Si u krijua Kisha autoqefale Shqiptare

[Brari]

gazeta shqiptare

-----

HISTORIA

Roli i imzot Visarion Xhuvanit në njohjen e kishës autoqefale ortodokse. Mbështetja e madhe që i dha Ahmet Zogu kësaj lëvizjeje atdhetare, e cila u finalizua vetëm në vitin 1937

Kur krijohej Kisha Ortodokse shqiptare


---------------------------------------------------------

Nos Xhuvani, Pavli Haxhillazi


Dëshira e ortodoksëve shqiptarë për të pasur një Kishë të pavarur është e hershme. Atë e morën me vete ata që mërguan jashtë atdheut, në Amerikë, Rumani, Bullgari, Egjipt, ku gjetën truall të përshtatshëm shenjat e gjallërimit.
Me shpalljen e pavarësisë (1912) dhe me formimin dhe konsolidimin e shtetit të pavarur shqiptar më 1920 (Kongresi i Lushnjës), kjo dëshirë erdhi duke u gjallëruar, forcuar dhe mori trajta më konkrete. Ortodoksët shqiptarë, të udhëhequr nga kanoni kryesor "Kishë e lirë në shtet të lirë", kërkojnë që të gjitha ritualet fetare të bëhen në gjuhën shqipe, në gjuhën amtare. Organizimin shpirtëror në bazë të kanoneve të shenjta, zyrtarizimin dhe miratimin e tij është e nevojshme ta bëjë në radhë të parë shteti.
Këtë nismë e mori Kostë Paftali, prefekti i Durrësit. Ai njoftoi telegrafisht prefekturat në vitin 1922 për domosdoshmërinë e organizimit të një tubimi për këtë qëllim të rëndësishëm. Çdo prefekturë do të zgjidhte nga dy delegatë, midis tyre kishte edhe klerikë shumë të njohur, si Arkimandrit Visarion Xhuvani, Arkimandrit Agathangjel Çamçja, Ikonom Vasil Marku, Papa Harallambi, Papa Josifi etj.
Qeveria shqiptare u tregua mjaft e interesuar për çështjen shpirtërore dhe fetare të popullit të saj. Ajo i dërgoi një qarkore prefekturave dhe nënprefekturave për të mbështetur zgjedhjen e njerëzve atdhetarë, të cilët do të përkrahnin idenë e një kishe autoqefale shqiptare.
Kundërshtarët e autoqefalisë së kishës ortodokse shqiptare përhapën gënjeshtra, sikur organizatore e mbledhjes së Kongresit të Parë Kishtar të Beratit ishte qeveria. Ahmet Zogu, atëherë ministër i Brendshëm, i hodhi poshtë këto shpifje. Kongresi kishtar ortodoks e shpalli autoqefalinë e Kishës Ortodokse Shqiptare duke u mbështetur në kanonet apostolike dhe të sinodeve të lidhura shpirtërisht, dogmatikisht dhe apostolikisht me Kishën e madhe të Krishtit, me Patriarkanën e Stambollit.
Ky Kongres plotësoi aspiratat e ortodoksëve shqiptarë sepse vendosi përfundimisht të drejtën e ligjshme të shqiptarëve ortodoksë për përdorimin e gjuhës shqipe në kishë. Me vendimin Nr. 807 të datës 18-09-1922 Këshilli i Ministrave bëri njohjen zyrtare shtetërore të vendimeve të Kongresit të Beratit dhe i miratoi ato plotësisht sepse ishin mbështetur në parimin e pavarësisë së shtetit shqiptar( A.Q.Sh. fondi 251,dosja 1254, viti 1922).

Stambolli nuk njeh kishën shqiptare

Këshilli i Naltë i zgjedhur në Kongres njoftoi të gjitha patriarkanat dhe kërkoi miratimin e Patriarkanës Ekumenike të Stambollit, e cila nuk e miratoi autoqefalinë e Kishës Ortodokse Autoqefale Shqiptare. Dy delegacione njëri pas tjetrit shkuan në Stamboll dhe u takuan me Patriarkun.
Në delegacionin e dytë morën pjesë deputetë, klerikë të shquar, personalitete të njohura të vendit, si At Vasil Marko, Dhosi Havjari, Vasil Avrami, deputeti Thoma Orolloga, At Harallamb Torka, Dhimitër Kacimbra, Simon Shuteriqi e Kristo Kirka.
Me gjithë kërkesën e argumentuar bindshëm, Patriarku nuk u tërhoq nga qëndrimi i tij i mëparshëm, duke vepruar me diplomaci për njohjen e pavarësisë së Kishës dhe jo për njohjen e autoqefalisë.
Për njohjen e pavarësisë, pra theksojmë jo të autoqefalisë, Patriarku i Stambollit vuri këto kushte:
-Peshkopët që do të zgjidhen prej popullit shqiptar duhet të jenë miratuar më parë prej tij.
-Patriarkana ka të drejtën e vetos në miratimin e Kryeepiskopit.
-Gjuha e vjetër e dëshirueshme e kishës, greqishtja, të zërë vendin e parë në Kishë.
Këto kërkesa të Patriarkanës së Stambollit hidhnin poshtë vendimet kryesore të Kongresit Kishtar të Beratit dhe opinioni atdhetar nuk u pajtua me këto kërkesa. Ndërkohë diskutimet u bënë të ashpra dhe kontradiktat ndërmjet atyre që ishin për autoqefalinë dhe atyre që i quanin të mjaftueshme propozimet e Patriarkut të Stambollit erdhën duke u thelluar.
Zbatimi i vendimeve të Kongresit të Beratit u bë ngadalë sepse edhe dioqezat kryesore ishin pa titullarët e vet. Gjithashtu edhe gjendja financiare e kishave ishte shumë e dobët. Për të krijuar një gjendje më të favorshme Visarion Xhuvani më 1923, që atëherë ishte deputet dhe anëtar i Këshillit të Naltë, kërkoi nga Parlamenti ndihmë financiare prej 50.000 franga ari. Ai iu drejtua Parlamentit me këto fjalë: " Kështu edhe nji herë ky Parlament t'i marri parasysh gjithë nevojat dhe gjendjen delikate të Kishës Autoqefale Kombëtare dhe të mos kursejë nji dhuratë të vogël që ka me prumun njisimin dhe shqiptarizimin e ortodoksëve, punë që ka aq vlerë për interesimin ma të naltë të shtetit në kohën e ardhme, sa nuk mund ta shpjegoj me kohën e pakët që kemi".( Bisedime të Këshillit Kombëtar, faqe 221, viti 1923***)
Mbas disa diskutimesh Ahmet Zogu tha: "Asht e ditun se këto ndihma do të jepen jashtë buxhetit dhe nji shumë prej 50.000 frangash ari nuk asht gja e madhe. Qeveria pra, me gëzim e pranon dëshirën e komisionit të financave, që kjo shumë t'i dhurohet Këshillit të Naltë të Kishës Kombëtare".
Në këtë rast Ahmet Zogu shprehu për herë të dytë vullnetin e mirë për të ndihmuar Kishën Ortodokse Autoqefale Shqiptare. Ai mbajti po këtë qëndrim në përkrahje të Kishës Ortodokse Autoqefale Shqiptare edhe në raste të tjera që do t'i shohim më poshtë.
Ndihma e miratuar në Parlament i dha udhë zgjidhjes së problemeve të ngutshme të kishës sonë, por mungesa e Sinodit të Shenjtë me dhespotë kanonikë, të cilët do të drejtonin veprimtarinë kishtare për të vënë në jetë vendimet e Kongresit të Beratit, ishte pengesë e madhe.
Mitropolitët kanë qenë: Jerotheu në Korçë, Kristofori në Berat dhe Noli në Durrës. Me veprimet e tyre këta titullarë u treguan të mefshtë dhe nuk plotësuan kërkesën e Kongresit të Beratit për të dorëzuar dy kandidaturat e mundshme, që atëherë ishin V. Xhuvani dhe A. Çamçja.
Kaluan tre vjet nga Kongresi Kishtar i Beratit dhe zgjidhja po dukej disi e largët. Ndërkohë dioqeza e Durrësit mbeti pa Mitropolit. Për të plotësuar këtë post të rëndësishëm kishtar dhe për të vënë në jetë vendimet e Kongresit të Beratit, Këshilli i Naltë i Kishës Ortodokse Autoqefale Shqiptare ngarkoi Visarion Xhuvanin që të drejtonte Mitropolinë e Durrësit sipas dekretit Nr. 686 të datës 28.3.1925. Nga klerikët dhe bashkëpunëtorët e vet Visarioni kërkoi që të ruajnë dhe të zbatojnë në mënyrë të plotë kanonet e shenjta për nder të kishës dhe për të mirë të popullit. Plotësimi i kësaj detyre kërkonte që Mitropoliti i Durrësit të kishte gradë episkopale. Visarioni nuk mund të priste deri sa të zbutej zemërimi i Patriarkanës së Stambollit dhe nuk u pajtua me plogështinë, durimin dhe përunjësinë e ndonjë dhespoti tjetër. Ai ishte i bindur se Patriarkana dëshironte që kisha shqiptare të mbetej e varur përgjithmonë prej saj.
Ishte koha për të vetëvepruar me guxim dhe me sakrifica. Atëherë pa mbështetjen e Këshillit të Naltë, Visarion Xhuvani shkoi në Mal të Zi dhe më 3 maj të vitit 1925 u dorëzua në gradën episkopale. Akti i dorëzimit të Visarionit pati jehonë të dyfishtë. Disa mendonin se punët do të shpejtoheshin për formimin e Sinodit, të tjerë e quajtën shkelje disiplinore. Midis tyre kishte dhe anëtarë të Këshillit të Naltë të cilët nuk e njihnin si Mitropolit dhe e ndalonin që të celebronte Meshë Episkopale. Madje ata arritën të kërkojnë që të merreshin masa disiplinore ndaj tij. Përplasjen e Episkopit të ri me Këshillin e Naltë e zgjidhi ministri i Punëve të Brendshme, A. Dibra, i cili, në përgjigje të letrës së dërguar nga Prefektura e Elbasanit më datën 24.2.1927, ka shkruar: " Meqenëse Sinodi i Shenjtë është në formim e sipër, të ruhet statuskuoja dhe problemi të zgjidhet prej Sinodit".( AQSh f. 152, dosja 20, viti 1927).

Xhuvani nuk mposhtet

Në vitin 1926 Patriarkana e Stambollit ndërmori një veprim tjetër diplomatik për të mposhtur qëndresën e atdhetarëve shqiptarë dhe për të bindur Qeverinë dhe Mbretin e shqiptarëve. Ajo dërgoi në Shqipëri Eksarkun Krisanthos, Mitropolit i Trapezundës dhe laikun P. Kotoko. Misionarët grekë ngulën këmbë përsëri për ruajtjen e privilegjeve të Patriarkanës së Stambollit. Ortodoksët shqiptarë atëherë u ndanë në dy grupe: në përkrahës të idesë së autoqefalisë dhe në përkrahës të kërkesave të Patriarkanës.
Ndërkaq ortodoksët e Vlorës me Tol Arapin në krye i dërguan këtë telegram At Vasil Markos më 10 qershor të vitit 1926: "Krisanthi vjen në Korçë, kini kurajo patriotike dhe mos bini viktimë e dhelpërive fanariote. Kemi lindur shqiptarë, rrojmë dhe do të vdesim shqiptarë. Statuti i Beratit për të cilin jemi betuar nga ana jonë nuk cenohet".
Visarioni doli në ballë të përpjekjeve që kundërshtonin ndalimin e gjuhës shqipe në liturgjinë fetare. Vënien e gjuhës greke nuk e quajti të logjikshme edhe për arësye filologjike, sepse pjesa më e madhe e librave liturgjikë ishin përkthyer e përshtatur në gjuhën shqipe nga njerëz me kompetencë profesionale. Kontradiktat midis intelektualëve për këtë çështje të rëndësishme të Kishës Ortodokse Shqiptare i zgjidhi Mbreti Zogu i Parë, i cili me vendosmëri ka deklaruar:
" Aq më ban ç'mendon Patriarkana. Në Shqipni jam zot vetë dhe komandoj unë".(70 vjet të Kishës Ortodokse Autoqefale, Tiranë 1993, faqe 71).
Më 13 nëntor të vitit 1929 Kryeministri i Shtetit Shqiptar, Koço Kota, iu drejtua me dy shkresa Mitropolitëve Jerotheu dhe Kisi që ishin që të dy në Korçë, dhe shfaqi dëshirën që dy kandidatët për peshkopë (Çamçe dhe Ambrosi) të dorëzoheshin sa më parë dhe me këtë mënyrë të plotësoheshin kushtet për formimin e Sinodit të Shenjtë të Kishës Ortodokse Autoqefale Shqiptare.
Katër muaj kaluan pa u bërë asgjë. Qeveria kërkoi zgjidhje të brendshme të sinodit, ndërsa ata që nuk e përkrahën këtë ide kërkuan zgjidhje tjetër. Kërkesat e tyre jo vetëm që nuk qenë kanonike, por qenë dhe të pamundshme për interesat kombëtare të ortodoksëve shqiptarë dhe për parimet shtetërore.
Për formimin e Sinodit u interesua në mënyrë të veçantë Këshilli i Naltë i Kishës Ortodokse Autoqefale, i cili u mbështet në vendimet e Kongresit të Beratit, në kanonet e shenjta dhe te qeveria shqiptare e kohës.
Në shkurt të vitit 1929 Kryetari i Këshillit të Naltë të Kishës Ortodokse Autoqefale të Shqipërisë njoftoi Visarion Xhuvanin.
Detyra e re që iu ngarkua Visarionit u miratua menjëherë nga Qeveria Shqiptare. Çdo pritje e mëtejshme do ta dëmtonte rëndë autoqefalinë e Kishës Ortodokse Shqiptare, prandaj në mbledhjen e jashtëzakonshme të Këshillit të Ministrave, të kryesuar nga Naltmadhnia e Tij, Mbreti Zog I, në të cilën morën pjesë Koço Kota, Pandeli Evangjeli, Hiqmet Delvina, ndërsa nga Këshilli i Naltë Kishtar At Vasil Marko dhe Imzot Visarioni. Ky i fundit u ngarkua që të zgjidhte dy episkopë kanonikë të huaj, të cilët do të dorëzonin kandidatët shqiptarë.
Nga 11 shkurti deri më 17 shkurt të vitit 1929 u bënë hirotonisjet e episkopëve dhe më 18 shkurt do të formohej Sinodi. Këto qenë ditë festive për ortodoksët dhe për myslimanët shqiptarë. Meshat që u mbajtën atëherë ishin ngjarje të shënuara në historinë e Kishës Ortodokse Autoqefale Shqiptare. Mbretin në to e përfaqësoi Kolonel Zef Seregji, mori pjesë kryeministri Koço Kota, ministri i Drejtësisë Hiqmet Delvina, Xhafer Vila, Yzedin Beshiri, Abdurrahman Kroi, Dr. Basho, Tefik Mborja etj. Diskutimet e gjata shtatëvjeçare për zgjedhjen e Sinodit të Shenjtë morën fund. Gazeta e Re atëherë shkroi: "Më në fund ideja kombëtare ngadhënoi si gjithnji sepse ajo buron nga shpirti i kombit dhe asht besue në duer të forta patriotike".

