Familjet e nderuara shqiptare

[ALBA]

Historia tragjike e familjeve, që përfaqësonin aristokracinë shqiptare, të cilat regjimi komunist i shpalli reaksionare dhe i internoi nëpër kampe. Dëshmia e Lek Përvizit

"


--------------------------------------------------------------------------------

Dashnor Kaloçi

Në fundin e vitit 1948 apo fillimin e vitit 1949 kur Shqipëria i prishi marrdhëniet me Jugosllavinë, pothuaj në të gjithë veriun e vëndit filluan arratisjet në masë. Si rezultat i kësaj situate dhe për ta frenuar sadopak fluksin e madh të personave që arratiseshin jashtë vëndit, Qeveria komuniste e Tiranës e rriti menjëherë represionin dhe në atë kohë filluan internimet në masë. Si rezultat i atij represioni, kampi i Beratit dhe ai i Kuçovës që sapo ishte hapur u mbushën plot me të internuar. Nisur nga numri i madh i të internuarve që u grumbulluan në ato dy kampe, qeveria komuniste u detyrua dhe hapi kampet e Turhanit dhe të Memalijat në rrethin e Tepelenës Në ato dy kampe ku jetonin rreth 6000 të internuar në kufijtë e mizerjes, që në ditët e para plasën epidemi të ndryshme dhe në gushtin e vitit 1949 në kampin e Turhanit brenda një nate vdiqën 33 fëmijë nga sëmundja e dizanterisë". Njeriu që flet dhe dëshmon për herë të parë mbi kalvarin e gjatë të vuajtjeve të qindra familjeve shqiptare nëpër kampet e ndryshme të internimeve, të cilat regjimi komunist i Enver Hoxhës i kishte shpallur "familje reaksionare", është 70-vjeçari Lek Përvizi nga Skuraj i Kurbinit, që bashkë me familjen e tij ka vuajtur nëpër kampet e ndryshme nga viti 1945 e deri në vitin 1990-të. Ndonëse që nga viti 1991, Lek Përvizi është vendosur me banim në Bruksel të Belgjikës, ai nuk i harron lehtë vuajtjet që ka kaluar nëpër ato kampe dhe ka dëshirë të flasë jo për dramën tragjike të familjes së tij, por për ato dhjetra e dhjetra familje të tjera që patën të njëjtin "fat" me të. Po kush ishin ato familje të mëdha që regjimi komunist i Enver Hoxhës i shpalli "Familje armiqsh e reaksionarë" dhe kur filloi kalvari i gjatë i vuajtjeve të tyre? Cili ishte kampi i parë i të internuarëve që regjimi komunist hapi në Shqipëri dhe cilat ishin familjet e para që u dërguan për të vuajtur dënimin aty? Kush ishin kampet e tjera që u hapën më pas dhe si u trajtuan të internuarit në ato kampe?


Maj 1945, internimet e para
Ndonëse komunistët që erdhën në pushtet në dhjetorin e vitit 1944, arrestimet ndaj kundërshtarëve të tyre politikë i kishin filluar që nga vera e atij viti, internimet e para të atyre familjeve që ata i shpallën "reaksionare", filluan vetëm në majin e vitit 1945. Të arrestuarit e parë që ishin kapur pak kohë para mbarimit të luftës, të cilët komunistët i konsideronin armiq, u grumbulluan në një nga kazeramt e italianëve që ndodhej diku në malin e Dajtit dhe aty u mbajtën të izoluar deri nga janari i vitit 1945. Në atë kohë ata i zbritën në qytetin e Tiranës dhe i izoluan kryesisht në burgun e ri dhe në burgun e vjetër. Ky ishte dhe kontigjenti i parë i të burgosurve politikë të Shqipërisë, ndërsa disa muaj më pas, në majin e vitit 1945, qeveria komuniste e Tiranës filloi dhe internimet masive ku"streha" e parë e atyre familjeve ishte qyteti i Beratit. Lidhur me këtë, 70-vjeçari Lek Përvizi, dëshmon: "Deri aty nga maji i vitit 1945, shumë nga familjet e mëdha që ishin shpallur rekasionare, si Gjomarkajt, Mëlyshajt e Bajraktarët e Mirditës, Kaloshët, Dinet, e Demët e Dibrës, Bajraktarët e Kukësit, Sokolët dhe Marashët e Shkodrës, Përvizët dhe Lalat e Kurbinit,ishin mbajtur të izoluar në Degët e Brendshme të rretheve të tyre. Në muajin maj të atij viti këto familje dhe shumë të tjera të cilat ishin njohur si familje zogiste, pa asnjë lloj vendimi gjyqësor u internuan të gjitha në qytetin e Beratit i cili u bë qëndra dhe "streha" e parë e të gjitha familjeve "reaksionare" kryesisht të Veriut të Shqipërisë. Ndërsa në atë kohë qyteti i Beratit u "popullua" nga këto familje "reaksionare", të Veriut të Shqipërisë, qyteti i Krujës u bë "streha" e shumë familjeve të tjera të Jugut të Shqipërisë. Familjet që u internuan në atë kohë në qytetin e Krujës, ishin kryesisht nga qyteti i Korçës por kishte dhe nga Gjirokastra, Saranda dhe nga zona e Dropullit të minoritetit grek. Nga ato familje që u internuan në atë kohë në qytetin e Krujës, më kujtohen: Kokali nga Saranda dhe Kullajt nga Zëmbëlaku. Të gjitha ato familje që u internuan në qytetet e Krujës dhe të Beratit, më parë u ishin konfiskuar të gjitha pasuritë e tundëshme dhe të patundshme dhe ato kishin dalë nga shtëpitë e tyre vetëm me rrobat e trupit. Po kështu kishte dhe shumë familje që pasi ishin arrestuar dhe ishin sjellë në internim, komunistët u kishin djegur shtëpitë. Nga ato familje që iu dogjën shtëpitë ndër të tjera ishin: Gjomarkajt e Mirditës, Marshët e Shkodrës, Dinet e Demat e Dibrës, Kolat e Matit etj", kujton 70-vjeçari Lek Përvizi, lidhur me periudhën kur regjimi komunist i Enver Hoxhës filloi internimet e para të atyre familjeve që i shpalli "armike dhe reaksionare".

Si u trajtuan në Berat e Kuçovë
Po si u trajtuan ato familje që regjimi kominist i dërgoi me dhunë për të vuajtur dënimin si të internuar në qytetin e Beratit? Lidhur me këtë, Lek Përvizi dëshmon: "Familjet e para që u dërguan në internim në qytetin e Beratit, ishin : Gjomarkajt, Mëlushët, Bajraktarët, Përvizët, Lleshmarashët, Sokolët, Dinet, Demat, Kolat, Dodgjinët etj. Ato familje u vendosën kryesisht në lagjen "Kala", por më pas ato u vendosën edhe në lagjet e tjera të qytetit si "Mangalem", "Murat-Çelepias" etj. Atyre familjeve fillimisht u jepej vetëm 500 gram bukë misri në ditë dhe ato ishin të detyruara që ta paguanin vetë qeranë e shtëpisë ku banonin. Shumë prej atyre familjeve që ishin të internuara në Berat, edhe pse banonin nëpër barake apo kasolle të improvizuara, e paguanin njëlloj qeranë e banesës si ato që ishin në gjëndje disi më të mirë. Të gjithë personat e familjeve të internuara në qytetin e Beratit, nuk kishin të drejtë të largoheshin nga qyteti dhe tre herë në ditë të gjithë: me gra, burra, fëmijë dhe pleq, paraqiteshin tre herë në ditë në apel pranë Degës së Brendshme. Që në ditët e para që ato familje u dërguan aty, pra në majin e vitit 1945, regjimi komunist u mundua për t'i poshtëruar ata duke përdorur të gjitha mënyrat. Një nga ato mënyra që u përdorën për t'i poshtëruar ato familje, ishte hapja e kanaleve të ujrave të zeza në mes të qytetit. Më pas të internuarit u dërguan për të punuar edhe në punë të ndryshme në bujqësi dhe sidomos në luftën kundër karkalecit në fushat e mbjella. Në atë kohë shumë nga familjet që nuk mund ta mbanin dot frymën gjallë me 500 gram bukë në ditë, detyroheshin dhe shkonin në mal për të bërë dru, që t'i shisnin ato në qytet për të fituar ndonjë lek për bukën e gojës. Përveç vuajtjeve fizike dhe urisë, në atë kohë shumë familje të internuara provuan mbi kurrizin e tyre dhe strese të shumta nga epshet e oficerëve të Sigurimit që kërkonin të shtinin në dorë vajzat e reja. Nga që asnjë prej atyre vajzave nuk ra "preh" e tyre, oficerët e Sigurimit u detyruan dhe i burgosën shumë nga ato vajza të reja. Ndonëse propaganda komuniste në atë kohë përdorte të gjitha mënyrat për t'i poshtëruar familjet tona që ishim të internuar atje, populli i Beratit u tregua tepër fisnik dhe mundohej me të gjitha mundësitë që kishte për të na i lehtësuar sadopak dhimbjet. Shumë familje beratase në atë kohë u dërgonin familjeve të internuara, ushqime dhe rroba e batanie për të fjetur. Po kështu dhe brenda për brenda familjeve të internuara në atë kohë kishte një solidaritet shumë të madh. Shumë prej familjeve që kishin ndonjë të ardhur apo krah pune më shumë, u gjendeshin dhe u jepnin gjithmonë atyre familjeve që nuk kishin krah pune për të punuar. Në atë kohë në familjet e internuara nuk kishte shumë arrestime dhe kur ndonjë i arratisur vritej, familjen e tij e lironin nga internimi dhe e kthenin andej nga kishte ardhur. Kështu ndodhi me familjen e Llesh Marashit që u ekzekutua në atë kohë në Shkodër. Por ajo gjë nuk ndodhte gjithmonë, sepse kishte raste si ai i familjes Gjonmarkaj, që ndonëse u vranë shumë prej tyre, ata nuk i liruan asnjëherë nga internimi. Nga fundi i vitit 1947 nga Berati shumë familje u dërguan në Kuçovë ku filloi ndërtimi i fushës së aviacionit. Ato familje u vendosën në kazermat e italianëve dhe për të ngrënë u jepej vetëm bukë thatë pa gjellë. Pas Kuçovës shumë nga ato familje u sollën në Valias të Tiranës për të punuar në bujqësi, siç ishin Gjomarkajt, Demët etj", kujton Lek Përvizi lidhur me trajtimin e familjeve të internuara në qytetin e Beratit e Kuçovës.

Vdekja e 33 fëmijve në Turhan
Pas qytetit të Beratit, regjimi komunist i Enver Hoxhës filloi ti dërgonte të internuarit edhe nëpër qytete të tjera. Lidhur me këtë, Lek Përvizi dëshmon: "Aty nga fundi i vitit 1948 apo fillimi i vitit 1949, kur Shqipëria i prishi marrdhëniet me Jugosllavinë, në Veriun e vëndit filluan arratisjet në masë. Për ta frenuar sadopak atë fluks arratisjesh, regjimi komunist në atë kohë rriti represionin dhe filloi internimet masive.. Nga që Kuçova dhe Berati në atë kohë u mbushën plot me familje të internuara, për të mos rënë në sy, regjimi komunist u detyrua dhe hapi dy kampe të tjera në Turhan dhe Memalija të Tepelenës. Në ato dy kampe që u mbushën vetëm me familje të internuara të Veriut të Shqipërisë, kushtet e banimit ishin në kufijtë e mizerjes dhe të internuarit jetonin në kondita primitive. Atyre u jepej vetëm 500 gram bukë misri thatë e asgjë tjetër. Në atë kohë që u vra Bardhok Biba, numri i të internuarëve në dy kampet e Tepelenës, arriti në 6000 vetë. Nga mungesa e madhe e higjenës, aty plasën epidemitë e sëmundjeve të ndryshme dhe njerzit vdisnin në masë. Mesatarja e vdekjeve nga ato epidemi, ishte shtatë veta në ditë. Katastrofa më e madhe ndodhi në gushtin e vitit 1949 kur në kampin e Turhanit vdiqën 33 fëmijë brenda një nate dhe për këtë gjë është dëshmitar, Abdurrahman Kaloshi, i cili mund të tregojë më shumë. Të gjitha ata fëmijë vdiqën nga epidemia e dizanterisë sepse nuk kishte asnjëlloj ndihme mjeksore dhe buka e misrit ishte e mykur. Tmerrit të vdekjeve të asaj nate, iu shtua edhe më shumë ankthi sepse nuk premtonte koha për të hapurr varret për të gjithë ata foshnje. Një gruaje nga Vermoshi i Dukagjinit që quhej Cukalina, i vdiqën dy fëmijet binjakë, njëri në mëngjez dhe tjetri në darkë. Nga që ata ishin dhe mashkujt e vetëm të fisit, nëna e tyre vrau veten të nesërmen me gjithë motrën e saj. Kjo tragjedi e madhe shkaktoi bujë të madhe tek mjekët e Gjirokastrës dhe Tepelenës, të cilët patën kurajon dhe e bënë problem në Tiranë atë gjë. Qeveria komuniste e Enver Hoxhë u detyrua dhe dërgoi aty një grup oficerësh për të parë gjëndjen dhe pas atij inspektimi u vendos mbyllja e kampit të Turhanit dhe atij të Memaliajt. Të gjithë të internuarit e atyre dy kampeve, u dërguan në kampin e Tepelenës ku kushtet ishin disi më të mira se aty, sepse u vendosën në kazermat e italianëve ku kishte dhe ujë për të pirë. Por edhe në atë kamp ku të internuarëve u jepej vetëm 650 gram bukë gruri me pak supe me krimba që ishte vetëm ujë, vazhduan përsëri vdekjet. Edhe në aty të internuarit nuk i shpëtuan dot të ftohtit dhe urisë. Ata dërgoheshin të punonin në pyll për dru, pleh, dhe për të mbajtur shtylla për ndërtim. Nga fundi i vitit 1949 shumë të internuar u dërguan në kampin e Porto-Palermos që sapo u hap në atë kohë. Në atë kamp ata u vendosën në Kala dhe shumë prej të internuarëve edhe sot e kësaj dite janë të verbuar nga errësira që ishte atje", kujton Lek Përvizi, lidhur me tragjedinë e kampit të Turhanit ku në gushtin e vitit 1949, vdiqën 33 fëmijë nga kushtet e këqia të jetesës.

