Arsimi jashte tregut, tregu pa te arsimuarit

[liberal]

Arsimi jashtë tregut,
tregu pa të arsimuarit

Adri Nurellari
(marre nga gazeta Metropol)

Eshtë një luks madh ajo që ndodh në Shqipëri në paralelen treg – arsim. Nga njëra anë tregu i punës, në ndryshim dhe ristrukturim të shpejtë ka nevojë për njerëz të kualifikuar, nga ana tjetër arsimi shqiptar ka nevojë për rifunksionalizuar sipas kërkesave të “tregut të ri” për siguruar interes publik dhe financim prej tregut. Asnjëra prej të dyjave nuk ndodh aktualisht.

Arsimimi luan një rol të padiskutueshëm në zhvillimin ekonomik të vendit. Tashmë është më se e qartë që burimet natyrore kanë kaluar ne dorë të dytë dhe burimet njerëzore, jo ne askpektin sasior por cilësor, kanë zënë rolin vendimtar në çdo ekonomi.Rusia mund të konsiderohet si shteti më i pasur me burime natyrore ndërkohë që një vend shumë herë më I vogël qoftë për nga popullsia ashtu edhe për nga sipërfaqja, si Belgjika, eksporton më shumë se Rusia si dhe ka të ardhurat për frymë disa herë më të larta. Ekonomia e dytë e botës është Japonia, tmerrësisht e varfër në minerale dhe toka bujqësore dhe me karakteristika gjeografike shumë të pafavorshme.E njëjta gjë vlen po të shihet që Izraeli i ndodhur ne mes të shkretëtirës I rrethuar nga vende armiq ka mirëqënie ekonomike më të lartë se vende të tjera të rajonit që kanë marrë si dhurata nga Perëndia rezervva të pamata nafte.

Në Evropën Perëndimore vihet re një plakje e popullsisë dhe një rënie e rritjes natyrale. Baby-boom i disa dekadave më parë është zëvendësuar nga një situatë ku gati për dy persona jo-aktivë në Evropën Perëndimore, ka vetëm një person në punë. Ndërkohë e njëjta situatë vlen, bile është më e theksuar, në vendet e Evropës Qëndrore dhe Lindore qe sapo janë futur në Bashkimin Evropian. E kundërta e kësaj prirje gjendet tek kombi shqiptari i cili është më i riu në Evropë. Për rininë e popullsisë vendin e parë është Kosova, të dytin Shqipëria dhe më pas ndiqemi nga irlandezët. Prandaj duhet që ta konsiderojmë popullsinë e re shqiptare si një avantazh të rëndësishëm të krahasuar i cili mund të shfrytëzohet me sukses për të mirën e zhvillimit të vendit. Rëndësia e këtij avantazhi të Shqipërisë është akoma më e madhe kur marrim në konsideratë faktin që rrethohemi nga dy shtete, Italia dhe Greqia , që respektivisht janë kombet më të plakura të Evropës. Një situatë tillë është shfrytëzuar në mënyrë jashtëzakonisht efikase nga Irlanda e cila duke aplikuar politika të duhura fiskale dhe arsimore gjatë viteve nëntëdhjetë ka kaluar një mrekulli të mirëfilltë ekonomike duke u bërë një ndër destinacionet e preferuara botërore për investime të drejtpërdrejta të huaja. Eshtë e qartë që në rastin e Shqipërisë këto investime nëse do të vijnë nuk kanë për të ardhur për krahë pune masive të pakualifikuar. Kuptohet pra dobia që do të kishte për Shqipërinë arsimimi.

