sallë të madhe të spitalit ushtarak, rrethuar nga njerëzit e sigurimit. Të gjithë u larguan pa folur asgjë me kolegët e punës si për t’i garantuar sigurimsat se mësimin që u kishin dhënë e kishin kuptuar mirë. Në Shqipëri po hynte me shpejtësi fjala “fshehtësi” si një antibiotik i shkëlqyer për të shpëtuar lëkurën.
“Kur vajta në spital, - tregon në kujtimet e tij Hoxha,- komisari kishte përgatitur dhe emrat që do të merrnin pjesë në ceremoninë e varrimit të shokut Nako. E ndjeva veten shumë të parëndësishëm. Ne që ishim pa parti, që qëndruam deri në orën katër të mëngjesit pranë një njeriu që e donim me të vërtetë, nuk duhej të dinim asgjë nga sekretari i partisë, në një kohë që ishim dëshmitarë okularë të ngjarjes. Nuk ka fyerje më të madhe për një njeri sesa të dyshosh në ndershmërinë e tij dhe nga ana tjetër, t’i besohej një injoranti që e kishte emrin sekretari i partisë.
Pas dy orësh erdhi një lajm i dytë po nga komisari:
- Ceremoni varrimi nuk do të ketë.
Kështu shkoi Nako Spiro. Kishte dhe nga ata që donin që ai të shpëtonte, në mënyrë që ta akuzonin më vonë në gjyq si spiun e tradhtar. Më vonë Fejzi Hoxha do të kuptojë se me vdekjen e Nako Spiros do të fillonin të thyheshin bisqet më të mira të kohës së paqes e kjo do të ishte më e tmerrshme se degët e këputura të kohës së luftës, periudhë kjo që e kishin kapërcyer.



20/11/2004

[Brari]

Kujtimet për Hysni Kapon dhe Myslym Pezën. Në ciklin e dytë të shkrimeve të mbështetura në kujtimet e profesor Fejzi Hoxhës, mjekut të udhëheqësve. Nesër gjithçka për pacientin Enver Hoxha. Si ia identifikoi sëmundjen e rëndë dhe deri në momentet kur u nda nga jeta

Fejzi Hoxha: Pacienti im, Hysni Kapo


Belina Budini

TIRANË – Në kujtimet e tij për udhëheqësat mjeku Fejzi Hoxha rrëfen edhe për Hysni Kapon e Mylsym Pezën. Që të dy i ka patur pacientë. I ka njohur deri në dobësi ashtu siç ka njohur edhe Enver Hoxhën në më të keqen e vet. Megjithatë për të gjithë këta personazhe ai shkruan me nota pozitive. Nuk i ka patur kurrë miq, sepse nuk i ka pëlqyer të miqësohet me të mëdhenjtë e shtetit, por i ka trajtuar dhe konsideruar si pacientë specialë. Një nga më të dashurit e pacientëve të tij ka qenë Hysni Kapo siç shkruan mjeku. E ka çmuar veçanërisht për modestinë dhe urtësinë. Dhe megjithëse ka hyrë më shpesh në shtëpinë e Enverit, ai është shprehur se më shpesh ka takuar Hysni Kapon. Nuk flet vetëm për sëmundjen e këtij të fundit, por ndërton në kujtimet e veta një portret të Hysni Kapos ashtu siç e ka njohur nga pozicioni i mjekut. Shkruan për të që nga koha kur e ka njohur e deri në fund kur ndërroi jetë nga sëmundja e rëndë me të cilën luftoi. Ndërsa Lluka Heqimi shprehet se profesor Fejzi Hoxha si një nga themeluesit e shërbimit special mjekësor pranë udhëheqjes së re shqiptare, nuk u miqësua me asnjë nga të mëdhenjtë e shtetit dhe të partisë. “Pavarësisht nga kjo ai u tregua i sjellshëm, i palodhur, piu një gotë raki shoqëruar me kafe, ulur në ato kolltukë të rehatshëm, të sekuestruara klasës së përmbysur dhe shkroi i qetë recetën me atë shkrimin e vet të bukur”. Pro doktor Hoxha nuk ndjeu tek asnjëri nga pacientët e tij kënaqësinë dhe qetësinë që gjente kur ulej përballë Hysni Kapos. Sipas kujtimeve të Fejzi Hoxhës, megjithëse Hysni Kapo ishte një nga personalitetet më të rëndësishme të partisë, ai ishte modest dhe i dashur me njerëzit e në veçanti me ata që i shërbenin. Në kohën kur doktori Fejzi Hoxha u njoh me Hysni Kapon ky i fundit ishte një “djalë i burrëruar, jo i pashëm, por shumë tërheqës”. Kishte mbaruar shkollën e mesme tregtare. Shfrytëzonte mirë literaturën italiane dhe më pak atë franceze. “Hysniu ishte i qetë, i ngadaltë, nuk kishte zakon të thërriste dhe nuk nxehej”.

Kur ngriheshin spitalet. Njohja me Hysni Kapon
Ishte fundi i tetorit 1944, në Shkodër, kur shtabi i Divizionit të dytë kishte dhënë urdhër për grumbullimin e të sëmurëve e të plagosurve nga spitali i Lezhës dhe Mirditës, si dhe atyre që do të vinin nga fronti i Tuzit dhe Malësisë së Shkodrës. Spitali i Shkodrës kishte 25 shtretër. Partizanët së bashku me Petro Canin dhe Petraq Lekën kishin rregulluar dhe pastruar territorin e spitalit, madje kishin filluar aktivitetin edhe me tregtarët për t’i marrë atyre mjetet më të nevojshme për një spital. Fejzi Hoxha kishte bërë çmos për të gjetur edhe një makinë qepëse që do t’i shërbente spitalit për qepjen e çarçafëve, këllëfëve, peceve të këmbëve për të gjithë të ardhurit.
U ngritën dhoma të administratës, depot ushqimore dhe diku në këto zyra të improvizuara drejtorish, por pa drejtorë, u firmosën nga mjekët dhe administratorët dokumentet e para të aktivitetit të një spitali si dhe gjërat e sekuestruara që do të ktheheshin menjëherë pas luftës. Kjo dukej paksa e habitshme për ata që merrnin dhe e pabesueshme për ata që jepnin.
Administrator u bë një partizan që kishte dalë nga spitali i shëruar, me emrin Baki Karalliu. Ai u mbajt aty për zgjuarsi natyrore dhe ndershmëri. Në atë kohë kështu nisnin profesionet e reja. U ndërtua një barrakë e veçantë ku do të bëhej dizinfektimi dhe pastrimi nga morrat. Në depot e tregtarëve kishte shumë mall, kjo i bënte spitalet të mos kishin mungesa të rëndësishme. Tregtarët kishin kuptuar se në këto situata lufte ishte më mirë të tregoje bindje dhe të shpresoje. Kur ndonjë tregtar fillonte të nxehej dhe të kundërshtonte, Fejziu për t’ia arritur qëllimit i thoshte:
-Jupiter, ti po nxehesh, domethënë ti nuk ke të drejtë.
Nga kjo shprehje greke shpeshherë në këtë konfuzion mendor, tregtari dorëzohej dhe dukej se kjo thënie e vjetër greke mund t’i sillte ndonjë fatkeqësi edhe më të madhe.
Kështu me mundim u siguruar shërbimi mjekësor, nën mbikëqyrjen e përhershme të infermierëve shqiptare dhe italiane. Për sa i takon punësimit të prostitutave që kishte kundërshtuar doktor Fejziu, Hysniu i kishte thënë Esatit:
-Dëgjo, shoku zëvendëskomisar, ky doktori ka të drejtë.
Pikërisht ky është momenti kur në skenë futet Hysni Kapo dhe doktor Fejziu e pa për herë të parë atë.
Hysni Kapo bëhet pacient i Fejzi Hoxhës
Më 1954, doktor Hoxha e shoqëroi në Moskë Hysni Kapon. Udhëheqësit të shtetit shqiptar iu sigurua një vend shtrimi, në një shtëpi kurimi dhe pushimi, karakteristikë në mjekësinë e Bashkimit Sovjetik. I sëmuri vizitohej çdo ditë nga profesor Preobrazhenski, një endokrinolog dhe dietolog shumë i aftë. “Ai ishte i logjikshëm, modest e me kulturë të gjerë”, - shënon në kujtimet e tij Fejzi Hoxha.
Pas viteve 1957 takimet midis Hysniut dhe Fejziut u bënë edhe më të shpeshta. Në atë kohë doktor Fejziu kishte menduar të mësonte rusisht. Kjo gjuhë i pëlqente. Në këtë kohë do të fillonte të merrte formë edhe klinika speciale e udhëheqësve e formuar në fillim nga rusët dhe e mbështetur nga mjekët më të aftë shqiptarë. Po këtë vit do të merrej vendimi i pajisjes së disa mjekëve me makina personale, madje disa prej tyre me shofer të paguar nga shteti. Përfituan kështu Petro Cani, Xhavit Gjata, Janko Theodhosi, Fejzi Hoxha, Koço Glozheni, Salaudin Bekteshi.
Në vitin 1963 me ndërmjetësinë e Hysni Kapos doktor Fejziu shkon në Francë për të përfituar përvojë nga mjekësia e përparuar franceze.
-Do të shkoni në një klinikë diabetologjike, i foli atë ditë Hysniu, - me ty do të jetë edhe doktor Nikolla Shurbani. Zini ndonjë apartament e do t’ju lutem të miqësoheni me profesorët, në veçanti me drejtuesin, duke i ftuar pa ndrojtje për dreka e darka.
Dërgimi i dy personave jashtë shtetit, ka qenë një nga praktikat më të zakonshme të asaj kohe. Kjo bëhej që njerëzit tanë të “mos gabonin”. Për sa u takon thashethemeve që njëri prej tyre ishte i sigurimit, sikur nuk zinte vendin e duhur në këtë rast. Megjithatë njerëzit ruheshin nga njëri-tjetri. Për secilin, tjetri ishte i sigurimit.
Pas tre, pesë muajsh, mjekët shqiptarë u rikthyer në atdhe, mbushur me shumë njohuri të kohës dhe sollën në përdorimin klinik për herë të parë glucofagun dhe diabenzën, medikamente shumë të përdorshme për kohën, për të gjithë ata diabetikë që nuk kishin nevojë për insulinën.
Me shumë kurajo dhe profesionalizëm, profesori i madh, Fejzi Hoxha, ia filloi këtë mjekim Hysniut. Kjo nuk ishte kaq e lehtë sa mund të tregohet tani. Edhe autori i këtij mjekimi ndjeu të gjithë ato emocione, të cilat i përshkruan me dashuri, siguri, ndrojtje edhe pse jo edhe me frikë.
-Më erdhi mirë kur udhëheqësi pranoi i pari ta bëjë këtë lloj mjekimi. Kjo ishte siguria që ai ndiente ndaj nesh dhe besimi për t’u kuruar me mjetet e fundit. Shumë shpejt mjekimi eksperimental u hodh në mjekimin klinik dhe filloi të vihej në shërbim të të gjithëve.
“Ky është gëzimi më i madh që arrita të kem, tamam këtu. Me këtë rast kishte përfunduar misioni i Francës”, - shprehet doktor Hoxha në kujtimet e veta.
Në Paris, personalisht ai u njoh me një profesor që do të bëhej shumë i dëgjuar në nivelet e udhëheqjes shqiptare në veçanti tek Enver Hoxha. Ky ishte profesor Pol Miliez. Ai u bë pika kryesore e të gjitha kërkesave mjekësore të udhëheqjes shqiptare dhe një lehtësi e madhe për doktor Hoxhën. Pasi fitoi besimin e plotë, Poli i zgjuar do të pyetej për të gjitha nevojat e tjera: kirurgu që do të operonte Hysni Kapon nga një kontrakturë e duarve do të rekomandohej nga profesor Miliezi.
Për rastin e fundit, nisja në Francë u vë me grupin e zakonshëm që i përfshinte protokolli, me mjek të padiskutueshmin Fejzi Hoxha. Kjo kishte kuptimin e vet. Mjeku shoqërues do të kujdesej në mbajtjen e rregullt të nivelit të sheqerit në gjak, duke zëvendësuar mjekimin e deriatëhershëm me tableta, me pak insulinë. Siç dihet ndërhyrja kirurgjikale shton kërkesat e një diabetiku, gjë që pengon në mbylljen e plagëve. Operacioni megjithëse nuk ishte i vështirë u shoqërua me një rrallim të frymëmarrjes së pacientit deri pesë herë në minutë. Kjo gjendje vazhdoi edhe në pavijon, madje e shoqëruar me një situatë cianotike. Në disa raste, doktor Hoxha, përdori shtypjen e gjoksit për të fuqizuar lëvizjen e thoraksit. Vetëm pas 12 orëve, pacienti u normalizua dhe mjekut i shkriu gjaku. Në të tilla raste duhej fitur se nga vinte kjo gjendje jo e zakonshme. Hysni Kapo kishte një farë intolerance nga anestetikët për të mos thënë një alergji. Pas dhjetë muajsh kur Hysniu operoi dorën tjetër, kjo gjendje iu përsërit në një shkallë të përafërt.
Për këto të dy rastet, profesor Hoxha ka të shkruar në kujtimet e veta edhe ngjarje të veçanta që kishin të bënin me grupin në përgjithësi. Njerëzit e vënë për sigurimin e udhëheqësit shqiptar, shumë shpejt i njihnin të gjitha vrimat e spitalit dhe si njerëz të çuditshëm (në spital nuk shikoje njerëz që të rrinin kot përveç atyre) miqësoheshin me të gjithë. Në operacionin e dytë të Hysniut ndodhi një e papritur e madhe. Pas dy ditësh të operacionit, një natë pacienti duke mos dadhur të shqetësonte të shoqen e lodhur, ngrihet vetë dhe pas tre katër hapash rrëzohet përtokë pa ndjenja. Nga zhurma e krijuar e shoqja e alarmuar njofton mjekët që flinin një dhomë më tutje Ata u ngritën dhe shkuan menjëherë pranë të sëmurit. Ai u vendos në shtrat dhe shpejt gjendja e tij u përmirësua. Me sa duket kishte qenë një ulje tensioni nga ngritja në këmbë. Hysniut iu bënë të gjitha gjërat që mund t’i bëheshin një pacienti të tillë Ato më kryesoret kishin lidhje me zemrën dhe trurin. Ju bënë EKG dhe EEG.
Në kohën që çdo gjë ishte qetësuar dhe mjekët ishin larguar, bodigardët për hesapin e tyre kishin thirrur një mjek tjetër kardiolog të njohur në rrethanat që përshkruam më lart. Kjo ishte bërë pa dijeninë e Fejzi Hoxhës.
Në kujtimet e veta ai i thumbon këta njerëz servilë, që nëpërmjet veprimeve të tilla, kërkonin të tregonin besnikërinë ndaj udhëheqësve.
Kur Hysniu u bë më mirë i kërkoi doktor Fejziut të shikonte një fshat nga rrethinat e Parisit. Kjo u realizua shpejt. Vunë re se sa punë i duhej një grupi të vogël njerëzish për të mbajtur 20 lopë race për qumësht. Ata mund të ishin dy deri tre vetë dhe bënin një punë për të cilën shqiptarëve të pamësuar do t’u duheshin 50 njerëz.

