A jetojme ne ne ne epoken e Stresit ...

[AuGuSt_]

Niveli i tanishëm i zhvillimit njerëzor ose epoka teknologjike i ka bërë marrëdhëniet njerëzore më të ndërlikuara, më të përkohshme dhe për rrjedhojë, njeriu i sotëm duhet të përballojë shumë përvoja të reja në periudha kohore të shkurtëra. Në epokat e mëparshme, ishte e zakonshme që brezi i ri trashëgonte gati në mënyrë stereotipike përvojën prindërore dhe përm-bysjet kulturore të ndodhin në trajektoren kohore të shumë gjeneratave. Për njeriun e sotëm ku p.sh. dijet biologjike dyfishohen çdo 5 vjet, është e zakonshme që në jetën e tij të përjetojë 2 ose më shumë përmbysje kulturore. Përvoja e vjetër e bazuar mbi të shkuarën duhet zëvendësuar, për ndryshe në qoftë se ne jetojmë me të kaluarën, mendimet dhe veprimet tona divorcohen me realitetin dhe rrjedhimisht mbetemi anash në rrymën e zhvillimit. E në qoftë se, midis përvojës sonë dhe kërkesave të kohës, krijohet një hendek i madh, atëherë edhe vet mbijetueshmëria jonë vihet në pikëpyetje. Shpesh herë ambicjet janë gati të pakufishme, ndërsa mundësitë gjithmonë janë më të kufizuara. Këto kontradita bëhen më të mprehta po të mendojmë se njeriu i sotëm jeton jo vetëm për mbijetueshmëri fizike por edhe për cilësi të jetës. Shoqëria e sotme, të paktën deri tani bazohet në dogmën që "njeriu vetëm njëherë jeton" dhe rrjedhimisht ai duhet të jetojë maksimumin e mundësive të epokës së tij. Nën dritën e arsyetimeve të tilla njeriu i sotëm mund të përfytyrohet në një garë të vazhdueshme, të pandalshme me zhvillimin.

Elementet zhvillimorë të epokës sonë na shkaktojnë stres kryesisht nëpërmjet situatave të mëposhtme:

1. Ndryshime shumë të mëdha në kohë shumë të shkurtër.
Në mënyrë të veçantë, kur njeriu gjatë jetës së tij ekspozohet ndaj 2 ose më shumë përmbysjeve kulturore, ritmi i tillë i zhvillimit në mënyrë të paevitueshme prodhon stres.

2. Kur nuk ke përgatitjen e duhur për t'iu adaptuar kërkesave të reja.
Kur individit i mungojnë modelet për të imituar ose shprehitë (përgjigjet dhe veprimet e aplikuara me përpara dhe që i kanë siguruar atij zgjidhje të sukseshme) atëherë përballimi i streseve bëhet i vështirë dhe përmasat e stresit të prodhuar janë të mëdha.

3. Erozioni i vlerave tradicionale pa zëvendësimin e përshtatshëm të tyre.
Vlerat mund të jenë filozofi, ngjarje, person, objekt, përvojë apo teori që kur zgjidhet në mënyrë të lirë i kontribuon kuptimit të jetës së individit. Është në karakterin e epokës sonë që shumë vlera tradicionale të humbasin domethënien përballë problemeve të kohës. Moszëvendësimi i tyre çon në boshllëk të vlerave dhe rrjedhimisht përbën një burim stresi.

