Shqiperia dhe Traktati i Varshaves

[Brari]

gazeta panorama

---



dossier

Ana Lalaj, drejtoresha e Institutit të Historisë tregon për gazetën “Panorama” një nga momentet më kyçe të historisë së Shqipërisë në vitet ‘50

“Përse pranoi Enver Hoxha të nënshkruante Traktatin e Varshavës”


Ana Lalaj

Një dekadë kishte kaluar nga Lufta e Dytë Botërore dhe Shqipëria ishte ende e brishtë nga të gjitha drejtimet, si në pikëpamjen ekonomike, ashtu edhe në atë strategjike. Njohja e saj nga shtetet e bllokut komunist, ishte një domosdoshmëri për elitën drejtuese të shtetit të asaj periudhe. Rasti erdhi. Liderët e vendeve të Lindjes, menduan të bënin një pakt që u quajt “Traktati i Miqësisë i Bashkëpunimit dhe të Ndihmës Reciproke”. Shqipëria ishte një nga tetë vendet të bllokut komunist që nënshkroi këtë marrëveshje e që u quajt Traktati i Varshavës. Tashmë vendi ynë nuk ndjehej edhe aq inferior karshi vendeve të tjera, pasi ishte nënshkruesja e kësaj marrëveshjeje ndërmjet shteteve komuniste. Realisht, vendi ynë kishte probleme të theksuara në lidhje me marrëdhëniet me vendet fqinje. “Miqësia” me Jugosllavinë e Titon kishte marrë një thyerje të madhe. Ndërsa guerilasit grekë shfaqeshin rrezikshëm në kufirin me Shqipërinë, duke provokuar shpesh incidente. Kështu, vendi ynë ishte edhe në “zjarrin” e pashpërthyer të fqinjëve të saj. Në këtë mënyrë, pjesmarrja në një koalicion të tillë, si Traktati i Varshavës e bënte Shqipërinë që të ishte më e mbrojtur. Ndërsa nga ana tjetër, ëndërra e drejtuesve të shtetit shqiptar për të pasur një kontakt më të drejtpërdrejtë me Bashkimin Sovjetik, si superfuqia komuniste e kësaj periudhe ishte më e mundshme. Por kjo ishte vetëm disa nga anët pozitive të pranimit dhe më pas nënshkrimit të marrëveshjes së Traktatit të Varshavës. Ndërsa pjesa tjetër e padukshme, mbetej në faktin që në çfarë “syri” shihej vendi ynë si nga fqinjët, ashtu edhe nga vendet e Evropë Perëndimore, duke marrë parasysh se Shqipëria kishte një pozitë të fortë gjeografike dhe më pas edhe strategjike. Rrjedha e ngjarjeve tregoi se vendi ynë kaloi edhe peripeci dhe probleme të paparashikuara.



Ashtu siç pritej, paslufta e dytë botërore rezultoi jo vetëm në fitimtarë dhe humbës, por edhe në një ndarje të thellë midis vetë fitimtarëve. Aleatët u tërhoqën në llogoret e veta, tashmë jo si aleatë, po si kundërshtarë. Dy blloqe politike dhe ushtarake u vunë përballë në një luftë të re, e cila, në terma historike dhe politike është quajtur “Lufta e Ftohtë”, emërtim ky i përdorur për herë të parë nga gazetari amerikan Valter Lipman.

Për të dyja blloqet, në kohë të ndryshme, nga këndvështrimet politike dhe ideologjike të sistemeve përkatëse, janë ndarë dhe opinionet. Si në gjithë Lindjen, ashtu edhe në Shqipëri dhe jo vetëm për këtë çështje, po për gjithë historinë komuniste, ka pasur një opinion zyrtar që u është imponuar gjithë opinioneve të tjera. Pjesë e angazhimeve serioze për të ndërtuar një tablo sa më korrekte të kësaj historie dhe për të krijuar një opinion të saktë dhe shkencor, janë edhe trajtimet për Luftën e Ftohtë në tërësi dhe për ngjarje te veçanta të saj. Një ngjarje e tillë është dhe Traktati i Varshavës. Nuk do të hyj në parimet e shkruara e të pashkruara mbi të cilat u ngrit ky traktat, në institucionet e tij, në marrëdhëniet midis strukturave dhe anëtarëve të tij, por do të fokusohem vetëm në marrëdhëniet e Shqipërisë me Traktatin e Varshavës. Shqipëria ishte një nga tetë vendet themeluese, që më 14 maj, bashkë me Bullgarinë, Çekosllovakinë, Hungarinë, Poloninë, Gjermaninë Lindore, Rumaninë dhe Bashkimin Sovjetik, të cilat nënshkruan në Varshavë “Traktatin e Miqësisë, Bashkëpunimit dhe të Ndihmës Reciproke”. Ky ishte akti zyrtar i mbledhjes themeluese me nivelet më të larta qeveritare të përfaqësimit.

Pse ishte e interesuar Shqipëria për Traktatin
Ishte e interesuar para së gjithash në pikëpamje ekonomike dhe politike. Ky vend, me një sipërfaqe rreth 28 mijë km2, vazhdonte të ishte vendi më i varfër i Evropës. Si i tillë kishte nevojë për ndihma dhe ishte i orientuar nga importet për mallra jetike. Kuptohet pra se zhvillimi i mëtejshëm i marrëdhënieve me BS-në dhe vendet e tjera të kampit socialist ishte shumë i rëndësishëm. Një marrëveshje e këtyre dimensioneve e ndihmonte këtë vend për mbijetesë dhe i siguronte regjimit jetëgjatësi. Nga pikëpamja politike, regjimit të Hoxhës përfshirja në Traktat i sillte më shumë siguri dhe prestigj. Komunistët nga lufta antifashiste vërtet kishin dalë me pozita më të forta, por gjatë dhjetë vjetëve ishin krijuar mjaft situata delikate. Kujtojmë dështimin e përpjekjeve për anëtarësimin e Shqipërisë në OKB, strehimin e guerilasve grekë, incidentin e Korfuzit. Gjithashtu, brenda vendit procesi i komunistizimit ishte mjaft intensiv dhe jo për rezistencë. Që më 1946, në Plenumin V të KQ të PPSH-së, Enver Hoxha u deklarua hapur për marrëdhënie të afërta me BS-në dhe nuk linte rast pa manifestuar simpatinë për këtë vend dhe për Stalinin. Megjithatë, edhe marrëdhëniet brenda familjes së “demokracive popullore” nuk ishin aq të shkëlqyera. Shqipëria ishte i vetmi shtet që përveçse me Bullgarinë nuk kishte asnjë traktat miqësie dhe bashkëpunimi me BS-në dhe vendet e tjera komuniste. Me Jugosllavinë, Traktati i Miqësisë, Bashkëpunimit dhe Ndihmës Reciproke, ishte denoncuar nga Jugosllavia qysh më 12 shtator 1949. Kurse marrëdhëniet diplomatike, të prishura më 1950 dhe të rivendosura më 1953, mbetën mjaft problematike dhe me tensione. Me Perëndimin marrëdhëniet erdhën duke u ashpërsuar, madje me shumë se ç’e justifikonin përmasat e vendit. Me SHBA-në dhe Britaninë e Madhe ende mungonin marrëdhëniet diplomatike. E njëjta gjë edhe me fqinjin grek. Nga vendet e Perëndimit të vetmet që kishin përfaqësi në Tiranë ishin Franca e më pas Italia. Në të vërtetë, të tre fqinjët, në vështrimet e veta ishin deklaruar hapur në synimet e tyre ndaj Shqipërisë. Italianët historikisht Shqipërinë kanë dashur ta mbajnë si zonë të tyre të interesit dhe gjithmonë kanë artikuluar dëshirën për të qenë të pranishëm në politikën shqiptare. Grekët nuk u janë larguar pretendimeve për territore shqiptare në jug të vendit, ndonëse jo në rrugë të armatosur. Jugosllavët kërkonin një Shqipëri të pavarur, por me ndryshime në lidership. Vetë Titoja del të ishte mjaft i angazhuar në përmbysjen e regjimit komunist në Shqipëri, madje kishte krijuar dhe një organizatë me të arratisurit politikë shqiptarë. Dhe nëse ai nuk ndërmori ndonjë hap konkret për përmbysjen e regjimit, kjo vjen thjesht se i frikej ndërhyrjes së Bashkimit Sovjetik. Kjo pra ishte situata në Shqipëri dhe këto ishin valët e Luftës së Ftohtë mbi lidershipin politik të këtij vendi. Ndërsa Traktati i Varshavës ishte rasti i parë dhe shans që regjimi politik i Hoxhës të merrte pjesë në një aleancë kolektive ndërkombëtare, duke i ardhur në ndihmë pikërisht atëherë kur ai kishte aq shumë nevojë. Në sytë e shqiptarëve fuqizimi i brendshëm dhe përfaqësimi në një aleancë të këtyre përmasave i dha krahë propagandës së E. Hoxhës për ta paraqitur Shqipërinë si faktor në balancën ndërkombëtare të pushteteve, pa qenë asnjëherë e tillë.