Kongresi i Korçës

Mbas formimit të Sinodit u shtua shumë zemërimi i Patriarkanës së Stambollit dhe i Patriarkanës greke. Të dyja bashkë dhe veç e veç ato e rritën trysninë dhe i shtuan sulmet ndaj Sinodit dhe veçanërisht ndaj Kryeepiskopit Visarion, ndaj mbretit Zog dhe Qeverisë shqiptare. Për të përballuar këto shpifje, të cilat mund të arrinin në formë ankese deri në Lidhjen e Kombeve, Këshilli i Ministrave me vendim Nr. 218 të datës 21.3.1929 vendosi të formojë një komision, të përbërë prej ministrit Fuqiplotë Mehdi Frashëri dhe Dhimitër Pogës, drejtor politik pranë kësaj Ministrie për të ndjekur veprimet e mundshme dhe për të mbrojtur interesat e shqiptarëve, për t'u bërë ballë situatave në rast se Qeveria greke do ta shtronte çështjen e Autoqefalisë së Kishës Ortodokse në Lidhjen e Kombeve. (AQSh. fondi 251, dosja 850, viti 1929) Pa u tutur ndaj presioneve të brendshme dhe shpifjeve të jashtme, Sinodi, me Visarionin në krye, punoi në mënyrë intensive për të përgatitur Kongresin e dytë të Kishës Ortodokse Autoqefale Shqiptare në Korçë. Edhe për këtë veprimtari kujdesi i Qeverisë dhe i Naltmadhnisë së Tij, Mbretit Zogu I, ishte në lartësinë e duhur, duke përballuar edhe një pjesë të shpenzimeve financiare. Kongresi do të miratonte Statutin definitiv dhe rregulloren e brendshme të administrimit të kishës. Më 19 qershor të vitit 1929 të 46 delegatët përfaqësues të klerit dhe të popullit të Shqipërisë u mblodhën në Korçë për punimet e Kongresit të Dytë Panortodoks. Kongresi historik i Korçës miratoi njëzëri dokumentet bazë të Kishës dhe mjaft vendime të tjera, duke e vendosur Kishën Shqiptare krahas kishave të tjera ortodokse ballkanike, evropiane e botërore.

Njohja e autoqefalisë shqiptare

Në vitin 1935 Naltmadhnia e Tij, Mbreti Zog, kërkoi njohjen e autoqefalisë nga Patriarkana, duke dërguar Koço Kotën e Josif Kedhin në krye të një delegacioni pranë Patriarkut për t'i dhënë Tomusin Kishës Ortodokse Shqiptare. Kërkesave të Patriarkanës iu shtua edhe një kusht tjetër: largimi i Visarionit nga detyra e Kryeepiskopit. Visarioni, që dha kaq shumë për kishën tonë, vendosi të vetëflijohej dhe në Sinodin VII pranoi të jepte dorëheqjen. Mbas 27 majit të vitit 1936, dita kur dha dorëheqjen Visarioni, e deri më 12 prill të vitit 1937, pati veprimtari të dendur diplomatike për të bindur Patriarkun e Stambollit që të miratonte Tomusin. Ai nuk lëvizi nga kërkesat e veta, vetëm se i zbuti ato dhe ia përshtati diplomacisë së kohës, miratoi Tomusin dhe në krye të Kishës Shqiptare erdhi Imzot Kristofor Kisi. Edhe më vonë Naltmadhnia e Tij, Ahmet Zogu, tregoi vëmendje të veçantë për mbarëvajtjen e Kishës Ortodokse Shqiptare. Dhënia e Tomusit nga Patriarkana e Stambollit për Kishën Ortodokse Autoqefale Shqiptare u bë më 12 prill të vitit 1937.
Kjo erdhi pas punës këmbëngulëse që bënë klerikët shqiptarë me Kongresin e Beratit, të Korçës dhe pasi formuan Sinodin e tyre.


Grekët bllokuan udhëtimin e kryeepiskopit shqiptar

Mbreti Zog porositi avion në Itali për imzot Xhuvanin

Për realizimin e misionit fetaro-kombëtar Visarion Xhuvanin e mbështeti Naltmadhnia e Tij, Zogu I. Kur Visarioni u burgos nga regjimi komunist (nga viti 1948 deri më 1962) një nga bashkëvuajtësit e tij, Beqir Ajazi, për ndihmën e pakursyer që dha Naltmadhnia e Tij, Zogu I, në librin "Nga zhgaba me kurorë deri te drapri me çekan" shkruan: "Kishte vdekur Patriku i Bukureshtit dhe i gjithë Rumanisë. Siç e duan kanonet varrimi i tij do të zhvillohej me ceremoni madhështore ku do të ishin jo vetëm klerikët e lartë të vendit, por edhe përfaqësuesit zyrtarë nga kishat e vendeve të tjera, ndër të cilat bënte pjesë edhe Shqipëria, që dilte për herë të parë si autoqefale.
Meqë vdekja e Patrikut kishte qenë e befasishme dhe kur përfaqësuesi i kishës shqiptare, Visarioni, duhej të ishte patjetër, Naltmadhnia e Tij, Zogu I, kishte porositur një takëm ceremonial për meshë, të thurur e të qëndisur krejt prej ari. Vetëm kamillafi i rëndë (mitra) dhe skeptri kishin kushtuar më se 400 napolona ar.
Linja ajrore për në Bukuresht atëherë kalonte Tiranë-Athinë-Sofje-Bukuresht. Kështu që veç vizës së tranzitit të Bullgarisë duhej edhe ajo e qeverisë greke. Kjo e fundit kishte refuzuar dhënien e vizës për Visarionin, sepse Imzot ishte "persona non grata" atje dhe i dënuar për shkak të veprimtarisë që kishte kryer me rastin e autoqefalisë.
Dukej sheshit se autoritetet greke po bënin çmos për ta penguar kishën tonë që të paraqitej në një ceremoni botërore, siç qe ajo e varrimit të Patrikut të Rumanisë. Për t'ua hedhur në ajër planin e sabotimit të tyre, Naltmadhnia e Tij, Zogu I, kishte porositur aeroplan të posaçëm, duke e kaluar Visarionin në Itali dhe s'andejmi në Rumani.
Sipas rregullave të protokollit i kish takuar Visarionit që të ishte i pari në krye të kësaj ceremonie. Pjesët e tjera, pamjen, veshjen dhe aftësitë kishtare i kishte vetë Visarioni, i cili kishte korrur atje një simpati të madhe për kishën tonë, për veten e vet dhe për Shqipërinë.
Në lidhje me këtë veprimtari Gjergj Bubani më ka thënë se gjatë ceremonisë mijëra gra shqiptare të Bukureshtit ndërprenin herë pas here kortezhin për t'i dalë përpara Visarionit, duke brohoritur me devocion: "Jetë të gjatë o dhespoti ynë".

------
gazeta GSH

...

[ilia spiro]

Ne lidhje me temen me duhet te theksoj se artikulli i Gazetes Shqiptare eshte nje perpjeke per te shpjeguar nje pjese te historise se Kishes Orthodhokse te Shqiperise.
Konkretisht gazeta shqiptare trajton historine e Kishes Orthodhokse te Shqiperise prej shpalljes se pavaresise ne vitin 1912 deri ne shpalljen e autoktonise se Kishes ne vitin 1937, prej Patriarkanes Ekumenike.
Ne pershkrimin historik te kesaj periudhe, ne artikullin e gazetes shqiptare ve re disa problematika te cilat po i trajtoj ne vazhdim.
Mbledhja e Sinodit te Kishes Orthodhokse Shqiptare me 1922 pa lejen e Patriarkanes ishte nje veprim jo sipas kanoneve te Kishes Orthodhokse, ishte pra nje fakt i kryer, nje shpallje e njeanshme e autoqefalise e per kete aresye nuk kish se si te pranohej nga Patriarkana Ekumenike, megjithate ajo u tregua e gatshme për t’i dhënë vetadministrim dhe paralelisht përdorimin e gjuhës shqipe në adhurim, predikim dhe në arsimimin kishtar.
Keshtu qe nuk qendron fakti i servirur nga GSH se, se Patriarkana vuri si kusht qe gjuha e pare e Kishes te jete greqishtja.
Ashtu sic u permend edhe me siper, per sa i takon Kryepeshkopit dhe Peshkopeve, sipas kanoneve te Kishes Orthodhokse, keta duhej te miratoheshin nga Patriarkana Ekumenike.
Nje fakt qe nuk permendet ne artikull eshte se Patriarkana pranoi të diskutonte gjithashtu edhe çështjen e Autoqefalisë. Madje, ajo dërgoi në Shqipëri për bisedime me autoritetet shqiptare Mitropolitin e shquar të Trapezundës, Krisanthin, që më vonë u bë Kryepiskop i Athinës. Krisanthi u shpreh pro dhënies së Autoqefalisë dhe sugjeroi ecurinë në vazhdim.
Keshtu qe nuk qendron fakti se autoritetet greke ishin kunder autoktonise se Kishes sone Orthoshokse.
Që të normalizoheshin marrëdhëniet me Patriarkanën Ekumenike, u mblodh në Korçë, në maj 1936 Kongresi Kleriko-laik, me pjesëmarrjen e përfaqësuesve nga të 4 dioqezat (krahinat kishtare).
Kongresi kërkoi falje nga Patriarkana, keshtu qe nuk qendrojne faktet e dhena ne gazeten shqiptare, ku i meshohet pa te drejte dhe ne menyre te paargumentuar, divergjencave ndermjet orthodhokseve shqiptare dhe Patriarkanes Ekumenike e Kishes Greke.
Per te zgjidhur keto mosmarreveshje, u bënë bisedime në Athinë (13 mars 1937) dhe një komision i përbërë nga shqiptarë shkoi në Konstandinopojë për të rregulluar përfundimisht çështjen.
Ato qe kane ndodhur mes Kishes Shqiptare dhe Patriarkane Ekumenike e Kishes Greke mund te emertohen thjesht si mosmarreveshje. Mosmarreveshje te tilla ka pasur edhe here te tjera ne gjirin e Kishes Orthodhokse dhe ato gjithmone jane kapercyer me durim, duke mos nxitur skizma, sic ka ndodhur ne disa raste te tjera.
Por megjithate, ne kushtet ekonomiko-politike te asaj kohe, Kleri Orthodhoks vuajti mjaft si rezultat i trysnive të ndryshme dhe vështirësisë ekonomike. Populli mbeti i përçarë për një kohë të gjatë, duke qenë se trazirat kishin përmasa kombëtare të komplikuara. Nga rrëmuja u përpoqën të përfitonin Uniatët dhe grupet protestante.
Megjithate, kontradiktat u sheshuan dhe me ne fund, u miratua edhe Kisha Orthodhokse Autoqefale e Shqiperise kur më 17 prill 1937 u dha Tomos-i Patriarkal dhe Sinodal “mbi bekimin e Autoqefalisë së Kishës Orthodhokse në Shqipëri”.
Ne Sinodin e pare te ligjshem, Kristofori (Kisi), u zgjodh Kryepiskopi i Tiranës, Durrësit dhe gjithë Shqipërisë.
Keto ishin disa opsione qe desha te shfaq lidhur me artikullin e GSH. Ne fakte e dhena jam mbeshtetur ne Historine e KOASH-it, zyrtare.

[javan]

MR. Spiros, ka nje dallim "subtil" sic thote dikush nga ne, mes Episkop dhe Peshkop, vetem njera nga keto duke qene shqip. Verej gjithashtu me kenaqesi qe edhe ne si Jezus kemi aftesi te dallojme apostujt, duke qene ne (emeruesit) nje shkalle me te ditur se i emertuari.

[Kavir]

E habitshme. Artikull i "detajuar" per Kishen Ortodokse Shqiptare dhe nuk del as padashje emri Fan Noli. Jo jo jo. Noli nuk ekziston ne kete periudhe.
Por dalin emra te tjere.
Psh del Visarion Xhuvani. Sinqerisht nuk e di veprimtarine e tij. Di vetem qe Noli e ka akuzuar si agjent serb. Noli ne pergjithesi nuk fliste kot pa lidhje, po ndoshta ne kete rast ka gabuar.
Del emri psh Koco Kota. Qe Noli i kushton nje strofe te mrekullueshme:
Koco Kota mjek hanxhari
Hedh nje valle Palikari.

Pra Noli me dy vargje i ngul dy thumba: nje sepse e akuzon si kirurg ilegal (mjek hanxhari) dhe nje si filogrek (palikari).
Tani ose Noli ka qene agjent serbogrek dhe keta kane qene patriote ose.....

[petrol]

I nderuar Brari, ju pershendes per evidentimin e nje teme kaq interesante te cilen e konstatova me vonese. Ne rast se nuk keni kundershtim desheroj te ofroj materiale te nje spektri me te gjere ku te perfshihen perpjekjet per krijimin e Kishes Ortodokse Autoqefale Shqiptare dhe martiret e saj. Me kete rast ftoj te gjithe bashkatdhetaret shqiptare te kontribuojne.

