Murgu francez ne kerkim te historise shqiptare

[StormAngel]

Më shumë se 100 vjet më parë, murgu francez Zhan Klod Faveirial ka shkruar historinë e Shqipërisë. Në librin e tij ndihen tone të forta antigreke. Ai guxon të thotë se qytetërimi grek është ngritur mbi atë pellazg dhe gjuha shqipe është shumë më e pasur se ajo greke

Murgu francez, në gjurmë të Historisë së Shqipërisë


Alma Mile

Një tjetër histori për Shqipërinë, e shkruar nga një i huaj, por ndryshe nga historianët e studiuesit modernë, autori i kësaj vepre, ka jetuar më shumë se 150 vjet më parë. “Historia e Shqipërisë” (Më e vjetra), është titulli i botimit më të fundit të Shtëpisë Botuese “Plejad”, shkruar nga murgu Zhan Klod Faveirial. Mjafton një vështrim i shpejtë mbi këtë libër, për të kuptuar se ka shumë dashuri brenda tij. Faverial, ishte francez, një njeri i përkushtur Perëndisë, por që fliste për Shqipërinë dhe shqiptarët si të ishte atdheu i tij. Vetëm në vitin 1999, kjo vepër prej 483 faqesh, e shkruar rreth viteve 1884-1889, ka dalë në dritë, gjatë kërkimeve të gjuhëtarit dhe përkthyesit Robert Elsie. Ajo gjendej në arkivat e një manastiri në Paris, në trajtë dorëshkrimi, ku pasqyrohej historia e Shqipërisë, prej pellazgëve, deri në kohën e tij dhe vetëm tani, ajo vjen e plotë për publikun. Eshtë një vepër voluminoze, për hartimin e së cilës, Faveirial ka shfrytëzuar një bibliografi mjaft të ngjeshur, duke filluar që nga veprat e mendimtarëve dhe historianëve antikë grekë, tek historianët e kronikanët e kohës së tij. Kështu mund të përmendim vepra të Aravantinit, Kanty, Dezobri, Farlati, Hekard, Lavale, por edhe Tuqiditi e Herodoti. Një nga arsyet që ky murg francez ndërmori një punë të tillë, ishte të hartonte historinë e shqiptarëve që deri atëherë nuk e kish shkruar askush. “Shumë kohë më parë se perëndia të na hidhte në kufijtë e Shqipërisë, ne i kemi parë shqiptarët dhe kemi thënë : ja njerëz me të vërtetë të mirë…. Dhe që atëherë lindi ideja për të studiuar, nën dritën e historisë, një popull që nxirrte para nesh njerëz kaq të mirë, shfaqte kaq madhështi dhe na ngjallte kaq nderim. Mjerisht, askush, të paktën aq sa ne njihnim, nuk e ka shkruar historinë e saj…”, - shkruan autori në parathënien e librit të tij. Siç thotë edhe gjurmuesi i këtij dorëshkrimi, tashmë libri, Robert Elsie, në këtë libër vihet re një frymë e theksuar antigreke, e cila padyshim rridhte prej faktit që ai ishte një klerik katolik, megjithatë çdo vepër të tij, ai e ka mbështetur në një bibliotekë të pasur, të cilën ai e ka grumbulluar gjatë viteve