Statutet e Drishtit Botohet i plotė dorėshkrimi i rrallė i 1468
DR. MUSA AHMETI DR. ETLEVA LALA
Dorėshkrimi Statuta et ordina tiones capituli eēlesiae Cathe dralis Drivastensis ėshtė tepėr i rrallė dhe unik, ngase pėrmban statutet e kapitullit tė kishave dhe katedrales sė Drishtit qė vlenin si statute edhe pėr vetė qytetin e Drishtit, duke qenė se tė dyja pushtetet, edhe ai fetar edhe ai shekullar ishte pėrqendruar nė duart e ipeshkvit dhe tė kapitullit tė katedrales sė Drishtit. Si i tillė, ky statut kapitulli ėshtė i vetmi nė botė dhe domosdoshmėrish edhe i vetmi qė ėshtė zbuluar deri mė sot nė qytetet e bregdetit Adriatik e hinterlandin e tij, dhe pėr kėtė arsye ka njė vlerė tė jashtėzakonshme pėr historinė e krishterimit. Dorėshkrimi ėshtė pėrgatitur pėr botim dhe ėshtė duke u bėrė faqosja e tij nga shtėpia botuese Ombra GVG Tiranė, dhe pritet qė nė ditėt e ardhshme tė shohė dritėn e botimit. Dorėshkrimi ėshtė shkruar nga kanoniku dhe noteri i Tivarit, Simon Dromasys mė 12 janar 1468. Ai nė fakt ka bėrė pėrshkrimin e variantit tė zyrtarizuar tė vitit 1464, nga libri i noterit dhe kanonikut tė Durrėsit, Gjon Mauros, qė njėkohėsisht ka qenė edhe sekretar i kryeipeshkvit tė Durrėsit, Pal Engjėllit. Variantin e Statuta et ordinationes capituli eēlesiae Cathedralis Drivastensis tė vitit 1464 e kishin punuar kanonikėt nga Drishti, tė cilėt ishin tė ditur, tė arsimuar, dhe njihnin rrethanat, situatėn dhe gjithēka tjetėr qė kishte tė bėnte me katedralen dhe me zakonet e Drishtit nė tė kaluarėn. Pėr zakonet e lashta e tė lėvduara tė kapitullit tė katedrales sė Drishtit flet vetė teksti nė mėnyrė eksplicite: laudabilem consuetudinem antiquorum nostrorum immitantes (kap. 2); pastaj: antiquissimam constuetudinem imminantes (kap. 39) dhe antiquissima et observata consuetudine (kap. 44) si dhe secundum morem et consuetudinem antiquorum (kap. 46). Pra, pėrveē pėrvojės, njohurive dhe njohjes sė situatės sė pėrgjithshme, kanonikėt nga Drishti, i ndiqnin dhe imitonin si shembull kėto statute tė lashta a maioribus nostris quasdam constitutiones traditas, [f. 2v], qė datonin tė paktėn qė nga viti 1397. Sipas tė dhėnave tė tjera arkivore, mėsohet se ky statut ishte edituar nė vitin 1456, kur papa Kalisti III, i kishte dhėnė autorizimin ipeshkvit tė Sapės Gjergjit [ishte ipeshkv nė Sapė gjatė viteve: 1440-459] pėr njė veprim tė tillė, ipsique capitulum et canonici nonnulla statuta ediderunt. Shkaku se pse ky editim nuk u njoh zyrtarisht, ishte vdekja e papės Kalisti III. Ndėrkohė, nė vitin 1459, vdiq edhe ipeshkvi i Sapės Gjergji, kėshtu qė papa Piu II, pas njė lutjeje me shkrim tė bėrė nga katedralja e Drishtit nė vitin 1463, emėron dy persona autoritarė pėr tė verifikuar dhe nėse ka nevojė pėr tė plotėsuar statutin ekzistues tė Katedrales sė Drishtit. Kėta ishin, kryeipeshkvi i Durrėsit Pal Engjėlli dhe kryedhjaku i Shkodrės, emri i tė cilit nuk na bėhet e njohur nė statute, por qė sipas Hierarchia Catholica tė Eubelit (vėll. II, f. 256) ai duhet tė ketė qenė dominikani Manuel (1451-1465). Pas njė pune tė kujdesshme tė kryeipeshkvit dhe kryedhjakut, mė 21 nėntor tė vitit 1464, nė abacinė benediktine tė shėn Theodorit nė Elohiero bėhet njohja zyrtare e statuteve dhe urdhėresave tė kapitullit tė kishave dhe katedrales sė Drishtit qė zyrtarisht do tė njiheshin me emrin Statuta et ordinationes capituli eēlesiae Cathedralis Drivastensis. Kjo njohje u bė nė prani tė zotit at Nikollė Lalemit, abatit tė manastirit nė fjalė dhe nė praninė e fisnikut Gjergj Topia dhe tė burrave tė nderuar, z. Pjetėr, rektorit tė Shėn Demetrij de Plumsis dhe tė z. Gjin, rektorittė Shėn Venere de Managastis dhe nė prani tė dėshmitarėve dhe tė ftuarve tė tjerė edhe tė rogatėve...