4. Ndjenja e depersonalizimit në erën teknologjike.


Zhvillimi i vrullshëm i krijon tek individi ndjenjën sikur ai është i nënvlerësuar dhe i parëndesishëm. Kjo mund të nxisë depersonalizimin, ndjenjën e vetmisë dhe ndërgjëgjësimin e të qenit jashtë kontaktit me mjedisin.Thomas Holmes dhe Richard Rahe, nga studimet e tyre, kanë hartuar të ashtuquajturën "shkallë të ripërshtatjes shoqërore", e cila vlerëson nga pikpamja sasiore në njësi ndikimin që kanë ngjarjet mbi jetën e njeriut.Nga studimet e këtyre autorëve del që stresi bëhet i rrezikshëm veçanërisht në qoftë se gjatë një viti individi grrumbullon mbi 150 njësi. Gjatë një periudhe 6 mujore, 37% e atyre që kanë grumbulluar 150-199 njësi, 51 % e atyre që kanë grumbulluar 200-299 njësi dhe 79% e personave që kanë pasur 300 e më shumë njësi janë sëmurur, të paktën një herë.Sigurisht që vlerësimi sasior i stresit i dhënë në tabelën e mëposhtme varet shumë edhe nga karakteristikat dhe konstitucioni shpirtëror kombëtar: Shoqëria shqiptare në përgjithësi dhe shqiptari në veçanti, duke kaluar në periudhë përmbysjesh të sistemit shoqëror, është duke iu nënshtruar kërkesave të reja, përmbysjeve kulturore, rivlerësimit të vlerave dhe traditës e rrjedhimisht një stresi të fuqishëm. Vështirësitë ekonomike dhe humbjet masive në njerëz e kanë bërë stresin të kudondodhur ndër ne. Pasojat e këtij stresi reflektohen në mënyra të ndryshme në jetën e njerëzve tanë. Kështu mjekët referojnë për shtim të numrit të të sëmureve të konsultuar, ndërsa kardiologët referojnë që infarkti i miokardit këto kohët e fundit po takohet në mosha të reja, çfarë tregon për rolin favorizues ose shpërthyes të stresit.

[ATMAN]

Çfarë është stresi?


Njerëz të moshave, profesioneve, të intelekteve të ndryshme dendur në jëtën e tyre e përdorin fjalën "stres" për të karakterizuar një gjendje të veçantë psikoemocionale të tendosur ose të mbingacmuar, kur ballafaqohen me mjedisin rrethues të tyre. Në të vërtetë, në shumicën dërmuese të rasteve, përdorimi i këtij termi është jo i gjetur mirë. Për hir të traditës dhe për të evituar "stresin" e termave ngatërrues do ta respektojmë dhe përdorim fjalen stres për të përshkruar edhe gjendjet e tendosjes ose të mbingacmimit. Termi "stres" është futur në mjekësi nga Hans Selye për të përshkruar përgjigjen e organizmit kur mbi të ushtrohet ndonjë veprim prej shkaktarëve të ndryshëm të mjedisit rrethues. Megjithatë kur përdorim termin "stres" njerëzit e zakonshëm nuk kanë parasysh as Selye-n as teorinë e tij mbi stresin. Njeriu është një sistem i hapur në ekuilibër dinamik me mjedisin rrethues. Përkundrejt shumicës së pikëpamjeve që e konsiderojnë stresin një fenomen të dëmshëm, njeriu nuk mund të ekzistojë në mungesë të stresit sepse nuk mund të ruajë ekuilibrin me mjedisim rrethues. Në qoftë se njeriut i kemi hequr stresin i kemi hequr atij bazën e jetës. Por kur stimujt stresorë bëhen të shumtë, intensive ose të zgjatur në kohë, atëherë përgjigja e organizmit bëhet gjithnjë e më e dobët dhe në organizëm mund të lindin sëmundje të ndryshme. Në kohën tonë shumë njerëz, duke përfshirë mjekët dhe psikologët, ankohen për stres në punën e tyre.Pothuajse çdo njeri që mendon se ka një rol në shoqëri, që synon për një pozitë të respektuar, në kolektivin ku jeton, ankohet me zë të lartë për stres në jetën e tij. Sa më i madh të jetë admirimi dhe prestigji, aq më i madh është edhe stresi. Ngjarja e përjetuar si stres nuk është e thënë të jetë vetëm vuajtje shkaktuese (distres), por ajo mund të jetë edhe burim kënaqësie (eustres). Prej lindjes deri në vdekje njeriu dhe stresi janë një binom i pandashëm.

Në jetën e përditshme, në punën e secilit, stresi më së shpeshti shfaqet në trajtat e mëposhtme: presioni, frustracioni dhe konflikti.

Presioni lind nga ndjenjat e brendshme ose faktorët e jashtërn kur ekziston një kërkesë për të shpejtuar ose intensifikuar përpjekjet.