Shqipëria në raport me Bashkimin Sovjetik
Menjëherë pas luftës në vështrimin e BS-së Shqipëria ishte thjesht një vend i vogël, me ekonomi krejt të prapambetur, pa kurrëfarë infrastrukture dhe, si i tillë, aspak joshës. BS-ja ishte i interesuar për Shqipërinë, vetëm në kontekstin e interesave strategjike për ta pasur Shqipërinë në sferën e vet të influencës. Përkrahja sovjetike në OKB për problemet shqiptare kishte pikërisht këtë synim. Deri më 1948, pavarësisht nga vendosja e marrëdhënieve diplomatike Shqipëri - BS, lidhjet e Moskës me Tiranën realizoheshin vetëm nëpërmjet Beogradit. Ky ishte një nga faktorët që intensifikuan rritjen e ndikimit jugosllav në Shqipëri. Deri më 1948 ajo u la nën influencën jugosllave. Shqipëria hyri në perimentrin e interesave sovjetike vetëm pas thyerjes sovjeto-jugosllave. Kundër Jugosllavisë Tirana ndërmori një propagandë bubullitëse dhe nuk mungoi që edhe nga Shqipëria të organizoheshin grupe agjentësh që hidheshin në Jugosllavi për të përmbysur regjimin e Titos, ashtu sikundër kufiri shqiptar ishte i hapur për guerilasit grekë. Por sovjetikëve edhe jugosllavët u dolën nga duart edhe PKG-ja dështoi me luftën e saj guerile. Pikërisht në këtë moment rëndësia strategjike e Shqipërisë në njëfarë mënyre u rivlerësua. Për BS-në, ruajtja e komunizmit në Shqipëri u kthye më e pakta në çështje prestigji. Pozita e saj në kanalin e Otrantos dhe fqinjësia me Greqinë dhe Jugosllavinë e nxiti BS-në ta mbante Shqipërinë si kartë presioni ndaj fqinjëve të vet, duke i premtuar asaj siguri e mbështetje. Vetë Hrushovi më 1956 do të shprehej në punimet e Konferencës së Këshillit Ekonomik në Moskë se “Ne na preokupon çështja e Shqipërisë,... se me anën e vendit tuaj ne duam t’u tërheqim vëmendjen Turqisë, Greqisë dhe Italisë, domethënë që edhe ato të marrin shembull nga ju“.

SHBA-ja interesohej për Shqipërinë
Enver Hoxha politikën amerikane e ka akuzuar si të angazhuar në zhdukjen e pavarësisë së Shqipërisë. Në dokumentet amerikane ka një numër të madh rekordesh që dëshmojnë për të kundërtën. Qeveria amerikane tradicionalisht dhe në mënyrë konstante e ka afishuar veten në përkrahje të pavarësisë dhe integritetit territorial të këtij vendi. Është tjetër gjë që Amerika ka projekte për përmbysjen nga brenda të regjimit komunist të E. Hoxhës, si vend anëtar i bllokut komunist dhe ku mungonin liritë demokratike. Vetë Shqipëria për Amerikën nuk kishte ndonjë rëndësi strategjike, por mbetej me rëndësi në kontekst të interesave më madhore të saj ndaj Italisë, Greqisë dhe Jugosllavisë. Sipas SHBA-së këto shtete kishin konflikte interesash në Shqipëri, ndaj ishin të vëmendshme që ato të mos agravoheshin duke prishur statukuonë politike në Ballkan, gjë që do të çonte në një konflikt më të gjerë dhe të pakontrolluar. Qëllimi i SHBA-së duket se ka qenë ta izolonte sa të mundte këtë konflikt dhe Shqipërinë ta shkëpuste nga blloku komunist pa komplikacione ndërkombëtare.