Papa Kristo Negovani, martir i shkolles dhe i kishes ortodokse shqipe
Nga Arben Llalla

Gjatë revolucionit kulturor të shqiptarëve për hapjen e shkollave shqipe nga fundi i shek. XIX dhe fillimet e shek. XX janë vrarë nga turqit dhe grekët shumë mësues që hapën mësonjëtoret e para në gjuhën shqipe. Një nga këta mësues që u masakruan nga grekët ishte edhe Papa Kristo Negovani, i cili lindi në vitin 1875 në fshatin Negovan që ndodhet afër Kosturit (Kastoria) rrugës për në Edesa. Sot ky fshat quhet Flamuria. Gjatë një vizite që bëra në vitin 2003 bisedova shqip me pleqtë e fshatit që ende e flisnin gjuhën e të parëve. Pra, nga ky katund ishte atdhetari Kristo Negovani (Harallambi). Në fshatin e lindje Papa Kristo mbaroi shkollën fillore në gjuhën greke duke vazhduar më tej gjimnazin në Athinë. Pas tre viteve studimesh në Athinë ai i braktis ato për arsye sepse një çetë kusarësh gjatë grabitjes së shtëpisë së tyre i vranë babanë. Pasi u kthye në vendlindje papa Kristo filloi punë në shkollën greke të fshatit. Vitet shkonin dhe mësues Kristo Negovani shikonte se si brezi i ri në fshat po edukohej me kulturë dhe gjuhë greke duke humbur traditat dhe gjuhën e mëmës, shqipen. Në ato vite greqizimi i shqiptarëve po shtrihej në të gjitha trevat që banoheshin nga popullsia shqiptare. Ky greqizim përhapej në forma të ndryshme si në arsim, në kishë dhe politikë administrative. Edhe pse Papa Kristo ishte i edukuar në shkollat greke, edhe pse paguhej nga shteti grek për mësimin që jepte në shkollën e fshatit, të tëra këto nuk kishin ndikuar në zemrën e tij për të dashuruar kulturën dhe gjuhën e huaj greke. Gjatë mësimit të gjuhës greke në shkollën e katundit të tij ai u thoshte nxënësve: “Për mbi çdo gjë gjuha shqipe ishte ajo që duhej mësuar, sa më parë”. Me një vullnet dhe guxim djalërie ai vendosi të hapte shkollat e para në disa fshatra që banoheshin nga shqiptarët për rreth Kosturit dhe Follorinës. Shkrimin e gjuhës shqipe me Alfabetin e Stambollit Kristo Negovani e kishte mësuar në Rumani ku kishte punuar marangoz për tre vite. Ato vite ishte lidhur edhe me shoqatën “DRITA” dhe me disa anëtarë të shoqatës “DJALËRI” të Stambollit. Më 1897 u shugurua prift në fshatin e tij. Ky dalë i ri që për hir të çështjes kombëtare u bë prift do jetë pararendësi i frymëzimit për themelimin e Kishës Ortodokse Autoqefale Shqiptare. Kisha dhe shtëpia e papa Kristos u bënë vatrat e para ku mësohej gjuha shqipe, por kjo gjë nuk u pëlqeu grekëve të cilën e kërcënuan disa herë. Ishte një natë e errët e 12 Shkurtit të vitit 1905. Mësonjësi Kristo Negovani po shpërndante naforën në kishë, një grup njerëzish të panjohur e rrëmbyen dhe e shpunë jashtë fshatit. Në errësirë të dërguarit e Dhespot Fotit filluan ta masakronin Papa Kriston me sopata e thika. Pasi e copëtuan trupin, i prenë kokën për t’ia dërguar porositësit të kësaj vrasje. Por kriminelët e dërguar nga Athina nuk u ndalën me kaq, po atë natë ata i vranë dhe të vëllanë, Theodhos Negovanin i cili edhe ky përhapte shkollën në gjuhën shqipe. Atdhetarët shqiptarë kudo që ishin u prekën shumë nga këto dy vrasje që ndodhën. Për këtë çeta e Bajo Topullit mori vendim për tu hakmarrë. Më 9 shtator 1906 kjo çetë vrau Mitropolitin (Dhespot) e Korçës Fotis Kallpidhis për të marrë gjakun e dy vëllezërve Kristo dhe Theodhos Negovani.

Urdhri për ta vrarë

Dhespoti i Korçës Fotis Kallpidhis urdhëroi vrasjen e patriotit Papa Kristo Negovani

Kush u akuzua për vrasjen e Dhespot (mitropolit) Fotit. Vrasjen e Dhespot Fotit e kreu çeta e Bajo Topullit, por asnjëherë nuk u mësua kush qëlloi mbi të. Qeveritë greke dhe Kisha e tyre gjithnjë janë interesuar se kush e vrau Dhespotin e tyre. Si u vra Dhespoti Foti, Qeveria greke i kërkoji qeverisë së Turqisë që qeveriste edhe trojet shqiptare të ndiqte dhe të kapte vrasësit e Dhespot Fotit. U kapën shumë atdhetarë shqiptarë dhe u dënuan ndër ta Jovan Kosturi bashkë me fëmijën, Salih Butka, Grigor Cilka, Ohran Pojani, Ibrahim Qesaraku, Lazo Progri etj. Por asnjëri nuk pranoi të tregonte atentatorët e vërtetë të kësaj vrasje të bujshme për kohën. Më 1914 në Prongji të Gjirokastrës vijnë 200 ushtarë grekë dhe gjënë e parë që bënë arrestuan Bajramin Ligun i njohur për atentatin që kishte kryer me Hito Lekdushin mbi Bimbashin e Gjirokastrës më shkurt apo mars të 1908 (për mua është vrarë më 25 shkurt, ndërsa pllakata shkruan 13 mars). Nga torturat në burg grekët i thyen disa brinjë dhe i prenë njërin vesh pasi e akuzonin për vrasjen e Dhespotit të Korçës Foti Kallpidhis. Kjo akuzë bëhej sepse Bajram Ligu njihej për trimëri. Pas thyerjeve të brinjëve dhe prerjen e veshit, fshati Prongji mblodhi monedha floriri dhe ia dërguan komandës greke me anë të Majko Llurit për lirimin e tij. Pasi u pranua shuma e florinjve komandanti grek dha urdhër që Bajrami i sakatuar të lirohet. Por nuk u mësua nëse Bajrami kishte qëlluar vërtetë mbi Dhespotin grek Fotis dhe asnjëherë lexuesi dhe histografia shqiptare nuk e pa fytyrën e Dhespotit që shqiptarët e bënë të puthte dhen më 1906. Pas shumë kërkimesh në arkivin e Athinës më në fund e gjetëm një foto të këtij prifti grek që nën petkun e Mitropolitit të Korçës bënte veprimtari antishqiptare, asimiluese, deri tek dhënia e urdhrave për vrasjet e atdhetarëve shqiptarë.

[petrol]

Teuta Llalla
Dy martiré té kishes ortodokse shqiptare

Papa Kristo Negovani, prift ortodoks i cili punoi për përhapjen e gjuhës shqipe, në moshën 30 vjeçare, më 12 shkurtë të 1909 u masakrua me sëpatë e thika nga të dërguarit e vetë peshkopit ortodoksë grek. Atë natë i vranë dhe të vëllanë, Theodhos Negovanin.
Poeti Loni Logri, shkruajti një vajtim për të.

Papa Kriston e vranë,
Dhe s’ra për të një këmbanë,
Por malet e Shqipnisë
Dhe shpellat e malësisë
Thërrisnin an e mbanë,
Papa Kriston e vranë!

Prifti ortodoks kapedan Stathi Melani, vraponte me librat shqip në gji dhe me pushkën në krah fshat më fshat në Shqipërinë e Jugut për përhapjen e shkollës shqipe dhe kishën shqiptare.Veprimtaria e At Stath Melanit ra në sy të autoriteteve turke, dhe Fanarit të Stambollit.Tri herë turku ia dogji shtëpinë dhe librat shqip, por, At Melani nuk pyeti. Më 24 dhjetor 1917, At Stathit i kishin zënë pritë banda e kusarëve të Josif Suropullos, e vranë, i prenë kokën At Stath Melanit dhe e çuan në Athinë tek paguesit e vrasjes.

[petrol]

Kostandim Demo èshtè njè nga shqiptarèt atdhetarè, veteran i emigracionit nè ShBA. Librin e tij Shqiptarèt nè Amerikè fanoli e ka quajtur Bibla e atdhetarise shqiptare ne ShBA. Nè kètè libèr pèrshkruhen personalitete shqiptare dhe pèrpjekjet e tyre pèr ngritjen e shoqèrive, gazetave dhe kishès shqiptare.