që shërbente në Manastir dhe Kostandinopojë. Kështu, ai nxjerr në pah politikat e helenizimit dhe vlerat e gjuhës dhe kulturës shqiptare. Madje ai guxon të thotë që shqipja është gjuhë shumë më e pasur se ajo e Aristofanit. Në librin e tij ai citon thënie të ish- Konsullit francez në Janinë, Dozon, i cili shprehej : “Në raportin fonetik gjuha shqipe ka një begati dhe shumëllojshmëri që e kalon mjaft gjuhën e Aristofanit”. Ndërkohë që ai vetë më tej do të shprehej “Grekët mburren se letërsia e tyre ka nisur me Homerin. Po Homeri vetë, nga cila shkollë greke ka dalë? Nga cila shkollë është formuar? Përpara shkollave greke pra, ka pasur shkolla pellazgjike dhe nje literaturë të madhe dhe të përkryer, e cila ka qenë themeli i letërsisë greke, ashtu si ndërtimet ciklopike, kanë shërbyer si themele për ngrehinat e përkohshme të ngritura prej grekëve të lashtë”(fq. 38). Edhe në shumë faqe të librit të tij, ai e thekson një fakt të tillë, ndërkohë që në shumë syresh mundohet të vërë në pah përpjekjet e grekëve për të helenizuar Shqipërinë dhe gjithçka që kisha romake kishte arritur në rajonin ballkanik. Sipas botuesit të librit, ndriçim Kulla, vepra e Faveirialit, nuk mund të quhet absolute, por një variant historik që sjell mjaft fakte dhe të reja për historinë e Shqipërisë. “Kam lexuar disa variante historish ai ajo e Dom Ndoc Nikaj, Tajar Zavalani, Mehdi Frashëri, etj, por ajo që më bën përshtypje në këtë libër, nuk është qëndrimi emocional, apo simpatia e autorit për shqipërinë, por thellësia e ngjarjeve dhe sasia e fakteve”, - thotë Kulla, duke shtuar se në gjithë këtë libër Faveirial vë në dukje faktin që Shqipëria i përket qytetërimit perëndimor dhe ku gjenden mjaft elementë të krishterë, të mbetur pavarësisht sundimit 500- vjeçar turk. Sipas Kullës, ky botim është një ngjarje, e cila nuk duhet të ishte iniciativë vetëm e një botuesi, por edhe e akademikëve, pasi ai sjell fakte të reja, të pakonsumuara më parë nga historiografia.
Gjatë punës për botimin e kësaj vepre, dolën në pah edhe vepra të tjera të klerikut. Zhan Klod Faveirial ka lënë pas shumë libra e dorëshkrime, disa prej të cilave janë botuar, ndërkohë që të tjerë presin dritën e botimeve. Disa prej librave të tij, tashmë të botuara mund të përmenden “Manual i mirësjelljes”, në gjuhën bullgare, “Dialogje frëngjisht- bullgarisht” dhe “Katekizëm i madh për përdorim të bullgarëve unitë”, ndërkohë që mes dorëshkrimeve të tij gjenden tituj të tillë si “Historia e Shqipërisë”, e sapo botuar, “Historia vllahe” “Histori e gadishullit të Ilirisë”.