Ratifikimi i Traktatit të Varshavës në strukturat politike shqiptare dhe ecuria e ngjarjeve
Megjithëse përpjekjet e BS-së për të krijuar këtë aleancë kishin filluar para vitit 1955, në Shqipëri njoftimi i parë nga KQ i PKBS ka mbërritur më 4 shkurt 1955. Përgjigja e Enver Hoxhës në emër të KQ të PPSH-së ishte e menjëhershme dhe konfirmuese se Traktati do të ishte “...një ndihmë jashtëzakonisht e madhe për partinë dhe popullin shqiptar nga kërcënimet e çdo armiku të jashtëm“. E. Hoxha kishte kohë që e priste këtë çast. Një dëshirë të tillë ai ua kishte shfaqur edhe Bulganinit, Molotovit, Berias dhe Mikojanit në një takim në Moskë, qysh në vitin 1953 që “...të shihej mundësia për nënshkrimin e një traktati miqësie, bashkëpunimi dhe ndihme reciproke të Shqipërisë me BS-në dhe me vendet e demokracive popullore”. Kërkesa ishte mirëpritur, por përgjigjja nuk kishte qenë përfundimtare, madje Beria atë kohë e kishte shfaqur një dyshim se duhej pasur kujdes se mos një hap i tillë “u vinte fqinjëve si provokacion“. Një muaj pas njoftimit të shkurtit 1955, në mars, E. Hoxha shkoi në Moskë në një mbledhje të sekretarëve të parë të partive komuniste të këtyre vendeve për të konkluduar rreth marrëveshjes së ardhshme. Këtë lajm E. Hoxha ia komunikoi Plenumit të KQ të PPSH-së më 27 prill 1955 me porosinë që ai “duhej të mbahej tepër sekret derisa të shpallet zyrtarisht”. Delegacioni shqiptar në Konferencën e Varshavës u kryesua nga kryeministri Mehmet Shehu, i cili më 11 maj mbajti edhe një fjalim standard ku, ndër të tjera, vuri në dukje se BS-ja “e çliroi popullin shqiptar nga skllavëria, i dha atij lirinë dhe jetën. Sot ai e ndien veten shumë të fortë, se ka gjithë këta miq besnikë e të fuqishëm” dhe premtoi se Republika e Shqipërisë do të qëndrojë kurdoherë besnike e kampit të socializmit dhe “shkëmb graniti kundër armiqve në brigjet e Adriatikut...”. Me 11 maj, kur u hap konferenca, gazetarët kishin qenë të pranishëm vetëm pesë minutat e para. Kjo fshehtësi në procedurat e miratimit të dokumenteve dhe gjithçkaje tjetër në qendër u përcoll si ligjësi edhe në praktikat e organeve të larta partiake dhe shtetërore të vendeve anëtare. Pas kthimit, M. Shehu raportoi verbalisht në Byronë Politike për punimet e Konferencës dhe vendimet e saj. Në mbledhjen e Kuvendit Popullor, më 28 mars 1955, E. Hoxha mbajti një fjalim me tone solemne dhe u bëri thirrje deputetëve të ratifikonin Traktatin. Votimi ishte 100 për qind dhe me duartrokitje të zgjatura. Në atë mbledhje Protokolli i Traktatit të Varshavës nuk iu bë i njohur deputetëve, sepse, sipas anëtarëve të Byrosë Politike të KQ të PKSH-së, përmbante shifra sekrete! Në këtë mënyrë u ratifikua në Kuvendin Popullor të Shqipërisë Traktati i Varshavës, deri atëherë traktati më i rëndësishëm i shtetit komunist shqiptar. Sipas vendimit të Byrosë Politike, M. Shehu, kryeministër i vendit, u caktua përfaqësues i Shqipërisë në Këshillin Politik Konsultativ, ndërsa ministri i ynë i Mbrojtjes u emërua zëvendëskomandant i Komandës së Bashkuar të Forcave të Armatosura. Komandanti i Përgjithshëm ishte sovjetik, Sergei Konjev, një nga mareshallët e Luftës së Dytë Botërore. Sovjetik ishte edhe kryetari i Këshillit Politik Konsultativ, po ashtu edhe drejtuesit e strukturave të tjera të Traktatit që u krijuan më vonë, përgjithësisht ishin sovjetikë. Dukuri kjo e zbatimit të hierarkisë rigoroze të bllokut komunist.

Prezantimi i Shqipërisë në Traktatin e Varshavës dhe përplasjet e para
Në dallim nga vendet e tjera anëtare, Shqipëria kishte një popullsi josllave të besimit mysliman në mbi 70 për qind të saj dhe kishte organizuar luftën e qe çliruar nga fashizmi pa ndihmën e ushtarëve të huaj sovjetikë. Edhe pas luftës në Shqipëri nuk u instalua ndonjë repart i ushtrisë sovjetike. Pra, aleanca e shqiptarëve me sovjetikët ndryshonte nga ato të vendeve të tjera anëtare, të cilat ishin të trefishta, tradicionale pansllaviste, fetare dhe politike. Aq e dukshme ishte kjo përthyerje, sa edhe vetë Molotovi do ta pyeste me çudi ambasadorin shqiptar në Moskë: “Si është e mundur që një popull si ai i Shqipërisë, i cili nuk është sllav, të ketë dashuri kaq të madhe për BS-në...?”. Megjithatë E. Hoxha këto diferenca i la mënjanë, vetëm për hir të orientimit politik që ai kishte zgjedhur….



Nesër do të lexoni

Prezantimi i Shqipërisë në Paktin e Varshavës dhe përplasjet e para.
Përse mbeti Shqipëria në dilemën e qëndrimit ose të largimit nga Traktati i Varshavës
Kush ishin rrethanat që kushtëzuan vendin tonë të tregohej skeptikë



---

[Brari]

dossier II

Prof. Dr Ana Lalaj, drejtoresha e Institutit të Historisë, shpjegon ngjarjet e Traktatit të Varshavës dhe reagimin e Hoxhës pas incidentit në ambasadën e BS-së

"Enveri - Molotovit: Ekzekutuam 18 vetë, por s'e dimë kush e vuri bombën"


Ana Lalaj

Traktati i Varshavës ishte jo vetëm një bashkim “vullnetar“ i vendeve të ish-kampit socialist në një aleancë ushtarake, por edhe një grusht ndaj struktarave ushtarake të perëndimorëve, siç ishte NATO-ja. Edhe pse pati një lloj euforizmi nga të gjitha vendet e nënshkruese të këtij pakti, përsëri koha tregoi se kjo lidhje do të kishte edhe të çarat e saj. Vendi ynë nëpërmjet nënshkrimit të këtij pakti, pati mundësinë të kishte kontakte më të drejtëpërdrejta më Bashkimin Sovjetik. Shqipëria në vitin 1948, kishte filluar t‘i dobësonte marrëdhëniet ekonomike dhe diplomatike me jashtë. Tashmë shkëputja nga Tito për Enver Hoxhën do të thoshte të mbetej “jetim“, ndaj edhe i ktheu sytë nga Bashkimi Sovjetik dhe, në fakt, mundi të përfitonte dhe të gjente momentin e përshtatshëm. Me shpërthimin e konfliktit sovjeto-jugosllav, ai bëri një kthesë të rrufeshme drejt Stalinit dhe për t’iu shpëtuar konseguencave të miqësisë së deriatëhershme dhe marrëveshjeve komprometuese, Enver Hoxha ndërmori spastrime, deri në rrethin më të afërt të bashkëpunëtorëve të vet, duke hapur terrenin për miqtë e rinj sovjetikë. Për t‘i treguar Stalinit se ishte një “besnik i vërtetë“, sakrifikoi edhe bashkëpunëtorët e tij më të afërt, të cilët i akuzoi për aleanca të fshehta me jugosllavët. “Me BS-në të jemi të kujdesshëm dhe të mos kemi fërkime ... te BS-ja ne do të mbështesim kurdoherë kokën dhe pa BS-në nuk mund të ndërtohet as socializmi dhe nuk mund të ruhet liria e vendit”. Edhe pse ishte një idealist i rrugës së ndjekur nga Stalini, përsëri Enver Hoxha për një periudhë të caktuar kohore, pati kontakte me Hrushovin. Madje miqësia ndërmjet dy vendeve arriti deri në atë pikë, saqë Enver Hoxha pranoi t’u jepte sovjetikëve bazën e Vlorës, që në të vërtetë ishte një pikë shumë e rëndësishme strategjike, jo vetëm në Ballkan, por edhe më gjerë. Megjithatë, pati edhe momente kur udhëheqja shqiptare u gjet në një udhëkryq, në lidhje me qëndrimin ose jo në Traktatin e Varshavës.



vijon nga numri i kaluar

Sovjetikët ishin të interesuar të zgjeronin orbitat e të vinin nën kontroll sa më shumë vende e popuj, praktikë që i kishte fillesat tek Internacionalja Komuniste, Informbyroja, e tani së fundi edhe te Pakti i Varshavës. Në kujtimet e veta Molotovi shprehet: “Detyra ime si ministër i Punëve të Jashtme ishte të zgjeronim kufijtë e atdheut.

