Vajzat dhe adoleshenca


Njė babė i cili hyn shpesh nė dhomėn e gjumit tė vajzės sė tij e gjen atė tė futur nė mendime, duke shikuar nė boshllėk nė dhomėn e saj. Ajo ndoshta edhe nuk e ndien fare prezencėn e tij nė dhomė. Ai ankohet qė ajo (vajza) nuk ia tregon atij sekretet e saja siē ka bėrė mė pėrpara.

اfarė ka ndodhur?

Ajo ka hyrė nė njė fazė tė jetės sė saj qė njihet si adoleshencė, me tė gjitha ndryshimet fizike dhe psikologjike qė sjell ajo me vete, ndėrsa e shpie atė pėrpara nė moshėn e rritur.

Pjekuria seksuale mund tė jetė njėra nga ngjarjet mė tė rėndėsishme nė jetėn e njė personi. Pėrfshin hyrjen nė njė kohė tėrėsisht tė re; ku trupi i njė djali pėrballet me perspektivėn pėr tu bėrė burrė dhe vajza pėrballet me perspektivėn pėr tu bėrė njė grua, ashtu siē trupi i saj bėhet i aftė pėr tė pasur fėmijė, pra pėr tu bėrė nėnė.

Gjatė kėsaj kohe ndryshime tė dukshme zėnė vend nė trupin e njė vajze. Ajo rritet e gjatė dhe merr cilėsitė e njė gruaje nė zėrin e saj, trupin e saj, flokėt e saj. I fillojnė menstruacionet. Nė fakt menstruacioni ėshtė i njėjtė nga tė dyja palėt, edhe doktorėt por edhe dijetarėt e ligjit e shohin si shenjė e rėndėsishme e pjekurisė seksuale.

ثshtė njė ngjarje e madhe pėr njė vajzė tė re dhe ajo duhet ta festojė njė gjė tė tillė. Ajo ka hyrė nė moshėn e tė rritur, nė moshėn e pėrgjegjėsisė. Allahu i lartėsuar thotė:” ....(Ne e bėmė atė tė rritet) pastaj atė e bėmė krijesė tjetėr (me shpirtė). I lartė ėshtė All-llahu, mė i miri Krijues!”[el-Muminun :14]

Kjo ngjarje duhet tė shikohet si njė kohė e bukur e jetės, plot me gjėra pozitive, premtime dhe gėzime, njė kohė ose njė rilindje, ku njė vajzė mund tė shohė brenda vetes sė saj shenjat e fuqisė krijuese tė Allahut nė veprim.

ثshtė urtėsia e Allahut te lartėsuar, sesi Ai na krijoi ne. Allahu I lartwsuar thotė: “O ti njeri, po ē'tė mashtroi ty kundrejt Zotit tėnd qė ėshtė bujar e i urtė? I cili tė krijoi, tė pėrsosi dhe tė drejtoi. Tė formėsoi nė formėn qė Ai dėshiroi!” [el-Infitar : 6-8]

“Vėrtet, Ne e krijuam njerin nė formėn mė tė bukur”.[et-Tin : 4]

Allahu ka krijuar ēdo gjė nė mėnyrėn mė tė bukur. Pjekuria dhe mentruacioni janė pjesė tė asaj qė Allahu ka krijuar dhe ka caktuar pėr robėrit e Tij.

Probleme serioze mund tė dalin nga trajtimit i menstruacioneve si tė ishte ajo diēka e turpshme dhe dėshtimi pėr ta diskutuar ate me gratė e reja. Kjo shpie shumė gra qė tė kenė keqkuptime rreth ligjit Islam, shumė prej tė cilave janė tė pabaza:

• Disa gra besojnė qė pėr ata nuk janė tė lejuara tė pėrdorur parfum, tė ndryshojnė rrobat e tyre, tė lajnė flokėt e tyre ose tė veshin rrobat, ndėrsa janė nė ciklin e mentruacionit.

• Disa gra besojnė qė ėshtė e palejueshme pėr njė grua me menstruacione, tė bėjė njė kontratė martesore.

Ndjenjat e turpit rreth menstruacionit mund tė ēojnė nė dhunimin e ligjit Islam:

• Ka gra tė cilat vazhdojnė faljet e tyre formale ndėrsa janė nė periudhėn e menstruacionit ose nga injoranca ose nga turpi. Megjithėse ėshtė njė ēėshtje konsensusi nė ligjin Islam, qė njė grua me menstruacione as nuk falet dhe as nuk agjėron.