Nga Tepelena në Myzeqe
Familjet e internuara në kampin e Tepelenës, qëndruan aty deri në vitin 1953, sepse në atë kohë shumë prej forcave të afta për punë u dërguan për të punuar në rrethe të ndryshme për ndërtimin e disa godinave të Degëve të Brendshme. Lidhur me fatin e mëtejshëm të familjeve të internuara, Lek Përvizi, dëshmon: "Aty nga viti 1954 kampi i Tepelenës u mbyll dhe të gjithë familjet që ishin aty i mblodhën dhe i sollën në disa kampe që u hapën në fushat e Myzeqesë, si në sektorët e Grabjanit, Çermës, Gradishtës, Dushkut, Plugut, Savërs, Xhazës etj. Po në vitin 1954 një pjesë të internuarve u dërguan në kampin e Kuçit të Kurveleshit që sapo u hap në atë kohë. Vetëm ndër 100 të internuar që u dërguan përnjëherë aty, 60 prej tyre kishin mbaruar universitetet e Perëndimit, si Dom Mikel Koloqi, Ali Erebara, Ibrahim Sokoli, Nedim Kokona, Sami Kokalari etj. Kampi i Kuçit të Kurveleshit u mbyll në vitin 1958 dhe të internuarit që ishin aty u sollën përsëri në kampet e Myzeqesë. Në ato kampe, bashke me dhjetra familje si Dostët, Gjomarkajt, Çelët, Hoxhat, Bajraktarët, Dinet, Demët, Ndretë, etj, ne qëndruam deri në vitin 1990-të kur u shkri Komisjoni i Internim-dëbimeve. Një pjesë e të internuarëve qëndroi aty edhe për disa vjet të tjera pas 1990-ës, por për hir të së vërtetës dua të them se në ato kampe ka akoma disa nga familjet e internuara që nuk kanë se ku të gjejnë strehë tjetër", e përfundon rrëfimin e tij 70-vjeçari Lek Përvizi, mbi fatin tragjik të shumë familjeve fisnike që regjimi komunist i shpalli "reaksionare" dhe i degdisi për 45-vjet me rradhë në kampet e internimmit që ishin hapur anekënd Shqipërisë.

[Brari]

nga trepca net

---------------

Përvjetori i parë i vdekjes së Arslan Bej Libohovës (1917-2002)

Të fshehtat e valixhes së diplomatit Libohova




---------------------------------------------------

9 dhjetor 2003 / TN

Çerçiz LOLOÇI

Një vështrim i shkurtër mbi jetën e z.Arslan Bej Libohova, patriot, mendimtar, komandant dhe personalitet i shquar i kauzës kombëtare. Së shpejti do të pasqyrohet në një monografi të plotë aktiviteti i dy binjakëve Libohova

Arslan Libohova ka publikuar shumë shkrime në gjuhën shqipe dhe veçanërisht në gjuhën franceze. Ai ishte i pajisur me një kulturë të gjerë dhe fliste e shkruante shumë gjuhë të huaja. Ishte pjesëtar në shumë rrethe kulturore dhe mondane dhe njihej në shoqërinë e lartë europiane. I dekoruar me shumë urdhra nderi shqiptare e të huaja.

Arslan Libohova lindi më 5 korrik të vitit 1917 në shtëpitë e familjes së tij në Libohovë, mbasi kalaja e Libohovës bashkë me pallatin, në një banesë të vjetër të shtëpisë që ishte në atë kohë pjesërisht u rrënua nga lufta ballkanike dhe më vonë nga pushtimi grek, nga Lufta e Dytë Botërore dhe së fundi nga regjimi komunist. Pjesëtar i aristokracisë së vjetër shqiptare, e cila nga shekulli i 13-të për tre shekuj me radhë brez pas brezi (prej vitit 1536-1800) ka udhëhequr principatën e Janinës dhe sanxhakun e Gjirokastrës dhe Delvinës, gjithashtu dhe disa provinca që rrethojnë ato.

Në historinë e vjetër të Perandorisë Osmane kjo familje (oxhak), njihet si shtëpia e vezirëve Arslanpashallinjtë e Janinës - bejlerët e Libohovës. Mbas kësaj periudhe fillon udhëheqja e Ali Pashë Tepelenës në këto sanxhakë, i cili kishte bërë krushqi me bejlerët e Libohovës duke dhënë e marrë tek ato.

Malik Bej Libohova, i ati i Arslan Libohovës ishte oficer epror akademist i ushtrisë së parë shqiptare nga viti 1915-1925 dhe më vonë si diplomat përfaqësoi Shqipërinë në Paris, Londër, Romë dhe në organizatën e Kombeve në Gjenevë. Vdiq në vitin 1952 në Romë, në mërgim, duke mbrojtur me ndershmëri dhe dinjitet interesat e vendit të vet.

Arslan Libohova së bashku me vëllanë e tij binjak Kaplan bej Libohova, u rritën nga gjyshi i tyre Mufid bej Libohova, burrë shteti në nivel ndërkombëtar dhe patriot i flaktë duke qenë 10 herë ministër në dikasteret e Financës, të Jashtme, të Brendshme dhe të Drejtësisë. Gjithashtu ka drejtuar dhe një qeveri të përkohshme mbas asaj të Ismail Kemal bej Vlorës. Mufid Libohova ka firmosur shumë traktate ndërkombëtare në interes të Shqipërisë, midis të tjerave është krijuesi i Bankës Kombëtare Shqiptare.

Në Perandorinë Osmane ka qenë ministër fuqiplotë dhe më vonë deputet i Shqipërisë në Parlamentin e Stambollit ku u dallua për veprimtarinë e tij nacionaliste si flamurtar i kauzës së pavarësisë të Shqipërisë. Duke vënë jetën në rrezik mbasi xhonturqit i bënë dy herë atentat, u kthye në vendin e tij ku vazhdoi me vendosmëri luftën për pavarësinë e Atdheut.

Gjithashtu, është një nga prijësat kryesorë të lëvizjes kombëtare e të themelimit të shtetit të parë shqiptar. Në qeverinë e parë të Shqipërisë së pavarur në 1912, e kryesuar nga kushëriri i tij Ismail Kemal bej Vlora, ai ka qenë ministri i Brendshëm dhe më vonë ministri i Punëve të Jashtme gjithashtu edhe përfaqësues i Shqipërisë në Komisionin Ndërkombëtar të Kontrollit të qeverisë Shqiptare.

Arslan Libohova, oficer epror, akademist dhe diplomat, ka kryer studimet e shkollës së mesme në Paris dhe në Londër. Në vitin 1934 përfundoi me sukses Liceun Ushtarak në Napoli ku kishte hyrë në vitin 1931 dhe në vitin 1936 mbaroi Akademinë Ushtarake në Modena. Në vitin 1936 u emërua oficer i Ushtrisë Shqiptare dhe vazhdoi studimet e larta ushtarake në shkollën e lartë në Parma. Ka qenë profesor në shkollën ushtarake në Tiranë gjatë viteve 1938-1939. Kapiten në Luftën Ballkanike gjatë viteve 1940-1942 në krye të një batalioni vullnetar shqiptar që luftonte për çlirimin e Çamërisë.

Më vonë u gradua Major i Ushtrisë dhe iu dha "Urdhri i Trimërisë". Në vitin 1947 dha dorëheqjen nga ushtria dhe jetoi në mërgim për më shumë se 10-vjet në Egjypt si këshilltar i njërit prej grupeve financiare, industriale dhe ekonomike më të fuqishme të vendit. Gjithashtu pati edhe kontakte të ngushta me personalitete politike, ushtarake dhe diplomatike për t'iu ilustruar atyre situatën tragjike në të cilën ndodhej Shqipëria në ato kohëra dhe bashkëpunoi për këtë qëllim me shtypin ndërkombëtar.

Duke qenë në këtë grup të madh iu dha mundësia të udhëtojë në shumë vende të Mesdheut, Afrikës dhe Azisë duke përfituar të mbledhë një eksperiencë të vlefshme në fusha të ndryshme të jetës. Në vitin 1959, mbas revolucionit ushtarak në Egjipt, duke qenë edhe në lidhje familjare dhe miqësore me shtëpinë mbretërore të Egjiptit, që është me prejardhje shqiptare, u detyrua të largohet nga ky vend dhe të vendoset përkohësisht në Romë, ku jetonte në mërgim pjesa tjetër e familjes. Më vonë, në vitin 1960, u largua për në SHBA ku për disa vjet jetoi në New York duke iu dhënë mundësia të vizitonte edhe shumë shtete të tjera të Amerikës. Në New York pati rastin të frekuentojë disa institute kulturore dhe akademike për të bërë studime historike dhe të kulturës amerikane.

Bashkëpunoi me shumë organizata ndërkombëtare dhe amerikane si lider i pavarur duke mos pranuar të marrë pjesë në asnjë prej partive të shumta politike shqiptare në mërgim të përçara dhe në grindje të vazhdueshme midis tyre. Këto kontakte i mori me qëllim që të mbronte lirinë dhe interesat e vendit. Ka pasur rastin të njihej nga afër me shumë personalitete të rangjeve të lartë ushtarakë dhe civilë amerikanë dhe ndërkombëtarë duke iu paraqitur atyre problemet dhe situatën e tmerrshme të Shqipërisë gjatë regjimit totalitar marksist.

Rreth vitit 1964 u kthye në Romë për arsye personale dhe familjare. Edhe në Romë vazhdoi të marrë kontakte, siç kishte bërë përpara në Egjypt e Amerikë, të interesohet për problemet shqiptare duke pasur kontakte me shumë autoritete qeveritare dhe ushtarake italiane dhe ndërkombëtare duke dhënë mendime për zgjidhjen e situatës në Shqipëri. Edhe këtu bashkëpunoi me shtypin italian dhe ndërkombëtar për pasqyrimin sa më real të situatës. Autor i shumë artikujve në revistat shqiptare që publikoheshin në mërgim dhe kryesisht i revistës "Koha e jonë" që publikohej në Paris.

Gjithashtu ka bashkëpunuar me revista dhe gazeta të huaja për problematikat shqiptare. Ai ka qenë jo vetëm një studiues i mirë i shkencës ushtarake, por edhe i historisë së Shqipërisë sidomos në kuadrin e Perandorisë Osmane. Për këtë qëllim kishte bërë disa udhëtime në Stamboll për të studiuar origjinën e familjes Libohova gjithashtu edhe të Shqipërisë. Shumë dokumenta të vjetra ndodhen në biblotekat e ministritë e vakëfeve të Turqisë. Biblioteka e madhe e Mufid beut në Libohovë, me shumë libra të vlefshme për historinë e familjes dhe të vendit, u dogj si rezultat i paditurisë së drejtuesve komunistë, një krim ky për historinë dhe për kulturën shqiptare.

Arslan Libohova kishte publikuar shumë shkrime në gjuhën shqipe dhe veçanërisht në gjuhën franceze, me qëllim që të njihej më mirë historia jonë edhe jashtë atdheut. Ai ishte i pajisur me një kulturë të gjerë dhe fliste e shkruante shumë gjuhë të huaja. Ishte pjesëtar në shumë rrethe kulturore dhe mondane dhe njihej në shoqërinë e lartë europiane. Ai ka qenë i dekoruar me shumë urdhra nderi shqiptare e të huaja si të vendit të tij, ashtu edhe të shteteve të tjera. Kudo, me sjelljen e tij fisnike, reflektonte traditat e lashta të familjes së tij dhe bujarinë e vendit.

Arslan bej Libohova dhe vëllai i tij Kaplan bej Libohova janë më të moshuarit e kryetarë të familjes. Jetoi 60 vjet në mërgim me shumë dinjitet, por fatkeqësisht, nuk pati fatin, siç dëshironte, të shikonte për herë të fundit atdheun e tij të dashur, mbasi më 15 dhjetor të vitit 2002, me këtë dëshirë dhe mendim në zemër, ndërroi jetë në San Remo të Italisë në moshën 85-vjeçare. Vdiq me brengën e madhe për të ardhmen e atdheut tij të dashur.


Dy fjalë për publicistikën e z.Kaplan Bej Libohova

Është në studim e sipër botimi i një libri në të cilin do të mblidhen dhe do të publikohen një pjesë e shkrimeve të paraqitura gjatë sundimit komunist në Shqipëri, nga shtypi shqiptar në mërgim dhe nga shtypi ndërkombëtar, raporte, memorandume dhe kumtesa, të cilat herë mbas here i kishin paraqitur disa përfaqësive të huaja diplomatike amerikane dhe evropiane si dhe disa selive të kryeqyteteve evropiane, të cilët Arslan bej Libohova dhe vëllai i tij binjak Kaplan bej Libohova (i cili ka ndjekur të njëjtën karrierë) pasqyrojnë si lider indipendentë (pa asnjë lidhje me grupet politike shqiptare ose të huaja), situatën tragjike dhe vuajtjet e tmershme të popullit tonë nën diktaturën brutale komuniste dhe tradhtia e lartë e klasës drejtuese marksiste-staliniste shqiptare; gjithashtu në këto shkrime e komente flitet për historinë tonë dhe evidentohen të drejtat e pamohueshme të kombit dhe popullit shqiptar.