Frustracioni ndodh kur aftësia për të arritur një qëllim të dëshiruar pengohet ose bllokohet dhe;konflikti ndodh jo vetëm nga pengesa të vetme por kur je i detyruar të zgjedhesh ndërmjet dy ose më shumë qëllimesh. Në jetën e përditshme këto forma janë te ndërthurura dhe kalojnë në njëra-tjetrën.


NE JETOJMË NË EPOKËN E STRESIT
Niveli i tanishëm i zhvillimit njerëzor ose epoka teknologjike i ka bërë marrëdhëniet njerëzore më të ndërlikuara, më të përkohshme dhe për rrjedhojë, njeriu i sotëm duhet të përballojë shumë përvoja të reja në periudha kohore të shkurtëra. Në epokat e mëparshme, ishte e zakonshme që brezi i ri trashëgonte gati në mënyrë stereotipike përvojën prindërore dhe përm-bysjet kulturore të ndodhin në trajektoren kohore të shumë gjeneratave. Për njeriun e sotëm ku p.sh. dijet biologjike dyfishohen çdo 5 vjet, është e zakonshme që në jetën e tij të përjetojë 2 ose më shumë përmbysje kulturore. Përvoja e vjetër e bazuar mbi të shkuarën duhet zëvendësuar, për ndryshe në qoftë se ne jetojmë me të kaluarën, mendimet dhe veprimet tona divorcohen me realitetin dhe rrjedhimisht mbetemi anash në rrymën e zhvillimit. E në qoftë se, midis përvojës sonë dhe kërkesave të kohës, krijohet një hendek i madh, atëherë edhe vet mbijetueshmëria jonë vihet në pikëpyetje. Shpesh herë ambicjet janë gati të pakufishme, ndërsa mundësitë gjithmonë janë më të kufizuara. Këto kontradita bëhen më të mprehta po të mendojmë se njeriu i sotëm jeton jo vetëm për mbijetueshmëri fizike por edhe për cilësi të jetës. Shoqëria e sotme, të paktën deri tani bazohet në dogmën që "njeriu vetëm njëherë jeton" dhe rrjedhimisht ai duhet të jetojë maksimumin e mundësive të epokës së tij. Nën dritën e arsyetimeve të tilla njeriu i sotëm mund të përfytyrohet në një garë të vazhdueshme, të pandalshme me zhvillimin.

Elementet zhvillimorë të epokës sonë na shkaktojnë stres kryesisht nëpërmjet situatave të mëposhtme:

1. Ndryshime shumë të mëdha në kohë shumë të shkurtër.
Në mënyrë të veçantë, kur njeriu gjatë jetës së tij ekspozohet ndaj 2 ose më shumë përmbysjeve kulturore, ritmi i tillë i zhvillimit në mënyrë të paevitueshme prodhon stres.

2. Kur nuk ke përgatitjen e duhur për t'iu adaptuar kërkesave të reja.
Kur individit i mungojnë modelet për të imituar ose shprehitë (përgjigjet dhe veprimet e aplikuara me përpara dhe që i kanë siguruar atij zgjidhje të sukseshme) atëherë përballimi i streseve bëhet i vështirë dhe përmasat e stresit të prodhuar janë të mëdha.

3. Erozioni i vlerave tradicionale pa zëvendësimin e përshtatshëm të tyre.
Vlerat mund të jenë filozofi, ngjarje, person, objekt, përvojë apo teori që kur zgjidhet në mënyrë të lirë i kontribuon kuptimit të jetës së individit. Është në karakterin e epokës sonë që shumë vlera tradicionale të humbasin domethënien përballë problemeve të kohës. Moszëvendësimi i tyre çon në boshllëk të vlerave dhe rrjedhimisht përbën një burim stresi.

