Mr. ph. Ismail Shurdhaj
Gentianae radix; Gentiana lutea.L (Sanėza); Gentianaceae
Pamja e bimės
Drogėn e pėrbėn rrėnja e tharė dhe rizoma e mbledhur dhe e tharė nė vjeshtė.
Gentiana ėshtė bimė e gjelbėrt shumėvjeēare, me gjatėsi deri nė 140 cm, me fletė tė mėdha dhe lule tė verdha, tė tubuara nė njė tubė lulesh, nėn sqetull tė fletės, nė pjesėn e sipėrme tė kėrcellit. Rizoma ėshtė e shkurtėr, e degėzuar me disa rrėnjė tė gjata e tė trasha. Rrėnja e freskėt ėshtė e butė, preket lehtė dhe nga brenda ėshtė e bardhė.
Shtrirja gjeografike
Rritet nė livadhet malore, lėndina, kullosa dhe nė malet e rralla, me lartėsi mbidetare deri 2.500 m. Ėshtė e pranishme sidomos nė rajonin e Ballkanit, nė Evropėn e Mesme dhe Jugore dhe nė Azinė e Vogėl.
Nė Kosovė, Gentiana gjendet nė rethinėn e Prizrenit dhe atė tė Pejės, me pėrjashtim nė rajonet Pashtrik dhe nė Koretnik. Gentiana, sot nė tė gjitha vendet e botės ku rritet, ėshtė nėn mbrojtjen e shtetit pėr shkak tė pėrdorimit tė madh tė saj dhe rrezikimit tė ruajtjes sė saj, pėr arsye se ėshtė bimė e cila shumėzohet nė mėnyrė vegjetative, me ndihmėn e rizomeve dhe kokrrave , rasadeve nga farėrat.
Droga
Rizoma ėshtė cilindrike, nė pjesėn e sipėrme e trashė, ndėrsa nė pjesėn e poshtme e imtė me rrudha unazore. Rrėnja ėshtė dobėt e degėzuar me rudha, e gjatė 20-40 cm dhe me trashėsi 2-4 cm. Droga ėshtė e fortė nga jashtė, me ngjyrė tė verdhė deri nė tė kuqe tė mbyllėt. Nė ujė droga bymohet shumė . Nė prerjen e rizomės, nė mes shihet palca, ndėrsa nė rrėnjė unaza kambiale, e cila ndan lėvoren e ngushtė nga druri qė ėshtė tri herė mė i gjerė . Erėn e ka karakteristike, shijen sė pari tė ėmbėl e pastaj shumė tė idhėt.
Rrėnja e Gentianės pėr pėrdorim medicinal duhet tė jetė e stabilizuar dhe, e pafermentuar. Droga e tillė fitohet kur rrėnja pas nxjerrjes nga toka pastrohet sė gjati, prehet dhe coptohet nė copa mė tė vogla dhe thahet shpejt nė thartore tė ngrohur nė 50-60 shkallė Celzius. Nė kėtė mėnyrė fitohet rrėnja me ngjyrė tė verdhė tė ndritshme, pa erė dhe me shije shumė tė idhėt.
Pėr pėrdorim nė industri tė alkooleve tė idhėta (rakisė , aperitivit, likerėve…) kėrkohet rrėnjė e fermentuar . Kjo drogė, fitohet kur e gjithė bima, pas pastrimit, tubohet dhe ashtu lihet disa ditė tė fermentohet. Pastaj, thahet rrėnja e fermentuar e lincurės, e cila ėshtė me ngjyrė tė kuqe tė mbylltė - merko, me erė aromatike, tė kėndshme dhe mė pak e idhėt se ajo e fermentuar.
Pėrbėrja
Droga pėrmbanė afėr 20% genciopikrozide, pak alkaloid gencijanin, amarogentin, pastaj sheqerna tė dryshme: gencijanoz trisakaride, disakarid genciobioz, saharozė dhe sheqerna tjera: pektin, gentizin, vajra yndyrore, etj. Nuk ka amidon.
Shija e idhėt e drogės vie nga genciopikrozidi dhe amarogentina. Kėto bashkėdyzime numėrohen si derivate tė monoterpenit dhe iridod - grupit.
Meqė nė Gentianė ndodhen sheqernat e ndryshme tė lira (gencianoza, genciobioza, sakaroza nė sasi tė pėrgjithshme mbi 15%, tė cilat lehtė mund tė hidrolizohen deri te heksoza, tė nėnshtruara prishjes alkoolike, nė disa shtete rrėnja e freskėt e gentianės pėrdoret edhe si material pėr prodhimin e rakisė.
Gentizina ėshtė substancė kristalore e verdhė e cila lehtė mund tė ndahet nga droga me mikrosublimacion nė temperaturė 200-210 shkallė Celzius, nė formė tė kristaleve gjylpanore, tė cilat nė tretjen ujore tė NaOH, treten me ngjyrė tė verdhė. Ky reaksion shfrytėzohet pėr identifikimin e rrėnjėve tė llojeve tė Rumex-sit, si falsifikat i rrėnjės sė Gentianės.
Pėrdorimi
Rrėnja e Gentianės ėshtė njėra prej drogave tė idhėta mė tė rėndėsishme (amara pura).
Nė pėrdorimin medicinal pėrdoret pėr punimin e ekstrakteve (Extractum Gentianae siccum), tinkturave tė ndryshme (Tinctura Gentianae..), verės medicinale (Vinum Gentianae ferratum), ēajit tė ithėt (Species amarae), etj.
Burimi: AFK
Krijoni Kontakt