-------------------------------------------------

[Brari]

shekulli:

--------

TURDIU, familja që po shkruan historinë e vet


Belina Budini

Personazh/
Zyhdi Turdiu, tiransi që ka grumbulluar statistikat më interesante të familjes, ka krijuar një arkivë të vërtetë me çertifikata, korrespondenca, fotografi dhe dëshmi nga më të moshuarit e familjes, me qëllim që të shkruajë historinë e familjes Turdiu. Përpjekjet për të krijuar një qendër biznesi me emblemën e familjes dhe për të ngritur bustin e personazhit më karizmatik të familjes, Tut Efendiut në zemër të Tiranës së vjetër


TURDIU është obsesioni i jetës së tij.
Një foto e Tut Efendiut, 2-3 armë të punuara në bronx, ca sahanë e tava të Axhemistanit, një kuran i kushedisakurshëm me kapak lëkure, 90 hatme të trashëguara nga gjyshi... Suvenire të një kohe me të cilin nuk e lidh gjë tjetër përpos “rremat e gjakut” të pararendësve të vet. Objekte pas të cilëve është i obsesionuar si pas çdo thërrimeje të së shkuarës që lidhet me emrin Turdiu (dikur Durdiu). Pinjoll i kësaj familjeje të njohur tiranase, Zyhdi Turdiu, nuk është mjaftuar thjesht me hartimin e një peme gjenealogjike të fisit dhe ruajtjen e disa episodeve e legjendave të ardhura gojë më gojë. Financier me profesion, tashmë në moshën 67 -vjeçare, ai ka krijuar një arkivë të vërtetë familjare, ku nuk mungon asnjë emër; statistika të plota deri edhe në përllogaritjen e viteve universitare të kryera nga gjithë fisi Turdiu deri më sot; një fototekë të pasur ku fotografitë më të çmuara janë ato më të zverdhurat nga koha; një koleksion me çertifikatat e lindjeve familjare të para luftës; letërkëmbime nga më të vjetrat mes anëtarëve të familjes, një pjesë e të cilëve të arratisur jashtë vendit qysh në vitet ’40-’50; dëshmi të transkriptuara nga kujtimet e më të moshuarve të familjes... Këtë lëndë të pasur dokumentare është duke e mbledhur për një botim të rrallë në llojin e vet. Shkrimin e Historikut të Familjes Turdiu. Ideja e këtij libri lindi 5 vjet më parë kur Zyhdiu nisi t’i dërgonte letra dhe email-e fisit për ta furnizuar me informacione dhe dokumente. Shtresat e informacionit të grumbulluar përfshijnë familjen dhe farefisin (dëshmitarë të vjetër) si edhe komshinj, krushqitë e miqësitë. Prej të gjithëve Zyhdiu ka vjelur një informacion të hollësishëm që përmblidhet në dhjetëra dosje me çertifikata, diploma, fotografi, letra, etj. Autori i këtij libri ende të papërfunduar na rrëfeu historinë e pasur të familjes së tij, që do të shtjellohet në 250-300 faqe të Historikut të Familjes Turdiu. Jo me gjuhën e librit por të kujtimeve. Që nga legjenda e zbarkimit të Turdive të parë në Tiranë nga Axhemistani në 1670, tek personazhi i Tiranës së vjetër, Tut Efendiu (Mahmut Turdiu), historitë e arratisjeve të djemve të Tut Efendiut në Itali e Zagreb e deri tek brezi i nëntë i Turdive sot.

Legjenda e origjinës

Sipas kësaj “legjende”, e cila është transmetuar brez pas brezi, i pari i Turdive (në fillim Durdi) Haxhi Ibrahim Turdiu u shpërngul në vitin 1670 nga Irani në Tiranë me taborët e ushtrisë. Nuk vinin si ushtarakë nga Irani (që fillimisht quhej Axhemistan e më vonë Persia). Mbërritën si misionarë fetarë. Shtëpitë e para i ndërtuan aty ku sot ndodhet rruga “Qemal Stafa”. Lidhjet me Iranin u shkëputën. Durditë, mandej Turditë, u integruan në Tiranë dhe jetuan si tironsa. Të parët u morën fillimisht me artizanat dhe bujqësi. Tokat dhe pronat e tyre ndodheshin në vendin e quajtur Krojet e Shëngjinit dhe në afërsi të Saukut.

Tut Efendiu, personazhi autentik

Mustaqe, qeleshe, brekushe dhe vështrim e qëndrim shqiptari. Babaxhani i familjes Turdiu, personazhi më karizmatik dhe i dashur për trashëgimtarët, quhej Mustafa Turdiu por thirrej dhe njihej në gjithë Tiranë me shkurtimit Tut Efendi (Tut shkurtim i emrit të gjatë dhe Efendi sepse ishte klerik, i shkolluar në Stamboll dhe njëkohësisht pronar tokash). Ka qenë babai i 17 fëmijëve. Gruaja e tij, Nadire Turdiu, ishte bijë e avokatit të parë të Tiranës, Myslym Llagami. Tetë prej djemve të tij u dha universitet, dy prej të cilëvë studiuan në Francë e dy në Itali. Zyhdiu kujton se ai organizonte shërbesa fetare në shtëpi, se kishte kulturë fetare dhe ishte një studiues i Kuranit. Prej tij familja ruan 90 hadme si edhe kuranin, të cilin ai ka përdorur, me kapak të lëkurtë.

Breznitë e rrëmetshme

Nga 11 djemtë e Tut Efendiut që nuk ikën shpejt nga kjo jetë, 8 prej tyre ndoqën universitetin. Dy prej tyre u arratisën dhe jetuan njëri në Zagreb e tjetri në Nju Xhersi kur në Shqipëri u instalua regjimi komunist. Statistikat e Zyhdi Turdiut përfshijnë edhe një shifër të përllogaritur me përpikmëri: vitet universitare të kryera nga Turditë, që janë 172. Pikërisht këta e sollën “rrëmetin” dhe transformimin në familjen Turdiu. Njëri prej tyre, Ramazan Turdiu, bënte pjesë në strukturat e Ballit Kombëtar dhe shkoi të luftonte në Kosovë. Në nëntor të vitit 1944 ai u arratis së bashku me Mit’hat Frashërin për në Itali ku qëndroi për tre vjet, u martua me një grua italiane dhe pjesën tjetër të jetës e shkoi në Nju Xhersi në Amerikë. Ai ka mbaruar për mjekësi në Romë dhe vazhdon të jetojë në Amerikë, ndërsa vajza e tij, tepër energjike, këndon në dasmat familjare: “Jam goc Tirone”. Një tjetër i arratisur është Faik Turdiu. Edhe ai mjek. Ka studiuar në Torino dhe mandej në Zagreb ndërsa u arratis atëherë kur grupi i studentëve shqiptarë u detyrua t’i vijonte studimet në Sofje. Nuk e la më Zagrebin ku ndërtoi një jetë të denjë si mjek i çmuar nga të gjithë derisa vdiq. Një javë pas tij në Tiranë vdiq edhe i vëllai, Ali Turdiu (babai i personazhit tonë). Ai Turdiu ishte krahu i djathtë i Tut Efendiut si edhe Mustafa Turdiu që u morën të dy me menaxhim pronash. Këpucar në profesion, Aliu ishte kryeteknik i fabrikës së këpucëve në Tiranë. Usta Aliu njihej si personazh i ndershëm dhe babaxhan. Qazim Turdiu është një nga djemtë e tjerë të Tut Efendiut, babai i Silvës, vajzës që u fejua me djalin e Mehmet Shehut. Regjimi komunist nuk kaloi pa i prekur trashëgimtarët Turdiu. “Sa herë që shkruante ndonjë gjë xhaxhai, Ramazan Turdiu në Amerikë, (i Ballit Kombëtar) reperkursionet nuk vononin të zbrazeshin mbi ne, këtu brenda”, - tregon Zyhdiu i cili, është detyruar të largohet nga puna si llogaritar në Tiranë për në Pukë, ndërsa aktualisht punon financier në fondacionin “Fan Noli” dhe është kryetar i Komisionit të Disiplinës në PD.

Turdiu sot

Sipas personazhit tonë sot numërohen 50 pinjollë që mbajnë mbiemrin Turdiu. Në profesione nga më të ndryshmit dhe të degëzuar tashmë, ata janë rikthyer pjesërisht në tokat dhe pronat e tyre. Janë duke projektuar momentalisht ngritjen e një qendre të madhe biznesi pikërisht në tokën ku më parë ndodhej shtëpia e Tut Efendiut si edhe ngritjen e një busti këtij personazhi babaxhan të së shkuarës familjare. Nostalgjikë për të shkuarën e familjes, ata janë vënë të gjithë me atë çka posedojnë në ndihmë të Zyhdiut për të plotësuar tablonë historike Turdiu deri në detaje. Madje një pjesë prej tyre i shkruajnë vetë kujtimet, për t’i lënë më pas në duart e Zyhdiut, i cili ka të drejtën e përzgjedhjes për t’i përfshirë ato në historikun e familjes.



12/12/2003

[ALBA]

Ne ditet e fundit te dhjetorit 2003, Terezina Summa, e njohur si nje mjeke e shquar kardiologe ne qytetin e saj ne Shkoder, botoi librin e jetes, "Familja Summa". Nje histori e shtrire ne 2 mijevjecare, e njeres prej familjeve me te vjetra te historise kombetare. Nga kjo familje, kane dale shume konsuj, tregtare, klerike, mjeke dhe luftetare. Ata kane qene nga tregtaret e pare ne Milano dhe ne Shkoder dhe luftetare te se rese ngahere.

Flitet per Familjen e njohur Summa, paraardhesit e te cileve, permenden qe ne shekullin e XIV. Demetriues Summa, ster-stergjyshi i tyre baron, mundi Stefan Dushanin e madh ne vitin 1331. Me pas, ata "fshihen" ne histori dhe ne shekullin e XVII, permenden si tregtare. Kjo familje do te vazhdoje te prodhoje pastaj, pa u rreshtur: Diplomate, prifterinj, tregtare dhe mjeke. Kane lidhje te ngushte me Papet e Romes dhe me heronjte shqiptare si Skenderbeu. Bemat e tyre, do te pershkonin kontinentin, teksa ata u atashuan prane personazheve te medhenj te kohes, si Caresha e Rusise; apo ndersa udhehiqnin kryengritjet. Nje pinjolle 80 vjecare e tyre, Terezina Summa, e ka sjelle kujtimin e tyre ne ditet e fundit te vitit 2003, me nje monografi te shkelqyer, nje model shkrimi per pak familjet e Medha shqiptare te mbetura

Ben Andoni

Jane disa familje ne Bote, qe kane per detyre qe te vazhdojne nje rrugetim te gjate. Gjaku i forte dhe destini hyjnor i bejne te pathyeshem, ndersa rrebeshet e historise thjesht i vadisin rrenjet e tyre. Te tilla familje numerohen me gishtat e dores, ndersa per nje vend jane nga xhevahiret, me te cilat krenohet. Dhe, qe ne rast rreziku i duhet t'i mbaje si hajmali, per te vazhduar mbijetesen.

E tille eshte Familja Summa ne Shqiperine e Veriut ne Shkoder. Nje qelize qe ka zene jete qe nga viti 1331 dhe qe vazhdon te jetoje sot ne disa kontinente. I pari i tyre, Baroni i San Sergios (Shirgji i sotem, prane Bunes), Demetrius Summa, e ka pasur te paimagjinueshme, se cfare vrage do te linin ne histori pinjollet e tij. Por, vazhdimesia duket se eshte hyjnore. Ai, ne kohen e tij, mundi rivalin me te madh te kohes, Stefanin Dushanin, mbretin e famshem serb, qe kohe me vone do te fuste ne zoterimet e tij te gjithe Ballkanin. Familja Summa duket se reziston bashke me te gjitha bashkevendasit e tyre, qe flisnin te njejten gjuhe dhe ndanin te njejtat shqetesime. Qe nga ai vit, trashegimtaret e Summajve nuk permenden shume, pervec se ne vitin 1600 me Kole Summen. Ai permendet si tregtar i nderuar dhe nje pasanik i madh i qytetit te Shkodres dhe Ulqinit. Pasardhesit e tyre do te vazhdojne me emra te tjere te nderuar, qe do te jene nga te gjitha profesionet e nderuara te kohes. Nga fotografite, qe jane ruajtur ne shtepi dhe qe kuptohet se perfshijne nje trashegimi te pakten 100 vjecare, te ndjekin veshtrime burrash me veshjet me moderne te kohes, ne studiot e fotografeve te ndryshem ne Vjene, Milano, Piza, Padova, Raguza etj.

Libri

Qe 13 vjec e ka bluar ne mendje, Terezina Summa, historine e Familjes se saj, me te cilen pa dashur eshte pershkruar dhe nje pjese e historise se vendit. Pak dite me pare, kur libri eshte botuar kendshem nga "Florimont", ai ka zene nje vend te nderuar, ne mes te pak botimeve te ketij lloji. Fale perkushtimit dhe profesionalizimit te larte dhe pavaresisht pasionit amator te autores. "Kur me vdiq halla, une isha edukuar me tregimet e saj te mahnitshme, per fisin. Qe atehere, kisha deshire te madhe, qe te mos e lija fisin tim te humbte", ka thene autorja e ketij libri. "Ky punim asht thjesht nji pasqyre, ku mund te admirohet e kaluemja e te pareve tone dhe te sillemi te kontrollojme vetvehten, qi te mos devijojme, por te ndjekim me perkushtim shembullin e traditat e familjes sone shekullore dhe te lidhemi me te sikur shermasheku me lisin, deri ne vdekje". Kete pune, qe e ka nisur i vellai i saj Agustini, "i aksidentuar" ne kushte ende te panjohura per familjen. Kete kujdes te tij, Terezina e vazhdoi duke mbledhur dokumenta te ndryshme per Familjen e saj. Qe nga arkivi i Shtetit dhe duke vazhduar me trashegimine fantastike te arkivit-thesar te Familjes Summa. Pas shume viteve, kete pasion, kardiologia 80 vjecare, e ka permbushur me shume perkushtim, duke dhene nje liber, qe ka parametra te mire profesionale. Ajo vete ka nguruar ne vleresim dhe me modestine e fisme, i eshte shmangur ne liber, lavdeve pakuptim te fisit te saj. Ne fakt, nje detyre, qe do te dukej e tejkaluar, po te mendosh back-ground e njerezve te saj. Libri permban origjinen e familjes, lidhjet e saj me Papet dhe Kastriotet, Pemen gjenealogjike te familjes. Ne liber zene vend Summajt si diplomate; Levrues te gjuhes shqipe; Luftetare; Profesionet e tyre; Shtepite; Jetet private dhe persekutimin dhe ne fund edhe Varrin ose jeten e ameshuar. Librin e ndjek nje bibliografi e pasur, qe i jep vertetesi dhe shume seriozitet botimit, qe i ka marre autores se nderuar rreth 40 vjet perpjekje te parreshtura.