Sëmundja e rëndë e Hysniut
Me rekomandimin e profesor Hoxhës mjek personal pranë Hysni Kapos u vu Isuf Kalo e më vonë doktor Dine Abazi, që të dy të aftë, të qetë e të dashur, Pvarësisht nga kjo doktor Fejziu do të ishte mbikëqyrësi kryesor i shëndetit të Hysniut.
“Në vitin 1979 isha në Pogradec me shërbim pranë Enver Hoxhës. Kur po bëhesha gati të nisesha në Tiranë, takohem me Sulo Gradecin i cili më njoftoi se më kërkonte shoku Hysni. Kisha marrë leje nga që vëllain, Ismailin, e kisha shumë rëndë. Vajta për të takuar Hysniun. Ai u ngrit në këmbë, siç e kishte gjithmonë zakon dhe unë i fola menjëherë:
-Shoku Hysni si ju kam?
-Mirë, mirë, por kam pasur ca dhimbje shpatulle dhe në fund të gjoksit. Doktor Dinia më ka bërë të gjitha analizat dhe konsultat e nevojshme. Konkluzioni ishte për një nevralgji interkostale. Ai qëndroi paksa në heshtje e pastaj vazhdoi: sot të kam thirrur për Viton, ajo ka temperaturë shumë të lartë. Pasi kreva vizitën e rastit u nisa me makinën që po më priste”, - shkruan në kujtimet e tij mjeku Fejzi Hoxha.
Pas dy ditësh qëndrimi në Tiranë doktori dhe ministri i Shëndetësisë, Llambi Ziçishti nisen për në Pogradec. Hysni Kapo kishte temperaturë të lartë dhe kriza të forta barku. Profesori i kirurgjisë, Llambi Ziçishti ishte i vetmi mjek i specializuar në kirurgjinë e rrugëve të tëmthit në Rumani.
Në vilën e të sëmurit ishin mbledhur shumë mjekë:
Petrit Gaçja, Skënder Dauti, Ylli Popa, Isuf Kalo, Hajri Shyti, Ahmet Kamberi dhe Dine Abazi. Profesor Hoxhës, pavarësisht se erdhi i fundit, filluan t’i raportonin të gjithë.
U vendos një trajtim i fuqishëm me antibiotikë në mënyrë që tëmthi i infektuar siç mendohej sëmundja, të kurohej mirë.
Hysniu kishte dhimbje të forta dhe një shtrëngesë të barkut në anën e djathtë sipër. Pamja e të sëmurit vinte si e verdhë dhe temperatura qëndronte në shifra shumë të larta, pavarësisht nga mjekimi. Rreziku më i madh ishte shpërthimi i tëmthit në hapësirën e barkut dhe mundësia e ndërhyrjes kirurgjikale të shpejtë. Mjekët të detyruar nga keqësimi i gjendjes së të sëmurit, menduan se duhej të merrnin masa të shpejta për trasferimin në Tiranë, pranë një qendre të specializuar kirurgjikale dhe me rëndimin e mëtejshëm të gjendjes, ta dërgonin sa më shpejt jashtë shtetit. Mendimi i fundit vinte edhe nga një sugjerim i udhëheqësit kryesor. Po pinin kafe në një ambient të impovizuar enkas, kur vjen lajmi që Petrit Gaçja dhe Fejzi Hoxha duhet të takonin urgjent Enverin në vilën e tij.
-Ç’ishte kjo e Hysniut dhe pse sëmundja mori kështu, ai ishte fare mirë, ndërpreu qetësinë dhe ndrojtjen e mjekëve Enveri.
-Është pezmatim i fshikëzës së tëmthit, u përgjigj profesor Hoxha. Tashmë të gjithë kanë këtë mendim. Profesor Gaçja ka marrë drejtimin e terapisë.
Kirurgu aprovoi me kokë. Enveri e pa me bisht të syrit. E dinte mirë që ndryshe nga bisturia që i punonte mirë, në shumicën e rasteve ai fliste pak.
Megjithëse sytë e udhëheqësit nuk mund t’i shikoje kur ai ishte i zemëruar, profesor Hoxha vazhdoi me kurajon që e karakterizonte, duke e parë bashkëbiseduesin drejt e në sy.
-Ka rëndësi shoku Enver ecuria e sëmundjes.
-Po, po u përgjigj mendueshëm Enveri. Shiko Fejzi, nëse do ta operoni urgjent, asnjë nuk ta drejtë ta ndryshojë, por nëse krijohet mundësia e transportit të merren të gjitha masat për ta nisur jashtë.
Ky tashmë i ngjan urdhrit, mendoi me vete profesor Hoxha.
Kështu e kishte kuptuar ai gjithnjë Enverin. Më 19 korrik 1979 Hysni Kapo niset në Paris, i shoqëruar nga mjeku personal, profesor Petrit Gaçja, Skënder Dauti, e shoqja Vito Kapo, një infermiere dhe disa oficerë sigurimi. Mungonte Fejzi Hoxha.
Sipas rekomandimeve të profesor Pol Miliezit, i sëmuri u shtrua në klinikën kirurgjikale të “Hopital Broussais” të Parisit që drejtohej nga profesor Aleksandri.
“Konsulta e parë në Paris konfirmoi diagnozën shqiptare. Operacioni u krye më shpejt nga sa parashikohej, nga profesor Aleksandri dhe ndihmësat e tij. Në sallë u lejua të asistonin profesor P. Gaçja dhe doktori personal D. Abazi. Operacioni konstatoi diçka të paparashikuar: Kanceri i pankerasit dhe çuditërisht metastaza të shpërndara në mëlçi. U përcaktua një plan i ndërhyrjes së menjëhershme, heqja e pankerasit dhe metastazave të shumta të mëlçisë. Prognoza ishte negative”, - shkruan në kujtimet e tij profesori.
Profesor Aleksandri doli i dërrmuar nga operacioni. Enver Hoxha u njoftua po atë natë për diagnozën dhe prognozën “in fausta”.
-Fejzi të kam thirrur për të thënë se shoku Hysni Kapo është rëndë, do të nisesh urgjent në Paris me Llamnbin, diagnozën të mos ia thoni shokut Hysni, as shoqes Vito, i foli Enveri.
Por Hysni Kapo, me inteligjencën e tij kishte kuptuar gjithçka. Shikimi i Hysniut ishte i përhumbur sikur donte të rikujtonte të gjitha momentet, duke ndjerë fundin, ikjen.
Sipas profesor Hoxhës, i cili i ndenji pranë derisa ai fjeti përgjithmonë, Hysni Kapo nuk u ankua asnjëherë. Dëshirat e tij ishin ato të parat: dashuria për të afërmit, për idealet e tij dhe për këngën labe. Hysni Kapo kishte dashuruar këngën polifonike labe dhe e krahasonte atë me cicërimën e zogjve. \-Na ka bërë pështypje ky njeri i jashtëzakonshëm, - kishin thënë profesor Aleksandri, kirurgu, profesori Kurgoni, kardilogu, profesor Hasani dhe doktor Gizi, kardiologu.
Jo rrallë në klinikë vinte për të parë Hysni Kapon edhe miku i mjekëve shqiptarë, veçanërisht i profesor Hoxhës, Pol Miliezi.
Gjatë një periudhe të shkurtër, pas operacionit, Hysni Kapo u ndje mirë, por kjo ishte gënjeshtra e asaj sëmundje të rëndë. Duke parë që gjendja keqësohej, me urdhër të Enver Hoxhës dy fëmijët e Hysniut, Vera dhe Besniku u nisën në Paris pranë babait të tyre. Dy javë para se të ndodhte vdekja e Hysniut, atë e takoi edhe Ramiz Alia, i cili qëndroi pranë tij deri në fund. Në të gjithë shkrimet që ka lënë profesor Hoxha ai e vlerëson Hysniun në radhë të parë si një burrë trim, inteligjent dhe të urtë.