Dorėshkrimi i statutit tė Katedrales sė Drishtit pėr herė tė parė pėrmendet nė katalogun 438 tė antikuarit gjerman, Karl Ėilhelm Hiersemann nga Lajpcigu, nė qershorin e vitit 1915, fasc. 43, nėn numrin 250, i pėrshkruar nė mėnyrė shumė sipėrfaqėsore, por me titull tė plotė: Statuta et ordinationes capituli eēlesiae Cathedralis Drivastensis. Meqenėse dorėshkrimi nuk u shit, Hiersemann i pėrsėriti shėnimet e vitit 1915 nė katalogun 477 pėr vitin 1920, fasc. 7, nėn numrin 33, duke mos shtuar asgjė mė shumė. Nė botėn shkencore, i pari qė tėrhoqi vėmendjen pėr ekzistencėn, vlerėn dhe rėndėsinė e kėtij dorėshkrimi ėshtė albanologu kroat, Milan Shuflaj. Nė pamundėsi pėr ta blerė vetė kėtė dorėshkrim, Shuflaj i drejtohet banit kroat, Rauhit, qė ta blente atė pėr Bibliotekėn Universitare tėZagrebit. Kjo gjė nuk u realizua. Shuflaj provoi pėrsėri pėrmes Thalloczy-t qė Akademia Vieneze ose ajo e Budapestit ta blinin kėtė dorėshkrim, por pa sukses. Ndėrkohė qė Shuflaj po kėmbėngulte qė dorėshkrimi tė blihej me ēdo kusht, nė vitin 1920, ai njoftohet, se njė blerės anonim e kishte blerė dorėshkrimin pėr shumėn marramendėse prej 2.000 markash, aq sa ia kishte vėnė ēmimin antikuari gjerman. Njė gjė e tillė e shqetėsoi shumė, sepse kishte shpresuar qė njė ditė ta botonte vetė kėtė burim me vlera tė jashtėzakonshme pėr mesjetėn e qyteteve shqiptare.