Kostandin Demo
Shqiptarèt nè Amerikè

Emigrantët e parë
Më parë se të fitonte indipedencën e saj më 1912, Shqipëria ishte një vend i mbytur në varfëri, nga shkaku i sundimit 500-vjeçar të Turqisë. Populli shqiptar bënte një jetë mizerabël, burrat ishin të shtrënguar të linin gratë e fëmijët dhe të merrnin udhën e kurbetit për të gjetur punë. Kështu, pra, shkuan në Greqi, Bullgari, Serbi, Rumani, Egjypt, Turqi, Rusi dhe gjetkë.
I pari shqiptar që erdhi në Amerikë, ishte nga fshati Katund, quhej Kolë Kristofor dhe arriti këtu rrotull vjetit 1884. Kola erdhi me një vapor grek në Boston, Mass. dhe meqenëse nuk dinte se ku të vinte, natën e parë në Amerikë fjeti përjashta stacionit të trenave (në South Station), i shoqëruar prej disa grekëve që erdhën bashkë me të. Pas gjashtë vjetësh në Amerikë, Kola u kthye në Katund, në fshatin e dashur të vendlindjes së tij, veshur me rroba " alla franga", me një kapelë luksoze, kollaro të hekurosur dhe xhepet plot para. Kur ai erdhi në Katund, u ngrit më këmbë i gjithë fshati si edhe populli rreth e përqark. Kola u rrëfeu fshatarëve çuditë që kishte parë në Botën e Re dhe ata e besuan. Vizitori u rrëfeu se në Amerikë një punëtor mund të fitonte dhjetë dollarë në ditë duke shitur lule dhe fruta nëpër udhë, një shumë të hollash që një punëtor në Shqipëri mezi e bënte në një vit. Fjalët e Kolës i frymëzuan fshatarët me dëshirë që të shikonin Amerikën dhe sikundër dihet një popull i frymëzuar shpeshherë ia arrin qëllimit të tij.
Më 1892, Kolë Kristofori, i cili më vonë u bë prift, u kthye në Amerikë, këtë herë me disa shokë nga Katundi. Pas pak vjetëve, u mblodhën rreth Kolës të tjerë shokë që kishin qenë në kurbetet e Rumanisë dhe Greqisë. Me këta, numri i shqiptarëve në Amerikë arriti shtatëmbëdhjetë veta, të gjithë ishin nga Katundi.
Të 17 pionierët shqiptarë në Amerikë ishin këta: At Kolë Kristofor, Hari Take Rrapo Laska, Dhoskë Sotir Adham, Thoma Sotir Adham, Josif Sotir Adham, Sotir Lezi, Geli Goni Stevenson, At Dhosi Katundi, Dhime Pano (Peterson), Fani Kosta, Thoma Kosta, Hari Kaçka, Argjir Peto, Fani Cico Angjel, Dhime Andrea Pano, Rapi Fanes, Toli Dhami.
Nuk dua të lë përshtypjen se burrat e Katundit e kishin monopolizuar shqiptarizmën. Po fati e solli që ata u frymëzuan me ndjenja kombëtare njëzet vjet më parë nga bashkatdhetarët e tyre dhe kësisoj përfituan nga rasti. Duhet përmendur Petro Nini Luarasi që ishte mësues në Katund për dy vjet, 1886-1888 dhe u mësoi fshatarëve abetaren shqipe, këngën e Krishtlindjes: " Vete sot në Vithania, Zoti Krisht e Perëndia", si edhe ngjarjen nga Ungjilli: " Jakovi dhe të dymbëdhjetë bijtë e tij, nga të cilët më i vogli ish Josifi". Male Selenica, trim i fshatit, një burrë që kish marrë emër në fshatrat e Vakëfeve ishte një nga nxënësit e Petro Ninit.
Pothuajse të gjithë pionierët e lartpërmendur kishin qenë në kurbet në shtetet e Ballkanit që të fitonin bukën e gojës. Kjo u dha rast atyre të shikonin shtete indipedentë, që qeveriseshin vetë dhe kishin shkolla në gjuhët e tyre . Kur erdhën në Amerikë, shqiptarët gjetën një vend akoma më të lirë, si edhe rast më të mirë të bënin më shumë të holla. Duke parë këto gjëra, pionierët shqiptarë e mbushën mendjen një herë e mirë që të punonin për indipedencën e saj. Filluan që në atë kohë të ndihmojnë vendin e lindjes dhe vazhdojnë ta ndihmojnë edhe sot e kësaj dite.
Më 1900, shqiptarët filluan të vinin në Amerikë tufa-tufa nga të gjitha anët e Shqipërisë. Pak më vonë, më 1903, u dukën shenjat e para të indipedencës së Shqipërisë, me botimin e gazetës "Drita" në Sofje të Bullgarisë prej Shahin Kolonjës; revistës "Albania" prej Faik Konitzës; " Kalendari Kombiar" prej Kristo Luarasit ; "Istori e Skënderbeut" prej Naim Frashërit, ashtu edhe me përhapjen në Boston e qarqe të një kartpostaleje që kishte nxjerrë Princi Aladro Kastrioti, me flamurin e Shqipërisë si edhe me pikturën e tij.
Fillimi i lëvizjes kombëtare
Lëvizja shqiptare në Amerikë filloi seriozisht në maj 1904, me ardhjen e Petro Nini Luarasit. Petrua ish "The Paul Revere" i shqiptarëve, mbasi vinte në çdo vend ku kishte shqiptarë. Dhe gjithmonë predikonte patriotizëm. Ai ishte një librari me dy këmbë, me xhepat mbushur plot pamfleta, revista dhe gazeta. Petron mundet gjithashtu ta krahasojmë me Shën Janin, sepse përgatiti udhën e lëvizjes kombëtare për ata që erdhën pas tij. Dhe pasardhësit nuk vonuan. Në grupin e tyre bënin pjesë Sotir Peci, Fan Noli, Kristo Dako, Faik Konica, Mihal Grameno, Kostë Çekrezi, Kristo Floqi, Bari Omari, Loni Kristo dhe më së fundi, po jo i fundit në zotësi, djaloshi kavalier, Anton Frashëri.
Kolonia shqiptare e Natick-ut në atë kohë ishte një nga kolonitë më të mëdha dhe më aktive në Amerikë. Kjo koloni pati ndihmë nga Kisha Protestante në Natick, e cila interesohej për shqiptarët dhe Shqipërinë, mbasi kishte lidhje me shkollën amerikane në Korçë që hapi zoti dhe zonja Kennedy, të cilët i ndihmonte me të holla. Kontrollorët e kishës në fjalë na lëshuan një dhomë ku mblidheshim çdo të dielë mbrëma të dëgjonim Petro Nini Luarasin, Kristo Dakon, Fan Nolin si edhe të tjerë folës. Kjo dhomë ishte një farësoj klubi për ne ku mund të takonim njëri-tjetrin. Programi i çdo mbledhjeje ishte ndarë në tri pjesë: një pjesë fetare, një tjetër politike dhe një pjesë shoqërore. Pas mbledhjes pinim nga një kafe dhe hanim ndonjë "donut".Prifti i kishës, Dr.Morris H. Turk, i donte shqiptarët. Së bashku me të shoqen, ai vizitoi Shqipërinë dhe e udhëtoi vendin hipur mbi kalë. Gjatë vizitës mori edhe shumë piktura. Kur u kthye në Amerikë, mbajti fjalime në shumë komunitete mbi Shqipërinë dhe njëkohësisht rrëfeu edhe pikturat që kish marrë atje, piktura të popullit si edhe të pamjeve natyrale. Dr. Turk e pëlqeu Shqipërinë fund e krye, me përjashtim të haneve, të cilët nuk i duronte dot. Preferonte më mirë të flinte përjashta se sa në han.
Gazeta “Kombi”
Kur doli "Kombi", gazeta e parë shqiptare në Amerikë, më 1906, ne u hodhëm përpjetë nga gëzimi. "Kombin" e këndonin dhe e shijonin shumë veta, po pajtimtarët ishin të pakët. Brenda një viti gazeta u zu ngushtë nga financat dhe hyri në borxh 485 dollarë. Kjo e shtërngoi Pecin dhe Nolin të vinin në Natick të kërkonin ndihmë. Më së fundi, Kristo Kirka, Andrea Pani, Kol Tromara, Ilo Tromara, Sotir Noke, Ilo Zdruli dhe disa të tjerë nga grupi ynë mblodhën paratë që nevojiteshin dhe paguan borxhin. Kjo shumë më duket fare e vogël sot, po në atë kohë ishte një shumë gjigande, kur marrim parasysh rrogat shumë të vogla që merrnin punëtorët.
Më 1909, "Kombi" pushoi së botuari dhe vendin ia zuri gazeta " Dielli" e cila botohej po në atë shtypshkronjë dhe me të njëjta shkronja që botohej "Kombi". Tre veta përkujdeseshin për botimin e "Kombit": Peci, Noli dhe një tjetër person i domosdoshëm, Efthim Nasi. Nasi bënte tre punë bashkë: radhiste gazetën, bënte korrektimet dhe punonte shtypshkronjën. Si kjo shtypshkronjë s?kish gjëkundi, mbasi punohej me këmbë. Pikturo në mendjen tënde këtë skenë:
Më të djathtë Noli, i cili vinte kartën në shtypshkronjë; në mes Thimaqi (Efthimi) i cili punonte shtypshkronjën dhe më të mëngjër Peci, i cili kujdesej për gazetat që dilnin të shtypura. Ah, sa të lumtur ishin në atë kohë . S'ka dyshim se kujtimi i asaj kohe gëzon zemrën e njërit prej bashkëpunëtorëve të asaj "ortakërie" të famshme.
Të 17 emigrantët e parë ishin tepër aktivë në lëvizjen kombëtare dhe u bënë miq, pasonjës dhe bashkëpunëtorë të Sotir Pecit dhe Peshkop Nolit. Nga të gjithë emigrantët e parë, më i dëgjuari dhe më punëtor ishte Hari Kaçka. Në ato vitet e para, çdo mbledhje që bënin shqiptarët, si me karakter politik ose shoqëror, s?mund të quhej zyrtare ose autentike pa prezencën e Hari Kaçkës. Kur fliste Hari Kaçka të jepte kurajo dhe të bënte të qeshje. Për çdo rast, ai kishte gati ndonjë ngjarje ose anekdotë të përshtatshme. Dhe s?kishte shok në të rrëfyerit e ngjarjeve. Më 1940, në moshën 77 vjet, Hari Kaçka u largua nga rrethi ynë.
Familja Qiriazi-Dako
Kristo Dako, arsimtar, theolog, mësues, historian, botues dhe editor i revistës, " Ylli i Mëngjezit", ndonëse çalonte kur ecte, ngaqë ishte sakat në këmbën e djathtë, ishte njeri shumë energjik, që s? dinte të lodhur. Dakoja mbante diplomë nga “Oberlin Theological Seminary”. Për hirin e Shqipërisë vinte nëpër kolegje dhe kisha protestante në shumë vende të Amerikës dhe mbante fjalime mbi çështjen kombëtare. Gjithashtu, vizitonte dhe në shumë raste banonte në shtëpi amerikanësh. Kësisoj, Dakoja pati rast të fliste me amerikanët nëpër shtëpi, kisha dhe kolegje, dhe t?i informonte ata mbi Shqipërinë dhe hallet e saj. Propagandën mbi Shqipërinë e vazhdoi dhe me artikuj që shkruante për revistat e misionarëve protestantë amerikanë. Kontributi i tij për përparimin e shqiptarëve ishte më e madhe nga ç?pandehet. Por Dakon, si çdo vepër arti të vërtetë duhet ta studiosh që ta çmosh dhe si arti i anglezëve, ka bukuri më tepër kur shikohet për së largu.
Zonja e tij, Sevastia Qiriazi- Dako dhe motra e saj, Parashqevia, që dihen më mirë me emrin Kyrias, ishin të parat gra shqiptare me famë në Amerikë. Të dyja studiuan e banuan në shtëpi amerikane për shumë vjet dhe mundën, me këtë mënyrë, të zgjeronin dijenin e tyre e të informoheshin mbi shumë gjëra. Më vonë, të dy motrat u kthyen në Shqipëri dhe me bashkëpunimin e Dakos e me përkrahjen financiare të filantropistit Charles R. Crane, prej Çikagos, hapën një shkollë shqiptaro- amerikane në Tiranë.
Mirënjohje
Gjatë viteve 1886-1912, një periudhë prej 26 vjet, ne pamë me sytë tanë një fenomen të cilën mund ta karakterizojmë si çudi. Pamë transformimin e një populli të shtypur dhe një vendi të këputur nga varfëria. Pamë shqiptarët të fitojnë lirinë e tyre, pamë shqipëtarët të bëjnë komb dhe të rrojnë të lirë për të parën herë në afro 500 vjet!
Prandaj, jemi mirënjohës ndaj emigrantëve të parë që hapën udhën dhe na rrëfyen një jetë të re në një vend të ri. Jemi mirënjohës ndaj udhëheqësve tanë, të cilët dolën me një program të qartë dhe na bindën ne djemtë e mallëngjyer dhe burra të përmalluar, se kishim një qëllim në jetë e kësisoj na bënë të punonim me zemër të gëzuar, katër mijë mila larg mëmëdheut. Me bashkëpunimin e mirë midis udhëheqësve dhe pasonjësve, mundëm të organizonim shoqëritë, "Mall i Mëmëdheut" dhe " Besa-Besën", të botonim "Kombin" dhe të themelonim Kishën Autoqefale Shqiptare, gazetën " Dielli" dhe Federatën "Vatra". Në ato vjet njohëm gëzime të mëdha në një kohë të shkurtër. Ishin vitet më të lumtur që kemi rrojtur në jetën tonë.
Kolombi shqiptar
Në listën e burrave tanë të lavdishëm duhet të vihet edhe emri i Kolombos shqiptar, i cili hapi udhën për "botën prapa diellit”. Ai ishte i pari shqiptar që erdhi në Amerikë dhe i pari që u kthye në Shqipëri. Ishte i pari midis të parëve në lëvizjen kombëtare. Personi në fjalë, sikundër dihet, ishte At Kolë Kristofori prej Katundi.
Prandaj duam që gjenerata e re të shijojë frutet e punës që bëmë ne të vjetrit. Sa për ne të vjetrit, mjafton që t?i kujtojmë të rinjtë, si të themi, tërthorazi se është më mirë të japësh se sa të marrësh, të jesh aktiv se sa të rrish mënjanë.
At Kolë Kristofor: e kujtojmë me mirënjohje emrin e këtij njeriu të thjeshtë nga Katundi, i cili hapi udhën për në Amerikë, tek ky vend i bekuar ku kemi plotësuar dëshirat tona dhe kemi realizuar ëndrrat tona, këtu ku jetët tona lulëzuan. At Kolë Kristoforin që lindi në Katund më 1860, u dorëzua prift më 1917 dhe vdiq në Boston më 26 Korrik, 1940, në moshën 80 vjet.
E njihja personalisht këtë bashkëfshatar të dëgjuar. Ishte i ndershëm, i drejtë, i sinqertë, gati kurdoherë të të ndihmonte, i paepur në principet e tij dhe patriot i fortë. Në fillim të shekullit XX, në shtëpinë e At Kolës në Katund, ne hapëm të parën shkollë private për çupat, gratis. Motra e At Kolës, Sofi, u jepnin mësime pesë çupave, një prej të cilave ishte motra ime, Sana. Nga librat e shkollës që sillte motra ime në shtëpi, unë mësova të këndoj shqip dhe mbaj mend dhe sot akoma një vjershë që mësova përmendsh në atë kohë, e quajtur, " Fyelli i Bariut”.
Më 1934, mora një letër nga Faik Konitza në Uashington, D. C., i cili më shkruante, midis të tjerave, edhe këto, për At Kolë Kristoforin:
" Një vjet të shkuar, i shkrova letër qeverisë (shqiptare), në të cilën iu luta për At Kolën që t?i jepet një pension si edhe një dekoratë. Më vjen keq të them se nuk mora as edhe një përgjigje. Si duket qeveria është tepër e okupuar me punët e shtetit dhe s?interesohet për letrën time. Por unë do të bëj një tjetër përçapje së shpejti për mikun tonë të vyer".
Dita e Flamurit
Më 28 Nëntor festojmë përvjetorët e rilindjes së Flamurit Shqiptar. Grupe shqiptarësh kudo në botë e festojnë këtë ditë të paharruar me fjalime, bankete dhe ballo. Oratorët përshkruajnë se si Shqipëria, pas vdekjes së Skënderbeut, humbi lirinë dhe flamurin e saj për afro 500 vjet dhe se si më së fundi fitoi indipendencën e saj më 28 Nëntor 1912.
Sa për mua, unë dëshëroj të përmend kujtime personale dhe të flas për gjëra që kam parë me sy dhe për ngjarje në të cilat mora pjesë vetë, se sa të flas për gjëra që kam dëgjuar ose kënduar.Baballarët tanë, gjyshët dhe stërgjyshët rrojtën dhe vdiqën në Shqipëri dhe kurrë nuk bënë më tepër se dy ose tre ditë udhë larg nga shtëpia. Por ne jemi një gjeneratë e favorizuar përmbi gjeneratat e tjeta që shkuan përpara nesh dhe u destinuam të udhëtojmë larg: me kalë, me tren në tokë e vaporë në det, deri sa arrimë në këtë vend të bekuar, plot bukë e liri në Shtetet e Bashkuara të Amerikës.
Kryesisht ne erdhëm këtu të bëjmë rrojtjen, të fitojmë bukën e përditshme, po pak kohë pasi erdhëm, kuptuam se buka nuk është gjëja më e nevojshme në jetë, mbasi njeriu nuk rron vetëm për të ngrënë. Njeriu ka nevojë dhe për liri të fjalës, liri të mendimeve, liri të udhëtimit, liri të fesë dhe liri të falet në gjuhën e tij. Këtu ne i kishim të gjitha këto liri, të cilat mund të themi se fati na i dorëzoi në një pjatë të argjëndtë, po megjithatë ne nuk ishim të kënaqur. Donim që këto të drejta të zinin rrënjë dhe në Shqipëri, që t?i gëzonin edhe bashkatdhetarët tanë përtej Adriatikut.
Liria dhe indipendenca na u bënë sëmundje. Duhet të mbajmë mend se gjuha shqipe në atë kohë ishte e ndaluar që të përdorej në zyrat e qeverisë, nëpër shkolla ose në kisha. Shqipen mund ta flisnim vetëm në shtëpi dhe jashtë në fshat ose qytet.
Pra, pasi erdhëm në këtë vend të huaj, na pushtoi malli për atdhe. Këtë problem e zgjidhëm duke punuar rëndë nëpër fabrika, 54-60 orë në javë, meqenëse orët e gjata të punës nuk na linin kohë të mallëngjeheshim. Ne jo vetëm që punonim rëndë, po edhe gatuanim vetë, lanim, arnonim, dhe hekurosnim rrobat tona, vinim dhe në shkollë natën që të mësonim anglishten?
Në atë kohë shqiptarët që vinin në Amerikë ishin të gjithë burra të cilët emigronin me qëllim që të bënin ca para e pastaj të ktheheshin në vendin e lindjes. Këtu rronin tok nëpër konakë dhe punët i ndanin midis tyre. Një fjalë e urtë thotë: "Shumë duar e bëjnë punën lehtë". Punët e konakut ndaheshin dhe cilido bënte punën e tij, qofshin pleq a të rinj. Njeri blinte të ngrëna, një tjetër lante pjatat, një bënte zjarrin, tjetri gjellën etj. Parrulla e tyre ishte: "Një për të gjithë, të gjithë për një.”
Në atë kohë ne nuk dinim të këndonim dhe të shkruanim gjuhën tonë. Kështu pra, me shumë mundime e dhembje, mësonim njëri-tjetrin kur kishim kohë. Ungjilli i shqiptarizmit për ne në atë kohë përbëhej prej të përkohëshmes "Drita” që botohej në Sofje, gazetës “Albania” që nxirrte Faik Konica si dhe poemës "Istori e Skënderbeut” të Naim Frashërit.
Petro Nini Luarasi i cili shkonte nga një koloni shqiptare në tjetrën duke predikuar e duke dhënë mësim, na ndihmoi jashtë masës. Petrua ishte ai që organizoi të parën shoqëri shqiptare në Amerikë, "Malli i Mëmëdheut”, në Jamestown, N.Y.
Gazeta “Kombi” që botonte Sotir Peci, ishte e para gazetë shqiptare në Amerikë që doli për të parën herë në Boston më 1906.
Petro N. LuarasiLibri i historisë së shqiptarëve të Amerikës po myket në dollap dhe do të harrohet për së shpejti po të mos përpiqemi ta hapim dhe të njihemi përsëri me veprat heroike të atyre burrave fisnikë, të cilët bënë sakrifica të mëdha dhe duruan shumë dhimbje që të na linin trashëgim një histori me të cilën të mburremi.
Mënyra më e mirë për të kënduar librin e historisë është të fillosh nga faqja e parë. Po të bëjmë këtë do të shikojmë se themelet e lëvizjes kombëtare në Amerikë u hodhën në fshatrat e Vakëfeve në Shqipëri, me hapjen e shkollave shqipe prej Petro Nini Luarasit, në Katund, në dy Treskat, Trebickë, Stratobërdhë, Selenicë dhe në të tjera fshatra që ishin rrotull. Qeveria e Turqisë i mbylli këto shkolla pas pak kohe, po fara e shqiptarizmës u mboll në zemrat e shqiptarëve, të cilët vazhduan të studionin gjuhën e tyre me ato pak libra që u kishin mbetur. Kështu pra, kur erdhën katundllinjtë në Amerikë, të parët emigrantë shqiptarë këtu, ishin në gjendje t?iu shkruanin letra nga kurbeti të dashurve të tyre në Shqipëri në gjuhën e mëmës. Kur erdhi Petro Nini Luarasi në Amerikë më 1904, gjeti këtu miq të vjetër si dhe disa nga nxënësit e tij dhe me ndihmën e tyre, mundi ta vazhdojë këtu punën e tij patriotike në liri të plotë, e jo si përtej Atlantikut ku jeta e tij shpeshherë ishte në rrezik. Me fjalë të tjera, vazhdoi edhe këtu të predikojë shqiptarizmën dhe të përhapë ndjenjat kombëtare kudo që vinte. Shoqëria "Mall i Mëmëdheut”, e para shoqëri patriotike shqiptare në Amerikë, u themelua në Jamestoun, N.Y. nën udhëheqjen e Petro Nini Luarasit.Sotir Peci
Më 1906 erdhi në Boston, pa pritur e pa ceremoni, një shqiptar që s?e dinte njeri: Sotir Peci nga Dardha. Ai erdhi nga Greqia dhe mbante diplomë nga shkolla Panepistimion e Athinës. Me fjalë të tjera, ishte burri më i mësuar në mes tonë. Brenda disa javëve, Sotir Pecin e mbanin në gojë të gjithë, mbasi ai e bëri të mundur që ana jonë të marrë ofensivën në çështjen kombëtare. Me ardhjen e tij pushuan menjëherë argumentat, grindjet dhe shamatat që bëheshin gjithnjë midis shqiptarëve e grekomanëve. Mjaftonte të bisedoje me Pecin vetëm një here, që të shkatërroje argumentat e kundërshtarëve tanë. Duke parë kështu, ata që na luftonin më parë se të vinte Peci, tani u hodhën nga ana jonë sikur kishin frikë mos mbeteshin prapa botës. Të tillë influenceë kishte ky burrë i urtë, Sotir Peci.
Fan Noli
Kur u vra Spiro Kosturi më 1908 në Selanik, shqiptarët bënë një mbledhje të madhe në Boston për të nderuar memorien e martirit shqiptar dhe për të protestuar vrasjen e tij. Shqiptarët pllakosën nga të gjitha anët në këtë mbledhje, e cila ishte një nga më të mëdhatë që u bë në atë kohë.
Nga Naticku erdhi një delegacion prej 82 vetash me një tranvaj të angazhuar posaçërisht për atë qëllim. Kur arritën në Park Square, nisi të binte dëborë. Delegatët nisën të marshonin dy nga dy në sallën e mbledhjes. Sotir Nokja, me flamurin e Amerikës në dorë, shkonte përpara. Pas flamurit të Amerikës dukej dhe një flamur vogëlush i Shqipërisë që e kishte qëndisur zonjusha Anna Howe, sipas flamurit në postalen e princ Aleandro Kastriotit. Zonjusha Howe jepte mësime në shkollën e së dielës të kishës protestante në Natick, ku shumë shqiptarë mësuan të shkruajnë dhe të lexojnë gjuhën anglisht.
Sikundër dihet, lisat nga lendet bëhen. Ashtu edhe flamuri ynë, si një foshnjë që bën hapat e para, dukej sikur kërkonte këshilla dhe mbrojtje nga flamuri i Amerikës, nën të cilin marshonte përmes udhëve të Bostonit, në paradën që u bë atë ditë. Kur pamë flamurin tonë në paradë për të parën herë, na u rritën shumë shpresat për një të ardhme më të mirë për Shqipërinë. Në sallën e mbledhjes në Washington Street, s?kishte vend ku të hidhje mollën nga populli i madh. Të gjitha kolonitë u përfaqësuan në mbledhje. Kryefolësi i ditës ishte një shqiptar i ri nga Misiri, Fan Noli.
Kur mbaroi Noli ligjëratën e tij mbi Spiro Kosturin, gjindja e entuziazmuar e brohoriti me një zë kaq të forte, sa u tund binaja gjer në themel. Kurrë në jetën time nuk kam parë një gjë të atillë. Që prej asaj dite shqiptarët e pasuan Nolin pa patur asnjë rezervë, shpresëplotë. Noli kish zërin, dinamizmin dhe personalitetin që frymëzoi atë grusht shqiptarësh të bënin punë të mëdha që çuditën tërë botën shqiptare si dhe vetë ata që i bënë ato punë.
Ish një periudhë e florinjtë dhe e lavdishme. Cili nga ne të vjetrit nuk kujton me gëzim shoqërinë "Besa- Besë", themelimin e së parës kishë kombëtare shqiptare, meshën e parë në gjuhën shqip, themelimin e gazetës "Dielli”, ardhjen e Faik Konicës në Boston veshur në fustanellë, inagurimin e "Vatrës”, trupat vullnetare (të bandës "Vatra”) e të tjera gjëra?
Ishte një periudhë kur ne ecnim krah për krah me historinë. Ishte një kohë gazmore.
Faik Konica
Në Ditën e Flamurit, është me vend të përmendim se flamuri ynë, gjatë shumë shekujve gjendej brenda kapakëve të një vëllimi në një librari të Brukselit gjer sa e zbuloi Faik Konica. Ai ishte një yll i ndritur e një fuqi gjigande midis shqiptarëve që frymëzoi të gjithë ata bashkatdhetarë që donin ta shikonin Shqipërinë të lirë.
Konica, jo vetëm që zbuloi flamurin tonë, po bëri punë të madhe edhe për ringjalljen e gjuhës dhe të kombit shqiptar. Për këto arsye Konica do të mbahet mend për shumë kohë dhe puna e tij do të çmohet shumë e më shumë me kalimin e kohës. Ai ishte usta i gjuhës shqipes dhe nuk duronte dot njerëzit që e merrnin nëpër këmbë gjuhën tonë. Qoftë me penë ose me gojë. Kundra njerëzve të tillë Konica përdorte armën më të fortë që kish në dorë: talljen. Në qoftë se sot kemi shkrimtarë shqiptarë të mirë, një pjesë e madhe e kredisë i bie Konicës.
Themelimi i Kishës Ortodokse Shqiptare
Ungjilli u shkrua në gjuhën greqisht në fillim, po si duket grekët e kënduan ungjillin vetëm përcipë, ndryshe do të kishin kënduar edhe këto fjalë: “Duaje fqinjin si veten tënde” dhe "Shkoni dhe mësoni të gjithë popujt secili në gjuhën e tij”.
Fqinjët tanë të Jugut në vend që të na ndihmonin të fitonim indipendencën tonë nga Turqia, ashtu siç iu ndihmuan atyre shumë shqiptarë të dëgjuar më 1821, në luftën e indipendencës greke, vazhduan të na bien në qafë edhe këtu në Amerikë.
Ngjau që vdiqën në mes tonë katër bashkatdhetarë gjatë viteve 1901-1907: një nga Treska, dy nga Stratobërdha dhe një tjetër nga Katundi. Emrat e tyre ishin Hari Stavre Treska, Luka Spiro Stratobërdha, Goni Apostol Katundi dhe Toli Thoma Stratobërdha. Po kisha greke refuzoi t?i varroste dhe ne u shtrënguam t?i shpiem për t?i varosur në Lowell, Mass. Që në atë kohë na dukej shumë larg. Atje një prift sirian u këndoi të vdekurve në kishën siriane.
Pak kohë më vonë, në koloninë e Malboro-Hudsonit vdiq një tjetër shqiptar. Këtë herë kisha greke jo vetëm që refuzoi të mbulojë të vdekurin, po bëri propagandë edhe nëpër kishat ortodokse të kombësive të tjera që të mos e varrosnin të ndjerin shokun tonë. Kështu ngjau që patriot i ri shqiptar, Kristaq Dishnica, u varros në Worcestet, Mass. pa prift e pa shërbime fetare.
Kur e mësuan shqiptarët këtë lajm nga shtypi i tyre, u ngritën më këmbë në çdo koloni dhe në një zë kërkuan që shqiptarët të shkëputeshin krejt nga kisha greke. Shikojmë pra, se Kisha Ortodokse Shqiptare lindi nga brengat e popullit tonë!
Duke marrë parasysh këto që shënuam më lart, kemi shpresë se të rinjtë tanë do të na kuptojnë më mirë ne të moçmit dhe do të marrin vesh se pse ne luftojmë që të mos përhapet influenca greke në kishat tona.
“Lermë të shkruaj këngët e një kombi, pa ligjet le t?i bëjë kush të dojë.”
Profesori i muzikës Thoma Nassi, prej Dardhe që banon sot në Cape Cod, Mass. dhe njihet si muzikant pionier midis shqiptarëve, bëri një udhëtim në Shqipëri më 1929, në krye të Bandës "Vatra” dhe fitoi zemrën e popullit duke marshuar poshtë e lart Shqipërisë me bandën. Banda "Vatra” çeli dhe gëzoi popullin dhe shtetin e mituri të Shqipërisë në një kohë tepër kritike. Kur ke nevojë për një mik, një fjalë inkurajuese ose një këngë e bukur, të ndihmojnë tepër. Këtë punë bënë banda "Vatra” dhe drejtuesi i saj në Shqipëri: I ngritnë moralin popullit.
Dikush ka thënë: "Lermë të shkruaj këngët e një kombi, pa ligjet le t?i bëjë kush të dojë.”
Na pëlqen të besojmë se ai që i tha këto fjalë nuk është askush tjetër veçse kompozitori i atyre këngëve patriotike si "Vlora, Vlora”, "Hymni i Flamurit” dhe melodi si "Kënga e Mullinjës”, "Prapë ardhi vera”, "Malësores” dhe "O moj ti me syt e Zi”.
Memoria historike
Vendet, si njerëzit, ngandonjëherë zhduken krejt pa lënë asnjë gjurmë prapa që të rrëfejnë rolin që kanë lozur në jetën e një populli. Merr për shembull hotel “Skënderbeun”. Ky hotel që gjendej në zemrën e Bostonit, në Pleasant Street, Park Square, ishte hotel me nam, mbasi ishte i vetmi vend në Boston ku mblidheshin shqiptarët. Të zotët e hotelit ishin dy vëllezër të gjatë dhe popullorë nga Fieri të quajtur, Lame dhe Vangjel. Të shtunave mbrëma e të dielave hotel “Skënderbeu” ishte si pazari i Korçës; atje mund të takoje miq të vjetër ose të bëje miq të rinj, gjithashtu kishe rast të bashkoje dhe emigrantët e rinj shqiptarë, të cilët në atë kohë vinin në Amerikë me qindra. Për ne ky hotel shërbente si klub, vatër bisedimi dhe axhensi për të gjetur punë. Sot, hotel “Skënderbeu” nuk dihet më, bile as udha e hotelit. Shkaku është se Pleasant Street u bë Broadway më 1918 dhe vendi ku qëndronte hoteli është bërë shesh për të parkuar automobilat. Po ne nuk e harrojmë Hotel "Skënderbeun”!