Myslym Peza, pacienti më interesant i profesor Hoxhës

Nga Lluka Heqimi

Krahas shumë pacientëve udhëheqësa, Fejzi Hoxha bëri përkujdesje edhe për Babë Myslymin madje derisa ai vdiq.
Ishin njohur për herë të parë në mbledhjen e Mukjes së bashku me dr. Ymer Dishnicën dhe doktor Medar Shtyllën. Baba kishte ardhur këtu me një skuadër shoqërimi dhe me dhëndrin, Mustafa Gjinishin, i cili ishte edhe djali i një miku të tij. Vrarë nga bejlerët. Mustafai ishte fejuar me Dijen, e cila edhe pas vdekjes së tij nuk u martua kurrë. Gjatë gjithë jetës ajo e quajti veten e veja e Mustafa Gjinishit. Profesor Hoxha e përshkruan Myslymin si një burrë i gjatë, i hollë, veshur me qillota e dollakë që i jepnin një pamje të hollë kërcinjve dhe me një palë opinga të reja shumë të lehta. Ai nuk mbante asnjëherë pushkë veç një gjerdan fishekësh. Pushkën, Babës, ia mbante një person tjetër besnik, që në situata të veçanta kur i jepej shenjë pa zë, ia dorëzonte. Ky person ishte një zdap i gjatë, bjond, me mustaqe të verdha, nja 38-40 vjeç, që Baba e mori pas Çlirimit si oficerin e tij personal.
Fytyra e gjatë me vetulla të gjera i jepnin Myslymit pamjen e një njeriu observues, që nuk i shpëtonte asgjë. Ai kishte lindur më një janar 1901. Kjo ishte shkruar në dokumentet zyrtare dhe mund të mos ishte e vërtetë, megjithëse Baba këtë ditë festonte. Shpeshherë kur i vinte doktori ose ndonjë mik i mirë, ai fillonte nga shakatë.
-Mos harroni se çdo vit fillon me Babën, megjithëse nuk kam dash vetëm ditë të bukura. I ati i Myslymit, shërbente në një teqe në Pezë dhe ekonomikisht nuk ia kalonin keq.
Bab ishte njeri i veprimit dhe tepër i zgjuar. Kur kohët i diktonin ndonjë veprim që kishte të bënte me moralin dhe nderin e krahinës, ai përgjigjej. Të gjithë fshatarët e ruanin dhe e mbronin. Ishte kundërshtar i mbretit dhe kishte marrë të gjitha masat të zbulonte kurthet e rrezikshme, shumë kohë përpara se ato të shpërthenin. Burri që i shërbente në këtë drejtim ishte një informator i jashtëzakonshëm, Dem Xhepa, pronar i një kafeneje në Rrugën e Dibrës. Metoda e tij ishte defteri veresie, që e deshën aq shumë nënoficerët dhe oficerët pijanecë. Ajo fletore pa mure e çati kishte zënë brenda të gjithë emrat që kishte shkruar i zoti. Dema ishte person që nuk binte në sy dhe një mendje e zgjuar, në pamje të parë dukej disi i leshtë. Por ai të jepte ujë në bisht të lugës.
-Osht i mençëm dreqi,- thoshte Baba gjithnjë, kur Dema sillte ndonjë lajm të lezetshëm.
Bab ishte një hokatar i jashtëzakonshëm. Shtëpia që i dhanë në fillim, afër stacionit të trenit me nja 2-3 dynym tokë, ishte Peza e tij e dashur, që ia mbillnin me lloj-lloj perimesh e frutash. Kushdo që do t’i vinte për vizitë nuk harrohej të qerasej me raki dhe verë të prodhuar me rrushin e shtëpisë. Kur vinte doktor Hoxha, përveç të tjerave, bëhej kujdes më shumë për mbushjen e pjatancës së frutave sipas sezonit.
Jo rrallë në shtëpinë e Babës doktori takohej edhe me shokët e tij, artistin e madh të humorit Mihal Popin dhe Besim Sinanin. Çdokush mund ta kuptonte se sa shumë ndryshonte i sëmuri, midis këtyre miqve. Rakia dhe mezet e shijshme ua hapnin gjën----------------------------- dhe fillonin shakatë.
-Ç’ka barku i qit bardhaku, thoshte Mihali duke futur gishtin në gotën bosh. Me sa dukej kjo ishte një formë kritike që i bëhej zotit të shtëpisë për gotat e boshatisura.
Sa herë që doktor Fejziu i gjente që të tre në krye të detyrës, qëndronte edhe ai pak më gjatë duke biseduar. Më shumë ai kënaqej me shakatë e kripura. Shpesh i thoshte të sëmurit:
-Babë Mislimi ti s’ke gjë, e ku t’i gjeshë të sëmurët si ti.
-Doktor, këta të dy dhe Baba, i hidhte duart në qafë të dyve, janë ilaç më i mirë se ato që më jep ti, për atë zot... Dhe ha ha ha qeshnin të gjithë. Sytë e Babës tërhiqnin vëmendjen e të gjithëve, kur i hidhte shikimin tek barku i madh i Mihalit që tundej e shkundej.
-Dëgjo o profesor, hidhej Mihali brenda një etike humoristi, sa i mençëm është populli për të vënë diagnozën. Më thoshin mu gjithmonë sa i ambël je ti Mihal, jo për gja, por i bajsha me qesh, e unë budallai s’e kisha kuptue se kisha sëmundjen e sheqerit.
-Hi, hi, hi, ja plasi të qeshurës Baba dhe i hodhi sytë nga doktori dhe pa ia zgjatur u hodh:
-Populli nuk di me të ba analiza e me të çpu, por të ven diagnozën ama.
Pacienti nuk kishte drojë nga mjeku, jo se ishte ai që ishte, por se ashtu ishte në të vërtetë. Ai i kishte fjalët gjithmonë pa të keq.
Megjithatë punë që kishte bërë gjatë gjithë ditës, doktori gjente tek pacientii dashur disa minuta paqe shpirtërore dhe modelin e një jete të qetë e pa probleme. Kështu kishte dëshirë të ishte të paktën dy orë në ditë, nën pushtetin e këtij oazi të qetë.
-Lum si këta, thoshte shpeshherë profesori, pa harruar të vërtetën e kësaj thënie; duke pirë shumë për shëndetin e të tjerëve, këta po dëmtojnë shëndetin e tyre. Deti kishte mbytur më pak njerëz sesa rakia.
Ç’ishte e vërteta, Baba kurrë nuk i kishte lënë qejfet e veta. I pinte të dyja shumë, si rakinë ashtu edhe duhanin. Ai kishte një bronkit të keq dhe kujdestari i tij, mjek, e kishte prorositur të linte duhanin, të cilin e la vetëm pas një vizite shëndetësore në Moskë. Në fakt ia kishte shtrënguar shumë sëmundja.
Në vitin 1960, Hoxha thirret urgjent në shtëpinë e Babës. Heroi ishte shtrirë përmbys. Poshtë krevatit një legen i mbushur me të vjella, copa gjaku. Një hemorragji nga variçet e zofagut si rezultat i dëmtimit të mëlçisë nga rakia, kishte bërë të vetën. Rreziku ishte i madh. Profesori urdhëroi që pacienti në këtë gjendje të rëndë, të shtrohej në klinikën speciale. Kështu u bë. Pas hemotransfuzionit gjendja e të sëmurit u përmirësua shpejt. Baba nuk kishte kohë për të humbur. Mezi priste të bashkohej me shokët e ta rifillonte atje ku e kishte lënë.
Por jo gjithmonë marrëdhëniet me të sëmurin kanë shkuar mirë. Kur Babës iu shfaq tensioni i syve dhe rrezikohej të mos shikonte, doktor Fejziu, pasi mori mendimin e të gjithë mjekëve okulistë shqiptarë, rekomandoi që operacionin ta shtynin për shkak të gjendjes shëndetësore të përgjithshme. Fjala e profesorit kishte një influencë të madhe tek të gjithë të tjerët, madje edhe tek ata që kishin qenë më aktivë për problemin e operacionit. Në fakt nga ndërhyrja, Baba nuk do të kishte ndonjë përmirësim të përfillshëm.
-Ç’i duhet profesorit me sytë e mi, kishte nxjerrë dufin e tij Myslymi. Ani le të më operojnë, ngulte këmbë ai në errësirën që po i thellohej.
Në vitin 1977-1978 gjendja e pamjaftueshmërisë së zemrës u keqësua, kur Babën e kapi një infarkt i pritshëm. Ishin mbledhur shumë gjëra së bashku: mëlçia, zemra, diabeti, sytë, dëmtimi i sistemit nervor, një e ashtuquajtur encefalopati. Në një nga këto ditë, shëndeti i luftëtarit legjendar ishte rrënuar. Fejziu kujton:
-Enveri më propozoi, kur unë të kisha kohë të vinim e të shikonin Babën. Unë i çova lajm se jam kurdorherë i gatshëm.
Vajtëm në shtëpinë e të sëmurit që kishte lidhur gjysmën e jetës së tij me Enver Hoxhën.
-Në atë gjendje të rëndë Baba ngriti duart lart dhe foli:
-Dua të të shoh edhe një herë ty Enver e të vdes.
Në shkurt 1982 Babën e vizitoi për herë të fundit Enveri. Ai dha shpirt të nesërmen. Udhëheqësi prej kohësh i kishte sqaruar të gjithë shokët që mbante për rreth:
-Me Babën do të merrem vetëm unë.
Vdekja e Babës i shkaktoi Enverit një paralizë të këmbës dhe dorës së djathtë. Megjithëse kjo ishte kalimtare, qe një goditje që i dha miku me dashurinë e madhe.


Nëpër kujtimet e profesorit

Kush është Lluka Heqimi?

Fejzi Hoxhën e ka patur profesor, por e ka njohur për së largu. Është futur në thellësi të botës së profesorit vetëm nëpërmjet kujtimeve të këtij të fundit, të cilat i ka studiuar, përmbledhur dhe letrarizuar për t’i hedhur në një libër i gjithi kushtuar profesor Fjezi Hoxhës. Lluka Heqimi është specializuar në kirurgjinë e përgjithshme, kirurgjinë kardio-vaskulare dhe mjekësinë sportive me të cilën merret prej shumë vitesh. Ai është njëkohësisht edhe autor i shumë teksteve, monografive, librave e artikujve shkencorë. Libri për profesor Fejzi Hoxhën është monografia e dytë e autorit për figurat e shquara të mjekësisë shqiptare, pas botimit në vitin 1997 të monografisë “Petro Cani- babai i kirurgjisë shqiptare”



21/11/2004

[Brari]

Kujtimet për Hysni Kapon dhe Myslym Pezën. Në ciklin e dytë të shkrimeve të mbështetura në kujtimet e profesor Fejzi Hoxhës, mjekut të udhëheqësve. Nesër gjithçka për pacientin Enver Hoxha. Si ia identifikoi sëmundjen e rëndë dhe deri në momentet kur u nda nga jeta

Fejzi Hoxha: Pacienti im, Hysni Kapo


Belina Budini

TIRANË – Në kujtimet e tij për udhëheqësat mjeku Fejzi Hoxha rrëfen edhe për Hysni Kapon e Mylsym Pezën. Që të dy i ka patur pacientë. I ka njohur deri në dobësi ashtu siç ka njohur edhe Enver Hoxhën në më të keqen e vet. Megjithatë për të gjithë këta personazhe ai shkruan me nota pozitive. Nuk i ka patur kurrë miq, sepse nuk i ka pëlqyer të miqësohet me të mëdhenjtë e shtetit, por i ka trajtuar dhe konsideruar si pacientë specialë. Një nga më të dashurit e pacientëve të tij ka qenë Hysni Kapo siç shkruan mjeku. E ka çmuar veçanërisht për modestinë dhe urtësinë. Dhe megjithëse ka hyrë më shpesh në shtëpinë e Enverit, ai është shprehur se më shpesh ka takuar Hysni Kapon. Nuk flet vetëm për sëmundjen e këtij të fundit, por ndërton në kujtimet e veta një portret të Hysni Kapos ashtu siç e ka njohur nga pozicioni i mjekut. Shkruan për të që nga koha kur e ka njohur e deri në fund kur ndërroi jetë nga sëmundja e rëndë me të cilën luftoi. Ndërsa Lluka Heqimi shprehet se profesor Fejzi Hoxha si një nga themeluesit e shërbimit special mjekësor pranë udhëheqjes së re shqiptare, nuk u miqësua me asnjë nga të mëdhenjtë e shtetit dhe të partisë. “Pavarësisht nga kjo ai u tregua i sjellshëm, i palodhur, piu një gotë raki shoqëruar me kafe, ulur në ato kolltukë të rehatshëm, të sekuestruara klasës së përmbysur dhe shkroi i qetë recetën me atë shkrimin e vet të bukur”. Pro doktor Hoxha nuk ndjeu tek asnjëri nga pacientët e tij kënaqësinë dhe qetësinë që gjente kur ulej përballë Hysni Kapos. Sipas kujtimeve të Fejzi Hoxhës, megjithëse Hysni Kapo ishte një nga personalitetet më të rëndësishme të partisë, ai ishte modest dhe i dashur me njerëzit e në veçanti me ata që i shërbenin. Në kohën kur doktori Fejzi Hoxha u njoh me Hysni Kapon ky i fundit ishte një “djalë i burrëruar, jo i pashëm, por shumë tërheqës”. Kishte mbaruar shkollën e mesme tregtare. Shfrytëzonte mirë literaturën italiane dhe më pak atë franceze. “Hysniu ishte i qetë, i ngadaltë, nuk kishte zakon të thërriste dhe nuk nxehej”.