Por ajo që vlen të diskutohet është se në ç’mënyrë do të josheshin investitorët e huaj nga krahu i lirë i punës në Shqipëri. Ka të ngjarë që investimet në bazë të konceptit “Porter’s cluster” do të ishin më tërheqëset për të huajt. Koncepti “Porter’s cluster” ose “competitive cluster” është nxjerrë nga Michael E. Porter, profesor i shkollës së biznesit të Harvardit, dhe shërben për të përshkruar një vendodhje gjeografike që ka një avantazh të qëndrueshëm konkurues me vende të tjera, ku burime apo kompetenca të caktuara janë akumuluar në mënyrë të konsiderueshme duke i dhënë këtij vendi një pozicion çelës për një degë apo aktivitet të caktuar të ekonomisë. Në rastin e burimeve njerëzore që mund të shfrytëzohet nga Shqipëria, bëhet fjalë për transferimin e atyre pjesëve të industrive të ndryshme që kanë të bëjnë me procese të linjës së prodhimit që kërkojnë numër të madh punonjësish dhe kualifikim jo shumë të lartë.

Kostoja e krahut të punës në vende si Gjermani e Franca është jashtëzakonisht e lartë si pasoje e rrogave të larta , taksave të larta dhe nivelit të lartë të sigurimeve shoqërore që duhet të paguajnë punëdhënësit. Këtu duhet shtuar një tjetër problem dërmues për bizneset e perëndimit që është mungesa e fleksibilitetit që vjen për faj të legjislacionit dhe levizjes sindikaliste që e bëjnë të pamundur përshtatjen me tregun.

Rroga dysheme që paralizon kerkes-ofertën në tregun e punës si dhe vështirësitë për të pushuar puntorë në rastet e rënies së shitjeve apo situata të tjera qe diktojnë nevojën per uljen e prodhimit dhe shkurtimin e punonjësve, mund ta cojnë një kompani drejt falimentimit. Po të njëjtin rezultat kanë edhe lëvizjet e konsoliduara sindikaliste të perëndimit të cilat imponojnë kërkesa që shpesh nuk mund te përballohen nga punëdhënësit. Për rrjedhojë kompanitë industriale të Evropës perëndimore ose investojnë në kërkimin dhe aplikimin e teknikave dhe teknologjive të reja që risin shkallën e automatizimit dhe pakësojnë nevojën për punonëtor, ose trasferojnë ato linja prodhimi që nevojisin shumë punëtorë në ato vende ku ka krah pune të lirë e të kualifikuar me bollëk dhe ku punëtorët nuk kanë shumë pretendime. Këtë situatë e ka shfrytëzuar shumë mirë Rumania e cila është bërë një ndër vendet cluster për krah të lirë e të kualifikuar pune.

Superioritetin e cilësisë ndaj sasisë në çështjet e arsimimit me sa duket nuk e ka kuptuar ende ministria e arsimit dhe shkencës, siç edhe dëshmohet nga vendimi i kohëve të fundit të qeverisë për rritjen e numrit të pranimit të studentëve të rinj në universitetet shqiptare. Arsimi ynë i lartë lë shumë për të dëshiruar për faj të disa arsyeve kryesore. Së pari është mungesa e burimeve materiale (për te mos folur pastaj për cilësinë e burimeve egzistuese) siç janë ambientet e mësimit, bibliotekat, mjetet e laboratoret si dhe konviktet për studentët. Së dyti është mungesa e pedagogëve dhe cilësia e ulët e shumë prej tyre, gjë që sa vjen e shtohet si pasojë e emigrimit të truri. Së treti metodika e mësimdhënies mbetet e vjetëruar dhe ruan tiparet e së kaluarës pasi synon vetëm zotërimin e njohurive dhe riprodhimin e thatë të tyre duke penguar krijimtarinë dhe përparimin.

Arsimimi bashkëkohor i mëshon analizës dhe mendimit kritik në përpunimin e diturive si dhe nevojën e arritjes së pavarsisë intelektuale që është një ndër premisat që nxisin progresin. Për rrjedhojë studentët tanë dalin nga një pjesë e mirë e universiteteve shqiptare të keq-arsimuar dhe rritja e numrit të studenteve pa u marrë paraprakisht me cilësinë e shkollave vetëm rrit përmasat e dëmit që I shkaktojmë burimeve njerëzore shqiptare.