Hija e tyre

Hija e fisit Summa (Suma do te thirrej ne vitet e diktatures) do te kalonte shume mbi ngjarje te kohes. Ata, si pak kush, kane lene gjurmet e tyre ne historine kombetare vazhdimisht. Kane qene luftetare, levrues te shqipes, diplomate te nderuar, tregtare, mjeke dhe klerike te njohur. Cilesirat me te mira te races, qe shtoheshin me shkollimin e mire dhe gjendjen ekonomike, i beri ata, qe te aktivizoheshin ne shume fusha njekohesisht. Lirshmeria e te folurit ne disa gjuhe, kontaktet e medha me Perendimin, trashegimina, ishin elemente qe i dallonin nga bashkekohesit e tyre ne periudha te ndryshme. Kjo i beri ata, qe te vleresonin vendin e tyre Shqiperine, si nje vend, qe duhet te kishte dinjitet."Edhe kur qene prelate dhane shembullin e tyre te pervujtnise, edhe kur qene tregtare dhane shembullin e bamirsise, edhe kur qene politikane u perpoqen per nje moral politik", shton autorja e librit Terezina Summaj. E gjithe kjo trashegimi nuk mund kurrsesi qe t'i shpetonte udhe pershkruesve te huaj. Historianet e medhenj Jirecek dhe Shuflaj, apo kleriket si At Valentini do t'i pershkruanin gjate ne librat e tyre, pinjollet e ndryshem Summaj. Ndersa, Lir dhe te tjere do te pikturonin disa prej tyre.

Pak histori

Mbiemri "Sume" ekziston si fjale e rralle dialektike ne foklor dhe ka kuptimin maje kodre, ndoshta nga burimi latinisht "maje e larte" (summa) apo me nje kuptim tjeter, kesaj rradhe ushtarak:"Autoriteti, komanda e larte", veren autorja. Vijemisine shqiptare te fisit, ajo e argumenton me toponimin "sume", qe eshte e perhapur ne Shqiperine Veriore si ne Drisht, Nenshat, Zadrime, Barbullush, Kruje, Blinisht, Velipoje e tutje. Autore, qe nga Barleti i famshem deri tek Noli e Kristo Frasheri, prekin dendur prejardhjen e ketij fisi. Ne "Acta et Diplomata", ne nje dokument te 14 prillit 1332, thuhet se "Demetrius Summa quidam natione haud dubbie albaniensis" (Demetrius Suma padyshim shqiptar). Shuteriqi gjen nje material tjeter per vitin 1300, kur permend perseri ata. Madje, ai gjen se Dom Nikolle Summa eshte ambasador i Gjon Kastriotit ne Raguze. Shuflaj i vendos Summajt, si familje patrice nga qyteti i Drishtit (Drivastos Antica) me kryevend Sumen. Shuflaj vete mbante lidhje me Balshajt e Zetes, Dukagjinet e Lezhes dhe me Familjen Summa, ne bregun verior te Bunes. Qe ne vitin 1368, pjesetare te familjes Suma, jetonin ne Shkoder dhe ishin te ardhur nga Drishti. Kurse Jirecek, shkruan autorja, nje mediavalist i shquar i historise se shqiptareve, emrin e Familjes Summa e permend thjesht si emer romak. "Ajo qe i ve vulen shqiptarsise se fisit Suma per kete periudhe eshte Papa Nikolla V, i cili me 20.09.1451 emeronte Nunc Apostolik, franceskanin e shquar shqiptar Eugjen Summen", veren autorja. Summajt permenden ne rregjistrin e Kadastres se Shkodres dhe ne Krisobulen e Decanit, qe ne 1355, si shqiptare. At Valentini cileson se ky fis e mban origjinen nga Drishti me tri dege: Dega Mirdite, Pult e Postribe;b.dega Bregu i Bunes (Shirgj e Barbullush);c.dega Tuz-Grude. Lidhja e tyre me papet eshte e kahershme dhe po ashtu dhe me Kastriotet. Papa Nikolla V me 1451 dhe Papa Kalisti III dergojne prane Gjergj Kastriotit, diplomatin e tyre ne veshje te Nuncit, Komisarit Apostolik e Inkuizitor te Pergjithshem "fratin Eugje Summen, shqiptar me fis e gjak". Ky mbahet si nje nga pinjollet me te nderuar te fisit, jo vetem per shkak te ofiqit, por edhe personalitetit te tij. Pas tij, vijojne klerike dhe diplomate te njohur. Pa vazhduar nje linje kronologjike te tyre, gje te cilen e ka bere mjeshterisht autorja, Summajt ishin diplomate shume te njohur. Jakov Suma i paraqitet Carines se Rusise me 1759, ku i kerkon qe shqiptaret te bashkohen nen flamurin e Rusise. Ky personazh i njohur eshte zevendes konsull i Venedikut ne Shkoder. Ai eshte i zgjedhur nga Kara Mahmut Bushatliu. Kola i vellai i tij ishte zevendes konsull i Britanise ne Shkoder. Te njejten detyre ka kohe me vone dhe nipi i tij, djali i vellait, Antonio. Kola, nje nip tjeter, eshte po konsull i Britanise se Madhe ne Shkoder. Keshtu vazhdojne Ndreka dhe te tjere, por per Venedikun. Pa asnje dyshim, per shkak te shkollimit, ata jane edhe levrues interesante te gjuhes shqipe dhe kjo permendet nga autore te ndryshem. Te cilet kane pare se ne arkiva ruhen edhe letrat e tyre korrespondenciale. Ato i perkasin gjysmes se pare te shekullit te XIX dhe jane letra te brendshme te familjes Suma. Familja, nderkohe, ka nxjerre luftetare te ndershem dhe shume patriote; aqsa ka edhe tregtare te nderuar dhe shume mjeke me emer, ku e fundmit nga me te permendurat, mbetet edhe autorja e librit, Terezina Summa.

***

Nga hapesira, ku qendron sot ne Perash, shtepia e pasardhesve te Summajve ka shume drite. Nje drite natyrale, qe duket se shkon me driten e madhe hyjnore, besimtaret e se ciles Summaj, shkojne jeten kahmote. Ketu jeton Doktoresha Terezina dhe Henriku, vellai i saj me i ri. Ne kete shtepi ka nje "thesar" vlerash, dijesh, por me shume dashurish. Ku me e madhja eshte ajo per Zotin ose per binomin, qe ka mbajtur deren e fisit gjithkund hapur "Fe e Atdhe".

Terezina del vete per te hapur deren dhe per te percjelle miqte, qe e nderojne. Shtrengimi i dores se saj, te duket se, te afron me nje pjese te historise se Shqiperise, qe ti e prek. Pastaj mbyllet dera...dhe Familja Summa vazhdon te jetoje historine e saj te perditshme mijevjecare. (Fund-dhjetori 2003-Shkoder)


Marre nga Korrieri

[ALBA]

Pse e shkrova historine e Fisit
Flet Terezina Summa, autorja e librit kushtuar fisit te saj. Si e mbajti te pashuar deshiren per 40 vjet dhe si arriti, qe te perfundonte kardiologia 80 vjecare, librin kushtuar "Fisit Summa"

Terezina Summa eshte nje grua e bukur, qe i ka kaluar kufijte e 80 viteve. Ne Shkoder e njohin per nje nga mjeket me te mira kardiologe dhe nje nga pasardheset dinjitoze te Familjes Summa. Pjesa me e madhe te cileve tashme jane ne histori, apo kane filluar jeten e vertete ne ameshim. Qe 70 vjet te shkuara, ne koken e saj fisnike, eshte mbeshtetur nje enderr, e cila mori jete, vetem ne vitin 2003: Botimi i historise se familjes se saj. Ajo e kurorezoi kete histori, te nisur nga i vellai i saj i ndjere, Agustini, te cilit i ka kushtuar edhe librin e jetes "Familja SUMMA". Terezina ka mbajtur gjalle traditen e familjes, teksa ka kembengulur per dhjete vjet me rradhe, vetem per te fituar mundesine e shkolles se larte ne mjekesi. Dhe, si ndodh me pasionet e medha: Ajo nuk deshtoi, por i dha Shqiperise dhe qytetit te saj, nje nga doktoreshat me te mira kardiologe. Endrra e dyte ishte thirrja e gjakut, qe ajo e materializoi me librin e fundit. Me kete, ajo i ka bere homazh pervec fisit te saj dhe races shqiptare, per te thirrur ne apel berjen e puneve te tilla. Ku modestia dhe nderimi per paraardhesit eshte homazh se pari per Shqiperine.

Njeh mire pese gjuhe (Italisht, frengjisht, anglisht, gjermanisht dhe rusisht) dhe ka nje kulture te trasheguar dhe qe e fiton per cdo dite, me shume perkushtim. Terezina ka treguar me kete liber, se c'mund te bej nje njeri i seres se saj. Fatkeqesisht, keta njerez jane te paket dhe kjo e ben ndermarrjen dhe qenien e saj te nderuar, per cdo kohe te respektuar.

Sa vite ka qe fle ne mendjen tuaj, ideja e nje libri te tille?

"Qe ne moshe shume te re. Domethene... kam kene nja 13 vjec, kohe kur me ka vdekur halla. Ideja ishte per me mbajt mend, me ba qe te perjetesohet origjina, dhe me ba qe familja jone te njihet, se kush jemi. Dhe, mos me kene si ato familjet, pra, qe te mos hupi dhe te mos harrohet si familje. Idene me pare e ka pasur dhe vellau jem, Agustin Suma. Ky biles ka punuar ne muzeumin e qytetit. Kujtoj se, ne clirimin e vendit nuk i jepte fonde Komiteti, sepse ishte viti 1945, dhe ai vete, duke mos iu dhene ato fonde, mori nje dhome tek halla jone, ne shtepine e Bep Murzhanit, dhe atje hapi muzeumin e pare. Kuptohet se u be drejtor i tij. Ai ishte muzeumi i pare i Shkodres, historik dhe etnografik. Ky eshte marre me etnografi me shume, por edhe me histori dhe ka qene ne Itali. Ishte i apasionuar pas muzeumit, por ka qene avokat me profesion. Ne kohen e luftes, ne kishim frike se ishte viti 1943-1944, prandaj e kerkuam qe te kthente ne Shqiperi. Atje, atij, i takoi me ndejt vetem dy-tre vjet. Ne i kemi mbajt ende librat e tij".

Pervec jush e kishte edhe Agustimi kete ide?

"Agustini e kishte pasur me perpara kete ide, une thjesht vazhdova punen e tij. Ai vdiq "aksidentalisht", ne nje aksident te provokuem, nga 1949. Mua me kishte mbetur nje peng, sepse edhe ai kishte grumbulluar dicka. Ai punonte me pasion vete ne muzeum dhe punonte dendur ne arkiva. Madje, une dokumentin per Jakov Sumen, e kisha prej tij. E kam marre nga Arkivi i Shtetit. Eshte e rregjistruar ne faqet e para te librit".

Kur nisi te skicohej libri, kur filluat, qe te hidhnit shenimet dhe strukturen e tij?

"Ne kohen e Partise se Punes. Por, vetem se ishte nje ide, sepse une nuk kisha si me thene dhe nuk mund t'ja besoja kurrkujt, per me i dhene materialin tem. Te gjithe kohen, jam perpjekur per te grumbulluar e grumbulluar, gjithmone e me shume material. Kjo ishte disi e kollajt me u ba, sepse ishte nje pune familjare dhe kisha edhe kushurijt e mi qe ndihmonin. Nga keta ishte edhe Karlo Suma, qe ka dashur te beje dicka. Une vete kam studiuar shume dhe shkoja hulumtoja shume libra, pasi e kam pasur pasion si njeri. Nga ana tjeter, doja me plotesu edhe deshiren e vellait tem Agustin. Edhe ai vete donte te bente nje liber".

Ne familjen tuaj, cfare dokumentash ka pasur per historine e familjes?

"Cfare te them?! Une nuk mund t'i tregoj te t'ana. Vetem se ka libra, korrespondenca qe ne 1700, qe ka pasur doktori i pare i fisit, qe ka qene Kole Heqimi (Summa). Ai ka qene stergjyshi im. Ne kemi fotokopjet e te gjithave letrave, qe shkruante qe ne luften e Vidinos, ku ai ka shkuar me vezirin e Shkodres me 1824-1828 (afersisht?). Ato jane dokumentat tona, mandej ato qe kane folur te tjeret per ne. Jane te shkruajtura ne shqipen e vjeter dhe numerohen si shkrimet me te vjetra shkodrance. Jane letra te shkruajtura qarte dhe me alfabetin latin, por nje fije me te vjeter, kuptohet. Ne i kemi dokumentat e gjyshit, qe me 1789".

Summajt, cfare profesionesh kane aplikuar me shume?

"Per sa i perket familjes sone, une se di se kane qene shkrimtare. Por, ata kane bere shkollen dhe e kane pasur tregtine shume te perparuar. Ata kane qene nder te paret tregtare, qe kane qene ne Milano. Atje kane pasur dhe shtepine e vet dhe sot eshte ende "Rruga Sumaj" ne Milano. Henriku (I vellai) ka shkuar vete dhe e ka pare ne Milano. Jane dy dege kryesore te familjes. Ndersa i jati ka dale doktor, te tjeret u ka pasur enda tregtine. Kane pasur gjendje te mire, kuptohet, qe kane vazhduar tregtine".

Summajt permendet ne Rusi, dhe ne Itali, po ku tjeter?

"Ne Itali ka shume. Kjo ka mundesi, sepse ne kohen e Turqise kane shkuar shume dhe prej tyre ka ne Udine, Milano, Padova. Kena qene me te lidhur me ata, qe kane dhene e marre shpejt. Kemi dhe keta te fundit, keta te kanalit te Angjelin Summes. Ky ishte demokrat dhe keta kane ikur ne kohen e Fan Nolit. Ata kur ra ky, iken ne Paris. Fillimisht Angjelini shkoi ne Vjene me gjithe familje dhe me tre femijet e tij. Me pas, kane pasur frike se i vrisnin dhe iken ne Paris. Ai vete ka vdekur ne metrone e Parisit. Thuhet aksidentalisht... Ai ka lene dy djem nje vajze. Njeri ka vdekur ne Barcelone ne 1993 dhe ka qene doktor; tjetri Franon ne Amerike dhe ne Kanada; vajza eshte ne Bruksel".