Kur ngriheshin spitalet. Njohja me Hysni Kapon
Ishte fundi i tetorit 1944, në Shkodër, kur shtabi i Divizionit të dytë kishte dhënë urdhër për grumbullimin e të sëmurëve e të plagosurve nga spitali i Lezhës dhe Mirditës, si dhe atyre që do të vinin nga fronti i Tuzit dhe Malësisë së Shkodrës. Spitali i Shkodrës kishte 25 shtretër. Partizanët së bashku me Petro Canin dhe Petraq Lekën kishin rregulluar dhe pastruar territorin e spitalit, madje kishin filluar aktivitetin edhe me tregtarët për t’i marrë atyre mjetet më të nevojshme për një spital. Fejzi Hoxha kishte bërë çmos për të gjetur edhe një makinë qepëse që do t’i shërbente spitalit për qepjen e çarçafëve, këllëfëve, peceve të këmbëve për të gjithë të ardhurit.
U ngritën dhoma të administratës, depot ushqimore dhe diku në këto zyra të improvizuara drejtorish, por pa drejtorë, u firmosën nga mjekët dhe administratorët dokumentet e para të aktivitetit të një spitali si dhe gjërat e sekuestruara që do të ktheheshin menjëherë pas luftës. Kjo dukej paksa e habitshme për ata që merrnin dhe e pabesueshme për ata që jepnin.
Administrator u bë një partizan që kishte dalë nga spitali i shëruar, me emrin Baki Karalliu. Ai u mbajt aty për zgjuarsi natyrore dhe ndershmëri. Në atë kohë kështu nisnin profesionet e reja. U ndërtua një barrakë e veçantë ku do të bëhej dizinfektimi dhe pastrimi nga morrat. Në depot e tregtarëve kishte shumë mall, kjo i bënte spitalet të mos kishin mungesa të rëndësishme. Tregtarët kishin kuptuar se në këto situata lufte ishte më mirë të tregoje bindje dhe të shpresoje. Kur ndonjë tregtar fillonte të nxehej dhe të kundërshtonte, Fejziu për t’ia arritur qëllimit i thoshte:
-Jupiter, ti po nxehesh, domethënë ti nuk ke të drejtë.
Nga kjo shprehje greke shpeshherë në këtë konfuzion mendor, tregtari dorëzohej dhe dukej se kjo thënie e vjetër greke mund t’i sillte ndonjë fatkeqësi edhe më të madhe.
Kështu me mundim u siguruar shërbimi mjekësor, nën mbikëqyrjen e përhershme të infermierëve shqiptare dhe italiane. Për sa i takon punësimit të prostitutave që kishte kundërshtuar doktor Fejziu, Hysniu i kishte thënë Esatit:
-Dëgjo, shoku zëvendëskomisar, ky doktori ka të drejtë.
Pikërisht ky është momenti kur në skenë futet Hysni Kapo dhe doktor Fejziu e pa për herë të parë atë.
Hysni Kapo bëhet pacient i Fejzi Hoxhës
Më 1954, doktor Hoxha e shoqëroi në Moskë Hysni Kapon. Udhëheqësit të shtetit shqiptar iu sigurua një vend shtrimi, në një shtëpi kurimi dhe pushimi, karakteristikë në mjekësinë e Bashkimit Sovjetik. I sëmuri vizitohej çdo ditë nga profesor Preobrazhenski, një endokrinolog dhe dietolog shumë i aftë. “Ai ishte i logjikshëm, modest e me kulturë të gjerë”, - shënon në kujtimet e tij Fejzi Hoxha.
Pas viteve 1957 takimet midis Hysniut dhe Fejziut u bënë edhe më të shpeshta. Në atë kohë doktor Fejziu kishte menduar të mësonte rusisht. Kjo gjuhë i pëlqente. Në këtë kohë do të fillonte të merrte formë edhe klinika speciale e udhëheqësve e formuar në fillim nga rusët dhe e mbështetur nga mjekët më të aftë shqiptarë. Po këtë vit do të merrej vendimi i pajisjes së disa mjekëve me makina personale, madje disa prej tyre me shofer të paguar nga shteti. Përfituan kështu Petro Cani, Xhavit Gjata, Janko Theodhosi, Fejzi Hoxha, Koço Glozheni, Salaudin Bekteshi.
Në vitin 1963 me ndërmjetësinë e Hysni Kapos doktor Fejziu shkon në Francë për të përfituar përvojë nga mjekësia e përparuar franceze.
-Do të shkoni në një klinikë diabetologjike, i foli atë ditë Hysniu, - me ty do të jetë edhe doktor Nikolla Shurbani. Zini ndonjë apartament e do t’ju lutem të miqësoheni me profesorët, në veçanti me drejtuesin, duke i ftuar pa ndrojtje për dreka e darka.
Dërgimi i dy personave jashtë shtetit, ka qenë një nga praktikat më të zakonshme të asaj kohe. Kjo bëhej që njerëzit tanë të “mos gabonin”. Për sa u takon thashethemeve që njëri prej tyre ishte i sigurimit, sikur nuk zinte vendin e duhur në këtë rast. Megjithatë njerëzit ruheshin nga njëri-tjetri. Për secilin, tjetri ishte i sigurimit.
Pas tre, pesë muajsh, mjekët shqiptarë u rikthyer në atdhe, mbushur me shumë njohuri të kohës dhe sollën në përdorimin klinik për herë të parë glucofagun dhe diabenzën, medikamente shumë të përdorshme për kohën, për të gjithë ata diabetikë që nuk kishin nevojë për insulinën.
Me shumë kurajo dhe profesionalizëm, profesori i madh, Fejzi Hoxha, ia filloi këtë mjekim Hysniut. Kjo nuk ishte kaq e lehtë sa mund të tregohet tani. Edhe autori i këtij mjekimi ndjeu të gjithë ato emocione, të cilat i përshkruan me dashuri, siguri, ndrojtje edhe pse jo edhe me frikë.
-Më erdhi mirë kur udhëheqësi pranoi i pari ta bëjë këtë lloj mjekimi. Kjo ishte siguria që ai ndiente ndaj nesh dhe besimi për t’u kuruar me mjetet e fundit. Shumë shpejt mjekimi eksperimental u hodh në mjekimin klinik dhe filloi të vihej në shërbim të të gjithëve.
“Ky është gëzimi më i madh që arrita të kem, tamam këtu. Me këtë rast kishte përfunduar misioni i Francës”, - shprehet doktor Hoxha në kujtimet e veta.
Në Paris, personalisht ai u njoh me një profesor që do të bëhej shumë i dëgjuar në nivelet e udhëheqjes shqiptare në veçanti tek Enver Hoxha. Ky ishte profesor Pol Miliez. Ai u bë pika kryesore e të gjitha kërkesave mjekësore të udhëheqjes shqiptare dhe një lehtësi e madhe për doktor Hoxhën. Pasi fitoi besimin e plotë, Poli i zgjuar do të pyetej për të gjitha nevojat e tjera: kirurgu që do të operonte Hysni Kapon nga një kontrakturë e duarve do të rekomandohej nga profesor Miliezi.
Për rastin e fundit, nisja në Francë u vë me grupin e zakonshëm që i përfshinte protokolli, me mjek të padiskutueshmin Fejzi Hoxha. Kjo kishte kuptimin e vet. Mjeku shoqërues do të kujdesej në mbajtjen e rregullt të nivelit të sheqerit në gjak, duke zëvendësuar mjekimin e deriatëhershëm me tableta, me pak insulinë. Siç dihet ndërhyrja kirurgjikale shton kërkesat e një diabetiku, gjë që pengon në mbylljen e plagëve. Operacioni megjithëse nuk ishte i vështirë u shoqërua me një rrallim të frymëmarrjes së pacientit deri pesë herë në minutë. Kjo gjendje vazhdoi edhe në pavijon, madje e shoqëruar me një situatë cianotike. Në disa raste, doktor Hoxha, përdori shtypjen e gjoksit për të fuqizuar lëvizjen e thoraksit. Vetëm pas 12 orëve, pacienti u normalizua dhe mjekut i shkriu gjaku. Në të tilla raste duhej fitur se nga vinte kjo gjendje jo e zakonshme. Hysni Kapo kishte një farë intolerance nga anestetikët për të mos thënë një alergji. Pas dhjetë muajsh kur Hysniu operoi dorën tjetër, kjo gjendje iu përsërit në një shkallë të përafërt.
Për këto të dy rastet, profesor Hoxha ka të shkruar në kujtimet e veta edhe ngjarje të veçanta që kishin të bënin me grupin në përgjithësi. Njerëzit e vënë për sigurimin e udhëheqësit shqiptar, shumë shpejt i njihnin të gjitha vrimat e spitalit dhe si njerëz të çuditshëm (në spital nuk shikoje njerëz që të rrinin kot përveç atyre) miqësoheshin me të gjithë. Në operacionin e dytë të Hysniut ndodhi një e papritur e madhe. Pas dy ditësh të operacionit, një natë pacienti duke mos dadhur të shqetësonte të shoqen e lodhur, ngrihet vetë dhe pas tre katër hapash rrëzohet përtokë pa ndjenja. Nga zhurma e krijuar e shoqja e alarmuar njofton mjekët që flinin një dhomë më tutje Ata u ngritën dhe shkuan menjëherë pranë të sëmurit. Ai u vendos në shtrat dhe shpejt gjendja e tij u përmirësua. Me sa duket kishte qenë një ulje tensioni nga ngritja në këmbë. Hysniut iu bënë të gjitha gjërat që mund t’i bëheshin një pacienti të tillë Ato më kryesoret kishin lidhje me zemrën dhe trurin. Ju bënë EKG dhe EEG.
Në kohën që çdo gjë ishte qetësuar dhe mjekët ishin larguar, bodigardët për hesapin e tyre kishin thirrur një mjek tjetër kardiolog të njohur në rrethanat që përshkruam më lart. Kjo ishte bërë pa dijeninë e Fejzi Hoxhës.
Në kujtimet e veta ai i thumbon këta njerëz servilë, që nëpërmjet veprimeve të tilla, kërkonin të tregonin besnikërinë ndaj udhëheqësve.
Kur Hysniu u bë më mirë i kërkoi doktor Fejziut të shikonte një fshat nga rrethinat e Parisit. Kjo u realizua shpejt. Vunë re se sa punë i duhej një grupi të vogël njerëzish për të mbajtur 20 lopë race për qumësht. Ata mund të ishin dy deri tre vetë dhe bënin një punë për të cilën shqiptarëve të pamësuar do t’u duheshin 50 njerëz.