4. Ndjenja e depersonalizimit në erën teknologjike.


Zhvillimi i vrullshëm i krijon tek individi ndjenjën sikur ai është i nënvlerësuar dhe i parëndesishëm. Kjo mund të nxisë depersonalizimin, ndjenjën e vetmisë dhe ndërgjëgjësimin e të qenit jashtë kontaktit me mjedisin.Thomas Holmes dhe Richard Rahe, nga studimet e tyre, kanë hartuar të ashtuquajturën "shkallë të ripërshtatjes shoqërore", e cila vlerëson nga pikpamja sasiore në njësi ndikimin që kanë ngjarjet mbi jetën e njeriut. Një përmbledhje e shkurtër paraqitet në tabelen 1.1 të mëposhtme.Nga studimet e këtyre autorëve del që stresi bëhet i rrezikshëm veçanërisht në qoftë se gjatë një viti individi grrumbullon mbi 150 njësi. Gjatë një periudhe 6 mujore, 37% e atyre që kanë grumbulluar 150-199 njësi, 51 % e atyre që kanë grumbulluar 200-299 njësi dhe 79% e personave që kanë pasur 300 e më shumë njësi janë sëmurur, të paktën një herë.Sigurisht që vlerësimi sasior i stresit i dhënë në tabelën e mëposhtme varet shumë edhe nga karakteristikat dhe konstitucioni shpirtëror kombëtar: Shoqëria shqiptare në përgjithësi dhe shqiptari në veçanti, duke kaluar në periudhë përmbysjesh të sistemit shoqëror, është duke iu nënshtruar kërkesave të reja, përmbysjeve kulturore, rivlerësimit të vlerave dhe traditës e rrjedhimisht një stresi të fuqishëm. Vështirësitë ekonomike dhe humbjet masive në njerëz e kanë bërë stresin të kudondodhur ndër ne. Pasojat e këtij stresi reflektohen në mënyra të ndryshme në jetën e njerëzve tanë. Kështu mjekët referojnë për shtim të numrit të të sëmureve të konsultuar, ndërsa kardiologët referojnë që infarkti i miokardit këto kohët e fundit po takohet në mosha të reja, çfarë tregon për rolin favorizues ose shpërthyes të stresit.


STRESI DHE SËMUNDJET
Graviteti i stresit dhe rrjedhimisht shkalla e veprimit të tij mbi organizmin varet nga rëndësia, zgjatja, shpeshtësia, shumëllojshmëria, shkalla e ndërlikimit të kërkesave që i parashtrohen njeriut. Sa më i zgjatur në kohë të jetë stresi aq më i rëndë ka ti ngjarë të bëhet. Kjo nuk do ti thotë që stresori fuqizohet, po aftësia jonë përballuese ulet, raskapitet. Veprimi i stresorëve bëhet më i rëndë kur këta veprojnë në të njëjtën kohë dhe ku janë radhitur e ngjeshur njëri pas tjetrit. Stresorët e shumtë ose të fuqishëm çojnë në ezaurim të organizmit, duke krijuar një situatë që redukton në mënyrë dramatike aftësinë e organizmi për t'ju përshtatur kërkesave të mjedisit ku jeton. Aftësia intelektuale bie,pragu ndaj ngacmuesve rritet dhe reagimi bëhet i papërshtatshëm. Kështu stresi lind një stres të ri. Situata të tilla prodhojnë ose shpërthejnë sëmundje të ndryshme, disa edhe të rënda.Jo të gjithë njerëzit reagojn në të njëjtën masë ndaj stresit. Në mënyrë të veçantë tipi A i personalitetit është më i priruri për të reaguar me stres të fuqishëm ndaj ngacmuesve të mjedisit. Në mënyrë të përmbledhur këta tipa të përkufizohen si agresivë, ambiclozë, konkurrues, të orientuar nga puna, kronikisht të padurueshëm dhe gjithmonë të preokupuar për realizimin e qëllimeve brenda afateve. Tipi A është gjithmonë vigjilent dhe në gjendje alarmi. Pikërisht këta përbëjnë grupimin psikologjik më të prirur për stres tëfuqishëm dhe për t'u sëmurur nga stresi.