[petrol]

BEQIR SINA, New York

Kurdoherë do të kujtojmë me nderim dhe respekt Imzot Nolin si një patriot të madhë dhe klerik largpamës që bëri të mundur krijimin e Kishës Autoqefale Shqiptare, me bindjen se ne jemi të gjithë, pa dallim feje, motra dhe vëllezër Shqiptarë.
Boston, Massachusetts : Historia Bostonit, nuk mund të shkruhet pa historinë e emigracionit shqiptar. Në historin bostoniane, kanë zënë vend tashmë dhe ngjarjet shpirtërore të kombit tonë. Dhe si të tilla janë edhe tre ngjarjet më të rëndësishme të muajit Mars. Janë data këto, të cilat, na bëjnë ta quajmë këtu në Boston, "Marsi Nolian" Janë përvjetorët e Nolit, të cilat kremtohen nga kisha shqiptare ortodokse në SHBA-së, dhe gjithë komuniteti shqiptarë në Amerikë. Janë pikërishtë tre përvjetorët historikë, që mbledhin rreth vetes jo vetëm besmitarët Orthodokës, por edhe Vatranët e kulluar, patriotët e atdhetarët shqiptarë. Eshtë, 8 Marsi 1908 - i cili përkon këtë vitë me 100-vjetorin i dorëzimit të Fan Nolit në prift, gjë që shënon dhe ringritjen e kishës shqiptare në Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Ndërkohë që po në atë vit, më 22 mars 1908, është 100-vjetori i të parës Liturgji Hyjnore në gjuhën shqipe nga At Theofan Stilian Noli, gjë që shënoi dhe themelimin të kishës shqiptare të Shën Gjergjit në Boston. Ndërsa po në mars - më 13 mars 1965 në Florida do të mbyllte sytë Theofan Stilian Noli .

Në 22 Mars 1908, Fan Noli festoi meshën e parë ne gjuhën shqipe tek salla "Knights of Honor" ne Boston, ishte si një përbetim i këtyre shqiptarëve, emigruar në Amerikë në kohë të ndryshme, se amaneti i Nolit dhe patriotëve e atdhetarëve të tjerë si ; Faik Konica, Sotir Peci, Kol Tromara, Josif e Vasil Pani, Goni Katundi, Kristo Dako, P.N. Luarasi, K. Kirka, K.Demo, e qindra e qindra të tjerë , do ta shpien në vend. Pasiqë akti i 22 marsit 1908, në vetvete përbënte jo vetëm hapin e parë drejt krijimit dhe njohjes së Kishës Ortodokse Autoqefale Shqiptare, por pati edhe një domethënie shumë më të madhe, për të gjithë shqiptarët pa dallim feje, krahine apo ideje...

[petrol]

Aktiviteti fetar i Petro Nini Luarasit në SHBA (1904-1908)


Veterani Guri Sevo, shkruan
“Edhe në çështjen e kishës shqipe që lojti një rol të madh në lëvizjen kombëtare tonës, Petro Nini Luarasi ka qenë flamurtar i parë, jo vetëm në Shqipëri po e po, por edhe në Amerikë. Më 1905 me rastin e refuzimit të priftit grek të Wochester-it,Mass, që të mbulonte një shqiptar të vdekur, shqiptarët iu lutën Petros të bëhej prift...Për hir të çështjes shqiptare edhe prift do të kish pranuar të bëhej Petroja por ai ia lëshoi vendin një shqiptari më ‘’aksios’’ për këtë zyrë të shenjtë Fan Nolit...”
(Guri Sevo, Mësuesi im i shqipes, 1936, f.84-85)

Gazeta Kombi, 10 janar 1908
"Zgjedhjet e shoqërisë Besa-Besë ( ku u diskutua edhe per një prift shqiptar)
Folën Kristo Dako dhe FanNoli ...Pas priftit Jakob që bëri të njohur se arkipeshkopi rus Platoni do të ndihmojë, z.Petro Luarasi me një fjalë të shkurtër rrëfeu mirënjohjen që do të kenë shqiptarët në kishën ruse porsa të ndihmojë të fillojë kisha shqip. Kështu mbetën të gjithë të kënaqur e plot gëzim nga kjo.’’