Sëmundja e rëndë e Hysniut
Me rekomandimin e profesor Hoxhës mjek personal pranë Hysni Kapos u vu Isuf Kalo e më vonë doktor Dine Abazi, që të dy të aftë, të qetë e të dashur, Pvarësisht nga kjo doktor Fejziu do të ishte mbikëqyrësi kryesor i shëndetit të Hysniut.
“Në vitin 1979 isha në Pogradec me shërbim pranë Enver Hoxhës. Kur po bëhesha gati të nisesha në Tiranë, takohem me Sulo Gradecin i cili më njoftoi se më kërkonte shoku Hysni. Kisha marrë leje nga që vëllain, Ismailin, e kisha shumë rëndë. Vajta për të takuar Hysniun. Ai u ngrit në këmbë, siç e kishte gjithmonë zakon dhe unë i fola menjëherë:
-Shoku Hysni si ju kam?
-Mirë, mirë, por kam pasur ca dhimbje shpatulle dhe në fund të gjoksit. Doktor Dinia më ka bërë të gjitha analizat dhe konsultat e nevojshme. Konkluzioni ishte për një nevralgji interkostale. Ai qëndroi paksa në heshtje e pastaj vazhdoi: sot të kam thirrur për Viton, ajo ka temperaturë shumë të lartë. Pasi kreva vizitën e rastit u nisa me makinën që po më priste”, - shkruan në kujtimet e tij mjeku Fejzi Hoxha.
Pas dy ditësh qëndrimi në Tiranë doktori dhe ministri i Shëndetësisë, Llambi Ziçishti nisen për në Pogradec. Hysni Kapo kishte temperaturë të lartë dhe kriza të forta barku. Profesori i kirurgjisë, Llambi Ziçishti ishte i vetmi mjek i specializuar në kirurgjinë e rrugëve të tëmthit në Rumani.
Në vilën e të sëmurit ishin mbledhur shumë mjekë:
Petrit Gaçja, Skënder Dauti, Ylli Popa, Isuf Kalo, Hajri Shyti, Ahmet Kamberi dhe Dine Abazi. Profesor Hoxhës, pavarësisht se erdhi i fundit, filluan t’i raportonin të gjithë.
U vendos një trajtim i fuqishëm me antibiotikë në mënyrë që tëmthi i infektuar siç mendohej sëmundja, të kurohej mirë.
Hysniu kishte dhimbje të forta dhe një shtrëngesë të barkut në anën e djathtë sipër. Pamja e të sëmurit vinte si e verdhë dhe temperatura qëndronte në shifra shumë të larta, pavarësisht nga mjekimi. Rreziku më i madh ishte shpërthimi i tëmthit në hapësirën e barkut dhe mundësia e ndërhyrjes kirurgjikale të shpejtë. Mjekët të detyruar nga keqësimi i gjendjes së të sëmurit, menduan se duhej të merrnin masa të shpejta për trasferimin në Tiranë, pranë një qendre të specializuar kirurgjikale dhe me rëndimin e mëtejshëm të gjendjes, ta dërgonin sa më shpejt jashtë shtetit. Mendimi i fundit vinte edhe nga një sugjerim i udhëheqësit kryesor. Po pinin kafe në një ambient të impovizuar enkas, kur vjen lajmi që Petrit Gaçja dhe Fejzi Hoxha duhet të takonin urgjent Enverin në vilën e tij.
-Ç’ishte kjo e Hysniut dhe pse sëmundja mori kështu, ai ishte fare mirë, ndërpreu qetësinë dhe ndrojtjen e mjekëve Enveri.
-Është pezmatim i fshikëzës së tëmthit, u përgjigj profesor Hoxha. Tashmë të gjithë kanë këtë mendim. Profesor Gaçja ka marrë drejtimin e terapisë.
Kirurgu aprovoi me kokë. Enveri e pa me bisht të syrit. E dinte mirë që ndryshe nga bisturia që i punonte mirë, në shumicën e rasteve ai fliste pak.
Megjithëse sytë e udhëheqësit nuk mund t’i shikoje kur ai ishte i zemëruar, profesor Hoxha vazhdoi me kurajon që e karakterizonte, duke e parë bashkëbiseduesin drejt e në sy.
-Ka rëndësi shoku Enver ecuria e sëmundjes.
-Po, po u përgjigj mendueshëm Enveri. Shiko Fejzi, nëse do ta operoni urgjent, asnjë nuk ta drejtë ta ndryshojë, por nëse krijohet mundësia e transportit të merren të gjitha masat për ta nisur jashtë.
Ky tashmë i ngjan urdhrit, mendoi me vete profesor Hoxha.
Kështu e kishte kuptuar ai gjithnjë Enverin. Më 19 korrik 1979 Hysni Kapo niset në Paris, i shoqëruar nga mjeku personal, profesor Petrit Gaçja, Skënder Dauti, e shoqja Vito Kapo, një infermiere dhe disa oficerë sigurimi. Mungonte Fejzi Hoxha.
Sipas rekomandimeve të profesor Pol Miliezit, i sëmuri u shtrua në klinikën kirurgjikale të “Hopital Broussais” të Parisit që drejtohej nga profesor Aleksandri.
“Konsulta e parë në Paris konfirmoi diagnozën shqiptare. Operacioni u krye më shpejt nga sa parashikohej, nga profesor Aleksandri dhe ndihmësat e tij. Në sallë u lejua të asistonin profesor P. Gaçja dhe doktori personal D. Abazi. Operacioni konstatoi diçka të paparashikuar: Kanceri i pankerasit dhe çuditërisht metastaza të shpërndara në mëlçi. U përcaktua një plan i ndërhyrjes së menjëhershme, heqja e pankerasit dhe metastazave të shumta të mëlçisë. Prognoza ishte negative”, - shkruan në kujtimet e tij profesori.
Profesor Aleksandri doli i dërrmuar nga operacioni. Enver Hoxha u njoftua po atë natë për diagnozën dhe prognozën “in fausta”.
-Fejzi të kam thirrur për të thënë se shoku Hysni Kapo është rëndë, do të nisesh urgjent në Paris me Llamnbin, diagnozën të mos ia thoni shokut Hysni, as shoqes Vito, i foli Enveri.
Por Hysni Kapo, me inteligjencën e tij kishte kuptuar gjithçka. Shikimi i Hysniut ishte i përhumbur sikur donte të rikujtonte të gjitha momentet, duke ndjerë fundin, ikjen.
Sipas profesor Hoxhës, i cili i ndenji pranë derisa ai fjeti përgjithmonë, Hysni Kapo nuk u ankua asnjëherë. Dëshirat e tij ishin ato të parat: dashuria për të afërmit, për idealet e tij dhe për këngën labe. Hysni Kapo kishte dashuruar këngën polifonike labe dhe e krahasonte atë me cicërimën e zogjve. \-Na ka bërë pështypje ky njeri i jashtëzakonshëm, - kishin thënë profesor Aleksandri, kirurgu, profesori Kurgoni, kardilogu, profesor Hasani dhe doktor Gizi, kardiologu.
Jo rrallë në klinikë vinte për të parë Hysni Kapon edhe miku i mjekëve shqiptarë, veçanërisht i profesor Hoxhës, Pol Miliezi.
Gjatë një periudhe të shkurtër, pas operacionit, Hysni Kapo u ndje mirë, por kjo ishte gënjeshtra e asaj sëmundje të rëndë. Duke parë që gjendja keqësohej, me urdhër të Enver Hoxhës dy fëmijët e Hysniut, Vera dhe Besniku u nisën në Paris pranë babait të tyre. Dy javë para se të ndodhte vdekja e Hysniut, atë e takoi edhe Ramiz Alia, i cili qëndroi pranë tij deri në fund. Në të gjithë shkrimet që ka lënë profesor Hoxha ai e vlerëson Hysniun në radhë të parë si një burrë trim, inteligjent dhe të urtë.


Myslym Peza, pacienti më interesant i profesor Hoxhës

Nga Lluka Heqimi

Krahas shumë pacientëve udhëheqësa, Fejzi Hoxha bëri përkujdesje edhe për Babë Myslymin madje derisa ai vdiq.
Ishin njohur për herë të parë në mbledhjen e Mukjes së bashku me dr. Ymer Dishnicën dhe doktor Medar Shtyllën. Baba kishte ardhur këtu me një skuadër shoqërimi dhe me dhëndrin, Mustafa Gjinishin, i cili ishte edhe djali i një miku të tij. Vrarë nga bejlerët. Mustafai ishte fejuar me Dijen, e cila edhe pas vdekjes së tij nuk u martua kurrë. Gjatë gjithë jetës ajo e quajti veten e veja e Mustafa Gjinishit. Profesor Hoxha e përshkruan Myslymin si një burrë i gjatë, i hollë, veshur me qillota e dollakë që i jepnin një pamje të hollë kërcinjve dhe me një palë opinga të reja shumë të lehta. Ai nuk mbante asnjëherë pushkë veç një gjerdan fishekësh. Pushkën, Babës, ia mbante një person tjetër besnik, që në situata të veçanta kur i jepej shenjë pa zë, ia dorëzonte. Ky person ishte një zdap i gjatë, bjond, me mustaqe të verdha, nja 38-40 vjeç, që Baba e mori pas Çlirimit si oficerin e tij personal.
Fytyra e gjatë me vetulla të gjera i jepnin Myslymit pamjen e një njeriu observues, që nuk i shpëtonte asgjë. Ai kishte lindur më një janar 1901. Kjo ishte shkruar në dokumentet zyrtare dhe mund të mos ishte e vërtetë, megjithëse Baba këtë ditë festonte. Shpeshherë kur i vinte doktori ose ndonjë mik i mirë, ai fillonte nga shakatë.
-Mos harroni se çdo vit fillon me Babën, megjithëse nuk kam dash vetëm ditë të bukura. I ati i Myslymit, shërbente në një teqe në Pezë dhe ekonomikisht nuk ia kalonin keq.
Bab ishte njeri i veprimit dhe tepër i zgjuar. Kur kohët i diktonin ndonjë veprim që kishte të bënte me moralin dhe nderin e krahinës, ai përgjigjej. Të gjithë fshatarët e ruanin dhe e mbronin. Ishte kundërshtar i mbretit dhe kishte marrë të gjitha masat të zbulonte kurthet e rrezikshme, shumë kohë përpara se ato të shpërthenin. Burri që i shërbente në këtë drejtim ishte një informator i jashtëzakonshëm, Dem Xhepa, pronar i një kafeneje në Rrugën e Dibrës. Metoda e tij ishte defteri veresie, që e deshën aq shumë nënoficerët dhe oficerët pijanecë. Ajo fletore pa mure e çati kishte zënë brenda të gjithë emrat që kishte shkruar i zoti. Dema ishte person që nuk binte në sy dhe një mendje e zgjuar, në pamje të parë dukej disi i leshtë. Por ai të jepte ujë në bisht të lugës.
-Osht i mençëm dreqi,- thoshte Baba gjithnjë, kur Dema sillte ndonjë lajm të lezetshëm.
Bab ishte një hokatar i jashtëzakonshëm. Shtëpia që i dhanë në fillim, afër stacionit të trenit me nja 2-3 dynym tokë, ishte Peza e tij e dashur, që ia mbillnin me lloj-lloj perimesh e frutash. Kushdo që do t’i vinte për vizitë nuk harrohej të qerasej me raki dhe verë të prodhuar me rrushin e shtëpisë. Kur vinte doktor Hoxha, përveç të tjerave, bëhej kujdes më shumë për mbushjen e pjatancës së frutave sipas sezonit.
Jo rrallë në shtëpinë e Babës doktori takohej edhe me shokët e tij, artistin e madh të humorit Mihal Popin dhe Besim Sinanin. Çdokush mund ta kuptonte se sa shumë ndryshonte i sëmuri, midis këtyre miqve. Rakia dhe mezet e shijshme ua hapnin gjën----------------------------- dhe fillonin shakatë.
-Ç’ka barku i qit bardhaku, thoshte Mihali duke futur gishtin në gotën bosh. Me sa dukej kjo ishte një formë kritike që i bëhej zotit të shtëpisë për gotat e boshatisura.
Sa herë që doktor Fejziu i gjente që të tre në krye të detyrës, qëndronte edhe ai pak më gjatë duke biseduar. Më shumë ai kënaqej me shakatë e kripura. Shpesh i thoshte të sëmurit:
-Babë Mislimi ti s’ke gjë, e ku t’i gjeshë të sëmurët si ti.
-Doktor, këta të dy dhe Baba, i hidhte duart në qafë të dyve, janë ilaç më i mirë se ato që më jep ti, për atë zot... Dhe ha ha ha qeshnin të gjithë. Sytë e Babës tërhiqnin vëmendjen e të gjithëve, kur i hidhte shikimin tek barku i madh i Mihalit që tundej e shkundej.
-Dëgjo o profesor, hidhej Mihali brenda një etike humoristi, sa i mençëm është populli për të vënë diagnozën. Më thoshin mu gjithmonë sa i ambël je ti Mihal, jo për gja, por i bajsha me qesh, e unë budallai s’e kisha kuptue se kisha sëmundjen e sheqerit.
-Hi, hi, hi, ja plasi të qeshurës Baba dhe i hodhi sytë nga doktori dhe pa ia zgjatur u hodh:
-Populli nuk di me të ba analiza e me të çpu, por të ven diagnozën ama.
Pacienti nuk kishte drojë nga mjeku, jo se ishte ai që ishte, por se ashtu ishte në të vërtetë. Ai i kishte fjalët gjithmonë pa të keq.
Megjithatë punë që kishte bërë gjatë gjithë ditës, doktori gjente tek pacientii dashur disa minuta paqe shpirtërore dhe modelin e një jete të qetë e pa probleme. Kështu kishte dëshirë të ishte të paktën dy orë në ditë, nën pushtetin e këtij oazi të qetë.
-Lum si këta, thoshte shpeshherë profesori, pa harruar të vërtetën e kësaj thënie; duke pirë shumë për shëndetin e të tjerëve, këta po dëmtojnë shëndetin e tyre. Deti kishte mbytur më pak njerëz sesa rakia.
Ç’ishte e vërteta, Baba kurrë nuk i kishte lënë qejfet e veta. I pinte të dyja shumë, si rakinë ashtu edhe duhanin. Ai kishte një bronkit të keq dhe kujdestari i tij, mjek, e kishte prorositur të linte duhanin, të cilin e la vetëm pas një vizite shëndetësore në Moskë. Në fakt ia kishte shtrënguar shumë sëmundja.
Në vitin 1960, Hoxha thirret urgjent në shtëpinë e Babës. Heroi ishte shtrirë përmbys. Poshtë krevatit një legen i mbushur me të vjella, copa gjaku. Një hemorragji nga variçet e zofagut si rezultat i dëmtimit të mëlçisë nga rakia, kishte bërë të vetën. Rreziku ishte i madh. Profesori urdhëroi që pacienti në këtë gjendje të rëndë, të shtrohej në klinikën speciale. Kështu u bë. Pas hemotransfuzionit gjendja e të sëmurit u përmirësua shpejt. Baba nuk kishte kohë për të humbur. Mezi priste të bashkohej me shokët e ta rifillonte atje ku e kishte lënë.
Por jo gjithmonë marrëdhëniet me të sëmurin kanë shkuar mirë. Kur Babës iu shfaq tensioni i syve dhe rrezikohej të mos shikonte, doktor Fejziu, pasi mori mendimin e të gjithë mjekëve okulistë shqiptarë, rekomandoi që operacionin ta shtynin për shkak të gjendjes shëndetësore të përgjithshme. Fjala e profesorit kishte një influencë të madhe tek të gjithë të tjerët, madje edhe tek ata që kishin qenë më aktivë për problemin e operacionit. Në fakt nga ndërhyrja, Baba nuk do të kishte ndonjë përmirësim të përfillshëm.
-Ç’i duhet profesorit me sytë e mi, kishte nxjerrë dufin e tij Myslymi. Ani le të më operojnë, ngulte këmbë ai në errësirën që po i thellohej.
Në vitin 1977-1978 gjendja e pamjaftueshmërisë së zemrës u keqësua, kur Babën e kapi një infarkt i pritshëm. Ishin mbledhur shumë gjëra së bashku: mëlçia, zemra, diabeti, sytë, dëmtimi i sistemit nervor, një e ashtuquajtur encefalopati. Në një nga këto ditë, shëndeti i luftëtarit legjendar ishte rrënuar. Fejziu kujton:
-Enveri më propozoi, kur unë të kisha kohë të vinim e të shikonin Babën. Unë i çova lajm se jam kurdorherë i gatshëm.
Vajtëm në shtëpinë e të sëmurit që kishte lidhur gjysmën e jetës së tij me Enver Hoxhën.
-Në atë gjendje të rëndë Baba ngriti duart lart dhe foli:
-Dua të të shoh edhe një herë ty Enver e të vdes.
Në shkurt 1982 Babën e vizitoi për herë të fundit Enveri. Ai dha shpirt të nesërmen. Udhëheqësi prej kohësh i kishte sqaruar të gjithë shokët që mbante për rreth:
-Me Babën do të merrem vetëm unë.
Vdekja e Babës i shkaktoi Enverit një paralizë të këmbës dhe dorës së djathtë. Megjithëse kjo ishte kalimtare, qe një goditje që i dha miku me dashurinë e madhe.