Origjinali i dorėshkrimit sot ruhet nė Bibliotekėn Mbretėrore tė Kopenhagės nė Danimarkė (Det Kongelige Bibliotek, Håndskriftsafdelingen, Kųbenhavn. /The Royal Library, The Manuscript Department, Copenhagen/, fondi: Sektori i dorėshkrimeve, sign. Ny kgl. S. 1822), nė njė kuti kartoni ngjyrė jeshile dhe ėshtė i lidhur me kopertina kartoni tė forta, ngjyrė kafe tė errėt, ndėrsa kurrizi ėshtė prej pergameni tė bardhė. Gjashtė faqet e para dhe tė fundit janė boshe: janė faqe qė u takojnė kopertinave kur ėshtė bėrė lidhja e re nė fund tė shek. XIX. Dorėshkrimi ėshtė jes sė Engjėllorėve, e cila lexohet me vėshtirėsi sepse ėshtė shumė e zverdhur. Kopertina e fundit e pergamenit tė dorėshkrimit ėshtė mjaft e dėmtuar. Nė tė ka disa rreshta me shėnime nė fund tė faqes, por ato janė shumė tė dėmtuara nga koha dhe nuk lexohen. Dorėshkrimi ka gjithsej 922 rreshta. 32 faqe kanė nga 27 rreshta, dy faqe nga 26 rreshta [f. 14v dhe 17v] dhe njė faqe 6 reshta [f. 18r], me 53 kapituj dhe dimensione: 17.5 x 25.7 cm. Sipas informacioneve qė morėm nė Bibliotekėn e Danimarkės, qė nga viti 1920, kur ky dorėshkrim ka arritur nė kėtė bibliotekė e deri mė sot, me kėtė dorėshkrim nuk ka punuar asnjė studiues. Duke qenė se kėto statute bazohen nė njė shkallė tė lartė tek zakonet e vjetra ekzistuese antiquissima et observata consuetudine (kap. 44) duke i hedhur nė letėr ato qė tashmė ishin praktikė e pėrditshme nė shoqėrinė shqiptare, secundum morem et consuetudinem antiquorum (kap. 46), statutet fillojnė me njė normė zakonore qė duhet tė ketė qenė shumė e pėrhapur nė traditėn e lashtė shqiptare siē ėshtė ajo e respektit tė ndėrsjellė tė brezave dhe pikėrisht me Nė ēmėnyrė tė rinjtė duhetduhet tė respektojnė pleqtė dhe nė ēmėnyrė pleqtė duhet ti duan tė rinjtė... [kap. I] duke theksuar kėshtu qė nė fillim vlerat tradicionale dhe rėndėsinė qė ata u jepnin kėtyre vlerave vendore. Nė kapitujt nė vijim pėrcaktohet mėnyra e zgjedhjes sė rektorit dhe prokuratorit [kap. II], saktėsohen detyrat dhe pėrgjegjėsitė e rektorit [kap. IV], kanonikėve [kap. VII, VIII, IX, XLIV], rregulli pėr diskutim nė kapitull dhe respekti ndaj pleqve [kap.XVII], ruajtja dhe pėrdorimi i vulės; dokumenteve dhe privilegjeve [kap. XX], gjobat pėr vjedhje dhe mashtrim [kap. XXIII], pėrfaqėsimi i kanonikėve dhe tė deleguarit e tyre nė bisedime ose marrėveshje tė ndryshme [ kap. XXIV], dėnimet pėr rrahje [kap. XXIX], shqyrtimi i ankesave tė ndryshme nga qytetarėt, por edhe nga kanonikėt [kap. XXX-XXXIII], nė rast tė mungesės sė normės statutore, tė veprohet sipas drejtėsisė dhe ndershmėrisė, duke pasur gjithmonė parasysh frikėn e Zotit [kap. XXXV]. Aty flitet gjithashtu pėr dėnimet e konkubinatit [kap. XXXVI], ndėrsa kap. XLI, flet pėr ndihmėn dhe mbėshtetjen e studiuesve dhe atyre qė shkojnė me studime. Kap. LI, trajton Mosmarrėveshjet rreth respektimit tė statuteve, etj. Statutet e qyteteve-komuna dhe tė katedraleve shqiptare janė njė dėshmi qė vėrtetojnė edhe njė herė ekzistencėn e qyteteve-komuna shqiptare, tė botės qytetare nė kompleksin mesdhetar, zhvillimin e tyre dhe ngjashmėritė me qytetetkomunat e tjera tė Evropės si dhe zhvillimin e tė drejtės kanonike kishtare, e cila ishte mjaft specifike sepse ruante nė vetvete rregullat zyrtare tė kishės duke i pėrshtatur ato sipas tė drejtės dhe traditės vendėse. Me kėtė rast falėnderojmė kolegėt dhe bashkėpunėtorėt: Noel Malcolm, Gerhard Jaritz, Robert Elsie, don David Gjugja, Karen Maria Jensen, Tomasso Mrkonjic, Christine Maria Grafinger, Erik Petersen, Aleksandar Stipēeviq, Ėilly Kamsi, Aleksandėr Meksi, Pėllumb Xhufi, Skėnder Blakaj, etj. pėr ndihmesėn qė ka dhėnė secili nė fushėn e tij.
Krijoni Kontakt