Kush ka qene njeriu, qe ju ka ndihmuar me shume per iniciativen tuaj?

"Ka qene halla ime Lucie Summa. Kjo ka qene murgeshe shtepie. Me perpara familjet e pasura, si ne, linin nga nje murgeshe shtepie. Une jam rritur nen kujdesin e saj. Une kam pasur nenen qe sherbente, por isha e lidhur me shume me hallen. Madje flija me te. Edhe kjo kishte shume kulture, sepse te gjithe kane qene ne Itali dhe ne Venedik. Per cdo kohe shkonin atje. Te gjithe te paret e kane mbaruar shkollen ne Venedik dhe ne Milano. Disa kane filluar shkollimin ne vend nder jezuite dhe pastaj kane vazhduar andej. Tregimet e saj ishin te bukura dhe ajo me ka ndihmuar shume per ndermarrjen time".

Po vellezerit e tjere, ju kane ndihmuar?

"Askurrkush. S'me ka ndihmuar kurrkush. Nje vella imi me ka lene disa dokumenta. Por, ai ka vdek heret. Nuk ka qene i martuem. Une e kam bere librin ne kujtim te tij, sepse ai kishte qejf ta bente dhe kishte idene".

Si i shikoni paraardhesit tuaj, ne raport me bashkevendasit ?

"Ata me tregtine e tyre kane shkuar deri ne Bishtin e Palles. I kane aktivizuar te gjitha brigjet e detit te Shqipenise. Kane qene ne Ulqin. Por, kane bere dhe nje fshat me emrin e tyre. Kane kene dhe ne Maqedoni dhe jane hapur shume dhe me tej. Dua te them se kane qene shume te kulturuar dhe i ka dashur shume populli. Kane qene te gjithe te vemendshem ndaj halleve te tij. Nuk i kane pare shume dasite fetare. Kur benin gostat keta, atehere ftoheshin te gjithe pa perjashtim. Madje benin dy gosta: Per myslimanet diten e premte dhe per katoliket diten e hane. Kur ishte dita e premte, ftonin njerez, per tu bere gostat tamam. Dhe, nuk i perzinin as ne gosta dhe as kurrkend".

Sa e ndjen vleresimin e shkodraneve per familjen?

"Kur e kane marre vesh, se do te nxjerr kete liber, me kane thene se kur do ta nxjerresh, me kane "nervozu", per ta bere sa me shpejt. Kuptohet se ne kohen e Partise nuk mund te beja gje. Mandej, ne kete kohe, ka pasur edhe njerez, qe donin ta pervetesonin librin tim".

Cfare do te beje me mire, sikur te filloje nga fillimi?

"Me duket se i kam plotesu te gjitha. Keshtu e kam idene. Njeriu nuk eshte i kenaqur asnjehere dhe don shume e me shume, qe te flase dhe te thote. Une jam marre me shume mjekesine dhe nuk me takon, qe te bej me shume per kete pune".

Keni pasur ndonje model per hartimin e tij?

"Nuk kam pasur kurrfare nje model. Jane gjera spontane, qe vine vete. Bile thonin ata qe me kane keshilluar, se eshte i vetmi liber, qe po ben ti...".

Nuk je bazuar tek ndonje nga botimet e familjeve te tjera?

"Jo nuk jam bazuar, tek asnje prej tyre. Ky eshte thjesht libri im."

Keni fshehur per shume kohe dhe talentin per te shkruar. Do shkruani prape?

"Nuk e di. Por me shkrujt prape?! Me kerkojne ne Radio Maria me ba disa pyetje rreth mjeksise. Me kane thene edhe me ba disa leksione. Une vete, u kam thene se nuk eshte bukur keshtu. Me mire do te ishte me pyetje. Per dy dite kam grumbulluar edhe disa materiale, me ato qe kerkojne ata".

Cfare ben gjate dites Terezina Summa?

Nuk jam e kenaqur fare me sa di. Dua te di gjithmone dicka te re. Edhe librat, "nuk me dalin" gjithmone, prandaj shikoj libra te rinj, ndjek shume televizorin, ndjek radion dhe te rejat e tjera."

Cfare mban ende per te botuar?

"Kam ditarin tim. Por, jane gjera krejt personale. Do ta pergatis, por don kohe...(qesh) Por, a e di, eshte marre me dit, punet e mia njerezit"

[ALBA]

Ku jetojne sot, pinjollet Summa
Ata jetojne ne shtepine e Angjelin Agostin Summes, paraardhesit te tyre. Terezina e pershkruan keshtu shtepine ku jeton

Ndodhet te Arra e Madhe karshi Shkolles "Deshmoret e Prishtines". Trashegimtaret e ketij djali me te vogel te Agostin Sumes, Angjelinit jane: Agostini, Terezina, Gjysepina dhe Enriku.

Kesaj shpi, per t'ju pershtate kohes, ju ba rikonstruksion para 35 vjetesh. Megjithate, cdo gja e bukur dhe me vlere artistike antike asht rujte me kujdes dhe asht sistemue aty ku i perkiste.

Dera e oborrit asht e madhe, e punueme mire ne dru, e forte dhe me dy kapake, rezja eshte e punueme bukur. Ka pullaz me tjegulla. Sa hapet dera te mbeshtjell pershtypja e nje hapesire te pafund drite (sepse oborri asht shume i madh). Majtas jane pemet dhe te ngjan me hyrjen ne nji pyll. Djathtas, drejt shtepise, asht nji rrugine relativisht e gjane me drite dhe arome te trendafilave ne dy krahet e saj. Nga drita e forte kalojme ne erresiren e shemshireve, qe zevendesojne drandofillat ne te dyja anet e rrugines. Ky korridor terhjekes asht gati dhjete metra i gjate. Pak para se me arrite te shtepia, prape dalim ne drite. Ne te majte, ke nje pus te vjeter, qi nga koha asht sheshue. Prane tij rrin plot madheshti nje qyp madheshtor, per vaj ullini me kapacitet prej afro njeqind litrash. Ky qyp asht nji kryeveper artistike, me vjezgat e kapakut te zbukuruara ne forme kermilli. Asht me te vertete shume i madh dhe shume i veshtire me u spostue. Bri ketij qypi asht edhe gryka e pusit shume antike, e skalitun nji cope ne gur dhe me disa ornamente te thjeshta simetrike. Afer shtepise, rreth saj, e sidomos ne hymje ka peme e lule gjithfaresh. Aty ndodhet edhe lugu i madh i gurte. Harqe guri te punuem bukur, gjyle hekuri e guri me dimensione te ndryshme etj. Sa hyn ne shtepi te bjen ne sy statuj e nje femije ne mermer te bardhe, punuem shume bukur. Kjo hymje ka edhe nje pasqyre rrumbullake ne mur, me mulazhe greke e romake te vendosuna aty-ketu. Kur ngjitesh trembedhjete kambe shkalle, hapet cardaku i madh. Ne balle majtas, ndodhet pasqyra e madhe shume e larte, qi arrin gati ne tavan, e zbukurueme me ornamente te punueme ne allci: lule, luaj etj. dhe ne balle lart paraqet figuren e nje burri me kunore lari. Kjo pasqyre trashigohet qysh nga shekulli XVII, asht funksionale dhe shume pak e damtueme. Ne cardak ndodhet edhe llampadari i madh porcelani me qirinj, rreth kater rafte ne mur, me kapake te punuem nga artizanat ma te zgjedhun. Ato flasin per disa brezni, ka kapake dritaresh, kapake arka nusesh: nga ma e vjetra me qeparisa dhe zogj e deri te ato te malcis dhe katundit. Ka edhe djepa malcoresh te punuem shum bukur. Po te hyjme ne dhomen e pritjes ne njifare menyre hyjme ne muzeun personal te familjes. Aty gjenden pikturat portrete te piktorit Delacroix, qe paraqesin Agostin Sumen me kostum kombetar, Gjon Muzhanin, Tereza Sumen (Biankun) etj.

Gjenealogjia e tyre (shume e shkurtuar)

*Demetrius Summa-Ne vitin 1331 njihet si fisnik i Shirgjit me titullin baron.

*Kole Summa. Ne vitin 1600 permendet si tregtar i zoti e pasanik i qytetit te Shkodres, Ulqinit e rrethinat.

Nga ky erdhi Jake Kole Summa (shek XVI-diplomat). Nga Jaku erdhi Mark Jak Summa (tregtar).

*Marku la tre djem: Jak Mark Summen (konsull i Venedikut-1796), Andrean me tre djem dhe nje vajze (Antonin, Palin e Pjetrin) dhe Kole Mark Sumen (Doktori i Bushatlliut 1765-1832).

*Dr. Kole Summa la Gjonin, Agostinin dhe Franceskun dhe nje vajze Rozen. Djemte shkuan ne Institutin e Larte Komercial ne Milano.

Nga Gjon Kole Summa (Tregtar ne Itali) erdhi Nikola. Ky ishte konsull i Britanise deri me 1917 ne Shkoder. La pese djem dhe tre vajza (Vitoren, Pinen, Enmilin, Luigjin, Ernestin, Loron dhe Gjonin.

*Nga Agostin Kole Summa erdhen tete trashegimtare: Ninia, Lucija, Zef, Cina, Filip, Jak, Pina dhe Angjelin.

Nga Francesk Kole Summa erdhen gjashte trashegimtare Karlo, Gasprin, Danin, Lizen, Tonin dhe Marine.

*Te vetmit Summaj (katolike) me emer te tyre jane sterniperit e Koles. Nga Angjelin Agostin Summa eshte edhe autorja e librit. Ndersa i vellai i saj Henriku i ka vene emrat e paraardhesve te tij Agustinit dhe Angjelinit, te bijve te tij dhe Summajve te rinj, te mijevjecarit te trete.

[USHK]

...edhe pak nga Kosova;
Familjet me te nderuara
Familja Jashari- nga Prekazi i Skenderajit,
Familja Haradinaj- nga Glogjani i Decanit,
Familja Pajaziti- nga Gallabi i Besianes,
e shume e shume familje tjera,per cilat do te me duhej kohe e gjate per te shkruar

[shehrezade]

[QUOTE=Actec]I nderuar Agim

Ajo qe Agimi pershkrun eshte realitet i paster dhe s'ka te beje me vuajtjet e rrethit te tij familjar pasi s'eshte i vetmi qe e deshmon ,keshtu qe na i kurseni bindjet abstrakte qe i keni marr mpas oqeanit.

[Xhenet.M.S.]

DOSSIER

Si u persekutua nga regjimi komunist familja Gjonmarkaj që rrjedh nga dera e Kapidanit të Mirditës. Deda varet në litar, Marku vdes në hetuesi dhe Prenga një jetë në burgje

Preng Gjonmarkaj, zv/ministri që vuajti 30 vjet në burgje


--------------------------------------------------------------------------------

Dashnor Kaloçi

Me ardhjen e komunistëve në pushtet kullat tona në Orosh të Mirditësë u dogjën prej tyre, ndërsa babai im majro Preng Gjonmarkaj i cili gjatë periudhës së Luftës kishte mbajtur detyrën e zv / Ministrit të Brendshëm dhe Kuestorit në Shkodër, ashtu si shumë antikomunistë të tjerë u arratis dhe doli në mal. Pasi qëndroi për disa kohë në arrati së bashku me kushëririn e tij Mark Gjonmarkajn, i cili e dontë më shumë se vëllezërit e tij, në vitin 1945 ai u arrestua në qytetin e Shkodrës dhe u dënua me vdekje. Në atë kohë që u dënua baba edhe gjyshi jonë Deda i cili kishte qenë ushtarak i Monarkisë me gradën e kapitenit ishte i arratisur në mal së bashku me djalin tjetër Markun. Gjyshi Deda u kthye në shtëpi pas një amnistie që u dha asokohe nga qeveria komuniste e Tiranës, por ai u arrestua përsëri në gushtin e vitit 1949 me rastin e vrasjes së Bardhok Bibës dhe ishte i pari që e varën në litar nga të 14 personat që u ekzekutuan në shenjë hakmarrje për vrasjen e tij.

Para varjes, gjyshi, Deda, kërkoi që të paktën djalit të tij Markut, t'i falej jeta gjë e cila u muar parasysh dhe Marku vdiq në burgun e Shkodrës ku ishte dënuar me 101 vjet". Njeriu që flet dhe dëshmon për herë të parë për "Gazetën", është 58-vjeçari Filip Gjonmarkaj, ish-oficer me gradën e kapitenit në Gardën e Republikës, i cili rrëfen gjithë historinë tragjike të familjes së tij që rrjedh prej derës së famshme të Gjonmarkajve të Mirditës, ku pinjollët e saj u ekzekutuan, u burgosën, apo u internuan për 45-vjet me rradhë nga regjimi komunist i Enver Hoxhës.

Familja Gjonmarkaj, nga dera e Kapidanit
Babai i Filipit, Preng Gjonmarkaj, është nga fshati Orosh i Mirditës, prej nga është dhe origjina e asaj familje nga më të njohurat në Shqipëri. Familja e Preng Gjonmarkajt, rrjedh nga i njëjti trung i familjes së famshme të Kapidanit të Mirditës, Gjon Markagjonit, i cili njihet ndryshe dhe si Princi i Mirditës. Dera e Gjonmarkajve të Mirditës e cila konsiderohet si një nga dyert e para të Shqipërisë, ka qenë e përbërë nga tre degë: Lleshi i Zi, Preng Pasha dhe Preng Markola. Preng Pasha apo siç njihet ndryshe Preng Bib Doda i cili mbajti postin e Ministrit të Botores në Qeverinë e Ismail Qemali, pas vdekjes së tij nuk la asnjë trashëgimtar dhe ajo degë e fist të Gjonmarkajve u shua fare. Familja e babait të Filipit, Preng Gjonmarkajt, e ka zanafillën dhe rrjedh nga trungu i familjes së Preng Markolës, prej së cilës ka ardhur dhe dera e Princit të Mirditës, Gjon Marka Gjonit. I pari i kësaj shtëpie Preng Markola, ka qenë tepër i njohur si një nga prijsit ushtarakë të asaj familje i cili ka udhëhequr bajrakun e tij dhe mirditorët në luftrat kundër pushtuesëve osmanë. Për këtë gjë ai është përmëndur dhe nga Padër Gjergj Fishta në veprën e tij madhore "Lahuta e Malcisë", ku midis të tjerash thuhet: "Janë vënë trimat në rresht për nji / njaj Preng Markola u ka pri / asht Gjonmarkajsh dhe i takon prija / derë ma të vjetër s'ka Shqipnia". Trojet e vjetra dhe themelet e kullës së familjes së Preng Gjonmarkut dhe të parëve të tij kanë qenë në fshatin Ndërshen, fare pranë Oroshit ku ndodheshin dhe sarajet e kushëririt të tyre, Kapidanit të Mirditës, Gjon Marka Gjonit.