Nëpër kujtimet e profesorit

Kush është Lluka Heqimi?

Fejzi Hoxhën e ka patur profesor, por e ka njohur për së largu. Është futur në thellësi të botës së profesorit vetëm nëpërmjet kujtimeve të këtij të fundit, të cilat i ka studiuar, përmbledhur dhe letrarizuar për t’i hedhur në një libër i gjithi kushtuar profesor Fjezi Hoxhës. Lluka Heqimi është specializuar në kirurgjinë e përgjithshme, kirurgjinë kardio-vaskulare dhe mjekësinë sportive me të cilën merret prej shumë vitesh. Ai është njëkohësisht edhe autor i shumë teksteve, monografive, librave e artikujve shkencorë. Libri për profesor Fejzi Hoxhën është monografia e dytë e autorit për figurat e shquara të mjekësisë shqiptare, pas botimit në vitin 1997 të monografisë “Petro Cani- babai i kirurgjisë shqiptare”



21/11/2004

Kujtimet për Hysni Kapon dhe Myslym Pezën. Në ciklin e dytë të shkrimeve të mbështetura në kujtimet e profesor Fejzi Hoxhës, mjekut të udhëheqësve. Nesër gjithçka për pacientin Enver Hoxha. Si ia identifikoi sëmundjen e rëndë dhe deri në momentet kur u nda nga jeta

Fejzi Hoxha: Pacienti im, Hysni Kapo


Belina Budini

TIRANË – Në kujtimet e tij për udhëheqësat mjeku Fejzi Hoxha rrëfen edhe për Hysni Kapon e Mylsym Pezën. Që të dy i ka patur pacientë. I ka njohur deri në dobësi ashtu siç ka njohur edhe Enver Hoxhën në më të keqen e vet. Megjithatë për të gjithë këta personazhe ai shkruan me nota pozitive. Nuk i ka patur kurrë miq, sepse nuk i ka pëlqyer të miqësohet me të mëdhenjtë e shtetit, por i ka trajtuar dhe konsideruar si pacientë specialë. Një nga më të dashurit e pacientëve të tij ka qenë Hysni Kapo siç shkruan mjeku. E ka çmuar veçanërisht për modestinë dhe urtësinë. Dhe megjithëse ka hyrë më shpesh në shtëpinë e Enverit, ai është shprehur se më shpesh ka takuar Hysni Kapon. Nuk flet vetëm për sëmundjen e këtij të fundit, por ndërton në kujtimet e veta një portret të Hysni Kapos ashtu siç e ka njohur nga pozicioni i mjekut. Shkruan për të që nga koha kur e ka njohur e deri në fund kur ndërroi jetë nga sëmundja e rëndë me të cilën luftoi. Ndërsa Lluka Heqimi shprehet se profesor Fejzi Hoxha si një nga themeluesit e shërbimit special mjekësor pranë udhëheqjes së re shqiptare, nuk u miqësua me asnjë nga të mëdhenjtë e shtetit dhe të partisë. “Pavarësisht nga kjo ai u tregua i sjellshëm, i palodhur, piu një gotë raki shoqëruar me kafe, ulur në ato kolltukë të rehatshëm, të sekuestruara klasës së përmbysur dhe shkroi i qetë recetën me atë shkrimin e vet të bukur”. Pro doktor Hoxha nuk ndjeu tek asnjëri nga pacientët e tij kënaqësinë dhe qetësinë që gjente kur ulej përballë Hysni Kapos. Sipas kujtimeve të Fejzi Hoxhës, megjithëse Hysni Kapo ishte një nga personalitetet më të rëndësishme të partisë, ai ishte modest dhe i dashur me njerëzit e në veçanti me ata që i shërbenin. Në kohën kur doktori Fejzi Hoxha u njoh me Hysni Kapon ky i fundit ishte një “djalë i burrëruar, jo i pashëm, por shumë tërheqës”. Kishte mbaruar shkollën e mesme tregtare. Shfrytëzonte mirë literaturën italiane dhe më pak atë franceze. “Hysniu ishte i qetë, i ngadaltë, nuk kishte zakon të thërriste dhe nuk nxehej”.