Dhe, me sa duket, Stalini dhe unë e menaxhuam shumë mirë këtë detyrë”. Kur nisi jetën Traktati i Varshavës, pavarësisht nga përbetimet për miqësinë e përjetshme e të çeliktë me BS-në, në udhëheqjen shqiptare kishin lindur pakënaqësitë dhe lëkundjet e para ndaj udhëheqjes sovjetike. Në krye të listës së pakënaqësive ishte qëndrimi tolerues e liberal i Nikita Hrushovit ndaj Titos e LKJ-së dhe pastaj me radhë çështja polake, hungareze, kineze dhe së fundi Baza e Vlorës.

Marrëdheniet me jugosllavët
Enver Hoxha kishte qenë dakord plotësisht me Titon dhe udhëheqjen jugosllave deri në fillim të vitit 1948, për përfshirjen e Shqipërisë në Federatën Jugosllave e më pas në Federatën Ballkanike. Me shpërthimin e konfliktit sovjeto-jugosllav, ai bëri një kthesë të rrufeshme drejt Stalinit dhe për t’iu shpëtuar konseguencave të miqësisë së deriatëhershme dhe marrëveshjeve komprometuese, Enver Hoxha ndërmori spastrime deri në rrethin më të afërt të bashkëpunëtorëve të vet, duke hapur terrenin për miqtë e rinj sovjetikë. U pushkatua ministri i Brendshëm, u dënuan me burgime të gjata disa anëtarë të Byrosë Politike, u shkarkuan mjaft funksionarë të lartë me akuzën për veprimtari projugosllave. Rasti me flagrant ishte kur në oborrin e ambasadës sovjetike në Tiranë shpërtheu një bombë dhe për këtë u arrestuan 150 vetë dhe u ekzekutuan pa gjyq 18 të pafajshëm, kryesisht intelektualë. Më pas, vetë Enver Hoxha do t’i pohonte Molotovit se ata “as tani nuk e dinin se kush e kishte vënë bombën”. Ky zell antijugosllav dhe flijimesh terroriste ia forcoi më tej pozitat Enver Hoxhës. Dyshimet e Stalinit për qëndrueshmërinë e lidhjeve të fuqishme Hoxha - Tito u davaritën. Kthesa e fuqishme e Hoxhës kishte lënë pa gojë edhe udhëheqësit e partive të republikave të tjera socialiste. Qëndrimi i udhëheqjes politike shqiptare në vijën e parë të luftës kundër PKJ-së siguroi mbështetjen e plotë të Stalinit për pushtetin e Hoxhës. Lidhjet e Shqipërisë me BS-në nuk bëheshin më përmes Jugosllavisë, por drejtpërdrejt, duke u kthyer ajo në një bazë të vetme në Adriatik dhe Ballkan. Këtë status preferencial Shqipëria e pati nga 1948 deri më 1954, kur marrëdheniet sovjeto-jugosllave u ringjallën. Politika e Hrushovit ishte e ndryshme nga ajo e Stalinit. Atij nuk i interesonte një Jugosllavi kundërshtare dhe as Tito si i tillë. Kërkesa e Hrushovit për anulimin e zhvlerësimin e rezolucionit të Informbyrosë, si dhe për rehabilitimin e të dënuarve projugosllavë në vendet e Lindjes, ishin goditje për politikën e brendshme të Enver Hoxhës. Ai kishte qenë më i zjarrti në spastrime e dënime kapitale dhe lista e të dënuarve ishte shumë e gjatë. Në njërën nga mbledhjet e Byrosë Politike ai qe shprehur me dhimbje se, nëse do të binin rezolucionet e Informbyrosë, bie dhe çështja jonë e Koçi Xoxes. Në këto rrethana E. Hoxha, në emër të Byrosë Politike, i shkroi një letër KQ të PKBS-së, në të cilën kundërshtohej kursi i ri i Hrushovit ndaj Jugosllavisë dhe ia dorëzoi atë ambasadorit sovjetik në Tiranë. Por një ditë më vonë Byroja Politike u mblodh përsëri dhe të gjithë anëtarët u shfaqën të alarmuar: Çfarë do të bëhet me partinë tonë! Madje, njëri prej tyre tha se do të ishte më mirë të mbyteshin në det, vetëm të mos viheshin në opozicion me PK të BS-së. Në këto oshilacione E. Hoxha e pa të udhës t’i shkruante Hrushovit një letër të dytë autokritike dhe t’i bënte vetëm disa retushe kozmetike marrëdhënieve me Jugosllavinë, duke dhënë me këtë rast porositë përkatëse. P.sh., Ministrisë së Jashtme: Të evitohej çdo fërkim me funksionarët e legatës jugosllave në Tiranë; Ministrisë së Brendshme: të evitohej çdo incident në kufi; Drejtorisë së Propagandës: Të ndiqeshin artikujt e “Pravdës” dhe pastaj të veprohej se te jugosllavët nuk kishin besim, por edhe nuk do t’u thoshin se ata ishin armiq të lidhur me imperializmin; dhe shokëve që organizonin spiunazhin në Jugosllavi të pezullonin hëpërhë aktivitetin. Në pritje të udhëzimeve të reja nga Moska, ai njëherësh ishte i kapur pas politikës staliniste dhe vetëm një muaj pas krijimit të Traktatit të Varshavës ai dënoi dy nga bashkëpunëtorët më të afërt, Tuk Jakovën dhe Bedri Spahiun, për arësyen e thjeshtë se me gjysmë zëri kishin kërkuar të revizionohej qëndrimi ndaj Jugosllavisë.