Në gjykimin thjesht biologjik, lidhja ndërmjet situatës së stresit dhë sëmundjeve nuk është e vështirë për t'u vendosur. Me ndryshimet biokimike që lindin në gjak si dhe me ndryshimet e tjera në gjëndrat endokrine dhe dëmtimin e mbrojtjes imunitare, faktorët stresor mund të shkaktojnë një numër të madh sëmundjesh në organizëm. Lidhja ndërmjet stresit dhe sëmundjeve të zemrës, hipertensionit arterial është e mirënjohur. Shumë herë të sëmurët me infarkt të miokardit tregojnë se sëmundja ndodhi pas një zënie në punë, pas një vdekjeje apo halli familiar, pas një debati të sforcuar apo një humbjeje financiare. Në qoftë se arteriet e zemrës janë paraprakisht të ngushtuara nga arterioslieroza, gjatë stresit mbyllja mund të' jetë e plotë dhe mund të lind edhe infarkti. Ndikimi i stresit është studiuar në popullata masive gjatë luftrave. Kështu, 30% të banorëve të Leningradit pësuan hypertension arterial gja të rrethimit të tij, gjatë luftës se II Botërore. Ushtarët e rinj pas 1-2 muajsh të Luftës kanë një rritje të presionit arterial diastolic (vlera e vogël) mbi lOOmm Hg në 27% të tyre. Ushtarët amerikanë në Luftën e Koresë kishin në masë të madhe ateroskleroze të enëve të gjakut të zemrës, si pasojë e stresit të luftës. Nuk janë të rralla vdekjet e papritura gjatë emocioneve të forta. Anasjelltas rritja e presionit arterial e shkaktuar prej tyre mund të çojë në goditje të trurit. Stresi i zgjatur çon edhe në uljen e forcave imunitare. Kështu janë të njohura dëmtime e mukozës së gojës ose infeksionet e tjera në studentët gjatë periudhës së provimeve. Thinja e flokëve është gjithashtu një e dhënë ankdotale por që tregon ndikimin e fuqishëm, gati të pabesueshëm të stresit në organizëm. Rubrikat e sëmundjeve të shkaktuara nga stresi nuk mbyllen me kaq.Ulçerat e stomakut, sëmundjet nervore dhe deri tek kanceret kanë në historinë e tyre veprimin e faktorëve stresorë.

ADRENALINA DHE NORADRENALINA JANË MEDIATORET E STRESIT
Çfarë ndodh në organizëm gjatë stresit? Kur marrim një lajm të keq ose kur papritur një ngjarje na gëzon shumë, kur në rrugë duhet të shmangim me shpejtësi përplasjen me një makinë, ose kur në një mbledhje pas një kritike të pamerituar, reagojmë të nxehur, skuqemi ose zbehemi, djersitemi ose na thahet goja, shtrëngojmë grushtet ose kërcasim dhëmbët, ngrihemi nga vendi e flasim në këmbë, ndjejmë zemrën të rrahë, kokën të pulsojë ose veshët të buçasin. Nganjëhrë ëshë sytë nuk na shohin mirë dhë në gjoks mund të kemi ndjenja si kalimi i korentit. Në këto situatë një i moshuar mund të ndjejë një shtrëngim në gjoks dhe jo rrallë e shohim të vendosë trinitrinën (bar i zgjerimit të enëve të gjakut të zemrës në gjuhë). Pas kalimit të këtij faktori stresor, krahas të ndjerit fitimtar ose të humburit, të rrezikuar ose të lindur për së dyti, ne ndjehemi të lodhur, duam të ulemi ose të vendosim duart në mes. Fati, shkalla e ulët e agresivitetit të stresorit ose përvoja na ndihmuan të mbijetojmë në stres. Por cili është mekanizmi magjik i çlirimit të kësaj energjie të brenshme që na shkaktoi këtë ndjënjësi?

Stresori vepron mbi shqisat tona dhe prodhon në to sinjale, të cilat shkojnë në trupin tonë dhe prej aty vetëtimthi nxitet një pjesë e sistemit tonë nervor e quajtur sistem simpatik. Rezuitati i kësaj nxitjeje është çlirimi në gjak i 2 lëndëve kimike të quajtura adrenalinë dhe noradrenalinë. Magjia e dikurshme emocionale është e thjeshtë për fiziologët dhe psikologët e sotëm. Adrenalina dhe noradrenalina prodhojnë shumicën e efektove trupore gjatë emocioneve dhe stresorëve që veprojnë për një kohë të shkurtër. Në këto raste truri dhe muskuli duan energji për të përballuar punë nën tension. Prandaj furnizimi me gjak dhe lëndë energjitike është shtuar. Për këtë zemra duhet të rrahë më shpejt dhe enët e gjakut duhet tkurrur. Të gjitha këto përgatitje bën organizmi për të përballuar stresorin nëpërmjet adrenaline dhe noradrenalinës. Ato përgatisin organizmin për rezistencë ndaj stresit ose për t'iu larguar atij.