• Shumė gra kryejnė tavafin e tyre gjatė haxhit ndėrsa janė nė menstruacione dhe pastaj pyesin se ēfarė duhet tė bėjnė rreth tij. Ndjenja e turpit tė vajzės pėrpara babait tė saj, vėllait tė saj, ose anėtarėve tė tjerė tė familjes, e ka bėrė atė pėr tė kryer tavaf nė atė gjėndje.

• Njė mėsuese e shkollės sė mesme njėherė kishte thėnė: ”Unė u fala me vajzat pėr njė muaj tė tėrė, pa munguar askush nga nxėnėsit nė asnjė nga faljet e tyre”. ثshtė e pamundur qė asnjė vajzė nė njė klasė tė tėrė tė mos ketė patur periudhat e saj gjatė atij muaji. Ata janė falur nga turpi.

Kjo sjellė probleme tė tjera:

• Njė vajzė e re mund tė fsheh faktin qė ajo ėshtė nė periudhėn e menstruacioneve nga familja e saj, duke i shkaktuar kjo gjė asaj tė vuaj vėshtirėsi serioze dhe shqetėsime psikologjike.

• Njė vajzė e re mund tė vuajė nga njė kompleks serioz psikologjik kur ajo pėrjeton periudhėn e saj tė parė nė njė moshė tė re dhe i tregon nėnės pėr tė, e nėna ēfarė bėn, kthehet nga ajo dhe i bėrtet asaj: ”Si mund tė kesh periudhėn tani! Ti je ende e vogėl !”.....Sikur vajza tė kishte nė dorė njė zgjedhje se kur do t’i kishte periudhat.

• Nė njė shkollė vajzash, njė nxėnėse e klasės sė gjashtė ka qėndruar jashtė laboratorit duke qarė. Mėsuesja e saj e bėn atė tė hyjė mė vrap nė klasė. Vajza e shkretė hyn nė klasė, lotėt duke i rėnė poshtė nga fytyra e saj dhe uniforma e shkollės sė saj fillon e bėhet mė shumė e mė shumė e lagėsht. Mėsuesi nė kėtė pikė bėhet nervoz dhe e trajton atė nė mėnyrė tė vrazhdėt. Ajo harron se ėshtė puna e saj pėr t’i treguar vajzės mbėshtetje dhe t’i mėsojė asaj ēfarė ajo ka nevojė tė dijė.

• Menstruacioni mund tė jetė njė eksperiencė shumė e frikshme pėr njė vajzė e cila nuk kupton se ēfarė ėshtė duke ndodhur.

Tė kuptuarit e kėtyre ēėshtjeve ėshtė tepėr i rėndėsishėm nė Islam. Njė vajzė ka nevojė tė dijė tė drejtat dhe pėrgjegjėsitė e saja. (Tani) Ajo ka nevojė tė dijė sesi tė kryej faljet, agjėrimin, haxhin, sesi ta mbajė Kur’anin dhe shumė ēėshtje tė tjera.

ثshtė vėrtetė e rėndėsishme qė ajo tė kuptojė ēfarė ėshtė duke ndodhur me tė pėr hir tė shėndetit tė saj. Gjithashtu ajo ka nevojė tė mėsojė sesi tė jetojė me periudhat e saja mujore tė cilat kanė efekt nė trupin e saj, po ashtu gjėndja e saj mendore dhe emocionale.

Ne mund tė shohim sesa e rėndėsishme ėshtė tė kuptuarit tė drejtė tė kėsaj ēėshtjeje nga ana fetare dhe ajo mjekėsore.

Ndryshimet fizike nė njė vajzė tė re kur ajo arrin pjekurinė seksuale shoqėrohen nga ndryshime nė mendjen dhe personalitetin e saj.

Ajo fillon tė ndjejė njė dėshirė tė fortė pėr tė treguar identitetin e saj. Ajo mund gjithashtu tė shfaq rebelim. Nė kėtė kohė, ajo mund gjithashtu fillojė tė tregojė njė interes pėr djemtė dhe mund tė dėshirojė tė hyjė nė marrėdhėnie me ta, ose nė mėnyrė direkte ose indirekte.

Duke vepruar nė kėtė mėnyrė, vajza adoleshente ėshtė duke u pėrpjekur t’i dėrgojė nėnės sė saj mesazhin e mėposhtėm: ”unė jam njė grua tani. Unė jam njė individ. Unė nuk jam mė njė fėmijė i vogėl, qė ti e ke trajtuar si tė tillė.”