Kur ngriheshin spitalet. Njohja me Hysni Kapon
Ishte fundi i tetorit 1944, në Shkodër, kur shtabi i Divizionit të dytë kishte dhënë urdhër për grumbullimin e të sëmurëve e të plagosurve nga spitali i Lezhës dhe Mirditës, si dhe atyre që do të vinin nga fronti i Tuzit dhe Malësisë së Shkodrës. Spitali i Shkodrës kishte 25 shtretër. Partizanët së bashku me Petro Canin dhe Petraq Lekën kishin rregulluar dhe pastruar territorin e spitalit, madje kishin filluar aktivitetin edhe me tregtarët për t’i marrë atyre mjetet më të nevojshme për një spital. Fejzi Hoxha kishte bërë çmos për të gjetur edhe një makinë qepëse që do t’i shërbente spitalit për qepjen e çarçafëve, këllëfëve, peceve të këmbëve për të gjithë të ardhurit.
U ngritën dhoma të administratës, depot ushqimore dhe diku në këto zyra të improvizuara drejtorish, por pa drejtorë, u firmosën nga mjekët dhe administratorët dokumentet e para të aktivitetit të një spitali si dhe gjërat e sekuestruara që do të ktheheshin menjëherë pas luftës. Kjo dukej paksa e habitshme për ata që merrnin dhe e pabesueshme për ata që jepnin.
Administrator u bë një partizan që kishte dalë nga spitali i shëruar, me emrin Baki Karalliu. Ai u mbajt aty për zgjuarsi natyrore dhe ndershmëri. Në atë kohë kështu nisnin profesionet e reja. U ndërtua një barrakë e veçantë ku do të bëhej dizinfektimi dhe pastrimi nga morrat. Në depot e tregtarëve kishte shumë mall, kjo i bënte spitalet të mos kishin mungesa të rëndësishme. Tregtarët kishin kuptuar se në këto situata lufte ishte më mirë të tregoje bindje dhe të shpresoje. Kur ndonjë tregtar fillonte të nxehej dhe të kundërshtonte, Fejziu për t’ia arritur qëllimit i thoshte:
-Jupiter, ti po nxehesh, domethënë ti nuk ke të drejtë.
Nga kjo shprehje greke shpeshherë në këtë konfuzion mendor, tregtari dorëzohej dhe dukej se kjo thënie e vjetër greke mund t’i sillte ndonjë fatkeqësi edhe më të madhe.
Kështu me mundim u siguruar shërbimi mjekësor, nën mbikëqyrjen e përhershme të infermierëve shqiptare dhe italiane. Për sa i takon punësimit të prostitutave që kishte kundërshtuar doktor Fejziu, Hysniu i kishte thënë Esatit:
-Dëgjo, shoku zëvendëskomisar, ky doktori ka të drejtë.
Pikërisht ky është momenti kur në skenë futet Hysni Kapo dhe doktor Fejziu e pa për herë të parë atë.
Hysni Kapo bëhet pacient i Fejzi Hoxhës
Më 1954, doktor Hoxha e shoqëroi në Moskë Hysni Kapon. Udhëheqësit të shtetit shqiptar iu sigurua një vend shtrimi, në një shtëpi kurimi dhe pushimi, karakteristikë në mjekësinë e Bashkimit Sovjetik. I sëmuri vizitohej çdo ditë nga profesor Preobrazhenski, një endokrinolog dhe dietolog shumë i aftë. “Ai ishte i logjikshëm, modest e me kulturë të gjerë”, - shënon në kujtimet e tij Fejzi Hoxha.
Pas viteve 1957 takimet midis Hysniut dhe Fejziut u bënë edhe më të shpeshta. Në atë kohë doktor Fejziu kishte menduar të mësonte rusisht. Kjo gjuhë i pëlqente. Në këtë kohë do të fillonte të merrte formë edhe klinika speciale e udhëheqësve e formuar në fillim nga rusët dhe e mbështetur nga mjekët më të aftë shqiptarë. Po këtë vit do të merrej vendimi i pajisjes së disa mjekëve me makina personale, madje disa prej tyre me shofer të paguar nga shteti. Përfituan kështu Petro Cani, Xhavit Gjata, Janko Theodhosi, Fejzi Hoxha, Koço Glozheni, Salaudin Bekteshi.
Në vitin 1963 me ndërmjetësinë e Hysni Kapos doktor Fejziu shkon në Francë për të përfituar përvojë nga mjekësia e përparuar franceze.
-Do të shkoni në një klinikë diabetologjike, i foli atë ditë Hysniu, - me ty do të jetë edhe doktor Nikolla Shurbani. Zini ndonjë apartament e do t’ju lutem të miqësoheni me profesorët, në veçanti me drejtuesin, duke i ftuar pa ndrojtje për dreka e darka.
Dërgimi i dy personave jashtë shtetit, ka qenë një nga praktikat më të zakonshme të asaj kohe. Kjo bëhej që njerëzit tanë të “mos gabonin”. Për sa u takon thashethemeve që njëri prej tyre ishte i sigurimit, sikur nuk zinte vendin e duhur në këtë rast. Megjithatë njerëzit ruheshin nga njëri-tjetri. Për secilin, tjetri ishte i sigurimit.
Pas tre, pesë muajsh, mjekët shqiptarë u rikthyer në atdhe, mbushur me shumë njohuri të kohës dhe sollën në përdorimin klinik për herë të parë glucofagun dhe diabenzën, medikamente shumë të përdorshme për kohën, për të gjithë ata diabetikë që nuk kishin nevojë për insulinën.
Me shumë kurajo dhe profesionalizëm, profesori i madh, Fejzi Hoxha, ia filloi këtë mjekim Hysniut. Kjo nuk ishte kaq e lehtë sa mund të tregohet tani. Edhe autori i këtij mjekimi ndjeu të gjithë ato emocione, të cilat i përshkruan me dashuri, siguri, ndrojtje edhe pse jo edhe me frikë.
-Më erdhi mirë kur udhëheqësi pranoi i pari ta bëjë këtë lloj mjekimi. Kjo ishte siguria që ai ndiente ndaj nesh dhe besimi për t’u kuruar me mjetet e fundit. Shumë shpejt mjekimi eksperimental u hodh në mjekimin klinik dhe filloi të vihej në shërbim të të gjithëve.
“Ky është gëzimi më i madh që arrita të kem, tamam këtu. Me këtë rast kishte përfunduar misioni i Francës”, - shprehet doktor Hoxha në kujtimet e veta.
Në Paris, personalisht ai u njoh me një profesor që do të bëhej shumë i dëgjuar në nivelet e udhëheqjes shqiptare në veçanti tek Enver Hoxha. Ky ishte profesor Pol Miliez. Ai u bë pika kryesore e të gjitha kërkesave mjekësore të udhëheqjes shqiptare dhe një lehtësi e madhe për doktor Hoxhën. Pasi fitoi besimin e plotë, Poli i zgjuar do të pyetej për të gjitha nevojat e tjera: kirurgu që do të operonte Hysni Kapon nga një kontrakturë e duarve do të rekomandohej nga profesor Miliezi.
Për rastin e fundit, nisja në Francë u vë me grupin e zakonshëm që i përfshinte protokolli, me mjek të padiskutueshmin Fejzi Hoxha. Kjo kishte kuptimin e vet. Mjeku shoqërues do të kujdesej në mbajtjen e rregullt të nivelit të sheqerit në gjak, duke zëvendësuar mjekimin e deriatëhershëm me tableta, me pak insulinë. Siç dihet ndërhyrja kirurgjikale shton kërkesat e një diabetiku, gjë që pengon në mbylljen e plagëve. Operacioni megjithëse nuk ishte i vështirë u shoqërua me një rrallim të frymëmarrjes së pacientit deri pesë herë në minutë. Kjo gjendje vazhdoi edhe në pavijon, madje e shoqëruar me një situatë cianotike. Në disa raste, doktor Hoxha, përdori shtypjen e gjoksit për të fuqizuar lëvizjen e thoraksit. Vetëm pas 12 orëve, pacienti u normalizua dhe mjekut i shkriu gjaku. Në të tilla raste duhej fitur se nga vinte kjo gjendje jo e zakonshme. Hysni Kapo kishte një farë intolerance nga anestetikët për të mos thënë një alergji. Pas dhjetë muajsh kur Hysniu operoi dorën tjetër, kjo gjendje iu përsërit në një shkallë të përafërt.
Për këto të dy rastet, profesor Hoxha ka të shkruar në kujtimet e veta edhe ngjarje të veçanta që kishin të bënin me grupin në përgjithësi. Njerëzit e vënë për sigurimin e udhëheqësit shqiptar, shumë shpejt i njihnin të gjitha vrimat e spitalit dhe si njerëz të çuditshëm (në spital nuk shikoje njerëz që të rrinin kot përveç atyre) miqësoheshin me të gjithë. Në operacionin e dytë të Hysniut ndodhi një e papritur e madhe. Pas dy ditësh të operacionit, një natë pacienti duke mos dadhur të shqetësonte të shoqen e lodhur, ngrihet vetë dhe pas tre katër hapash rrëzohet përtokë pa ndjenja. Nga zhurma e krijuar e shoqja e alarmuar njofton mjekët që flinin një dhomë më tutje Ata u ngritën dhe shkuan menjëherë pranë të sëmurit. Ai u vendos në shtrat dhe shpejt gjendja e tij u përmirësua. Me sa duket kishte qenë një ulje tensioni nga ngritja në këmbë. Hysniut iu bënë të gjitha gjërat që mund t’i bëheshin një pacienti të tillë Ato më kryesoret kishin lidhje me zemrën dhe trurin. Ju bënë EKG dhe EEG.
Në kohën që çdo gjë ishte qetësuar dhe mjekët ishin larguar, bodigardët për hesapin e tyre kishin thirrur një mjek tjetër kardiolog të njohur në rrethanat që përshkruam më lart. Kjo ishte bërë pa dijeninë e Fejzi Hoxhës.
Në kujtimet e veta ai i thumbon këta njerëz servilë, që nëpërmjet veprimeve të tilla, kërkonin të tregonin besnikërinë ndaj udhëheqësve.
Kur Hysniu u bë më mirë i kërkoi doktor Fejziut të shikonte një fshat nga rrethinat e Parisit. Kjo u realizua shpejt. Vunë re se sa punë i duhej një grupi të vogël njerëzish për të mbajtur 20 lopë race për qumësht. Ata mund të ishin dy deri tre vetë dhe bënin një punë për të cilën shqiptarëve të pamësuar do t’u duheshin 50 njerëz.

Sëmundja e rëndë e Hysniut
Me rekomandimin e profesor Hoxhës mjek personal pranë Hysni Kapos u vu Isuf Kalo e më vonë doktor Dine Abazi, që të dy të aftë, të qetë e të dashur, Pvarësisht nga kjo doktor Fejziu do të ishte mbikëqyrësi kryesor i shëndetit të Hysniut.
“Në vitin 1979 isha në Pogradec me shërbim pranë Enver Hoxhës. Kur po bëhesha gati të nisesha në Tiranë, takohem me Sulo Gradecin i cili më njoftoi se më kërkonte shoku Hysni. Kisha marrë leje nga që vëllain, Ismailin, e kisha shumë rëndë. Vajta për të takuar Hysniun. Ai u ngrit në këmbë, siç e kishte gjithmonë zakon dhe unë i fola menjëherë:
-Shoku Hysni si ju kam?
-Mirë, mirë, por kam pasur ca dhimbje shpatulle dhe në fund të gjoksit. Doktor Dinia më ka bërë të gjitha analizat dhe konsultat e nevojshme. Konkluzioni ishte për një nevralgji interkostale. Ai qëndroi paksa në heshtje e pastaj vazhdoi: sot të kam thirrur për Viton, ajo ka temperaturë shumë të lartë. Pasi kreva vizitën e rastit u nisa me makinën që po më priste”, - shkruan në kujtimet e tij mjeku Fejzi Hoxha.
Pas dy ditësh qëndrimi në Tiranë doktori dhe ministri i Shëndetësisë, Llambi Ziçishti nisen për në Pogradec. Hysni Kapo kishte temperaturë të lartë dhe kriza të forta barku. Profesori i kirurgjisë, Llambi Ziçishti ishte i vetmi mjek i specializuar në kirurgjinë e rrugëve të tëmthit në Rumani.
Në vilën e të sëmurit ishin mbledhur shumë mjekë:
Petrit Gaçja, Skënder Dauti, Ylli Popa, Isuf Kalo, Hajri Shyti, Ahmet Kamberi dhe Dine Abazi. Profesor Hoxhës, pavarësisht se erdhi i fundit, filluan t’i raportonin të gjithë.
U vendos një trajtim i fuqishëm me antibiotikë në mënyrë që tëmthi i infektuar siç mendohej sëmundja, të kurohej mirë.
Hysniu kishte dhimbje të forta dhe një shtrëngesë të barkut në anën e djathtë sipër. Pamja e të sëmurit vinte si e verdhë dhe temperatura qëndronte në shifra shumë të larta, pavarësisht nga mjekimi. Rreziku më i madh ishte shpërthimi i tëmthit në hapësirën e barkut dhe mundësia e ndërhyrjes kirurgjikale të shpejtë. Mjekët të detyruar nga keqësimi i gjendjes së të sëmurit, menduan se duhej të merrnin masa të shpejta për trasferimin në Tiranë, pranë një qendre të specializuar kirurgjikale dhe me rëndimin e mëtejshëm të gjendjes, ta dërgonin sa më shpejt jashtë shtetit. Mendimi i fundit vinte edhe nga një sugjerim i udhëheqësit kryesor. Po pinin kafe në një ambient të impovizuar enkas, kur vjen lajmi që Petrit Gaçja dhe Fejzi Hoxha duhet të takonin urgjent Enverin në vilën e tij.
-Ç’ishte kjo e Hysniut dhe pse sëmundja mori kështu, ai ishte fare mirë, ndërpreu qetësinë dhe ndrojtjen e mjekëve Enveri.
-Është pezmatim i fshikëzës së tëmthit, u përgjigj profesor Hoxha. Tashmë të gjithë kanë këtë mendim. Profesor Gaçja ka marrë drejtimin e terapisë.
Kirurgu aprovoi me kokë. Enveri e pa me bisht të syrit. E dinte mirë që ndryshe nga bisturia që i punonte mirë, në shumicën e rasteve ai fliste pak.
Megjithëse sytë e udhëheqësit nuk mund t’i shikoje kur ai ishte i zemëruar, profesor Hoxha vazhdoi me kurajon që e karakterizonte, duke e parë bashkëbiseduesin drejt e në sy.
-Ka rëndësi shoku Enver ecuria e sëmundjes.
-Po, po u përgjigj mendueshëm Enveri. Shiko Fejzi, nëse do ta operoni urgjent, asnjë nuk ta drejtë ta ndryshojë, por nëse krijohet mundësia e transportit të merren të gjitha masat për ta nisur jashtë.
Ky tashmë i ngjan urdhrit, mendoi me vete profesor Hoxha.
Kështu e kishte kuptuar ai gjithnjë Enverin. Më 19 korrik 1979 Hysni Kapo niset në Paris, i shoqëruar nga mjeku personal, profesor Petrit Gaçja, Skënder Dauti, e shoqja Vito Kapo, një infermiere dhe disa oficerë sigurimi. Mungonte Fejzi Hoxha.
Sipas rekomandimeve të profesor Pol Miliezit, i sëmuri u shtrua në klinikën kirurgjikale të “Hopital Broussais” të Parisit që drejtohej nga profesor Aleksandri.
“Konsulta e parë në Paris konfirmoi diagnozën shqiptare. Operacioni u krye më shpejt nga sa parashikohej, nga profesor Aleksandri dhe ndihmësat e tij. Në sallë u lejua të asistonin profesor P. Gaçja dhe doktori personal D. Abazi. Operacioni konstatoi diçka të paparashikuar: Kanceri i pankerasit dhe çuditërisht metastaza të shpërndara në mëlçi. U përcaktua një plan i ndërhyrjes së menjëhershme, heqja e pankerasit dhe metastazave të shumta të mëlçisë. Prognoza ishte negative”, - shkruan në kujtimet e tij profesori.
Profesor Aleksandri doli i dërrmuar nga operacioni. Enver Hoxha u njoftua po atë natë për diagnozën dhe prognozën “in fausta”.
-Fejzi të kam thirrur për të thënë se shoku Hysni Kapo është rëndë, do të nisesh urgjent në Paris me Llamnbin, diagnozën të mos ia thoni shokut Hysni, as shoqes Vito, i foli Enveri.
Por Hysni Kapo, me inteligjencën e tij kishte kuptuar gjithçka. Shikimi i Hysniut ishte i përhumbur sikur donte të rikujtonte të gjitha momentet, duke ndjerë fundin, ikjen.
Sipas profesor Hoxhës, i cili i ndenji pranë derisa ai fjeti përgjithmonë, Hysni Kapo nuk u ankua asnjëherë. Dëshirat e tij ishin ato të parat: dashuria për të afërmit, për idealet e tij dhe për këngën labe. Hysni Kapo kishte dashuruar këngën polifonike labe dhe e krahasonte atë me cicërimën e zogjve. \-Na ka bërë pështypje ky njeri i jashtëzakonshëm, - kishin thënë profesor Aleksandri, kirurgu, profesori Kurgoni, kardilogu, profesor Hasani dhe doktor Gizi, kardiologu.
Jo rrallë në klinikë vinte për të parë Hysni Kapon edhe miku i mjekëve shqiptarë, veçanërisht i profesor Hoxhës, Pol Miliezi.
Gjatë një periudhe të shkurtër, pas operacionit, Hysni Kapo u ndje mirë, por kjo ishte gënjeshtra e asaj sëmundje të rëndë. Duke parë që gjendja keqësohej, me urdhër të Enver Hoxhës dy fëmijët e Hysniut, Vera dhe Besniku u nisën në Paris pranë babait të tyre. Dy javë para se të ndodhte vdekja e Hysniut, atë e takoi edhe Ramiz Alia, i cili qëndroi pranë tij deri në fund. Në të gjithë shkrimet që ka lënë profesor Hoxha ai e vlerëson Hysniun në radhë të parë si një burrë trim, inteligjent dhe të urtë.