SI TË PËRBALLOJMË STRESIN
Kur një stimul shkakton stres, njeriu përpiqet të eliminojë ose stimulun ose gjendjen e shkatuar prej tij. Ndonëse mund të menjanojmë një pjesë të stimujve stresorë, largimi i plotë i tyre është i pamundur. E ndërsa menjanimi i stimujve stresorë është i pamundur, modulimi i përgjigjes së tyre duket se mbetet fusha kryesore e përpjekjeve për të eleminuar stresin. Përvoja dhe shprehitë janë një mekanizëm që na ndihmojnë për t'u orientuar në situatat e reja duke pakësuar stresin. Futja në veprim e mekanizmave mbrojtës, siç janë sublimimi, racionalizimi, intelektualizimi etj, ndihmon për të reduktuar përmasat e stresit. Meqenëse stresi shpesh lind si rrjedhojë e të menduarit irracional dhe alogjik, riorganizimi i përcepsioneve dhe i të të menduarit mund të ndihmojë në përballlimin e stresit. Së fundi, konsultimi me psikologët ose mjekët, përdorimi i mundshëm i barnave ankthheqës mund të jenë një mënyrë e përkoheshme për të përballuar stresorët dhe efektet e tyre mbi organizmin.

[ATMAN]

Vetëm kohët e fundit ka pasur përfillje dhe dijeni të mjaftueshme për të matur stresin.
Stresi apo ndryshe ndemja, nuk është diçka e re, por është gjendur gjithmonë si tek njerëzit ashtu edhe tek kafshët. Stresi ka qenë gjithnjë jetësor kur për shembull është dashur për t'iu shmangur rreziqeve që kanoseshin. Kur truri bën të ditur rrezikun, zemra nis të rrahë më shpejtë, muskujt tkurren dhe në gjak lëshohet adrenalinë për të çliruar shtytje në mënyrë që trupi të kundërvepronte më me të shpejtë dhe të duronte më tepër. Nëse stresi nuk do të gjindej, njeriu nuk do të kishte arritur të mbijetonte.

Pra stresi mund të përshkruhet si kundërveprim i i trurit dhe i pjesës tjetër të trupit ndaj atyre kërkesave, sfidave dhe ngarkesave të cilave i nënshtrohemi në rrethana të ndryshme të jetës. Stresi ka për qëllim të kujdeset që aftësia fizike t'i përgjigjet atyre kërkesave që truri pret të gjejë.
Por sot kundërveprimet nuk janë aq të vyeshme si dikur, për më tepër janë të vështira t'i shfryesh jashtë.
Thyerja psiqike dhe fizike
Thyerja psiqike dhe fizike në kuptimin e dukurisë që shoqëron shoqërinë moderne njihet në gjuhë si suedishtja me termin e vet përkatës (suedisht - utbrändhet) dhe është një gjendje molisjeje.
Një përcaktim që përdoret për gjendjen më sipër është edhe sindromë kapitjeje që do të thotë se bëhet fjalë për shumë simptoma dhe shqetësime që kanë të bëjnë me njëra-tjetrën.
E thënë me pak fjalë, thyerja psiqike dhe fizike është faza më e lartë e stresit. Njeriu nuk u ka kushtuar vëmendje paralajmërimeve mbi atë që trupi dhe shpirti nuk po ndjehen mirë. Atij do t'i duhet një kohë e gjatë për t'u riaftësuar por jo të kuptohet sikur ai ka marrë fund njëherë e përgjithmonë.
Stresorët fizikë dhe psiqikë
Fjala stresor është përdorur për ato gjëra që shkrehin stresin në tru dhe trup. Këto mund të jenë fizike ose psikologjike.
Tek stresorët fiziologjikë hyjnë tuhatja, alkoholi dhe ndotësit e mjedisit por edhe dëmtimet fizike ndezin kundërveprimet stresore.
Tek stresorët psikologjikë hyjnë për shembull andrallat në marrëdhëniet ndërnjerëzore, tallja nga shokët, pakënaqësia me punën, humbja e ndonjë të afërmi dhe mungesa e të çmuarit nga të tjerët.
Stresi pozitiv dhe ai negativ
Trupi dhe shpirti mund të kundërveprojnë me stres pozitiv kur njeriu është i ngarkuar me gjëra që i sjellin kënaqësi të cilat njeriu i ka zgjedhur vetë dhe që e cytin përpara. Por edhe nëse njeriut i pëlqen puna që bën, trupi nuk mund t'i përballojë ngarkesat e tepërta. Prandaj stresi pozitiv mund të kthehet në negativ nëse njeriu nuk i dëgjon paralajmërimet e trupit. Të gjitha llojet e stresit kthehen në të dëmshme nëse trupi është i stresuar për një kohë të gjatë pa pasur mundësi për ta marrë veten sërish. Shumë prej atyre që e kanë pësuar kanë qenë të frymëzuar nga një punë nxitëse sa që nuk kanë pasur ndonjë balancë në jetë, dhe nuk u kanë kushtuar vëmendje atyre paralajmërimeve të trupit dhe shpirtit.
Ndërsa stresi negativ shfaqet kur njeriu ndjen pakënaqësi dhe nuk mundet ta ndryshojë këtë gjendje. Kjo mund të vlejë si për jetën private ashtu edhe për atë në punë.