Vajzat nė kėtė moshė kanė nevoja:

Sė pari, ata kanė nevojė qė prindėrit dhe mėsuesit e tyre tė jenė shembuj tė mirė. Nė kėtė moshė, ata janė veēanėrisht tė ndjeshėm pėr tė parė ēdo gjė negative, si pėr shembull njerėzit qė nuk praktikojnė atė qė flasin.

Njė shembull i mirė ėshtė i njė mėsueses e cila i jep njė ligjėratė klasės sė saj sesi ato nuk duhet tė lejojnė veten e tyre tė jipen pas muzikės ose tė bėhen tė dhėnura ndaj saj. Ndėrsa ajo ėshtė duke ligjėruar, njė celular fillon tė bjerė dhe zilja ėshtė njė nga meloditė popullore, tė njohura nga secili nė klasė. Mėsuesja e hap ēantėn e saj, e merr telefonin e saj dhe i pėrgjigjet telefonatės...

Gjėja e dytė qė ata kanė nevojė ėshtė njė marrėdhėnie miqėsore me nėnat e tyre. Njė nėnė nuk duhet thjeshtė tė imponojė ēdo gjė qė ajo dėshiron tek vajza e saj. Ndryshe nga kjo, ajo duhet ta shoqėrojė atė dhe t’i tregojė asaj rrugėn. Ajo nuk duhet ta trajtojė mė vajzėn e saj nė tė njėjtėn mėnyrė qė ajo ka bėrė kur ajo ka qenė e vogėl. Kjo pėrfshin kėtu trajtimin e shkollimit tė vajzės, rrobat tė saja, oraret e saj tė pėrditshme, shoqet e saja, marrėdhėniet e saja ose madje edhe gabimet e saja dhe ajo ka mundėsi tė bėjė gabime nė kėtė moshė.

Njė nėnė duhet tė tregojė kujdes shumė tė veēantė dhe sensibilitet nė mėnyrėn sesi e trajton vajzėn e saj. Ajo duhet tė pėrpiqet ta bind atė sesa t’ia imponojė vullnetin e saj mbi tė. Vajza e saj nuk duhet tė dėgjojė fjalėt: ”Ti je ende njė fėmijė....ti je ende e vogėl”.

Gjėja e tretė qė vajzat adoleshente kanė nevojė tė nihen si individ tė rritur. Ata kanė nevojė tė trajtohen si individ nė tė drejtat e tyre, arritjet e tė cilėve dhe pikat e mira janė tė dukshme. Ata kanė nevojė t’i tregohet respekt pėr atė se ēfarė janė. Shqetėsimet e tyre personale, po ashtu kanė nevojė dhe tė respektohen .

Sė katėrti, ata kanė nevojė pėr mbikqyrje inteligjente dhe tė kujdesshme. Kjo ėshtė veēanėrisht e vėrtetė kur njė ndryshim shihet nė personalitetin e vajzės; pėr shembull nėse ajo shkon nga tė qenurit strikte nė praktikimin e fesė sė saj nė moskokėqarje ose lėnje tė detyrave tė saja fetare. Lloje tė ndryshme vajzash qė ajo i ka mbajtur si shoqe ndryshojnė, ose nėse ajo papritur bėhet e ndikuar nga telefoni, ose nėse ajo fillon tė shpenzojė orė tė tėra tė gjata vetėm nė dhomėn e saj.

Shoqet e njė vajze adoleshente dhe ndėrveprimi i saj me to mund tė sjellė shumė konsekuenca tė padėshirueshme nėse prindėrit e saj janė tė pakujdesshėm dhe tė pavėmendshėm.

Sė pesti, gabimet e njė vajze adoleshente duhet tė trajtohen me urtėsi dhe prioritet. Ajo nuk duhet tė bėhet subjekt i degradimit, rrahjeve dhe egėrsisė ekstreme. Njė vajzė adoleshente mund tė bie nė njė numėr serioz gabimesh.

Ajo mund tė pėrpiqet tė rebelohet kundėr standarteve tė familjes sė saj dhe tė tregojė individualitetin e saj ose ajo mund tė pėrpiqet tė imitojė dikėnd tjetėr.