Qëndrimi i Shqipërisë lidhur me çështjen polake dhe hungareze
Në pamje të parë duket se ajo nuk përbën ndonjë interes të drejtpërdrejtë për udhëheqjen komuniste shqiptare. Por nuk është aspak kështu. Rebelimet në Poloni (qershor) dhe në Hungari (tetor 1956) për Enver Hoxhën ishin kundërrevolucionare dhe kundërrevolucioni, sipas tij, ishte i nxitur nga jugosllavët. Këto ngjarje e shqetësonin E. Hoxhën, prandaj në njërën nga mbledhjet e Byrosë Politike ai bëri objekt forcimin e Sigurimit të Shtetit, gjendjen në ushtri dhe masat për gatishmërinë luftarake, si dhe gjendjen në sistemin gjyqësor. Madje, sipas informacioneve që kishte marrë CIA amerikane, ishin hartuar dhe listat e njerëzve të dyshimtë që do të arrestoheshin, në një rast rebelimi antikomunist në Shqipëri. Ndërsa përmes “Zërit të Popullit” përshëndeti menjëherë hyrjen e trupave sovjetike në Budapest më 4 nëntor. Lidhur me këto ngjarje, qëndrimi i PK të BS-së ndaj udhëheqjes shqiptare nuk ka qenë transparent. Ndonëse ajo disa herë kishte këmbëngulur të informohej për ngjarjet, nuk kishte marrë asnjë përgjigje nga sovjetikët. Dhe përsëri E. Hoxha, duke e kuptuar mirë situatën delikate, porosiste se “me BS-në të jemi të kujdesshëm dhe të mos kemi fërkime ... te BS-ja ne do të mbështesim kurdoherë kokën dhe pa BS-në nuk mund të ndërtohet as socializmi dhe nuk mund të ruhet liria e vendit” etj.

Baza e Vlorës
Ndonëse në ankth për çka ndodhte brenda kampit, udhëheqja e PPSH-së e mbajti në konspiracion të plotë çdo lëkundje në marrëdhëniet shqiptaro-sovjetike. Ndërkohë E. Hoxha u ftua për vizitë në Moskë në prill 1957, ku u nënshkrua një marrëveshje e re ekonomike dhe iu falën kreditë e pashlyera deri në vitin 1955. Kjo u trumbetua si fitore e madhe morale dhe E. Hoxha iu përgjigj me një lëvizje energjike, duke e afishuar veten si lideri më besnik ndaj BS-së dhe bllokut komunist. Ai i ofroi BS-së ishullin e Sazanit për ta përdorur atë si bazë ushtarake, një ishull i vogël, 5,5 km katrorë, por një pikë e favorshme në hyrje të kanalit të Otrantos, 5 km nga bregdeti shqiptar dhe pika më e afërt me Italinë, 65 km. Ky akt ndodhi në tetor, kur në Shqipëri erdhi për vizitë ministri i Mbrojtjes, Zhukovi. Në Byronë Politike E. Hoxha shpjegoi se në Moskë Hrushovi i kishte thënë atij se Shqipëria ishte bazë me rëndësi të madhe strategjike për mbrojtjen e kampit dhe se Zhukovi një ditë më parë ia kishte shprehur se për Flotën e Detit të Zi një pengesë e madhe ishin Dardanelet, Bosfori dhe ishujt e shumtë të Greqisë. Enver Hoxha i kërkoi Byrosë Politike t’i dilnin punës përpara, të merrnin iniciativën, duke formuluar se nga BS-ja nuk kërkonin aq e kaq armatime, por mbrojtja e Shqipërisë të konsiderohej si mbrojtje e çdo pike të BS-së dhe se nëse Sevastopoli është i rëndësishëm, Vlora të bëhej kështjellë para Sevastopolit. Nga kjo, konkludonte E. Hoxha, ne nuk kemi humbje dhe BS-së do t’i vijë shumë mirë nga një kërkesë e tillë. Në të vërtetë, kjo kërkesë nuk ishte e re. Edhe Stalinit i ishte ofruar Sazani për t’u kthyer në bazë ushtarake ndërkombëtare për kampin socialist, por ai nuk kishte pranuar. Këmbëngulës siç ishte, Hoxha ia kërkoi këtë gjë Hrushovit, i cili e dha pëlqimin, në kundërshtim me Molotovin. Ky i fundit, madje, ka qenë i mendimit që Shqipëria bashkë me Gjermaninë Lindore të mos jenë as në Traktatin e Varshavës, pasi “po të preket Shqipëria, ne na duhet të luftojmë”. Duket pra se gjiri i Vlorës, bashkë me Sazanin, në pikëpamje ushtarake ishte një nyje delikate në ekuilibrin e brishtë politik dhe ushtarak të rajonit të Ballkanit. Megjithatë, Hrushovi qe joshur prej tij, ndërsa Enver Hoxha ia kishte arritur qëllimit, duke kapërcyer pasigurinë e pushtetit të tij pas ngjarjeve të fundit që po ndodhnin në Lindje. “Armatimi i raketave, i nëndetëseve, kryqëzoreve etj. në Vlorë dhe gjatë bregdetit tonë do të tregojë përpara botës se BS-ja do ta mbrojë Shqipërinë”, shprehej ai në Byronë Politike. Sipas një protokolli ushtarak midis Shqipërisë dhe BS-së, më 12 shtator 1957, në Shqipëri do të vinin disa nëndetëse, katër që në vitin 1958. Një muaj më pas Zhukovi premtoi për tetë nëndetëse të tjera. Por shqiptarët nuk ishin ende të përgatitur, personeli, logjistika etj. Kështu, do të vinin specialistë sovjetikë, ndonëse ata do të mbanin uniformat e ushtrisë shqiptare dhe mjetet detare do të kishin flamurin shqiptar. Pikërisht këtë moment e shfrytëzoi E. Hoxha për të propozuar që Baza e Vlorës të ishte e nivelit të lartë dhe të bëhej bazë e Traktatit të Varshavës. Kështu u bë dhe më 3 prill 1959 u nënshkrua protokolli përkatës për këtë qëllim. Të gjitha këto rekorde të dokumenteve të kohës tanimë të publikuara në vëllime dokumentesh dhe botime të shumta të studiuesve perëndimorë dhe lindorë, nuk vijnë në pajtim me kujtimet e 20 vjetëve më vonë të Enver Hoxhës, sipas të cilit ishte Hrushovi që e aspironte një bazë ushtarake në gjirin e Vlorës, me qëllim që të kishte në dorë krejt Mesdheun deri në Gjibraltar, gjë që, gjithnjë sipas Hoxhës, Hrushovi e kishte shprehur në vizitën e tij në Shqipëri, më 1959, gjatë kohës që e shoqëronte në këtë vizitë në Sarandë e Vlorë. Nuk ka dyshim se Hrushovit i ka pëlqyer Vlora, nuk përjashtohet dhe ekzaltimi për të cilin flet Enver Hoxha. Por është pikërisht ky i fundit që më shumë se kushdo, për arsye jo thjesht e vetëm për siguri ushtarake, por, sidomos për siguri prestigji e pushteti, ka këmbëngulur dhe ka realizuar ngritjen e kësaj baze ushtarake në kuadrin e marrëveshjeve përkatëse me Traktatin e Varshavës. Mendoj se shumë retushe që gjejmë në kujtimet e Enver Hoxhës, jo vetëm për këtë çështje, por edhe për mjaft të tjera, vijnë si rezultat i nevojës që ai ka ndjerë për t’i thënë gjërat shpesh herë ndryshe nga ç’kanë ngjarë e për t’i bërë fjalët e tij më të besueshme. Nga ana tjetër, në vitet ’80 kur është shkruar libri “Hrushovianët”, kishte një kushtetutë të re, e cila nuk i lejonte bazat e huaja ushtarake. Është koha kur Shqipëria nuk kishte më aleatë dhe shpalli parullën e mbështetjes tërësisht në forcat e veta. Në këto kushte, asaj i duhej të shpallte edhe se, sidomos fqinjëve, asnjëherë dhe për çfarëdo arsyeje nuk do t’u vinte asnjë rrezik nga territoret shqiptare.