Myslym Peza, pacienti më interesant i profesor Hoxhës

Nga Lluka Heqimi

Krahas shumë pacientëve udhëheqësa, Fejzi Hoxha bëri përkujdesje edhe për Babë Myslymin madje derisa ai vdiq.
Ishin njohur për herë të parë në mbledhjen e Mukjes së bashku me dr. Ymer Dishnicën dhe doktor Medar Shtyllën. Baba kishte ardhur këtu me një skuadër shoqërimi dhe me dhëndrin, Mustafa Gjinishin, i cili ishte edhe djali i një miku të tij. Vrarë nga bejlerët. Mustafai ishte fejuar me Dijen, e cila edhe pas vdekjes së tij nuk u martua kurrë. Gjatë gjithë jetës ajo e quajti veten e veja e Mustafa Gjinishit. Profesor Hoxha e përshkruan Myslymin si një burrë i gjatë, i hollë, veshur me qillota e dollakë që i jepnin një pamje të hollë kërcinjve dhe me një palë opinga të reja shumë të lehta. Ai nuk mbante asnjëherë pushkë veç një gjerdan fishekësh. Pushkën, Babës, ia mbante një person tjetër besnik, që në situata të veçanta kur i jepej shenjë pa zë, ia dorëzonte. Ky person ishte një zdap i gjatë, bjond, me mustaqe të verdha, nja 38-40 vjeç, që Baba e mori pas Çlirimit si oficerin e tij personal.
Fytyra e gjatë me vetulla të gjera i jepnin Myslymit pamjen e një njeriu observues, që nuk i shpëtonte asgjë. Ai kishte lindur më një janar 1901. Kjo ishte shkruar në dokumentet zyrtare dhe mund të mos ishte e vërtetë, megjithëse Baba këtë ditë festonte. Shpeshherë kur i vinte doktori ose ndonjë mik i mirë, ai fillonte nga shakatë.
-Mos harroni se çdo vit fillon me Babën, megjithëse nuk kam dash vetëm ditë të bukura. I ati i Myslymit, shërbente në një teqe në Pezë dhe ekonomikisht nuk ia kalonin keq.
Bab ishte njeri i veprimit dhe tepër i zgjuar. Kur kohët i diktonin ndonjë veprim që kishte të bënte me moralin dhe nderin e krahinës, ai përgjigjej. Të gjithë fshatarët e ruanin dhe e mbronin. Ishte kundërshtar i mbretit dhe kishte marrë të gjitha masat të zbulonte kurthet e rrezikshme, shumë kohë përpara se ato të shpërthenin. Burri që i shërbente në këtë drejtim ishte një informator i jashtëzakonshëm, Dem Xhepa, pronar i një kafeneje në Rrugën e Dibrës. Metoda e tij ishte defteri veresie, që e deshën aq shumë nënoficerët dhe oficerët pijanecë. Ajo fletore pa mure e çati kishte zënë brenda të gjithë emrat që kishte shkruar i zoti. Dema ishte person që nuk binte në sy dhe një mendje e zgjuar, në pamje të parë dukej disi i leshtë. Por ai të jepte ujë në bisht të lugës.
-Osht i mençëm dreqi,- thoshte Baba gjithnjë, kur Dema sillte ndonjë lajm të lezetshëm.
Bab ishte një hokatar i jashtëzakonshëm. Shtëpia që i dhanë në fillim, afër stacionit të trenit me nja 2-3 dynym tokë, ishte Peza e tij e dashur, që ia mbillnin me lloj-lloj perimesh e frutash. Kushdo që do t’i vinte për vizitë nuk harrohej të qerasej me raki dhe verë të prodhuar me rrushin e shtëpisë. Kur vinte doktor Hoxha, përveç të tjerave, bëhej kujdes më shumë për mbushjen e pjatancës së frutave sipas sezonit.
Jo rrallë në shtëpinë e Babës doktori takohej edhe me shokët e tij, artistin e madh të humorit Mihal Popin dhe Besim Sinanin. Çdokush mund ta kuptonte se sa shumë ndryshonte i sëmuri, midis këtyre miqve. Rakia dhe mezet e shijshme ua hapnin gjën----------------------------- dhe fillonin shakatë.
-Ç’ka barku i qit bardhaku, thoshte Mihali duke futur gishtin në gotën bosh. Me sa dukej kjo ishte një formë kritike që i bëhej zotit të shtëpisë për gotat e boshatisura.
Sa herë që doktor Fejziu i gjente që të tre në krye të detyrës, qëndronte edhe ai pak më gjatë duke biseduar. Më shumë ai kënaqej me shakatë e kripura. Shpesh i thoshte të sëmurit:
-Babë Mislimi ti s’ke gjë, e ku t’i gjeshë të sëmurët si ti.
-Doktor, këta të dy dhe Baba, i hidhte duart në qafë të dyve, janë ilaç më i mirë se ato që më jep ti, për atë zot... Dhe ha ha ha qeshnin të gjithë. Sytë e Babës tërhiqnin vëmendjen e të gjithëve, kur i hidhte shikimin tek barku i madh i Mihalit që tundej e shkundej.
-Dëgjo o profesor, hidhej Mihali brenda një etike humoristi, sa i mençëm është populli për të vënë diagnozën. Më thoshin mu gjithmonë sa i ambël je ti Mihal, jo për gja, por i bajsha me qesh, e unë budallai s’e kisha kuptue se kisha sëmundjen e sheqerit.
-Hi, hi, hi, ja plasi të qeshurës Baba dhe i hodhi sytë nga doktori dhe pa ia zgjatur u hodh:
-Populli nuk di me të ba analiza e me të çpu, por të ven diagnozën ama.
Pacienti nuk kishte drojë nga mjeku, jo se ishte ai që ishte, por se ashtu ishte në të vërtetë. Ai i kishte fjalët gjithmonë pa të keq.
Megjithatë punë që kishte bërë gjatë gjithë ditës, doktori gjente tek pacientii dashur disa minuta paqe shpirtërore dhe modelin e një jete të qetë e pa probleme. Kështu kishte dëshirë të ishte të paktën dy orë në ditë, nën pushtetin e këtij oazi të qetë.
-Lum si këta, thoshte shpeshherë profesori, pa harruar të vërtetën e kësaj thënie; duke pirë shumë për shëndetin e të tjerëve, këta po dëmtojnë shëndetin e tyre. Deti kishte mbytur më pak njerëz sesa rakia.
Ç’ishte e vërteta, Baba kurrë nuk i kishte lënë qejfet e veta. I pinte të dyja shumë, si rakinë ashtu edhe duhanin. Ai kishte një bronkit të keq dhe kujdestari i tij, mjek, e kishte prorositur të linte duhanin, të cilin e la vetëm pas një vizite shëndetësore në Moskë. Në fakt ia kishte shtrënguar shumë sëmundja.
Në vitin 1960, Hoxha thirret urgjent në shtëpinë e Babës. Heroi ishte shtrirë përmbys. Poshtë krevatit një legen i mbushur me të vjella, copa gjaku. Një hemorragji nga variçet e zofagut si rezultat i dëmtimit të mëlçisë nga rakia, kishte bërë të vetën. Rreziku ishte i madh. Profesori urdhëroi që pacienti në këtë gjendje të rëndë, të shtrohej në klinikën speciale. Kështu u bë. Pas hemotransfuzionit gjendja e të sëmurit u përmirësua shpejt. Baba nuk kishte kohë për të humbur. Mezi priste të bashkohej me shokët e ta rifillonte atje ku e kishte lënë.
Por jo gjithmonë marrëdhëniet me të sëmurin kanë shkuar mirë. Kur Babës iu shfaq tensioni i syve dhe rrezikohej të mos shikonte, doktor Fejziu, pasi mori mendimin e të gjithë mjekëve okulistë shqiptarë, rekomandoi që operacionin ta shtynin për shkak të gjendjes shëndetësore të përgjithshme. Fjala e profesorit kishte një influencë të madhe tek të gjithë të tjerët, madje edhe tek ata që kishin qenë më aktivë për problemin e operacionit. Në fakt nga ndërhyrja, Baba nuk do të kishte ndonjë përmirësim të përfillshëm.
-Ç’i duhet profesorit me sytë e mi, kishte nxjerrë dufin e tij Myslymi. Ani le të më operojnë, ngulte këmbë ai në errësirën që po i thellohej.
Në vitin 1977-1978 gjendja e pamjaftueshmërisë së zemrës u keqësua, kur Babën e kapi një infarkt i pritshëm. Ishin mbledhur shumë gjëra së bashku: mëlçia, zemra, diabeti, sytë, dëmtimi i sistemit nervor, një e ashtuquajtur encefalopati. Në një nga këto ditë, shëndeti i luftëtarit legjendar ishte rrënuar. Fejziu kujton:
-Enveri më propozoi, kur unë të kisha kohë të vinim e të shikonin Babën. Unë i çova lajm se jam kurdorherë i gatshëm.
Vajtëm në shtëpinë e të sëmurit që kishte lidhur gjysmën e jetës së tij me Enver Hoxhën.
-Në atë gjendje të rëndë Baba ngriti duart lart dhe foli:
-Dua të të shoh edhe një herë ty Enver e të vdes.
Në shkurt 1982 Babën e vizitoi për herë të fundit Enveri. Ai dha shpirt të nesërmen. Udhëheqësi prej kohësh i kishte sqaruar të gjithë shokët që mbante për rreth:
-Me Babën do të merrem vetëm unë.
Vdekja e Babës i shkaktoi Enverit një paralizë të këmbës dhe dorës së djathtë. Megjithëse kjo ishte kalimtare, qe një goditje që i dha miku me dashurinë e madhe.


Nëpër kujtimet e profesorit

Kush është Lluka Heqimi?

Fejzi Hoxhën e ka patur profesor, por e ka njohur për së largu. Është futur në thellësi të botës së profesorit vetëm nëpërmjet kujtimeve të këtij të fundit, të cilat i ka studiuar, përmbledhur dhe letrarizuar për t’i hedhur në një libër i gjithi kushtuar profesor Fjezi Hoxhës. Lluka Heqimi është specializuar në kirurgjinë e përgjithshme, kirurgjinë kardio-vaskulare dhe mjekësinë sportive me të cilën merret prej shumë vitesh. Ai është njëkohësisht edhe autor i shumë teksteve, monografive, librave e artikujve shkencorë. Libri për profesor Fejzi Hoxhën është monografia e dytë e autorit për figurat e shquara të mjekësisë shqiptare, pas botimit në vitin 1997 të monografisë “Petro Cani- babai i kirurgjisë shqiptare”



21/11/2004