Njė vajzė e re tetėmbėdhejtė vjeēare nė njė kolegj tė farmacisė, foli rreth eksperiencės sė adoleshencės sė saj dhe pranoi sesi ajo e ka ndier nevojėn pėr tė qenė e lirė, “pėr tė thyer zingjirėt” qė familja e saj ia kishte imponuar. Ajo kishte dashur tė ishte e aftė tė dilte jashtė shtėpisė pa lejen e prindėrve tė saj dhe ajo nuk kishte dashur t’i tregonte atyre se kur tė vinte nė shtėpi.

Duke shikuar mbrapa rreth tė kaluarės sė saj ajo tha: ”Unė tani e kuptoj qė dėshira ime pėr liri jomartesore ishte njė ēmenduri. Njė vajzė e re nė atė moshė tė jetės sė saj ose njė djalė i ri – nuk dinė se ēfarė ėshtė e dobishme dhe ēfarė ėshtė e dėmshme. Ajo nuk e di sesi tė sillet megjithėse ajo mund tė ndihet me zemėr tė thyer, dėshirėn pėr tė zbuluar botėn rreth saj pa dėgjuar dėshirėn e askujt, ose tė mos ishte subjekt i mbikėqyerjes sė tyre”.

Megjithatė, kjo vajzė e re arriti tė mbijetojė vitet e saja tė adoleshencės e padėmtuar. Pėrsa i pėrket nėnės sė saj, ajo tha kėtė: ”Ne nuk kemi patur njė atmosferė detyrimi ose dominimi nė shtėpinė tonė. Vendimet e familjes sonė ishin tė bazuara mbi konsultime tė pėrbashkėta, madje edhe modelimi i shtėpisė, zgjedhja e shkollave, ku tė shkojnė gjatė verės, buxhetin familiar dhe sesi tė merremi vesh me fqinjėt dhe nė tė gjitha kėto vendime ne i lejonim vajzave tona tė merrnin pjesė. Ne i kemi dėgjuar pikėpamjet e tyre”.

Kėshillimi i jep njė vajze adoleshente njė sens tė rėndėsisė sė saj. I jep asaj njė shans pėr tė zhvilluar aftėsitė e saj arsyetuese dhe i mėson asaj aftėsitė sesi tė marrė nė konsideratė konsekuecat e ardhshme kur tė dėshirojė tė marrė vendime dhe sesi ti vendosė prioritetet e saja. Pjesėmarrja e saj nė familje pėr vendim marrjet ėshtė njė pjesė e rėndėsishme e edukimit tė saj.

Allahu i thotė tė Dėrguarit tė Tij: ”....ngase All-llahu tė dhuroi mėshirė, e sikur tė ishe i vrazhdė e zemėrfortė, ata do shkapėrderdheshin prej teje, andaj ti falju atyre dhe kėrko ndjesė pėr ta, e konsultohu me ta nė tė gjitha ēėshtjet, e kur tė vendosėsh, atėherė mbėshtetu nė All-llahun, se All-llahu i do ata qė mbėshteten”.[Ali Imran: 159]

Prindėrit mund tė nxjerrin dy pėrfundime nga ky verset i Kur’anit famėlartė:

I. Mirėsjellja dhe kėndėshmėria – jo vrazhdėsia, dhuna dhe egėrsia – janė rrugėt mė tė mira pėr tė sjellur me vajzat tona, veēanėrisht gjatė viteve tė adoleshencės sė saj.

II. Vajzat tona duhet tė konsultohen dhe jovetėm nė ēėshtjet qė i shqetėsojnė ato personalisht, por edhe nė vendimet e pėrgjithshme tė familjes.

Nga vetė eksperienca ime dhe nga krahasimi i asaj se ēfarė unė kam parė nė shumė familje ėshtė se, kam vėrejtur qė familjet qė gėzojnė paqe dhe qetėsi vetėm se pėrdorin kėndshmėri nė marrėdhėniet e tyre me fėmijėt qė ato kanė. Kėto fėmijė janė mė tė prirur tė jenė tė drejtė dhe tė mirė dhe kanė mė pak mundėsi tė ē’udhėzohen. Pėrkundėr kėsaj, familjet qė mbajnė njė atmosferė tė ashpėr dhe tė rreptė qė pėrpiqen tė imponojnė vullnetin e tyre mbi fėmijėt e tyre, fėmijėt e tyre gjejnė mėnyra sesi t’i ikin dhe nė mėnyrė sekrete bėjnė gjitha llojet e gjėrave mbrapa shpindės sė prindėrve tė tyre.