Shqipëria as brenda e as jashtë Traktatit të Varshavës (1961 -1968)
As marrëveshjet e 1957-ës dhe 1959-ës dhe as vizita e Hrushovit në Shqipëri nuk e konsoliduan prestigjin dhe statusin e Shqipërisë si shteti më i devotshëm ndaj BS-së dhe Paktit të Varshavës. Madje, në analizat që CIA amerikane i bënte vizitës së Hrushovit në Shqipëri, vihej në dukje se Hrushovi ishte larguar nga Shqipëria dy ditë përpara kohës së planifikuar…



Nesër do të lexoni

Përse filloi acarimi i marrëdhënieve ndërmjet Enver Hoxhës dhe Nikita Hrushovit
Kush ishte synimi i drejtuesit të shtetit komunist në vendin tonë, pas prishjes me BS-në
Si i akuzoi Enver Hoxha fqinjët dhe Amerikën për një sulm që kishin përgatitur ndaj Shqipërisë


------

[Brari]

dossier III

Drejtoresha e Institutit të Historisë, Prof. Dr. Ana Lalaj, tregon momentin e shkëputjes së Shqipërisë nga Traktati i Varshavës dhe akuzat e Enver Hoxhës

“Fqinjët dhe Flota VI e SHBA do na sulmojnë”

Hrushovi: Udhëheqësit shqiptarë nuk janë bindës në argumentet e tyre


Prof. Dr. Ana Lalaj

Kënaqësia që vendi ynë ishte përfshirë në Traktatin e Varshavës, kishte filluar të vaket. Rrethanat e kohës treguan se për një arsye, apo për një tjetër, qëndrimi i Shqipërisë në këtë pakt, sa vinte e bëhej më i lëkundshëm. Enver Hoxha, si një flamurtar i zjarrtë i ideologjive staliniste, e kishte të vështirë që të ndiqte rrugën liberale që u parashtrua në Kongresin e XX të Partisë Komuniste të Bashkimit Sovjetik. Megjithatë, vendi ynë në vitet e para pas nëshkrimit të Traktatit të Varshavës, pranoi që të lëshonte bazën e Vlorës për interesa të përbashkëta të shteteve nënshkruese të këtij pakti. Por kur në skenë doli fuqishëm Kina, Enver Hoxha, ndryshoi “kursin 90 gradë”. Krijimi i marrëdhënieve me shtetin e largët komunist ishin mëse të mundëshme, duke parë se Kina kishte përplasje të dukshme me Bashkimin Sovjetik. Enver Hoxha e shfrytëzoi këtë situatë. Në këtë mënyrë, ai dhe shteti komunist shqiptar, i shkëputin marrëdhëniet me BS-në, madje kishin edhe ku të mbështeteshin. Në këtë kuadër, Enver Hoxha foli ashpër për një sulm të mundshëm të Jugosllavisë, Greqisë dhe të Flotës së VI Amerikane, kundër Shqipërisë, por që sipas tij mbeti i parealizuar për shkak të “vigjilencës” së partisë. Kjo shkaktoi edhe një lloj dyshimi tek liderët e vendeve të bllokut komunist. Por, çarja direkte ndërmjet Shqipërisë dhe BS-së, nisi pas disa incidenteve të ndodhur në bazën e Vlorës, ndërmjet ushtarakëve shqiptarë dhe atyre sovjetikë. Pas mbledhjeve të shumta dhe kritikave të ashpra, udhëheqja shqiptare e gjeti momentin e përshtatshëm të shkëputjes nga Pakti i Varshavës, pas konfliktit të Çekosllovakisë.



vijon nga numri i kaluar

Erërat liberale që kishin filluar të frynin pas Kongresit XX të PK të BS-së po reviziononin qëndrimet e shumë liderëve komunistë, duke i detyruar ata të rehabilitonin një numër të konsiderueshëm të dënuarish gjatë spastrimeve staliniste të pasluftës. Gjithashtu, zhvendosje të ndjeshme kishin ndodhur në lidershipin e vjetër stalinist të shumë partive komuniste në Evropën Lindore.

Impakti i këtyre ndryshimeve që po kthehej në një ligjësi, e vuri Enver Hoxhën përballë Liri Belishovës, mbi të cilën ranë dyshimet se po përgatitej nga Hrushovi për ta vënë në krye të PPSH-së. Dy alternativat që shtroheshin atëherë përpara E. Hoxhës ishin: ose të largohej nga skena politike dhe t’i linte rrugë të lirë ndryshimeve, ose të vazhdonte të qëndronte në pushtet, duke zbatuar politikën e tij staliniste dhe të kërkonte miq të rinj komunistë, antijugosllavë e antiperëndimorë, që do ta mbështesnin. Ai zgjodhi të dytën. Zhvendosi pa vështirësi rivalen e re Liri Belishovën (ajo asnjëherë nuk e ka pranuar këtë synim), nën akuzën propagandistike se kishte thyer disiplinën partiake, pasi ishte takuar dhe kishte informuar këshilltarin e ambasadës sovjetike në Pekin për bisedat e fshehta me kinezët, pa qenë e autorizuar nga KQ i PPSH-së. Njëkohësisht u afrua me Kinën duke u shmangur me kujdes nga ombrella e mikut të madh të dikurshëm PK e BS-së. Kina, e cila e konsideronte Shqipërinë një pikë mbështetëse për të depërtuar më tutje në Evropë, i ofroi Shqipërisë një ndihmë të madhe ekonomike, duke i siguruar drithin për bukën për pesë vjet, rezerva të mëdha ushqimore dhe një numër të madh fabrikash (25).

Enveri, i kujdesshëm me çështjen kineze
I ngrohur nga kjo miqësi e re, E. Hoxha nuk e pranoi kërkesën e KQ të PKBS-së në mbledhjen e Bukureshtit, qershor 1960, për t’iu kundërvënë Kinës për një varg pikëpamjesh mbi zhvillimet ndërkombëtare dhe 4 muaj më vonë, në nëntor të 1960, në Mbledhjen e 81 Partive Komuniste dhe Punëtore në Moskë, ai e sulmoi ashpër Hrushovin, duke e akuzuar për qëndrim antikomunist e antishqiptar. Gjatë periudhës korrik - nëntor 1960, ka një varg letrash ndërmjet KQ të PKBS-së dhe KQ PPSH-së që bëjnë fjalë për “shkëndijën e keqkuptimit” që u ndez në Bukuresht midis dy partive. Pala sovjetike kërkoi edhe një takim të përfaqësuesve të të dy partive, niveli i të cilëve dhe vendi i takimit i lihej në dorë palës shqiptare ta përcaktonte. Por E. Hoxha në një letër dërguar KQ të PK të BS-së nuk e pranoi takimin, me pretekstin se në atë takim duhej të ishte prezente edhe PK e Kinës dhe deklaroi se PPSH-ja do ta thoshte mendimin e vet në mbledhjen e ardhshme të partive komuniste dhe punëtore. Gjithashtu, ka edhe takime në muajin korrik të ambasadorit sovjetik dhe të funksionarëve të tjerë të ambasadës sovjetike në Tiranë me Koço Tashkon, president i Komisionit të Revizionimit të PPSH-së, takime që konsoliduan tek ai bindjen se Hrushovi nuk kishte gabuar dhe se thelbi i konfliktit midis Kinës dhe BS-së nuk qëndronte te ndryshimet ideologjike, por te kërkesa e Mao Ce Dunit që Hrushovi t’ia jepte formulën e bombës atomike edhe Kinës. Por në këtë pikë Hrushovi ishte kategorik për të mos biseduar. Ndërsa gjatë qëndrimit në Moskë, delegacionin shqiptar të kryesuar nga Enver Hoxha, e kanë takuar udhëheqës të lartë sovjetikë, të cilët i bënin presion për të ndryshuar qëndrim ndaj PK të BS-së. Bisedimet ishin të tendosura se edhe udhëheqësit komunistë shqiptarë ishin refraktare dhe të pakthyeshëm në qëndrimin e tyre.