Përpos cilësisë së dobët të shkollës së lartë që ka të bëjë me një menaxhim të dobët të resurseve egzistuese vihet re nje mospërputhje e politikave zyrtare arsimore me kërkesën e tregut të punës. Tek universitetet kjo gjë vihet re në shpërndarjen e kuotave të pranimit mes fakulteteve të ndryshme. Vazhdohet të mbahen hapur dhe me shumë studentë degë të ndryshme që nuk kanë fare prespektivë në Shqipëri ose ku ka një mbi popullim studentësh. Të tilla janë inxhinieritë industriale ndërkohë që industria shqiptare është zhdukur si dhe disa degë të shkencave shoqërore ku është dyndyr shumica e maturantëve. Ndërkohë degë të tjera, për të cilat ka nevojë vendi, si agronomia dhe inxhinieria e ndërtimit, vazhdojnë të kenë një numër relativisht të kufizuar.

Ne duhet që për hir të realitetit dhe nevojës së mbajtjes të një standarti minimal cilësie, të pranojmë që mundësia e qeverisë për të ofruar arsimim të lartë është shumë e kufizuar. Përmbushjen e kërkesës së madhe duhet tja lëmë në dorë arsimimit jashtë Shqipërise si dhe universiteteve private. Prania e këtyre të fundit duhet inkurajuar pasi ka për të lehtësuar ndjeshëm sektorin publik si dhe ka për të rritur cilësinë e arsimimit në përgjithësi nëpërmjet konkurencës, tërheqjes së kapitalit privat si dhe aplikimit të metodave menaxhuese efikase.

Megjithatë papërshtatshmëria e politikave arsimore me tregun aktual të punës dhe mosmarrja parasysh e prirjeve dhe potencialeve të këtij tregu duket edhe tek vëmendja pakët që i kushtohet arsimit për të rritur. Ajo që vihet re është fakti që pjesa më e madhe e njerëzve që braktisin shkollën janë banorët e zonës rurale si dhe ata që shkojnë emigrant. Për momentin bujqësia e prapambetur shqiptare në të shumtën e rasteve është një aktivitet i mbyllur i çorganizuar. Bujqësia jonë angazhon gjithë familjen dhe fëmijët sapo rriten paksa shtyhen nga prindërit që të ndihmojnë në blegtori ose punë e tjera bujqësore duke braktisur shkollat. Mirëpo është e sigurtë që kjo bujqësi primitive ka për tu zhdukur si pasojë e konkurencës në një kohë të afërt. Përjashto disi blegtorinë dhe hortikulturën, degët e tjera e tjera të bujqësië zorr se kanë një të ardhme në kushtet e Shqipërisë Gjithashtu rritja e përdorimit të teknikave moderne dhe mekanikës bujqësore ka për ta ulur ndjeshëm nevojën për krahë pune në bujqësi. Po kështu ritmet e emigracionit janë duke rënë dhe emigrantët qe kthehen kanë punuar kryesisht në ndërtim dhe bujqësi dhe janë shpesh të pakualifikuar ose pa zanat. Edhe nëse sektori i ndërtimit shqiptar mund të thithi një pjesë të mirë të tyre, nuk mund të pritet që ndërtimet në Shqipëri të ecin pa fund. Me një fjalë në një të ardhme të afërt mund të pritet që Shqipëria të ballafaqohet me një miriadë njerëzish të pakualifikuar dhe të papunë sepse nuk do te jenë aspak konkurent ne tregun gjithnjë e më nderkombëtar të punës. Këta njerëz nuk do të mund të inkuadrohen dot në sistemin formal të arsimimit ku edhe përqëndrohet vëmendja e shtetit tonë por do të nevojisin atë që jashtë quhet “vocational training” që i referohet arsimit të specializuar për të rritur.