Nga një rekord zyrtar i marrë nga arshiva e zyrës civile Hudson, të botuar më vonë në Kalendarin e botës, 1939
‘’U mbajt një mbledhje tjetër e cila zgjodhi një komision që të kërkojë kandidaturën e një shqiptari për prift. Dhe kandidatë ishin dy: Fan Noli nga Bostoni dhe Petro Luarasi nga Klintoni Mass të cilët u votuan prej delegatëve të Natic-ut,Balboro-it, dhe Hudson-itdhe fitoi Fan Noli që të dorëzohej prift’’
Veterani Guri Sevo, shkruan
“Edhe në çështjen e kishës shqipe që lojti një rol të madh në lëvizjen kombëtare tonës, Petro Nini Luarasi ka qenë flamurtar i parë, jo vetëm në Shqipëri po e po, por edhe në Amerikë. Më 1905 me rastin e refuzimit të priftit grek të Wochester-it,Mass, që të mbulonte një shqiptar të vdekur, shqiptarët iu lutën Petros të bëhej prift...Për hir të çështjes shqiptare edhe prift do të kish pranuar të bëhej Petroja por ai ia lëshoi vendin një shqiptari më ‘’aksios’’ për këtë zyrë të shenjtë Fan Nolit...”
(Guri Sevo, Mësuesi im i shqipes, 1936, f.84-85)
‘’Pasi u dorëzua Fan Noli prift më 25 vmars 1908 nxorri meshën e parë shqip në BostonI vetmi që mund të zinte vendin e psalltit qe Petro Luarasi...natyrisht nuk gjendej psallt tjetër në gjuhën shqipe i përgatitur. Z.Luarasi psallti mirë. Pas ungjillit mbajti një fjalë për këtë çështje dhe provoi dobitë që do të lkish patur atdheu tonëporsa të kish përdorur gjuhën e vet në kishë. Si u mbarua mesha foli Petro Luarasi ërmbi këtë çështje shumë bukur.’’ Shumë shqiptarë porsa dëgjuan se ai (Fan Noli) u urdhërua (prift) prej episkopit rus u bindën se me të vërtetë është ortodoks. Pas kësaj ata që ishin më fanatikë ndjekës të Patrikanës, u bënë më të zjarrtit e kishës shqipe. Kuptuan se nuk është mëkat të përdoret gjuha shqipe në kishë si] u kish thënë dhespoti dhe që të gjitha mallkimet kishin qëllim politik’’
(Kombi 22 mars 1908)
Guri Sevo shkruan: "Si mbaroi mesha petro sa s’qante nga gëzimi! dikush i tha që prifti shqiptar qenkesh me të vërtetë shumë i zoti.
-përndryshe nuk do të vinte mitron pa vënë kamillafin, iu përgjegj Petro për të caktuar kryelartësinë me të cilën e nxorri meshën e parë prifti i parë shqiptar’’ Guri Sevo, Mësuesi im i shqipes, 1936, f.86)
Mesha në Hudson Mass
Siç dihet në Hudson u fillua shoqëria kishtare ‘’Nderi Shqiptar’’ prandaj pas Bostonit natyrisht vjen Hudsoni. Kjo shoqëri vuri në praktikë idenë e fillimit të një kishe shqip duke mbledhur ndihma dhe duke dërguar priftin Fan Noli në Nju Jork. Pas meshës mbajti një fjalë greqisht Fan Noli (që krijoi keqkuptime ndër dëgjuesit). Pas fjalës së priftit z.Petro Luarasi foli shqip mjaft orë dhe shumë bukur “ kombi, 27 mars 1908
Fan Noli, i cili èshtè dokumentuar nga prof.Nasho Jorgaqi se ka ardhur nè ShBA me pasaporten e derguar nga Petro Nini Luarasi me emrin Petro Kostandini) ka shkruar:" Petro Nini Luarasi ish i pari pionier i lëvizjes kombëtare në Amerikë‘’

[petrol]

Përkujtojmë 100-vjetorin e helmimit të “Mësuesit të Popullit” Petro Nini Luarasi

Më 17 gusht 2011 do të përkujtojmë 100-vjetorin e helmimit nga qarqet shoviniste të “Mësuesit të Popullit” Petro Nini Luarasi.
Mësues i Popullit Petro Nini Luarasi lindi në 22 prill të vitit 1865 në Luaras të Kolonjës dhe vdiq i helmuar më 17 gusht të vitit 1911. Ai njihet si veprimtar i dalluar i Rilindjes Kombëtare, publicist, poet, studjues, mësues e themelues i shkollave të para laike shqipe, veprimtar ortodoks-pararendës i krijimit të kishës ortodokse të pavarur shqiptare.
Për aktivitetin si mesues i gjuhes shqipe Petro Nini Luarasi u mallkua dhe u shkishërua familjarisht nga dy dhespotët e Kosturit: më 1887 nga Qirilli dhe më 1892 nga Fillareti.
"....I mallkuari dhe i shkishëruari Petro Luarasi, në bashkëpunim me propagandën protestante e masone, ka shkuar në fshatra të ndryshme të rrethit të Kolonjës, duke u premtuar emërimin e mësuesve shqiptarë për mësimin e shqipes, një gjuhë e cila nuk ekziston...Ata përhapin Dhiatën e Re, emisarë dhe libra të tjerë që janë kundër fesë sonë të shenjtë dhe që nëna e jonë, Kisha e madhe e Krishtit, ka kohë që i ka shkishëruar dhe djegur në turrën e druve... Shpallim se kushdo që ndikohet nga i mallkuari Petro Luarasi dhe shokët e tij, ose pranon mësues shqiptarë, do të shkishërohet nga i madhi Zot, do të marrë mallkimin e etërve të kishës, do ta zerë lebra e Gehazit dhe trupi i tij do të mbetet i patretur dhe do të përdhoset pas vdekjes..."
(Fjalët e Fillaret, dhespotit të Kosturit, më 20 shtator 1892, në mallkimin e Petro Nini Luarasin.)
Kësaj propagande shoviniste, Petro Nini Luarasi iu përgjegj në veprën "Mallkimi i shkronjave shqipe e çpërfolja e shqiptarit", në të cilën pasqyrohen me dokumenta e vërteta mbi abuzimet që bëheshin nga klerikë shovinistë në emër të fesë.
"E vërteta bën fenë, dhe jo feja të vërtetën... ''Ne shqiptarët i duam jo vetëm vëllezërit tanë grekë, po gjithë vëllezërit e botës,veç se dëshërojmë që të na duan edhe ata neve!... Kombi ynë është bashkësia e shqipëtarëve, dhe gjuha jonë është shqipja, të cilën e trashëguam nga stërgjyshërit tanë Pellazgët…Ta begatojmë gjuhën edhe kombin tënë me kulturë dhe qytetërim, dheatëherë do të shohëm që gjithë sa folën liksht kundër gjuhës dhe kombit tënë do të turpërohen dhe si dylli përpara faqes së zjarrit do të treten prej nakarit. Le të
mos frikësohemi përpara llomotitjeve e prrallave grarishte të atyre që nuk e
dashurojnë po e urrejnë mbrothësinë e njerëzisë dhe nënë mask shenjtorësh e
mendarësh duan të na gabojnë ne, dhe le të dimë se ai që është frikacak përkundrejt së drejtës - ai bëhet tradhëtor i mëmëdheut dhe i vetes së tij.(*)
---------
(*) Petro N. Luarasi:“Mallëkim i shkronjavet shqipe dhe çpërfolja e shqipëtarit’’,
Manastir, 1911, f. 7.
Nga veprimtaria e tij e shquar për krijimin e kishës ortodokse autoqefale shqiptare po botojmë një fragment nga gazeta Kombi ku përshkruhet roli i Petro Nini Luarasit kur u bë Fan S. Noli prift:
‘’Pasi u dorëzua Fan Noli prift më 25 mars 1908 nxorri meshën e parë shqip në Boston i vetmi që mund të zinte vendin e psalltit qe Petro Luarasi...natyrisht nuk gjendej psallt tjetër në gjuhën shqipe i përgatitur. Z.Luarasi psallti mirë. Pas ungjillit mbajti një fjalë për këtë çështje dhe provoi dobitë që do të kish patur atdheu tonëporsa të kish përdorur gjuhën e vet në kishë. Si u mbarua mesha foli Petro Luarasi ërmbi këtë çështje shumë bukur.’’ Shumë shqiptarë porsa dëgjuan se ai (Fan Noli) u urdhërua (prift) prej episkopit rus u bindën se me të vërtetë është ortodoks. Pas kësaj ata që ishin më fanatikë ndjekës të Patrikanës, u bënë më të zjarrtit e kishës shqipe. Kuptuan se nuk është mëkat të përdoret gjuha shqipe në kishë si u kish thënë dhespoti dhe që të gjitha mallkimet kishin qëllim politik’’ (Kombi 22 mars 1908)
Në Kongresin e Dytë të Manastirit që u çel më 20 mars 1910, në të cilin Petroja mori pjesë si përfaqësues i shoqërisë “Lidhja orthodhokse” dhe i Negovanit e Ballkamenit Petro Nini Luarasi ai u shpreh:
“Çështjet e shkronjave dhe të programit të përparimit e biseduat; dhe zotnija juaj dhe të gjithë shqiptarët e vërtetë për këtë gjë po përpiqen dhe punojnë. Po unë në këtë mbledhje, jo vetëm si përfaqësonjës i Negovanit dhe i Ballkamenit, po edhe si i krishter orthodhoks shqiptar, përfaqësoj edhe “Lidhjen Orthodhokse të Shqiptarëve” andaj do të përmbështillem vetëm duke folur përmbi çështjen për të cilën jam i dërguar: Me tu shfaqur librat shqip në kohë të ttiranisë, sa shqiptarë orthodhoksë që kishin ndjerë mungimin editurisë, si të uritur fort i pushtuan shkronjat tona dhe me çdo mënyrë, pa vënë re çdo therrori që do të na rëndonte nisën të nginjeshin me mësimin e gjuhës sonë duke u gëzuar për diturinë shqipe më shumë nga vëllezërit tanë shqiptarë katolikë; se këta , nën urdhër feje të Shenjtërisë së tij Atit Papë, kishin dhe kanë liri të mjaftë për të lëçitur diturinë në gjuhën shqipe. Tek ne kleri grek, jo vetëm na mundon dhe na ndalon me mallkime, por edhe përdor çdo farë mënyre për të na sprapsur nga shkrimi dhe mësimi shqip.
Si të uritur, pra, që kanë qenë Orthodhoksët shqiptarë për shkrimin shqip, shtatuan shoqërira në Bukuresht e Sofje dhe kudo ku gjenin mbrojtje e liri .Tani nën liri konstitucionale shtatuan shoqërinë ‘’Lidhja Orthodhokse e Shqiptarëve” me qendrën në qytet të Korçës për t’u mbaruar nga orthodhoksia elinishte e grekërve dhe ne pandehmë se Qeveria do të na çmonjë punën tonë, do të na japë liri, të drejta dhe siguri nderi e jete....
Ju lutem zotërinj, vëllezërve tanë, bashkëkombësve myslymanë dhe katolikë, a dotë mos vuajnë keq kur tëshohin që një pjesë e trupit shqiptar po vuan dhe humbet për qejf të klerit grek?!
Andaj si anëtar i ‘’Lidhjes Orthodhokse të Shqiptarëve” u lutem së nderçmes qeveri si dhe të shumëvlyerit Kongres të sotmë që të veprojnë ku duhet për të drejtat e “Lidhjes Orthodokse të Shqiptarëve” e cila veç qeverisë konstitucionale dhe mëmëdhethit të dashur tjetër mbështetje s’ka.
Rroftë Shqipëria!Rrofshin Shqiptarët!”
P.Raullasi (Pseudonim i Petro Nini Luarasit)
(P.Raullasi, Shqiptarët orthodhoksë dhe rregjimi i sotëm Lirija, Selanik 1910, v.2, nr.81, f.1-2) P.Raullasi (Pseudonim i Petro Nini Luarasit)
Përpjekja e Petro Nini Luarasit për krijimin e një kishë ortodokse autoqefale shqiptare, tashmë është kurorëzuar ndaj shpirti i tij prehet i qetë.

[petrol]