Baza e Vlorës “molla e sherrit” Shqipëri - Bashkimi Sovjetik
Në diskutimet e mbingarkuara me akuza të ndërsjellta, problemi më djegës ishte ai i Bazës së Vlorës. Rezultati i bisedimeve ishte një dështim i plotë për të dyja palët. Megjithatë, për të dyja palët ishte e pritshme që problemi do të shtrohej në organizmat e larta të Paktit të Varshavës. Ndërkohë, në Bazën e Vlorës kishin filluar incidentet midis ushtarakëve shqiptarë dhe sovjetikë, që megjithëse të vogla në pamje të parë, paralajmëronin për zhvillime shumë të rrezikshme, pasi ushtarakët e të dyja palëve ishin të armatosur. Në këtë situatë të tensionuar, në shkurt 1961, u mbajt në Tiranë Kongresi IV i PPSH-së, por në të nuk pati deklarata të hapura kundër udhëheqjes sovjetike. Qëndrimi kundër, u nënkuptua si në kritikën ndaj tezave të revizionizmit modern ndërkombëtar, në radhën e diskutimit të përfaqësuesit të KQ të PK të BS, Pospellov, jo si diskutim i parë ndër të ftuarit (gjë që ndodhte përherë në raste të tilla), ashtu dhe në ftohtësinë e delegatëve të kongresit në sallë ndaj fjalës së tij. Pati edhe një incident, kur E. Hoxha u shpreh për një sulm kundër Shqipërisë, të përgatitur muaj më parë nga jugosllavët, grekët dhe Flota VI amerikane në bashkëpunim me disa tradhtarë shqiptarë, por që kishte dështuar, se komplotistët shqiptarë ishin zbuluar dhe shpejt do t’i kalonin gjyqit. Delegacioni sovjetik i kërkoi udhëheqjes shqiptare të shpjegohej se pse nuk kishte njoftuar për këtë “sulm” strukturat drejtuese të Paktit të Varshavës. Ata kërkonin në emër të Paktit të Varshavës evidenca të plota për këtë “sulm”, që tanimë ishte bërë publik nga E. Hoxha, sepse, sipas tyre, një sulm kundër Shqipërisë do të thoshte sulm kundër gjithë kampit socialist. Mehmet Shehu mohoi që Enver Hoxha kishte folur për sulm të kryer kundër Shqipërisë, por vetëm për një sulm të parealizuar, që kishte dështuar në sajë të vigjilencës së partisë e të qeverisë shqiptare.

Enveri dhe Mehmeti refuzojnë mbledhjen me Hrushovin
Në 28 - 29 mars 1961 u mblodh në Moskë Komiteti Politik Konsultativ (KPK) i Paktit të Varshavës. Kjo mbledhje ishte thirrur në nivelin më të lartë të sekretarëve të parë të komiteteve qendrore dhe kryetarëve të këshillave të ministrave, ministrave të punëve të jashtme, ministrave të mbrojtjes, përfaqësuesve të komisioneve të planeve shtetërore dhe komandantit të përgjithshëm të Forcave Ushtarake të Bashkuara. Njoftimin për mbledhjen e bënte vetë Hrushovi. Në përgjigjen e KQ të PPSH-së, pasi miratohej vendi dhe data e propozuar, shprehej keqardhja se në mbledhjen e mësipërme “për arsye shëndetësore”, nuk mund të mirrte pjesë as Enver Hoxha, por as edhe Mehmet Shehu. Sigurisht, siç shprehet vetë E. Hoxha vite me vonë në kujtimet e tij, ajo ishte një “sëmundje diplomatike”. Pas kritikave të ashpra në Moskë nga krerët kryesorë të partive komuniste e punëtore, Enver Hoxha nuk preferonte të vihej edhe përballë kritikave të homologëve të Paktit të Varshavës. Delegacionin shqiptar në Moskë do ta kryesonte ministri i Mbrojtjes, Beqir Balluku. Ashtu siç parashikohej, mbledhja ishte e ashpër. Qysh më 22 mars 1961, në KPK të Paktit të Varshavës, ishin depozituar një material shqiptar (24 faqe) dhe një sovjetik (6 faqe) për incidentet në bazën e Vlorës. Përfundimisht, komandanti i Komandës së Bashkuar, Greçko, i kërkoi qeverisë shqiptare që “në qoftë se është e interesuar për qëndrimin e mëtejshëm në Bazën e Vlorës të nëndetësve sovjetike dhe të anijeve të tjera luftarake, do të duhej që ato të plotësoheshin vetëm me ekuipazhe sovjetike. …Në të kundërtën ju duhet t’i raportoni për këtë çeshtje KPK-së dhe të shtroni para qeverisë sovjetike çështjen mbi tërheqjen nga Shqipëria të të gjitha anijeve sovjetike të luftës, të ushtarakëve e të specialistëve.” Beqir Balluku, në fjalën e tij theksoi se “likuidimi i bazës së Vlorës jo vetëm që është dukshëm në kundërshtim me marrëveshjet ekzistuese, por do të ishte një atentat i palejueshëm ndaj sovranitetit të Republikës së Shqipërisë, shkelje e drejtpërdrejtë e parimeve marksiste-leniniste të marrëdhënieve ndërmjet shteteve të kampit socialist dhe Paktit të Varshavës”.