[ATMAN]

Stresi: Ja çfarë ngjet me trupin tonë

Kur mbi njeriun ushtrohen lloje të ndryshme kërkesash, sfidash dhe ngarkesash, është truri ai që interpreton të dhënat. Interpretimi është vetiak dhe njerëz të ndryshëm nuk kundërveprojnë me të njëjtën forcë ndonëse mbi ta mund të ushtrohen të njëjtat ngarkesa. Nëse përjetimi nuk sjell kënaqësi, truri dërgon shtysa stresi përmes sistemit të stresit në trup i cili përbëhet nga nerva dhe hormone. Shtysat ndezin një mori kundërveprimesh të ndryshme në trup në mënyrë që të ndihmojnë këtë të fundit që të ballafaqojë atë që është stresuese. Tajiten hormone Organet kryesore që bëjnë që trupi të kundërveprojë ndaj stresit janë sistemi nervor i dhembshmërisë dhe gjëndrat adrenale mbi veshka. Sistemi nervor i dhembshmërisë hyn tek ato sisteme të trupit të ashtuquajtura vetëvendosëse, të cilat njeriu nuk mund t'i kontrollojë përmes dashjes së tij. Kur njeriu stresohet, sistemi nervor i dhembshmërisë dërgon shtysa nervore nga truri, përgjatë shtyllës kurrizore deri tek organet e trupit, i cili kundërvepron me p.sh. ndjenjën e dhimbjes.
Gjëndrat adrenale mbi veshka prodhojnë hormonet e stresit adrenalinë, noradrenalinë dhe kortizol. Preken shumë pjesë të trupitPërmes nervave të sistemit nervor të dhembshmërisë dhe hormoneve të stresit nga gjëndrat adrenale mbi veshka ndikohen një mori organesh të ndryshme dhe funksionesh të trupit: Zemra dhe enët e gjakutZemra rreh më shpejt dhe më fuqishëm në mënyrë që të pompohet më tepër gjak përqark për tek ato organe që kanë nevojë për më tepër gjak gjatë stresit. Ndërkohë tkurren enët e gjakut dhe rritet aftësia e gjakut për t'u mpiksur. Kjo është njëfarë gatishmërie për rastin kur trupi do të pësonte lëndime të cilat do të shoqëroheshin me derdhje gjaku. MushkëritëFrymëmarrja bëhet më e shpeshtë dhe e thellë për të shtuar përqindjen e oksigjenit përmes gjakut në muskuj dhe organe të tjera. MuskujtMuskujt tkurren kur trupi bëhet gati për të luftuar apo për t'ia mbathur këmbëve. Stomaku dhe zorrëtGjaku rishpërndahet nga stomaku, zorrët dhe disa rropulli për tek muskujt, zemra dhe mushkëritë. Stresi çliron gjithashtu acide yndyrore dhe sheqer që u japin energji muskujve dhe organeve. Gjithashtu shtohet përqindja e kolesterolit të dëmshëm. Sistemi imunitar i mbrojtjesNë rastin e stresit kohëshkurtër përforcohet sistemi imunitar i mbrojtjes ndaj sulmeve. Por kur stresi vazhdon për një kohë të gjatë pa pasur mundësi trupi për të marrë vehten atëherë sistemi imunitar dobësohet. HormonetStresi kohëgjatë bën që të tajiten përqindje të mëdha hormonesh stresi ndërkohë që sasia e hormoneve seksuale dhe atyre të rritjes në gjak, ulet. Të luftosh apo të ia mbathëshHulumtuesit e stresit kanë dëshmuar se trupi