Përkujtojmë 100-vjetorin e helmimit të “Mësuesit të Popullit” Petro Nini Luarasi

Më 17 gusht 2011 do të përkujtojmë 100-vjetorin e helmimit nga qarqet shoviniste të “Mësuesit të Popullit” Petro Nini Luarasi.
Mësues i Popullit Petro Nini Luarasi lindi në 22 prill të vitit 1865 në Luaras të Kolonjës dhe vdiq i helmuar më 17 gusht të vitit 1911. Ai njihet si veprimtar i dalluar i Rilindjes Kombëtare, publicist, poet, studjues, mësues e themelues i shkollave të para laike shqipe, veprimtar ortodoks-pararendës i krijimit të kishës ortodokse të pavarur shqiptare.
Për aktivitetin si mesues i gjuhes shqipe Petro Nini Luarasi u mallkua dhe u shkishërua familjarisht nga dy dhespotët e Kosturit: më 1887 nga Qirilli dhe më 1892 nga Fillareti.
"....I mallkuari dhe i shkishëruari Petro Luarasi, në bashkëpunim me propagandën protestante e masone, ka shkuar në fshatra të ndryshme të rrethit të Kolonjës, duke u premtuar emërimin e mësuesve shqiptarë për mësimin e shqipes, një gjuhë e cila nuk ekziston...Ata përhapin Dhiatën e Re, emisarë dhe libra të tjerë që janë kundër fesë sonë të shenjtë dhe që nëna e jonë, Kisha e madhe e Krishtit, ka kohë që i ka shkishëruar dhe djegur në turrën e druve... Shpallim se kushdo që ndikohet nga i mallkuari Petro Luarasi dhe shokët e tij, ose pranon mësues shqiptarë, do të shkishërohet nga i madhi Zot, do të marrë mallkimin e etërve të kishës, do ta zerë lebra e Gehazit dhe trupi i tij do të mbetet i patretur dhe do të përdhoset pas vdekjes..."
(Fjalët e Fillaret, dhespotit të Kosturit, më 20 shtator 1892, në mallkimin e Petro Nini Luarasin.)
Kësaj propagande shoviniste, Petro Nini Luarasi iu përgjegj në veprën "Mallkimi i shkronjave shqipe e çpërfolja e shqiptarit", në të cilën pasqyrohen me dokumenta e vërteta mbi abuzimet që bëheshin nga klerikë shovinistë në emër të fesë.
"E vërteta bën fenë, dhe jo feja të vërtetën... ''Ne shqiptarët i duam jo vetëm vëllezërit tanë grekë, po gjithë vëllezërit e botës,veç se dëshërojmë që të na duan edhe ata neve!... Kombi ynë është bashkësia e shqipëtarëve, dhe gjuha jonë është shqipja, të cilën e trashëguam nga stërgjyshërit tanë Pellazgët…Ta begatojmë gjuhën edhe kombin tënë me kulturë dhe qytetërim, dheatëherë do të shohëm që gjithë sa folën liksht kundër gjuhës dhe kombit tënë do të turpërohen dhe si dylli përpara faqes së zjarrit do të treten prej nakarit. Le të
mos frikësohemi përpara llomotitjeve e prrallave grarishte të atyre që nuk e
dashurojnë po e urrejnë mbrothësinë e njerëzisë dhe nënë mask shenjtorësh e
mendarësh duan të na gabojnë ne, dhe le të dimë se ai që është frikacak përkundrejt së drejtës - ai bëhet tradhëtor i mëmëdheut dhe i vetes së tij.(*)
---------
(*) Petro N. Luarasi:“Mallëkim i shkronjavet shqipe dhe çpërfolja e shqipëtarit’’,
Manastir, 1911, f. 7.
Nga veprimtaria e tij e shquar për krijimin e kishës ortodokse autoqefale shqiptare po botojmë një fragment nga gazeta Kombi ku përshkruhet roli i Petro Nini Luarasit kur u bë Fan S. Noli prift:
‘’Pasi u dorëzua Fan Noli prift më 25 mars 1908 nxorri meshën e parë shqip në Boston i vetmi që mund të zinte vendin e psalltit qe Petro Luarasi...natyrisht nuk gjendej psallt tjetër në gjuhën shqipe i përgatitur. Z.Luarasi psallti mirë. Pas ungjillit mbajti një fjalë për këtë çështje dhe provoi dobitë që do të kish patur atdheu tonëporsa të kish përdorur gjuhën e vet në kishë. Si u mbarua mesha foli Petro Luarasi ërmbi këtë çështje shumë bukur.’’ Shumë shqiptarë porsa dëgjuan se ai (Fan Noli) u urdhërua (prift) prej episkopit rus u bindën se me të vërtetë është ortodoks. Pas kësaj ata që ishin më fanatikë ndjekës të Patrikanës, u bënë më të zjarrtit e kishës shqipe. Kuptuan se nuk është mëkat të përdoret gjuha shqipe në kishë si u kish thënë dhespoti dhe që të gjitha mallkimet kishin qëllim politik’’ (Kombi 22 mars 1908)
Në Kongresin e Dytë të Manastirit që u çel më 20 mars 1910, në të cilin Petroja mori pjesë si përfaqësues i shoqërisë “Lidhja orthodhokse” dhe i Negovanit e Ballkamenit Petro Nini Luarasi ai u shpreh:
“Çështjet e shkronjave dhe të programit të përparimit e biseduat; dhe zotnija juaj dhe të gjithë shqiptarët e vërtetë për këtë gjë po përpiqen dhe punojnë. Po unë në këtë mbledhje, jo vetëm si përfaqësonjës i Negovanit dhe i Ballkamenit, po edhe si i krishter orthodhoks shqiptar, përfaqësoj edhe “Lidhjen Orthodhokse të Shqiptarëve” andaj do të përmbështillem vetëm duke folur përmbi çështjen për të cilën jam i dërguar: Me tu shfaqur librat shqip në kohë të ttiranisë, sa shqiptarë orthodhoksë që kishin ndjerë mungimin editurisë, si të uritur fort i pushtuan shkronjat tona dhe me çdo mënyrë, pa vënë re çdo therrori që do të na rëndonte nisën të nginjeshin me mësimin e gjuhës sonë duke u gëzuar për diturinë shqipe më shumë nga vëllezërit tanë shqiptarë katolikë; se këta , nën urdhër feje të Shenjtërisë së tij Atit Papë, kishin dhe kanë liri të mjaftë për të lëçitur diturinë në gjuhën shqipe. Tek ne kleri grek, jo vetëm na mundon dhe na ndalon me mallkime, por edhe përdor çdo farë mënyre për të na sprapsur nga shkrimi dhe mësimi shqip.
Si të uritur, pra, që kanë qenë Orthodhoksët shqiptarë për shkrimin shqip, shtatuan shoqërira në Bukuresht e Sofje dhe kudo ku gjenin mbrojtje e liri .Tani nën liri konstitucionale shtatuan shoqërinë ‘’Lidhja Orthodhokse e Shqiptarëve” me qendrën në qytet të Korçës për t’u mbaruar nga orthodhoksia elinishte e grekërve dhe ne pandehmë se Qeveria do të na çmonjë punën tonë, do të na japë liri, të drejta dhe siguri nderi e jete....
Ju lutem zotërinj, vëllezërve tanë, bashkëkombësve myslymanë dhe katolikë, a dotë mos vuajnë keq kur tëshohin që një pjesë e trupit shqiptar po vuan dhe humbet për qejf të klerit grek?!
Andaj si anëtar i ‘’Lidhjes Orthodhokse të Shqiptarëve” u lutem së nderçmes qeveri si dhe të shumëvlyerit Kongres të sotmë që të veprojnë ku duhet për të drejtat e “Lidhjes Orthodokse të Shqiptarëve” e cila veç qeverisë konstitucionale dhe mëmëdhethit të dashur tjetër mbështetje s’ka.
Rroftë Shqipëria!Rrofshin Shqiptarët!”
P.Raullasi (Pseudonim i Petro Nini Luarasit)
(P.Raullasi, Shqiptarët orthodhoksë dhe rregjimi i sotëm Lirija, Selanik 1910, v.2, nr.81, f.1-2) P.Raullasi (Pseudonim i Petro Nini Luarasit)
Përpjekja e Petro Nini Luarasit për krijimin e një kishë ortodokse autoqefale shqiptare, tashmë është kurorëzuar ndaj shpirti i tij prehet i qetë.

Prononcim: Të nderuar besimtarë të devotshëm ortodoksë shqiptarë
Të nderuar besimtarë të devotshëm ortodoksë shqiptarë
Me keqardhje dhe indinjatë ju bëjmë me dije që në “Forumin shqiptar” po përhapen shpifje që rreken të njollosin emrin dhe nderin e Petro Nini Luarasit, anëtarit të devotshëm të komunitetit ortodoks shqiptar, martirit të gjuhës shqipe dhe veprimtarit të palodhur për krijimin e kishës ortodokse autoqefale shqiptare. Këto përfolje, njerëz të papërgjegjshëm i bazojnë në hamendësira, keqinterpretime dhe citime nga klerikë ortodoksë shovinistë grekë, kur ata kanë mallkuar e shkishëruar ortodoksin e përkushtuar Petro Nini Luarasi meqë ai dëshëronte e kontribuonte që fëmijët e populli shqiptar të mësonin gjuhën shqipe dhe në kishë besimtarët ortodoksë të komunikonin me Zotin në gjuhën e tyre amtare. Kjo veprimtari e Petro Nini Luarasit për disa klerikë shovinistë përfaqësonte mëkat e motiv për ta mallkuar e çkishëruar. Tashmë që këto dëshira të veprimtarit ortodoks Petro Nini Luarasi janë realizuar me ekzistencën e Kishës Ortodokse Autoqefale Shqiptare dhe garantohen me ligj nga shteti shqiptar, mendoj se çdo opinion apo deklaratë e përkundërt përbën shkelje morale e ligjore, të paktën në territorin e shtetit shqiptar për të cilat opinioni ortodoks shqiptar e ai publik, institucionet përkatëse shtetërore e fetare duhet të deklarohen zyrtarisht.
Këtë shqetësim e justifikoj dhe argumentoj ndër të tjera:
- me deklaratat përkatëse të dy personave, njëri i përcaktuar si Ilia Spiro dhe tjetri ende anonim, “Albo”, anëtarë tëpër aktivë të “forumit shqiptar” në internet, me përthithje dhe shpërndarje informacionesh e aktivitetesh të KOASHit e kreut të tij, që shprehen hapur në emër të tyre.
- Nga opinionet jo zyrtare të anëtarëve të tjerë të forumit, të cilët më duken se janë intelektualë kopetentë.
Anëtari ( apo relator) i forumit, Ilia Spiro, deklarohet në lidhje me besimtarin e devotshëm ortodoks, një nga predikuesit e përdorimit e parë të gjuhës shqipe në kishën ortodokse e flamurtar të autoqefalisë së saj, martir i gjuhës shqipe, “Mësuesin e Popullit” Petro Nini Luarasi, të provuar me fakte që është mallkuar nga dhespotërit shovinistë grekë e të helmuar nga agjentët e tyre se:
--------------
Ilia Spiro, 11.10.2010 : (http://www.forumishqiptar.com/showthread.php?t=129192)
’’Une s`e kam te veshtire ta shpreh mendimin tim per PN Luarasin...Me duhet te them se politizimin e historise e ka bere komunizmi, thjesht per te sulmuar Orthodhoksine. Mitropoliti Fillaret e ka ç`kisheruar PN Luarasin, si tradhetar te Kishes Orthodhokse dhe perhapes te herezive protestante, ungjillore e masonike. Ketu nuk ka te beje gjuha shqipe e shkruar, sepse ne kete kohe shkollat ne gjuhen shqipe sapo kishin filluar te funksiononin....Edhe vdekja e tij eshte fallsifikuar, pasi ai eshte eliminuar nga turqit.“
‘’...Nuk mund te te falenderoj qe me ke ngritur aq shume sa te me njohesh si pasardhes te Mitropolitit. Ështe lavderim per mua, por une nuk i pelqej lavderimet...
Persa i perket historise (së Petro Nini Luarasit) ajo eshte fallsifikuar dhe duhet rishkruar, keshtu qe nuk mund te manipulohet me nje film te epokes se socializmit, i cili nuk shfaqej pa u miratuar me pare nga byroja politike. Ne thelb ta artit ne ate periudhe ishte "realizmi socialist", alias: gjithcka duhet deformuar per t`u pershtatur me markizem-leninizmin e Enver Hoxhes.
Gjithsesi nje fjale e urte thote se "Patriotizmi eshte streha e fundit e maskarenjve"
------------
Anetari tjeter i forumit “Albo” ( personifikohet ne forum si përmetari -gjirokastriti Ilirian Papa alias lindur më 11-06-1979, rezident në Philadelphia, ShBA)
“Albo”, dt.29.12.2010
“Po doni te mesoni per historine e KOASH, qef te kini te lexoni e mesoni:

http://www.forumishqiptar.com/showthread.php?t=55578
http://www.forumishqiptar.com/showthread.php?t=45326
http://www.forumishqiptar.com/showthread.php?t=55638
http://www.forumishqiptar.com/showthread.php?t=70724

Albo

P.S Mos ngaterroni patriotet qe shkelen me kembe fene e tyre, per hir te interesave politike e kombetare, duke u bere propagandues te sekteve protestante ne vend me historine e Kishes Orthodhokse. Shume nga ata patriotet me lart u ckisheruan me te drejte nga kisha pasi zgjodhen qe te behen vegla te propagandes protestante ne vend, ne dem te tradites se lashte orthodhokse te komunitetit prej te cilit ata dolen. “
( shihni http://www.forumishqiptar.com/showth...=129192&page=3)
-----------------
Këto mendime të sipërcituara të Ilia Spiros e Albo-s, duke patur parasysh se si vetdeklarohet, më shqetesojnë pa mase.
Te nderuar bashkatdhetarë ortodokse shqiptare . Unë personalisht ende nuk po i besoj syve që të ketë ortodoks shqiptar me besë e fe që të shprehen kështu. Ndoshta unë jam naiv, ndoshta i paazhurnuar me ndonjë realitet ekstrem të situatës në Kishën Ortodokse Autoqefale Shqiptare. Por dua të sigurohem nëse se ky “albo” shpreh një pjesë sado të vogël të mendësisë së strukturave hierarkike ( te cilat ai i propogandon) për martirët ortodoksë të gjuhës shqipe (në veçanti P.N.Luarasin) sepse kjo do të përbënte një skandal të madh. Personalisht mendoj se nuk do të kenë vend justifikimi, as të mbulohen me gjethe fiku, por do të shpallen botërisht pasardhës të Fillaretit, dhespoti i Kosturit që mallkoi gjuhën, shkollën dhe kishën shqip. Këtu nuk bëhet fjalë për pergojim të një personi apo dhjetra martirëve të tjerë ortodoksë shqiptarë, por te poshtërimit të një populli të tërë. Kjo do të thotë që kemi të bëjmë me tradhëti kombëtare, me mohimin e martireve ortodokse shqiptare, me mohim të gjuhës, shkollës dhe meshimit shqip në kishën ortodokse autoqefa shqiptare që na ka lënë amanet Fan S.Noli e paraardhësit tanë.

Të nderuar,
Ju kërkoj ndjesë për këtë prononcim personal, vetëm në “forumin shqiptar”, në një kohë të papërshtatshme fund-viti e prag-feste, jo aq të “bluajtur” nga pikëpamja formale dhe brendia, por që m’i justifikon emergjenca shumë e madhe e çështjes.
Duke rezervuar të drejtën për një deklarim publik të mirëfilltë, ju përshëndes vëllazërisht o të nderuar besimtarë ortodoksë shqiptarë të devotshëm. Zoti ju bekofté e dhëntë: shëndet, mirësi e begati!

[Seminarist]

Ja me cfare standartesh shkruhet historia, plote me kontradikta, vetelavderime.

Per Visarion Xhuvanin, mund te marrim informacion 'lajv' nga Zoi Xoxe. Kush do le te lexoje librin e tij "Kujtimet e nje gazetari"!

Kundërshtarët e autoqefalisë së kishës ortodokse shqiptare përhapën gënjeshtra, sikur organizatore e mbledhjes së Kongresit të Parë Kishtar të Beratit ishte qeveria. Ahmet Zogu, atëherë ministër i Brendshëm, i hodhi poshtë këto shpifje.

dhe

Kontradiktat midis intelektualëve për këtë çështje të rëndësishme të Kishës Ortodokse Shqiptare i zgjidhi Mbreti Zogu i Parë, i cili me vendosmëri ka deklaruar:
" Aq më ban ç'mendon Patriarkana. Në Shqipni jam zot vetë dhe komandoj unë".(70 vjet të Kishës Ortodokse Autoqefale, Tiranë 1993, faqe 71).

[petrol]

Seminarist, kam konsiderarè pèr ju si njeri zhbirilues dhe me vullnet. Pse nuk bèn njè zè andej nga Vatikani e Athina se ata ta bejne hazer menjehere nese kanè ndonjè dokument mbi ripagèzimin e Petro Nini Luarasit. Eh, sa njerèz tè tjerè nè vendin tim do tè èndèrronin qè gjyshèrit apo ndonjè farefis tjetèr t'iu dilte protestant nga mè tè parèt, se i thonè Ameriqi e Ingliterè lum miku, nè kohèn e sotme nènkupton ...le qè ju e dini mè mirè kètè punèn e leverdisè se nga leverdis tè anojè kandari mè mirè.
Sa pèr mua, si dede qè jam, shqipo atdhetar, do t'ju vlerèsoja dhe mè tepèr po tè shprehni mendim per persekutimin ndaj Petro Nini Luarasit edhe pas vdekjes, duke mos menduar aspak pèr pasojat. Nga buron ky guxim e verbèri?

[Seminarist]

Ke disa gabime. Nqs ka ndonje qe mund te leshoje deklarate nese PN u be protestant, keto nuk jane as Vatikani e as Athina, por VUSH-i, i cili, sic ta kam referuar pretendon ne faqen e vete zyrtare se PN eshte protestant, mdje themelues i Vellazerise Ungjillore.

Nga ana tjeter, ty nuk e kuptoj pse te leverdis ti hapesh "lufte" ortodokseve e jo protestanteve, per te sqaruar nese PN ka qene protestant apo jo??!!


Historia e KOASh nga Nos Xhuvani, qe ndjeste paste, eshte PLOT gabime dhe subjektive - NE NDER te Xhajes se vet.

Nuk behet historia e KOASh dhe jo vetem duke i thurrur lavde familjes.