Deda dhe Prenga ushtarakë të Monarkisë
Preng Gjonmarkaj u lind në prill të vitit 1913 në fshatin Ndërshen të Oroshit të Mirditës dhe ishte fëmija i parë nga dy djem dhe një vajzë (Markun e Marten) që kishte Dedë Gjonmarkaj i cili në atë kohë shërbente si ushtarak në qeverinë e Vlorës që kryesohej prej Ismail Qemalit. Dedë Gjonmarkaj e vazhdoi karrierën ushtarake edhe gjatë viteve të Monarkisë së Zogut, duke shërbyer si ushtarak në armën e xhandarmërisë me gradën e majorit në rrethet e Gjirokastrës, Kukësit dhe Mirditës. Po kështu edhe babai i Dedës, Preng Gjonmarkaj ishte ushtarak me gradën e majorit dhe për shumë vjet ai shërbeu si inspektor i Oborrit Mbretëror në Qarkun e Shkodrës. Ndërsa djali i Dedës, Preng Gjonmarkaj i ri, mësimet e para i mori në Konviktin e Oroshit që kishte hapur asokohe dera e Kapidanit të Mirditës, Gjon Markagjonit, ku ai mësoi për pesë vjet si nxënës i jashtëm. Në atë kohë që Prenga mësonte pranë atij konvikti dhe ishte me rezultate shumë të mira në mësime, babai i tij Deda, kishte dëshirë që ta shkollonte në një shkollat ushtarake me qëllim që ai të ndiqte traditën familjare të shtëpisë së tyre dhe të dilte oficer. Lidhur me të kaluarën e karrierës ushtarake të babait të tij, 58-vjeçari Filip Gjonmarkaj dëshmon: "Pas mbarimit të shkollës unike në konviktin e Oroshit në vitin 1929, babai im Preng Gjonmarkaj u dërgua për të ndjekur një kurs ushtarak për xhandarmërinë që ishte hapur asokohe nga Mbreti Zog dhe nën kujdesin e instruktorëve italianë në Plepat e Durrësit. Duke qenë se atë kurs baba e mbaroi me rezultate shumë të mira, ai u titullua oficer me gradën e nëntogerit dhe u emërua si komandant i Postës së Xhandarmërisë në Lis të Matit ku ai shërbeu për deri në vitin 1932. Nga viti 1932 e deri në vitin 1939, babai shërbeu si ushtarak i Monarkisë me gradën e kapitenit në armën e xhandarmërisë në qytetet e Durrësit dhe Tiranës ku atij iu ngarkuan detyra të ndryshme. Në vitin 1935 kur ndodhi kryengritja e Fierit, Prenga shërbente si inspektor ushtarak pranë Oborrit Mbretëror të Zogut dhe në atë ai u dërgua për të hetuar rreth asaj kryengritje që kishte si qëllim rrëzimin e qeverisë monarkiste. Në detyrën e inspektorit ushtarak pranë Oborrit Mbretëror, Prenga shërbeu deri në prillin e vitit 1939 kur Italia fashiste kreu agresionin ushtarak ndaj Shqipërisë. Pas pushtimit të Shqipërisë, Prenga nuk pranoi të shërbente përsëri në armën e xhandarmërisë dhe u lirua nga detyra. Në atë kohë ai u kthye në vëndlindjen e tij në Orosh të Mirditës ku dhe u emërua si Kryetar i Komunës së Fushë-Arrëzit dhe të Fanit të Mirditës", kujton Filip Gjonmarkaj lidhur me karrierën ushtarake të babait të tij Prengës dhe gjyshit Dedës, të cilët kishin shërbyer si ushtarakë të Monarkisë së Zogut.

Në Tiranë, zv/Ministër i Brendshëm
Në Komunat e Fushë-Arrzit dhe të Fanit të Mirditës, Preng Gjonmarkaj shërbeu deri aty nga viti 1941, sepse në atë kohë kushëriri i tij Mark Gjon Markaj që mori më pas postin e Ministrit të Brendshëm, e thërriti në Tiranë dhe e ftoi të shërbente përsëri në armën e xhandarmërisë. Në atë kohë Prenga veshi uniformën ushtarake me gradën e kapitenit që kishte pasur më përpara në xhandarmëri dhe pasi punoi për disa kohë aty, u emërua si shef i Zyrës Politike pranë Ministrisë së Punëve të Brendshme në Tiranë. Në atë kohë atij iu dha edhe grada e majorit dhe funksioni i Shefit të Zyrës Politike, korespodonte edhe me funksionin e zv / Ministrit. Lidhur me periudhën që Prenga shërbeu pranë Ministrisë së Brendshme, i biri i tij Filipi, dëshmon: "Ndonëse babai im Preng Gjonmarkaj ishte me bindje të thella antikomuniste, ai nuk e shfrytëzoi funksionin e tij në Ministri për t'u hakmarrë ndaj komunistëve të arrestuar, përkundrazi ai tregohej më shumë se ç'duhej human me ta. Këtë qëndrim ndaj tyre baba Prenga, e mbajti edhe gjatë periudhës kur shërbeu si Kuestor praën Prefekturës së Shkodrës, ku ai tregohej tepër i butë me komunistët dhe në shumë raste ndërhynte për t'i liruar ata nga burgu. Një nga komunistët e njohur që pati liruar baba në atë kohë nga burgu, ka qenë Tom Kola i cili më pas u vra gjatë një përpjekje kur ishte partizan. Aq shumë ndërhyrje pati bërë baba pranë italianëve dhe gjermanëve për lirimin e komunistëve të arrestuar, sa që ai disa herë u konfrontua ashpër me eprorët e tij, të cilët nuk ia kuptonin dot dobsinë që kishte ai për rininë shqiptare, që Prenga nuk kishte qejf ta shihte të kalbej burgjeve", dëshmon Filip Gjonmarkaj lidhur me periudhën e Luftës kur babai i tij u emërua në funksionin e zv / Ministrit të Brendshëm.

Arrestimi i Prengës, 101 vjet
Pas ardhjes së komunistëve në pushtet në fundin e vitit 1944, major Preng Gjonmarkaj ashtu si shumë ushtarakë të tjerë u arratis në male dhe u bashkua me kushëririn e tij Mark Gjonmarkajn, i cili në atë kohë ishte udhëheqësi kryesor i rezistencës antikomuniste. Lidhur me këtë, Filip Gjonmarkaj dëshmon: "Që me ardhjen e komunistëve në pushtet në vitin 1944, kullat tonë në Orosh të Mirditës u dogjën prej tyre në shënjë hakmarrje. Në atë kohë baba Prenga dhe gjyshi 72-vjeçar Deda, ishin të arratisur në male, së bashku me kushëririn tonë Dr. Mark Gjonmarkajn i cili e donte Prengën njëlloj si vëllezërit e tij. Në majin e vitit 1945, Prenga u rrethua dhe u arrestua nga Forcat e Ndjekjes në zonën e Shllakut në Shkodër, ku ai qëndronte i fshehur së bashku me kushëririn e tij Gjon Pjetër Gjonmarkajn. Gjyqi kundër tyre u zhvillua në qytetin e Shkodrës dhe prokurori Aranit Çela së bashku me trupin gjykues i dhanë dënimin me vdekje, ndërsa për Gjonin me që ishte shumë i ri, e dënuan me katër vjet burg. Dënimi i Prengës me vdekje në atë kohë bëri një bujë shumë të madhe në gjithë Qarkun e Shkodrës, për arsye se ai njihej mirë për karakterin e tij burrëror në atë qytet që nga koha kur kishte punuar si Kuestor dhe kishte lënë përshtypjet më të mira duke u falur jetën shumë komunistëve. Nga respekti që kishin krijuar në atë kohë shkodranët për Prengën, pati shumë kërkesa dhe ndërhyrje të ndryshme nga qytetarë të Shkodrës me qëllim që atij t'i falej jeta. Një nga ato që kërkoi faljen e tij ishte dhe nëna e Heroit të Popullit, Tom Kola e cila i shkoi vetë në zyrë Prokurorit Aranit Çela dhe i dëshmoi atij se Preng Gjonmarkaj ia kishte liruar njëherë djalin nga burgu. Nisur nga kërkesat dhe ndërhyrjet e shumta pranë organeve gjyqësore, trupi gjykues i mori ato në konsideratë dhe ia fali Prengës dënimin me vdekje, duke ia kthyer atë në 101 vjet burg", dëshmon Filip Gjonmarkaj lidhur me babain e tij Prengën të cilit ia fal jeta vetëm në sajë të figurës së mirë që ai kishte lënë në qytetin e Shkodrës ku kishte shërbyer si Kuestor gjatë periudhës së pushtimit.

Deda në litar, Marku vdes në burg
Në atë kohë që Preng Gjonmarkajt iu fal jeta dhe u dënua me 101 vjet burg, babai i tij Deda së bashku me djalin tjetër Markun, ishin të arratisur në mal nga frika e hakmarrjes së komunistëve. Lidhur me këtë, Filipi dëshmon: "Pas dënimit të Prengës, Gjyshi Deda, me xhaxhanë Markun, qëndruan në mal në arrati së bashku me kushëririn Mark Gjonmarkajn dhe shuë mirditorë të tjerë antikomunistë nga familjet e njohura. Aty nga fundi i vitit 1947 ata u kthyen në shtëpi pas një amniste që u dha nga qeveria komuniste e Tiranës për ata që nuk kishin bërë asnjë krim. Por qëndrimi i tyre pranë familjes nuk zgjati shumë, sepse ata u arrestuan përsëri në gushtin e vitit 1949 kur ndodhi vrasja e Bardhok Bibës që në atë kohë mbante funksionin e Sekretarit të Parë të Mirditës. Në atë kohë si shenjë hakmarrje ndaj vrasjes Bardhokut, Qeveria komuniste e Tiranës nëpërmjet Forcave të Ndjekjes ku ishin dhe dy këshilltarë sovjetik (kolonelët Sokolov dhe Voleskin) arrestoi dhe burgosi me dhjetra mirditorë. Katërmbëdhjet prej tyre u ekzekutuan në Qafën e Valmirit, në vëndin ku ishte vrarë Bardhok Biba dhe i pari që u var në litar, ishte gjyshi ynë Dedë Gjonmarkaj. Në atë gjyq të shpejtë që u zhvillua pak para ekzekutimit, Deda i tha trupit gjykues: "Unë dhe këtë burra të tjerë që na keni arrestuar nuk kemi asnjë lidhje me vrasjen e Bardhok Bibës. Megjithatë unë jam gati që të shkoj vetë në litar, por djali im Marku, nuk duhet të ekzekutohet se është krejt i pafajshëm". Pasi e varën gjyshin në litar, xhaxhanë Markun e dërguan në burgun e Shkodrës ku ai vdiq pak kohë më vonë. Në atë kohë që u var gjyshi Deda, familjen tonë (unë, vëllai Gaspëri, nëna dhe gjyshja) e internuan në kampin e Tepelenës ku qëndruam deri në vitin 1952 dhe më pas na lejuan të ktheheshim në Orosh. Babai Prenga, vuajti plot 20-vjet e katër ditë dënimin që ishte dhënë dhe pjesën më të madhe e kreu në burgun e Burrelit. Një nga të burgosurit që ka vuajtur bashkë me babanë në kampin e Thumnaës, (Mark Alia nga Mamurrasi) më ka treguar se komandanti i atij kampi Novruz Shehu, donte të ndërhynte tek Kadri Hazbiu dhe ta lironte Prengën, pasi ai u impononte respekt të gjithëve. Kur u kthye nga Tirana, komandanti i kampit në prezencë të gjithë të dënuarëve i tha Prengës: "Sa të jetë kjo qeveri, ti nuk do të lirohesh. Ne e dimë se ti nuk ke bërë krime, por të mban brenda mbiemëri që ke". Pas atyre fajlëve, Prenga buzëqeshi dhe iu përgjigj: "Këtë e di mirë, por mbiemërin e kam më të shtrenjtë se jeten, mor zotni major". Pasi u lirua në vitin 1965 ai erdhi në Orosh ku më 30 prill të vitit 1977 u arrestua përsëri dhe kreu edhe dhjetë vjet të tjera burg politik. Prenga u lirua nga burgu në vitin 1987, në moshën 74-vjeçare dhe nga vuajtjet e sëmundjet që kishte kaluar nëpër burgje, ai vdiq në tetorin e vitit 1992, pak kohë pasi ishte shembur regjimi komunist", e përfundon rrëfimin e tij rreth historisë të dhimbshme të familjes, 58-vjeçari Filip Gjonmarkaj, një nga pinjollët e fundit të asaj shtëpie që rrjedh nga dera e kapidanit të Mirditës Gjon Marka Gjonit, e cila u masakrua në mënyrën më barbare nga regjimi komunist i Enver Hoxhës.

-----------------

gazeta.shqiptare

Shume me manhiti kjo ngjarje e kesaj Familje sa qe vendosa te shtoj edhe kete artikull mbasi lexova temen e juaj.Respekt per kete Familje herojesh.