kundërvepron ndaj stresit në dy mënyra, duke dashur të luftojë apo të ia mbathë. Kundërveprimi për luftim bën që veprimtaria nervore në sistemin nervor të dhembshmërisë dhe tajitja e hormoneve të stresit adrenalinë dhe noradrenalinë të shtohet në trup. Gjaku ntrashet, pulsi dhe shtypja në gjak rriten. Nëse faza e stresit zhduket menjëherë, trupi mund të kthehet përsëri në gjendje normale pa pasur pasoja për shëndetin. Nëse njeriu nuk ia arrin ta heqë qafe stresin atëherë lufta duhet të vazhdojë. Kjo do të thotë se sistemi nervor i dhembshmërisë stërmundohet dhe se shkallë të larta të hormoneve të stresit adrenalinë dhe noradrenalinë mbesin në trup. Hormonet shkaktojnë një puls dhe shtypje gjaku të lartë. Gjë që në largpamësi mund të ndikojë shëndetin për të keq. Marrja e arratisë kur mungon kontrolliNëse stresi ndjehet mbizotërues dhe i pamundur për ta kontrolluar atëherë krijohet një kundërveprim për të marrë arratinë. Njeriu ndjehet i varur nga të tjerët, i nënshtruar, i pashpresë, i shqetësuar dhe i molisur. Në këtë lloj kundërveprimi stresor rritet aktiviteti i trurit gjë që bën që të dërgohen hormone për tek gjëndrat adrenale mbi veshka. Gjëndrat adrenale mbi veshka rrisin prodhimin e kortizolit në trup, ndërkohë që prodhimi i hormonit gjinor testosteron, insulinës dhe hormonit të rritjes pakësohet. Në afat të shkurtër trupi merr më tepër energji në formën e sheqerit në gjak (glukozës) dhe acideve të lirë yndyrorë. Por mund të bëjë me kalimin e kohës që njeriu të ndjehet i pafuqishëm dhe t'i mungojnë energjitë, ta ketë të vështirë për të kujtuar gjëra dhe të përqendrohet. Trupi jep gaz dhe frenonGjatë stresit kohëshkurtër, tajitja e adrenalinës dhe noradrenalinës në trup bën që ky t'i "japë gazit". Trupi nxehet dhe aftësia për ta zotëruar stresin përmirësohet. Ndërkohë tajiten gjithashtu hormone të cilat riparojnë dhe qetësojnë trupin, për shembull oksitocinë e cila ka një ndikim qetësues. Trupi "frenon". Kur stresi i ngutshëm merr fund atëherë trupi "heq këmbën nga gazi" dhe "frena" bën që trupi të marrë vehten. Por në rastin e stresit kohëgjatë trupi "i jep gazit" në të njëjtën kohë që efekti frenues zhduket. Përqindja e hormoneve të marrjes së vetes ulet. Mu këtu shfaqet rreziku për efekte negative të stresit mbi shëndetin. Sëmundje dhe shqetësime që shkaktohen nga stresiStresi që kthehet shpesh, që është kohëgjatë apo i thellë është i dëmshëm dhe mund të sjellë sëmundje. Kjo ka të bëjë me hormonet e stresit në trup dhe me atë që sistemi nervor i dhembshmërisë mbingarkohet. Një shembull mbi gjendje që kanë të bëjnë me stresin janë çrregullimet hormonale të cilat mund të çojnë në mbipeshë dhe në rritje të shtypjes së gjakut, ose në probleme me zemrën dhe stomakun.