[petrol]

Seminarist. A e njihni detyrimin e provès nè jurisprudencè. Ai qè bèn akuzèn duhet tè paraqesè provèn. Ti ia kèrkon tè akuzuarit provèn qè tè dènojè veten!? çapni e pyesni ndonjè jurist!
E di si èshtè kjo punè, ju po jipni njè supozim, unè ju kam paraqitur dhjetra fakte qè mè mbrojnè. Kujt i jep tè drejtè gjykatèsi? Kush ka hapur luftè e kundèr kujt!? Seminarist, ju nuk jeni aq naiv sa tè mos kuptoni qè i zoti kèrkon mallin e tellalli nuk po ia jep! Tè lutem mos na harxho kohèn me sofizma se jemi nè prag tè vitit tè ri pèr tè cilin ju kam uruar nè njè ambjent tjetèr.

[Seminarist]

Seminarist. A e njihni detyrimin e provès nè jurisprudencè. Ai qè bèn akuzèn duhet tè paraqesè provèn.

Po, pikerisht kete po te them a derebardhe!

Ti po ia kerkon me "lufte" KOASh-it te deklaroje online (!!!), kur sic thua ti interneti nuk ka se si merret si reference prove, se nuk ka qene protestant dhe se duhet te nxjerre nje dokument (pagezimi) qe ta vertetoje nese ka qene apo jo.

KOASh nuk ka se si te nxjerre dokumente te tilla, edhe sikur te donte, sepse KOASh mbi te gjitha NUK PAGEZON ndokend protestant.

Kete dokument duhet tua kerkosh PROTESTANTEVE qe pretendojne se PN ka qene protestant dhe te cilet i "pagezojne" njerezit protestante qofte edhe vetem me nje deklarim te pranimit te Jezusit si Shpetimtar.

[petrol]

Po, pikerisht kete po te them a derebardhe!

Ti po ia kerkon me "lufte" KOASh-it te deklaroje online (!!!), kur sic thua ti interneti nuk ka se si merret si reference prove, se nuk ka qene protestant dhe se duhet te nxjerre nje dokument (pagezimi) qe ta vertetoje nese ka qene apo jo.

KOASh nuk ka se si te nxjerre dokumente te tilla, edhe sikur te donte, sepse KOASh mbi te gjitha NUK PAGEZON ndokend protestant.

Kete dokument duhet tua kerkosh PROTESTANTEVE qe pretendojne se PN ka qene protestant dhe te cilet i "pagezojne" njerezit protestante qofte edhe vetem me nje deklarim te pranimit te Jezusit si Shpetimtar.

Seminarist, me ju vertet duhet shpjeguar shtruar puna. Ortodoksi shqiptar Petro Nini Luarasi, nè kohèn e pushtimit ushtarak turk e fetar grek, kèrkoi dhe luftoi dhe arriti qè tè hapte shkolla nè gjuhèn shqipe, mèsoi fèmijèt shqip dhe pèrktheu, psallti dhe udhèzoi edhe priftin e fshatit Luaras tè psall te shqip. Pèr kètè e mallkoi dhe e shkishèroi dhespoti grek i Kosturit Fillaret e ai Gregori dhe nè fund meqè ai vazhdoi nè rrugèn e tij edhe e vranè. Mirè kèta shovinistè tè huaj qè e vranè, por kèta shqiptare ortodokse, tè cilèt tashmè edhe flasin shqip, edhe luten nè kishè shqip, pse duan t2i japin drejtè shovinistit tè huaj e jo bashkèpatriotit martir shqiptar, dhe pèr mè tepèr mbèshtesin trillimet e vrasèsve e jo prova e viktimès i cili nderohet edhe nga shteti shqiptar.
Meqè viktima Petro Nini Luarasi nuk ka gojè e kèmbè qè tè bèrtasè e tè vijè t'i kapi pèr zverrku kèta horra , unè me mirèsjellje po i pyes: Pèrse ju zotèrinj tellallè e ofiqarè qè vegjetoni e hani bukèn e kètij populli, e luteni pèr paqè, tolerancè e drejtèsi nè emèr tè Zotit, po bèni njè veprim tè tillè? Pèr se gènjeni kur thoni qè nuk ishte ortodoks kur viknima deklarohej ortodoks me mish e me shpirt, pse gènjeni qè nuk e vranè se donte gjuhèn shqipe nè shkollè e kishè, pse thini qè e vrau turku dhe jo greku, aq mè tepèr qè viktima dhe miqtè e farefisi i tij e kishin paralajmèruar njè krim tè tillè meqè kèshtu èshtè verpruar nga kleri grek edhe me shumè ortodoksè shqiptarè tè tjerè. Dhe ti mè thua, seminarist, epo shko gjej njè dèshmi qè qe ortodoks e jo protestant meqè.... Hej o njeri Petro Nini Luarasi jo vetèm qè qe ortodoks , por qe ideator r udhèheqès pèr krijimin e kishè ortodokse shqiptare e tè pavarur... Jo, po Hej njeri nè Kongresin e dytè tè Manastirit qe i delegusari i Lidhjes ortodokse shqiptare.....Jo, po... Or njeri por ai ka shkruar njè libèr me dokumenta origjinale qè deklaronte se do ta vrisnin se qe pikèrisht ortodoks e mirèfilltè shqiptar, e po u futej engjèlli nè mesin e xhindeve e po i akuzonte pèrpara drejtèsisè sè Zotit qè Petro Nini Luarasi donte tè komunikonte me gjuhèn e nènès , shqipen,. Zotia pranonte kètè komunikim, por nuk donin xhindet qè e vranè.... O seminarist pse nuk eduan Petro Nini Luarasin disa ortodoksè shqiptarè nè ditèt e sotme qè èshtè bèrè Shqipèria, ketè tè mè justifikosh mua por jo tè mè manipèulosh provat e krimit nè ditè pèr diell. Mos e impliko veten vetèm pèr muhabet kafenesh, se tè gjykon gjindja pèr ters e nuk di se si do t'ia dalèsh paq mbanè tyre dhe historisè. Apo me qè kanè dèshirè ta kenè pèr vete protestantèt na ngelet qefi e nuk e pranojmè " ne ortodoksèt" edhe pse dha jetèn pèr ne. O mendje e shkretè, vajmedet.

[petrol]

Po, pikerisht kete po te them a derebardhe!

Ti po ia kerkon me "lufte" KOASh-it te deklaroje online (!!!), kur sic thua ti interneti nuk ka se si merret si reference prove, se nuk ka qene protestant dhe se duhet te nxjerre nje dokument (pagezimi) qe ta vertetoje nese ka qene apo jo.

KOASh nuk ka se si te nxjerre dokumente te tilla, edhe sikur te donte, sepse KOASh mbi te gjitha NUK PAGEZON ndokend protestant.

Kete dokument duhet tua kerkosh PROTESTANTEVE qe pretendojne se PN ka qene protestant dhe te cilet i "pagezojne" njerezit protestante qofte edhe vetem me nje deklarim te pranimit te Jezusit si Shpetimtar.

Seminarist, me ju vertet duhet shpjeguar shtruar puna. Ortodoksi shqiptar Petro Nini Luarasi, nè kohèn e pushtimit ushtarak turk e fetar grek, kèrkoi dhe luftoi dhe arriti qè tè hapte shkolla nè gjuhèn shqipe, mèsoi fèmijèt shqip dhe pèrktheu, psallti dhe udhèzoi edhe priftin e fshatit Luaras tè psall te shqip. Pèr kètè e mallkoi dhe e shkishèroi dhespoti grek i Kosturit Fillaret e ai Gregori dhe nè fund meqè ai vazhdoi nè rrugèn e tij edhe e vranè. Mirè kèta shovinistè tè huaj qè e vranè, por kèta shqiptare ortodokse, tè cilèt tashmè edhe flasin shqip, edhe luten nè kishè shqip, pse duan t2i japin drejtè shovinistit tè huaj e jo bashkèpatriotit martir shqiptar, dhe pèr mè tepèr mbèshtesin trillimet e vrasèsve e jo prova e viktimès i cili nderohet edhe nga shteti shqiptar.
Meqè viktima Petro Nini Luarasi nuk ka gojè e kèmbè qè tè bèrtasè e tè vijè t'i kapi pèr zverrku kèta horra , unè me mirèsjellje po i pyes: Pèrse ju zotèrinj tellallè e ofiqarè qè vegjetoni e hani bukèn e kètij populli, e luteni pèr paqè, tolerancè e drejtèsi nè emèr tè Zotit, po bèni njè veprim tè tillè? Pèr se gènjeni kur thoni qè nuk ishte ortodoks kur viknima deklarohej ortodoks me mish e me shpirt, pse gènjeni qè nuk e vranè se donte gjuhèn shqipe nè shkollè e kishè, pse thini qè e vrau turku dhe jo greku, aq mè tepèr qè viktima dhe miqtè e farefisi i tij e kishin paralajmèruar njè krim tè tillè meqè kèshtu èshtè verpruar nga kleri grek edhe me shumè ortodoksè shqiptarè tè tjerè. Dhe ti mè thua, seminarist, epo shko gjej njè dèshmi qè qe ortodoks e jo protestant meqè.... Hej o njeri Petro Nini Luarasi jo vetèm qè qe ortodoks , por qe ideator r udhèheqès pèr krijimin e kishè ortodokse shqiptare e tè pavarur... Jo, po Hej njeri nè Kongresin e dytè tè Manastirit qe i delegusari i Lidhjes ortodokse shqiptare.....Jo, po... Or njeri por ai ka shkruar njè libèr me dokumenta origjinale qè deklaronte se do ta vrisnin se qe pikèrisht ortodoks e mirèfilltè shqiptar, e po u futej engjèlli nè mesin e xhindeve e po i akuzonte pèrpara drejtèsisè sè Zotit qè Petro Nini Luarasi donte tè komunikonte me gjuhèn e nènès , shqipen,. Zotia pranonte kètè komunikim, por nuk donin xhindet qè e vranè.... O seminarist pse nuk eduan Petro Nini Luarasin disa ortodoksè shqiptarè nè ditèt e sotme qè èshtè bèrè Shqipèria, ketè tè mè justifikosh mua por jo tè mè manipèulosh provat e krimit nè ditè pèr diell. Mos e impliko veten vetèm pèr muhabet kafenesh, se tè gjykon gjindja pèr ters e nuk di se si do t'ia dalèsh paq mbanè tyre dhe historisè. Apo me qè kanè dèshirè ta kenè pèr vete protestantèt na ngelet qefi e nuk e pranojmè " ne ortodoksèt" edhe pse dha jetèn pèr ne. O mendje e shkretè, vajmedet.

[petrol]

Moderator mè ndjeni qe e shtypa materialin dy herè, por ndoshta mè mirè se pèrseritja eshtè nèna e dijes dhe qè po shtroj njè tjetèr problem pèr ty Seminarist, problem qè nè fakt ka tè bèjè me tolerancè fetare dhe shembullin e ndèrsjelltè. Si kopetent i diskutimeve nè sektorin e besimit katolik, pse nuk merr si shembull tè ndritur Papèn i cili ka pranuar krimet e inkuizicionit duke rehabilituar mjaft viktima qè u dogjèn nè turrèn e druve. Dhe ndjesa nga ana e tij nè emèr tè katolicizmit ishte shumè mè e vèshtirè pèr tu pranuar, nè krahasim me ndjesèn qè duhet tè kèrkohet pèr martirèt ortodoksè shqiptarè Mos harro qè jemi nè shekullin e 21 ku njè njeri me ngjyrè pasardhès slleverish shpallet President i vendit mè tè fuqishèm nè botè! Ky èshtè humanizmi e demokracia reale dhe ndoshta ky rasti im episodik shtyn paksa evoluimin human tè disa ortodokseve pseudoshqiptare. Pse a nuk jam per tu vlerèsuar tè paktèn pèr pèrpjekjen.

[Seminarist]

Seminarist, me ju vertet duhet shpjeguar shtruar puna. Ortodoksi shqiptar Petro Nini Luarasi, nè kohèn e pushtimit ushtarak turk e fetar grek, kèrkoi dhe luftoi dhe arriti qè tè hapte shkolla nè gjuhèn shqipe, mèsoi fèmijèt shqip dhe pèrktheu, psallti dhe udhèzoi edhe priftin e fshatit Luaras tè psall te shqip. Pèr kètè e mallkoi dhe e shkishèroi dhespoti grek i Kosturit Fillaret e ai Gregori dhe nè fund meqè ai vazhdoi nè rrugèn e tij edhe e vranè.

Padyshim qe luftoi per shkolla shqip etj, POR Metropoliti, sic e ke nxjerre edhe vete tekstin e ckisherimit te tij, e akuzon PN per protestant-mason.
Kur nje Protestant-mason ben propagande protestante-masone, shqipja, ose cfaredo gjuhe, apo doktrina e tij kombetare apo aftesia e tij psh matematikore nuk mund ta shpetoje nga Herezia dhe rreziku i shkisherimit.
A nuk je ti ne dijeni qe ne Europe perendimore lulezon literatura shkencore qe e nxjerr levizjen Protestante si pjese e planit masonik, se ne fund-perandorine otomane ka pasur levizje masonike-protestante ne te?

Se, perse do i hante meraku anglezet se ne cfare gjuhe adhurojne albanezet a arnautet, kur ata e kane degdisur ne kete drejtim si mos me keq Skocine dhe Irlanden??!!
PRANDAJ une te them se TY te duhet te vertetosh se Komuniteti Protestant Shqiptar (VUSH-i) e ka gabim kur pretendon, ne harmoni me akuzen qe i ben Metrpoliti grek, se PN Luarasi ka qene madje themelues i Vellezerise Ungjillore nder ortodokse.

Kur te vertetosh kete, atehere mund te kalojme ne tema te tjera.

Mirè kèta shovinistè tè huaj qè e vranè, por kèta shqiptare ortodokse, tè cilèt tashmè edhe flasin shqip, edhe luten nè kishè shqip, pse duan t2i japin drejtè shovinistit tè huaj e jo bashkèpatriotit martir shqiptar, dhe pèr mè tepèr mbèshtesin trillimet e vrasèsve e jo prova e viktimès i cili nderohet edhe nga shteti shqiptar.

Po, per kete, se perse keta shqiptare i japin te drejte Metropolitit grek qe shkisheroi PN per te qenit protestant, duhet pikerisht te merresh me VUSH-in. Jane pikerisht ata qe vertetojne se PN ka qene protestant.

Shteti nuk eshte METER per lavdine e askujt, jo te pakten deri me sot. Perderisa Shteti shqiptar ka mohuar figura si Fishta etj, nuk mund te merret si meter per nderimin e askujt. Shteti eshte thjeshte nje aspekt per vleresimin, por nuk mund te sherbeje si BAZE.

Pikerisht, ka qene shteti qe ka lejuar qe disa te vegjetojne ne emer te gjyshit e gjyshes, kurse disa te tjere ta hane sa krahu!!!!