GJON MARKA GJONI KAPIDAN I MIRDITES - SHTYLLË E FLAMURIT KOMBËTAR





Nue Oroshi



„Dera e Kapidanave te Mirditës, në namë e në za në krejtë gadishullin ballkanik e tutje, qe një arkë e shugurume, ku u ruajtën ndër shekuj normat kanunore, dmth. esenca heroiko-patriarkore, me palcë të çmueshëm njerzuer, esencë që e shpëtoi rodinë e shqiptarit, nga zvetnimi e çoroditja. Ai visarë dokesh ishte dikur paji i mbarë kombit, mandej kushtet e egra të zotnimit aziatik, erdhën tue ia ngushtue qarkun e ndikimit, dhe tue e kufizue në malet e Shqipnisë. Fryma e vjetër e ligjeve dokësore, ku ma pak e ku ma shumë, lëviti i rrahi pajada, në gjak të shqiptarit, e shtrime në krejtë tokën e atdheut, dhe ngjeti kudo, qi njerz robi shqiptar u shpërngulën. Studiuesa e hulumtuesa të huej, në Kanun të Malëvet, hetuen substancën ma të kulluet, të fisit arbnuer dhe patentet e fisnikisë, së ti shumë të lashtë indoeuropiane.
Kapidan Gjon Marka Gjoni, burrë i gëdhendur, një copë në curr t’ashpër, të landës sonë rraciale, përfaqësoj traditen autoktone, më të pikatun. Në te u mishnue shembullisht burrnia e njerzia e rracës".
Me këto fjalë te atdhetarit profesor Ernest Koliqit po e filloj këtë studim për Kapidanin e Mirditës, burrin e mençur dhe te urtë, politikanin dhe largëpamësin e kombit shqiptar, i cili edhe pse jetoj e veproj në rrethana tepër të nderlikuara, e kreu me nderë e burrëri, detyrën e trashëgimtarit shekullor të Derës së Gjomarkut, duke iu përshtatur rrethanave të reja kohore dhe duke ecur në hap me kohën, pa lënë anash traditat e mirëfillta, kombëtare dhe të Kanunit.




Jeta dhe Veprimtaria Kombëtare e Kapidan Gjon Marka Gjonit deri në vitin 1939



Kapidan Gjoni lindi në Orosh të Mirditës, me 28 gusht të vitit 1888. I ati Kapidan Marka Gjoni ishte nip i Lleshit të Zi, qe pat emër të madh në Shqipëri e në Ballkan, kah gjysma e parë e shekullit XIX. Sipas zakonit që ruhet djalë pas djali, në derë te Gjomarkajvet, sa është gjallë prindi te bijëve u përket me u shtrue vullnesës atnore, dhe me ia ndjekë urdhërin si ushtar. Të dielën e Pashkëve me 1925 vdiq Kapidan Marka Gjoni, pas një jete plotë peripeti, përshkruar edhe nga Faik Konica, në të përkohshmën „Albania”. I zanun befas prej Turkoshakëve, ashtu si kusheriri Prenk Bib Doda, e si Hodo Beg Kopliku, u internue në Anadoll. Malli i atdheut e shporonte aq fort në atë mërgim saqë vendosi me u këthye, dalë ku të dalë. Pa ditur gjuhë, e pa mjete, iku e u përshkue nëpër Rusi, Poloni, Austri e arriti në Mirditë, ku autoritetet Otomane nuk guxuan qe ta trazojnë më. Me 1914 ra me Miriditas në Durrës, për të mbrojtur mbretin Wied. Ngjitas me kosovarët e Isa Boletinit, djemtë e Mirditës, ranë në luftime të rrebta kundër kryengritësve qe donin ta ndalojnë mëkëmbjen e një shteti shqiptar, të pavarun. Humbjet qenë të mëdha. Pasi i vdiq i ati Kapidan Gjoni, i doli prija e iu ngarkua përgjegjsia me e udhëheqë Mirditën, sipas tagrit historik të derës së Gjomarkut. Ai u përvesh zyrës së vet, me atë pasuri mendimesh të qarta e me vendosmërinë, që përherë e dalloi, kur e lypë në raste të ndryshme ndërhyrja e tij, si gjyqëtar gojdhanun e i pranuem vullnetarisht nga populli, e ne datsh si prijës luftarak i caktuem nga e drejta kanunore. Edhe pse i ri, në moshen 37 vjeçare por i burrnuem, Kapidan Gjon Marka Gjoni u shqua në naltësinë e misionit të vet. Në vitin 1926 i rrethuem prej krerëve, e bani Zabitnamën e parë(Pajtimin e Gjaqëve).
E përshkoi Mirditën bajrak për bajrak, e katund për katund, duke ndreqë ngatërresa e duke pajtue gjaqe. Ne vitin 1926 Kapidan Gjon Marka Gjoni i ka pajtue 360 gjaqe e varrë (plagë). Në vitin 1928 pasiqë e fitoi një autoritet shumë të lartë, Kapidan Gjoni e bëri edhe pajtimin e dytë të gjaqëve. Edhe këtë herë ka pajtue 260 gjaqe e varrë. Kështu Mirdita u bë krahina më e qetë në Veri.
Me këtë veprimtari, kapidan Gjonit aq shumë iu rrit fama saqë shumë veprimtarë shqiptarë dhe të huaj vraponin që ta takonin. Në vitin 1930 Kapidan Gjon Marka Gjoni shkoi në Romë ku u prit me nderime të larta nga Qeveria Italiane, dhe nga Papa.
Kapidan Gjon Marka Gjoni në bisedim me Zogun, atëherë president i Shqipërisë, paraqiti gjendjen e keqe të Mirditës në pikpamje ekonomike. Zogu iu përgjigj: Zotni Kapidan, e njoh gjendjën e Mirditës por ju bëtë mirë që me shtruat këtë problem dhe shtoi: që me sot Mirdita përjashtohet prej çdo takse shtetërore dhe kanuni si ligj tradicional, në të cilin janë mbështetur e drejtue malet tona, ka me qenë i lirë në Mirditë.
Kur Ahmet Zogu u proklamue mbret në vitin 1928, gjithë paria e malëve të Veriut shkuen në Tiranë me e përgëzue, ndër ta edhe Kapidan Gjon Marka Gjoni me krerët e Mirditës. Aty malësorët shfaqen problemin e prijës, por Zogu para të gjithëve e thirri kapidan Gjon Marka Gjonin në audiencë, të gjithë të tjerët më vonë. Kur emëroi oficerët rezervë, të gjithë majora e më poshtë, kapidan Gjon Marka Gjonin e emëroi Nënkolonel, grada më e larta. Zogu e çmonte miqësinë që ka patur dera e Gjomarkut, me shpinë e Zogollit, prandaj këto nderime tue dashtë me e shlye të keqën që i bani Mirditës në vjetin 1921, mendoi e vendosi me rehatue Miriditën, tue nderue në mënyrë të veçantë Kapidan Gjon Marka Gjonin. Kur kapidan Gjon Marka Gjoni qe i sigurt se Italianët po hyjnë në Shqipëri, por pa e ditë datën, në mars te vitit 1939, ka shkue në Tiranë e në audiencë, që ka patur prej Mbretit Zog, i ka thënë këto fjalë: ”Madhni, Italianët po hyjnë në Shqipni. Ndreqi punët (Relatat) me Romën, se more në qafë vehtën, Shqipninë dhe ne. Na kallëzo çka të bajmë.”
Zogu i është përgjegjë:

„Po zoti Kapidan, Ministrat i kam keq me Italinë, por do ti rregulloj. Ju shkoni i qetë e pritni fjalën time”. Nuk zgjati, e Zogu në msheftësinë më të madhe kaloi në Greqi. Por kur Zogu ka mbërri në Larisa të Greqisë, ka mbledhë suiten e vet me i dhënë udhëzime. Aty ka deklarue: ”Nji mik të vetëm kishim pasë, Kapidanin e Mirditës Gjon Marka Gjonin, i cili më ka kallxue se italjanët po hyjnë në Shqipni.”
Pasi Italjanët zaptuen Shqipërinë, Konti Ciano, ministër i jashtëm i Italisë erdhi në Tiranë. Ai kërkoi qe një delegacion shqiptarësh të shkonte në Romë me i dorëzue Mbretit të Italisë, Vittorio Emanuele III, kunorën e Skënderbeut. Delegacioni i Shkodrës mblidhet në Tiranë me shqyrtue problemin. Për me i njoftë këkesat e Italisë, delegacioni i Shkodrës ngarkon kapidan Gjon Marka Gjonin te shkoj me bisedue me Kontin Ciano, përkthyes Patër Anton Harapi, O.F.M.
Në bisedë e sipër Konti Ciano, kërkoi që kapidan Gjon Marka Gjoni në krye të delegacinit të Shkodrës, te shkojë në Romë me i ofrue kunorën e Skënderbeut, Vittorio Emanuele III. Kapidan Gjon Marka Gjoni i është përgjigjë: „Shqipninë e pushtuet e unë kunorën e Skënderbeut nuk e kapërcej përtej Adriatikut, veç lidhë kambësh e duarsh.” E Kapidan Gjon Marka Gjoni, nuk ka shkue në Romë që t’ia dergojë kunorën e Gjergj Kastriotit-Skënderbeut, mbretit te Italisë Vittorio Emanuele III. Kjo vërteton qartë se kapidan Gjon Marka Gjoni nuk i ka bërë hile as mbretit dhe as Shqipërisë.
Kapidan Gjon Marka Gjoni ishte edhe reformator i madh i Kanunit. Ai në vitin 1937 (shif Hylli i Dritës, korrik-gusht 1937; f. 417-18), mblodhi e kryesoi në Mirditë një kuvend krerësh e pleqësh, për të sjellë ndryshime në disa zakone tepër anakronike. Sekretar në atë mbledhje qe don Zef Skana famullitar i Fandit. Ndodhën pranë si pjesëtar nderi më të drejtë zani, Abati imzot Gjini, dhe prefekti i Shkodrës. Në shumë raste tjera Kapidani pa bërë ndryshime, dha një interpretim të pikave të Kanunit, që përkonte me frymën e kohrave të reja. Si të gjithë udhëheqësit mendjesgjuet, ai i jepte rëndësi shpirtit jo germës së ligjit dokësues.




Rezistenca e organizuar antikomuniste e Kapidan Gjonit me djemtë e tij dhe mergimi i detyruar.


Duke parë se nuk ka rrugë tjetër dhe se komunistët nuk njohin kurrfarë gjuhe të dialogut kombëtar, Kapidan Gjon Marka Gjoni së bashku me djemtë e tij Markun, Ndoun dhe Lleshin, do ta fillojë rezistencën kombëtare. Kështu, që në vitin 1944 Kapidan Mark Gjon Marku me përkrahjen e plotë te babait Kapidan Gjon Marka Gjonit, themeloi „Grupin Nacional Independent” në Shkodër, nepërmjet të cilit zhvilloi veprimtarinë e vet politike. Pas një qendrese të pamposhtur që e zhvilluan tre djemtë e Kapidan Gjon Marka Gjonit, Marku, Ndou dhe Lleshi, te përkrahur nga Kapidan Gjoni, dhe duke parë se forcat komuniste forcoheshin, Kapidan Mark Gjon Marku pa i treguar askujt, kishte marrë vendim që ai se bashku me vëllain e tretë, Kapidan Llesh Gjon Markun, të udhëheqi luftën për Shqipërinë Etnike, ndersa për babain e tij, Kapidan Gjonin dhe vellain e dytë, Kapidan Ndue Gjon Markun, kishte marrë vendime qe të dalin në perëndim për ta vazhduar luftën antikomuniste, që në këtë menyrë, mos të shuhet plotësisht trashëgimia e derës së Gjomarkut. Kapidan Marku i tregoi vendimin e tij dhe pas shumë tentimeve, arriti që tia mbushi mendjen Kapidan Gjon Marka Gjonit që ta lejë Mirditën e tij të dashur, nën përcjellje të djalit të dytë, politologut Kapidan Ndue Gjon Marku. Në Kastrat me 27 Nanduer 1944, tue shterngue dorën njëri-tjetrit e tue i marrë hallallinë e fundit, u ndanë përgjithmonë Kapidan Gjon Marka Gjoni i shoqëruar nga djali i ti Kapidan Ndue Gjon Marku, nga të dy djemtë tjerë Marku dhe Lleshi të cilët qëndruan në Shqipëri duke luftuar kundër komunizmit, deri sa ranë heroikisht, njëri me 14 Qershor 1946, ndërsa tjetri me 9 gusht të vitit 1947. Takimi i Kapidan Gjon Marka Gjonit së bashku me profesor Ernest Koliqin bëri qe të përgaditet plani që te formohet një organizatë politike në mërgim.
Këtë organizatë e pagëzuan me emrin Blloku Kombëtare Independent, i cili u formua me 6 nëntor të vitit 1946 në Romë. Meqë për Bllokun Kombëtar Independent kemi dhënë shenime të qarta, në një shkrim të mëhershëm botuar për Kapidan Ndue Gjon Markun, tani do të ndalemi në përshkrimin që i japin bashkëkohësit, të cilët e njohën dhe vepruan me Kapidan Gjon Marka Gjonin. Profesor Ernest Koliqi në një Shkrim te Botuar në "Shejzat" 5-6 1966, për Kapidan Gjonin do të shkruajë: ”Na të mërguemit që jetuam afër Kapidanit, edhe patëm fatin ta takojm pothuash për ditë, me vjet rrjesht,do të kemi parasysh fytyrën e tij me viza bujare të holla e të mprehta ashtu si i shifshim kur, rrethue dashunisht prej nesh, mirrte pjesë në bisedime tona. Nuk i biente fjala në tokë. Vërejtjet që bante të matuna e të urta, zdritshin kuvendimin. Përvoja e fitueme gjatë një jete së vështirë plot tronditje të paprituna, melmente bisedën gjithsaherë që ai nderhynte. Nji dell i lehtë humori, qi nuk u mungon burrave të malëve, një kokërr krypë shpotie pa thepa therës, ia bante të shijshem të folunit, kur merrte me tregue ndodhina e store të vjetra. Kishte një mbamendje të çuditshme."
Vargje kujtimesh në lidhje me ngjarjet Shqiptare, shtjelloheshin në kallëzim të tij, si rrokela filmash ndër ditë që ishte në qejfë” Ndërkaq, profesor Zef Valentini në një shkrim te botuar poashtu në "Shejzat" me titull „Per nji Flamur të palisun” kur flet për Kapidan Gjonin thotë: ”Kujtimi i veprimit të Dukagjinit të vjetër në fushë të Kanunit mund të jetë ai që i dha Gjomarkut atë kompetencë si me thanë orakulare në punë kanunore. Kapidan Gjoni, si e njofta unë, vazhdon profesor Zef Valentini, atë kompetencë e kishte dhe e shoqnote me nji kompetencë dijenore, të cilën veç nuk e shite aspak, por e qite pothue me marre, si nji gja e vorfen, nji gja personale, që kush dijte ma tepër mund të ja qite poshtë."
"Pata fatin me e pëvetë shumë herë në punë Kanuni, e me nxjerrë prej tij njoftime të shumta e të çmushme, të cilat mund të gjinden nëpër botimet e mija, shenjue me emën të tij. Por edhe u gëzova shumëherë, kur përgjigjet e tia nuk duelen mu si i pritsha unë, e më lanë shtangë, ose në dyshim, a e kishte marrë vesh mirë pëvetën teme, a kishte përgjegjë me mendë e me dije, a por habitas. Mirë, por mbrapa tue studiue ma thellë, kam gjetë gadi përherë se ishin pikpamje tjera, që unë nuk i kisha gjetë, e që i nepshin një masë e nji drejtpeshim, ma të pranushëm diktatevet të Kanunit.
Sjellja e ati farë Zotnisë mu duk gjithmon sjellje fisnike por miqsore e një princi konstitucionar, asi princash demokratë, që edhe sot në këtë botë republikane, moderne, janë kënaqësia e njierzvet të vet. Sakt mund te thuhej,perfundon këtë shkrim profesor Zef Valentini, e s’besoj se mund të mohohet se dera e Gjomarkut, edhe pse ka patur kundërshtimet dhe ashpërsitë e veta, edhe pse nuk munguan as gabime as edhe gjaqe në historinë e vështirë e të gjatë të saj, është unjisue me popullsinë e vet, e ka gjykue, e ka pri, e ka përfaqësue edhe ka mbajtë prej saj porsi zemra kryet e komunitetit Mirdituer, shtylla e flamurit të tij”.