Sulm imagjinar mbi Shqipërinë
Pjesëmarrësit e tjerë, si Hrushovi, Kadari, Ulbrihti, Gomulka dhe Dezhi shprehën shqetësimin se udhëheqësit shqiptarë me deklaratën e tyre për “sulmin kundër Shqipërisë të përgatitur nga jugosllavët, grekët dhe Flota VI amerikane në bashkëpunim me disa tradhtarë shqiptarë, shkaktuan një panik të kotë. Zhivkovi, Sekretari i Parë i Partisë Punëtore Bullgare, e konsideroi qëndrimin e qeverisë shqiptare si qëndrim “aventurier”, dhe vuri në dukje se “shokët shqiptarë, në vend që të “na mësojnë” marksizëm-leninizmin, le të shohin udhëheqjen e partisë e të shtetit të tyre, le të zbulojnë dorën që i katandisi në këtë derexhe, le të zbulojnë Berian shqiptar”. Në mbledhje u mor dhe një vendim ku theksohej se “Luftanijet e flotës që ndodhen në gjirin e Vlorës të shërbehen vetëm nga ekuipazhet sovjetike dhe drejtimi i tyre të kryhet nga një komandë unike sovjetike, e cila të varet nga komandanti i përgjithshëm i forcave të armatosura të bashkuara të vendeve pjesëtare të Paktit të Varshavës” dhe, në rast se qeveria shqiptare nuk e pranon këtë masë, atëherë “pjesëtarët e Paktit të Varshavës… do të detyrohen të bien dakord me propozimin për tërheqjen e forcave ushtarako-detare të lartpërmendura nga Shqipëria”. Gjithashtu, i kërkohej qeverisë shqiptare, që në bazë të nenit 3 dhe 5 të Traktatit të Varshavës, të jepte informacion të plotë shpjegues për deklaratën e E. Hoxhës në Kongresin IV të PPSH-së për të ashtuquajturin sulm ndaj Shqipërisë. Ky dokument i KPK-së së Paktit të Varshavës, duket me tepër si pretekst detyrues, për të penguar sa të ishte e mundur e jo për të ndihmuar pjesëmarrjen e ardhme të Shqipërisë në Pakt.

Qeveria shqiptare në disa letra radhazi dërguar qeverive të vendeve anëtare të Paktit të Varshavës, deklaroi se nuk pranonte kurrsesi që t’ua dorëzonte bazën ushtarake-detare të Vlorës ekuipazheve sovjetike dhe se, nëqoftëse qeveria sovjetike vendoste t’i largonte forcat e veta ushtarake nga baza, qeveria shqiptare nuk do të nxirrte pengesa. Sipas E. Hoxhës, në kushtet aktuale baza s’kishte më asnjë rëndësi. Përkundrazi, atë mund ta përdorte Hrushovi si pretekst për të futur divizione ushtarake në Shqipëri. Ndërkohë E. Hoxha mori masa serioze për t’u kërkuar miqve të rinj kinezë, armë, municione e veshmbathje për ushtrinë shqiptare. Ndërsa Byronë Politike e porosiste që “T’i bëhet e qartë popullit se në rast se do të vinin ditë të këqija, deri në luftë, ai duhej të shtërngojë rripin dhe të hajë bukë të racionuar”. një muaj më vonë, në nëntor të vitit 1961, E. Hoxha do t’i drejtohej drejtpërsëdrejti popullit shqiptar me një fjalim patetik, ku midis të tjerash do të deklaronte se: “Ne i themi Hrushovit se populli shqiptar dhe Partia e tij e Punës do të hamë edhe bar dhe parimet e marksizëm-leninizmit nuk do t’i shkelim”. Udhëheqja komuniste po e çonte kështu Shqipërinë drejt izolimit, militarizimit dhe varfërisë së skajshme.

Shkëputja e Shqipërisë nga Traktati i Varshavës
Më 26 maj 1961, tetë nëndetëse dhe një anije lundruese, të drejtuara nga ekuipazh sovjetik, ushtarë dhe oficerë që shkatërruan dhe rrëmbyen çdo gjë që mundën, u larguan nga Baza e Vlorës. Në mbledhjen e KPK-së së Paktit të Varshavës të mbajtur më 3 - 4 gusht 1961, Ramiz Alia, sekretar i KQ të PPSH-së, që kryesonte delegacionin shqiptar, nuk u lejua të merrte pjesë, me pretekstin se mbledhja ishte e nivelit më të lartë, me sekretarët e parë. Në tetor 1961, u mbajt Kongresi XXII i PK të BS, nga tribuna e të cilit, Hrushovi bëri thirrje të hapur për përmbysjen e udhëheqjes politike shqiptare. Një ditë më pas, qeveria shqiptare mori vendim për ndalimin e të gjitha transmetimeve sovjetike në Shqipëri. Pas kësaj, aq të rënda dhe të shpeshta ishin akuzat e ndërsjellta, sa ishte e vështirë të besoje se dikur midis Shqipërisë dhe BS-së kishte ekzistuar ndonjë miqësi. Më 3 dhjetor 1961, për të tretën herë qeveria sovjetike i komunikoi qeverisë shqiptare një notë verbale për largimin e personelit të ambasadës shqiptare nga Moska. Në fillim të 1962 u larguan dhe përfaqësuesit e Traktatit të Varshavës në Tiranë. Ndërkohë, përfaqësuesit shqiptarë në KPK dhe në Komandën e Bashkuar nuk u thirrën më në mbledhjet e radhës së Paktit të Varshavës. Hrushovi dhe udhëheqësit e tjerë sovjetikë akuzuan udhëheqësit shqiptarë se ata vetë e kishin lënë veten jashtë Paktit të Varshavës. Pati një ftesë nga qeveria polake, për një mbledhje të KPK-së së Paktit në Varshavë, më 19 janar 1965, por udhëheqja shqiptare e refuzoi publikisht. Kurse një vit më vonë, në një letër drejtuar KPK-së së Paktit të Varshavës, qeveria shqiptare ankohej se përse nuk ishte thirrur në mbledhjen e këtij Komiteti të mbajtur në Bukuresht, me 4 - 6 qershor 1966. Kjo situatë de jure në Paktin e Varshavës dhe de facto jashtë tij, vazhdoi deri më shtator të 1968, kur me rastin e pushtimit të Çekosllovakisë nga trupat e Paktit të Varshavës, qeveria shqiptare e denoncoi atë publikisht. Në 5 shtator 1968, në Plenumin V të KQ të PPSH-së, Enver Hoxha do të tërhiqte këtë konkluzion për qenien apo mosqenien e Shqipërisë në Paktin e Varshavës: “Ekzistenca e Traktatit të Varshavës nuk luante asnjë rol pozitiv për mbrojtjen e vendit tonë, përkundrazi ishte një rrezik që vazhdon të mbetet edhe pasi ta revokojmë këtë Traktat… Kur ne revokojmë Traktatin e Varshavës, vendet e NATO-s nuk mund të vënë përpara arsyetimin se ”e sulmojmë Shqipërinë pse është anëtare e Traktatit të Varshavës”, por do të sulmojnë një vend që nuk është anëtar i Traktatit të Varshavës, kështu e heqim atë argument nga dora e tyre”. Traktati i Varshavës, si strukturë politike dhe ushtarake pati rolin e vet, si përballë aleancës atlantike, ashtu edhe në detyrat e angazhimet që mori brenda shteteve pjesëmarrëse. Në veshtrimin e sotëm përgjithësisht ky ka qenë një rol regresiv dhe është përdorur më shumë si instrument ndërhyrës sa herë që qeveritë nuk kanë qenë të kolauduara me udhëheqjen politike sovjetike.


----gaz panorama---