Sëmundja e rëndë,vdekja dhe varrimi madhështor i kapidan Gjon Marka Gjonit


Duke u bazuar në shkrime te botuara dhe të dhënave të drejtpërdrejta nga bashkëkohasit qe ende jetojnë, kapidan Gjoni u sëmur rëndë në vitin 1960. Diagnoza e mjekëve qe menjëhrë deshpëruese. Ata nuk i jepnin jetë më shumë se dy- tre muaj. Përkundrazi, trupi i kapidan Gjon Marka Gjonit qendroi aq shumë saqë mbetën te çuditur edhe mjekët që kujdesëshin për shëndetin e tij. Dhe pas 45 ditësh qendrimi në spital, ai u kthye sërsish në shtëpi, kurse tek mbesat e vogla, vajzat e Ndout, dhe për disa vite të tëra e vazhdoi jetën e zakonshme. Në vitin 1964 sëmundja iu shfaq persëri. E për dy vite e dhjetë muaj, prap mbeti i shtruar në spital. Asnjë ankim nuk i duel kurrë nga goja. Vizituesëve, pasi zërin ia kishte këputur sëmundja, iu fliste me dritë të syve, që nënqeshëshin nën një hije trishtimi, në thellësi të minxave. Ishte një nënqeshje qe lulëzonte nëpër therje të dhimbjeve. Priste burrnisht pa u tutë timtat e fundit.E drita e nënqeshjës në buzë të zbardhura prej vuajtjeve, vinte përherë tue pakun, por nuk zhdukej.
Kaloi në jetë të pasosme, në orën 21,15 të ditës së 28 Prill 1966, duke ia shtrëngue dorën Ndout, të birit që u kujdes për te, me dashuri birnore të pashoqe gjatë sëmundjes së gjatë që ia ndali ngadalë fuqinë e trupit, bërë asht e lëkurë.
Pas kalimit në jetën e pasosun, Kapidan Gjon Marka Gjoni u varros me 30 Prill të vitit 1966. Varrimi iu bë në mënyrë madhështore. Fjalën e fundit e mbajti profesor Ernest Koliqi, ndërsa miq e dashamirë dy djemëve të tij, Kapidan Ndue Gjon Markut dhe kapidan Nikollë Gjon Markut ia shtrëngonin duart për kryeshëndosh. Në këtë varrim morën pjesë përveç mbarë diasporës shqiptare, edhe miqtë Italianë siç ishin: Shkelqesat Cassiani e Gjeneral Palandri, prof. Schiro, zoja Maja Jacomoni, në përfaqësi të shoqit, profesor Gradilone, Dott.La Francesca, Comm.Zanutto, Pio Montanari e shumë të tjerë. Kurorat ishin te shumta, ku veçohen ato te familjarëve e nipave dhe mbesave dhe shumë të tjera dërguar nga familjet atdhetare si Verlaci, Shkreli, Zorzoli, Mirakaj, Koliqi, e nga zotërinjtë; Tahir e Rifat Kolgjini, Asllan Zeneli, Iljaz Kraja, Lazër Qupi, një kurorë e porositur nga grupi i Bllokistave të Belgjikës, që arrijti më vonë.
Te dy djemëve të Kapidan Gjon Marka Gjonit nga mbarë mërgata shqiptare nacionaliste iu erdhën telegrame ngushëllimi. Po përmendim vetëm disa preji tyre, në emër te Mbretërisë Shqiptare Leka I, më pas Cardinale Antoniutti dhe Francesco Jacomoni, në emër të Komitetit Shqipnia e Lirë profesor Rexhep Krasniqi, në emër të Organizatës Kombëtare Lëvizja e Legalitetit Selim Damani, në emër të Lidhjes se Prizrenit, Ismet Ukë Sadiku, në emër të Grupit të Rezistencës Shqiptare, Mithat F. Dine, në emër të organizatës Balli Kombëtar Qazim Emra, në emër te Bllokistave Melyshi-Ashta-Quni, në emër te grupit bllokist të Belgjikës Rrok Maloki, nga Pukasit me qendrim në New York, Nga Qendra Ndërkombëtare për studimet Shqiptare, Petrotta-Valentini-Gurakuqi,Nga Madridi Hysen Selmani, nga Brukseli Muharrem Bajraktari, nga Londra Maria Selma dhe Tajar Zavalani, nga Firenze Isa Ndreu, nga New Yorku Familja Myftia e Xhemal Laçi, nga New Yorku Dom Zef Oroshi, Nga Roma Berati, nga Brukseli Hysen Prishtina,Tahir Zajmi e Rifat Kolgjini, nga Brukseli Sabri Domi, nga Stambolli Tahir Kolgjini, nga New Yorku Said Kryezi, nga Brukseli Prenk Pervizi.
Gjithashtu vëllezërve Ndue dhe Nikollë Gjomarkaj iu kanë ardhë edhe tjera telegrame, nga shtetet e Bashkauar te Amerikës, Ndue Përpepaj, Dedë Pjetërnikaj, Bardhok Ndreu, Shemsedin Vendreshta, Dr. Hamdi Oruçi, Haki,Jonuz, e Elez Ndreu, Ndrecë Kaziu, Nikollë Shkoza, Gjokë Dragusha, Gjon Marka Qupi, Familja Nik Kajtazi, Mexhit Dibra, Lem e Lec Koliqi, Zef Luka, Pjerin Shkreli, Gac Gurakuqi, Toni Leka. Nga Anglia Lazer Cupi, nga Belgjika Beqir Rroji, Nikë Gjeto Daka e Arif Zekollari, nga Kosova Familja Kazazi, nga Austria Familja Koka, nga Gjermania Profesor Martin Camaj, Hil Topalli, Gjon Gjinaj, Ahmed Demi, Bardhok Shkurti, nga Roma Neki Libohova, Generale Amedeo Verge, dhe familja Ottolino Marinelli, familja Di Porto , Familja Del Monaco, familja Fabiano si dhe Familja Erminia Battisti-Melgushi.
Nga Palermo Hanni e Gilbert Gurakuqi, Familja e Lazer Bojaxhiu (vëllai i Nënë Terezës Gongje Bojaxhiut). Letra në shenjë ngushëllimi kanë derguar edhe ingjinier Xhafer Deva, Profesor Rexhep Krasniqi, Nikollë Mëlyshi, Shukri Biçaku, dr. Spiro Muka, Albert Curtani, profesor Zef Nekaj, Ymer Doda, Ndue Lala, Nos Çirjaku, Prenk Pervizi, Ndue Mëlyshi, Dul Rroji, Gjergj Koka, Gjon Marka Gjini, Gjet Gjonaj, Haki Ballanca, Zef Suti, Pashk Margjonaj, Lec Shllaku, Adem Tafani, Qani Lesk Tatzati, Ahmet Satat, Hetem Zeqiri, Kamer Alla, Bardhok Doda, Daut Elezi, Kolë Frroki, Gjin Mirakaj, Dedë Gjini, Lazër Qupi, Viktor Koliqi, Gjokë Preng Markaj, Dodë Frroku, Ndrekë Kola Prend Ndue Qupi etj.
Jo rastësishrt i dhashë një pjesë të emrave të këtyre atdhetarëve të cilët ndienin një dhimbje të madhe për humbjen e Kapidan Gjon Marka Gjonit. Me një fjalë, këtë dhimbje e ndjenin të gjithë atdhetarët e Shqipërisë Etnike, atëherë si mund t’ia humbin shkëlqimin atdhetar veprimtarisë kombëtare te Kapidan Gjona Marka Gjonit disa shkrime të shkruara në kohën e komunizmit dhe më parë, të porositura nga qarqet pansllaviste e të shkruara nga disa mbeturina, të cilat nuk e vlejnë as emrin tua përmendim.
Kapidan Gjon Marka Gjoni mbetët në Historinë Shqiptare se përkundër aktivitetit personal në sherbim të Kombit, veprimtarinë e tij e vazhduan dhe e kryen me shumë sukses edhe pesë djemtë e tij. Po e fillojmë nga më i madhi Kapidan Dr. Mark Gjon Marku, udhëheqës i luftës për Shqipërinë Etnike, ai përpos që u shqua në aktivitetin politik, ku për dy mandate ishte ministër i punëve të brëndshme, kur thirri zëri i atdheut e kapi edhe pushkën, deri sa u vra me 14 Qershor te vitit 1946 duke e udhëhequr luftën për Shqipërinë Etnike. Pasiqë ishte plagosur rëndë, i ra vetit dhe ra heroikisht siç ranë mirditasit nëpër shekuj.
Kapidan Ndue Gjon Marku, i cili e udhëhoqi për gjashtë muaj luftën në Mirditë dhe, për 45 vjet Bllokun Kombëtar Independent, kapidan Llesh Gjon Marku i cili e mori komandën e luftës me 14 Qershor të vitit 1946 dhe këtë luftë e vazhdoi përplot një vit e tre muaj, derisa ra heroikisht me 9 Gusht të vitit 1947. Një vend të merituar zën edhe kapidan Ded Gjon Marku. E them kapidan Ded Gjon Marku, sepse nuk kam degjuar asnjëherë në historinë e popujve për një te burgosur dhe të internuar aq gjatë dhe nuk mund të bëj një krahasim me dikë tjetër.
Kapidan Ded Gjon Marku, djali i katërt i Kapidan Gjon Marka Gjonit, i mbajti 41 vjet burg dhe internime në regjimin komunist të Shqipërisë, dhe më i vogli Kapidan Nikollë Gjon Marku, i cili në moshën 17 vjeçare, theu burgjet komuniste, ku më vonë iu bashkua Kapidan Gjonit dhe Kapidan Ndout në Itali, duke dhënë edhe ky një kontribut të çmueshëm në Bllokun Kombëtar Independent.
Pasiqë këtë shkrim e fillova me fjalët e profesorit dhe atdhetarit të madh profesor Ernest Koliqit, e do burrnia që edhe përfundimin e këtij shkrimi t’ia japim fjalëve te Koliqit, i cili në fjalimin e mbajtur në vorrimin e Kapidan Gjonit do të thotë: ”U përpijë nga hijet e mëdhaja të vdekjës edhe ky burrë në të cilin gjatë shtegtimit mbi këtë dhe u shfaqen të skalituna vetitë ma tipike të gjakut tonë shqiptar. Jetoi në një kohë kapërcimi prej një epoke në tjetrën, e cila shkaktoi përleshje të frigueshme në mes të dy botave në kundërshtim: një botë që perëndonte, e që ndër ne kishte ngjyra heroiko-patriarkore, e një botë mendimesh të hovshme, që synonte në vrull të saj, me shqymbë çdo shenjë kalese, para se me përtri mbi baza të reja jetën e njerëzimit. Shka ishte vërtyt e meritë për etënt e gjyshat, u qujt paprimtmas e mbetë mun faj për breznitë e reja.
Kapidani i Mirditës u përshkue në mes këtyre lagjeve në luftim, duke besue ngultas në vlerat e përvojes stërgjyshore, i bindur se vetëm ky trashëgim i urtisë së lashtë qet në breg të mirqenjës në këtë jetë, në dashtë një njeri, në dashtë një votër shtëpiake, një rreth shoqërues, një komb.”
E këtyre fjalëve të profesor Koliqit ia shtojmë vetëm edhe dy fjalë te profesor Zef Valentinit, i cili thoshte se: „Kapidani i Mirditës Gjon Marka Gjoni ishte Shtylla e Flamurit Kombëtar”, atë flamur, i cili për pesë shekuj me radhë u ruajt në Mirditën Heroike.

[ILMGAP]

figuron dhe emri familjes time aty ?

[Daja-GONI]

[QUOTE=Sueda;2648887]Shume me manhiti kjo ngjarje e kesaj Familje sa qe vendosa te shtoj edhe kete artikull mbasi lexova temen e juaj.Respekt per kete Familje herojesh.



[B]GJON MARKA GJONI KAPIDAN I MIRDITES - SHTYLLË E FLAMURIT KOMBËTAR





Nue Oroshi



„Dera e Kapidanave te Mirditës, në namë e në za në krejtë gadishullin ballkanik e tutje, qe një arkë e shugurume, ku u ruajtën ndër shekuj normat kanunore, dmth. esenca heroiko-patriarkore, me palcë të çmueshëm njerzuer, esencë që e shpëtoi rodinë e shqiptarit, nga zvetnimi e çoroditja. Ai visarë dokesh...
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Ti te jeshe gjithmone e jete faqebardhe, per keto qe solle ne lidhje me familjen e kapidaneve mirditor.

Te shperblefte zoti me XHENET ( pas nja 100 vjeteve )