Në vend të Hyrjes
Për shkak të pozicionit të saj gjeografik, Shqipëria, megjithëse shpesh e izoluar, ka qenë përherë në udhëkryqin e perandorive dhe qytetërimeve. Në lashtësi, për shekuj me radhë, ajo është gjendur në kufirin politik, ushatarak dhe kulturor ndërmjet Lindjes dhe Perëndimit, në fillim midis perandorive romake dhe qytetërimit grek, e më pas në Mesjetë, mes Italisë katolike dhe perandorisë së poshtme ortodokse. Më tej, deri në pushtimin e plotë nga Turqit, ajo gjendej në frontin midis Evropës kristiane dhe Lindjes islamike. Më në fund, pas 30 vjetëve pavarësie si shtet, ajo ndërmerr rolin e çuditshëm të një këndi të vogël stalinist, apo më mirë të themi surrealist, ndërmjet perandorisë sovjetike dhe perëndimit kapitalist e demokratik. Në shek XVIII, historiani britanik Eduard Gibon (1737-1794) e përmend Shqipërinë si një vend përballë Italisë, por të njohur shumë më pak se Amerika në brendësi. Ata që thonë se pak ka ndryshim, përveçse atëherë Amerika njihej pakëz më mirë, nuk do ta kishin aspak gabim. Shqipëria, tokë dhe hapësirë kulturore evropiane qysh prej lashtësisë, mbetet përherë enigmatike dhe e kuptuar keq, si ajo në gjendjen e shk. XVIII, në kohën e gibonit, edhe në shk XIX, në kohën e Zhan- Klod Faverialit, dijetarit të parë që shkroi për të.
Robert Elsie
Mbi jetën e një murgu
Zhan Klod faveriali lindi më 25 mars 1817, në Usson en Forez, fshat malor në Auvergne, në lindje të Sent Etienit. Ai i kreu studimet e larta në seminaret e Lionit dhe erdhi në Paris në vitin 1843, në moshën 26-vjeçare, ku u pranua në Kongregacionin e Misionit Lazarist, më 11 mars. Në 1 korrik 1844, ai u emërua nën-xhakon dhe 6 muaj më vonë, më 18 dhjetor u emërua xhakon. Pasi bëri betimin e tij, më 13 mars 1845, ai mori shenjtërimin e Kongregacionit dhe u bë prift në 17 maj të po këtij viti. Pak kohë më pas, më 1 qershor 1845, ai u dërgua si misionar në Santorin të Greqisë si vendqëndrim të parë, pavarësisht se ai kish dëshirë të shkonte në Kinë.
Në korrik të vitit 1847 e rigjejmë në Kostandinopojë, ku Kongregacioni mori një strehë, që ishte e një rëndësie të madhe për veprimtaritë e kishës katolike në Perandorinë Otomane. Dhe kështu, në strehën Shën-benua, autori kaloi vitet vendimtare të jetë së tij, ku tek ai zgjohet një interes i veçantë për etnitë e ndryshme të Turqisë europiane, domëthënë të Ballkanit Jugor. Në vitin 1866 ai u dërgua në Selanik, e më pas në 1867 në Manastir (Bitola), qytet që sot gjendet jugperëndim të republikës së Maqedonisë. Në atë kohë, Selaniku dhe Manastiri ishin qytete me një popullsi të përzier dhe qendra të rëndësishme tregtare të Perandorisë Otomane. Turqia Evropiane ishte e populluar sigurisht, jo vetëm nga turqit dhe grekët, por edhe prej bullgarëve, popull sllav, siç quhet sot në këtë pjesë të gadishullit të maqedonasve, prej vllehëve ose arumunëve, që flasin një gjuhë romane, të ngjashme me rumanishten e rumanisë dhe më në fund nga shqiptarët me gjuhën e tyre të veçantë, që rrallë gjendej e shkruar në atë kohë. Me përjashtim të një qëndrimi të shkurtër në Albi, në vitin 1878, Faveirial duket se ka kaluar pothuaj një gjysmë shekulli në Evropën Juglindore, kryesisht në Manastir dhe Kostandinopojë. Ndër vitet 1850-1867, në strehën Shën Benua, në brigjet e Bosforit, është koha kur Faveirial filloi të grumbullonte një bibliotekë historike të librave të rrallë në lidhje me shqiptarët, bullgarët dhe vllehët. Ai e ka vizituar Shqipërinë në vitin 1884 dhe bashkë me Apostol Margaritin (1832-1902), inspektor i përgjithshëm i shkollave rumune të Perandorisë Otomane, themeloi shkolla në Berat, Korçë dhe Prizren. Prej vitit 1859-1861, ai, thuhet se ishte shpirti i lëvizjes bullgare. Ai vdiq në Manastir në 26 nëntor 1893.

[Wordless]

Per ata qe duan te shkarkojne librin ne frengjisht (format pdf):

http://www.elsie.de/home.html
http://www.elsie.de/pub/download_b/B...ireAlbanie.zip


ka dhe shume libra te tjere interesant.

[Xhuxhumaku]

Diele, 27 Mars 2005


NJE LITERATURE HISTORIKE QE PO TRIUMFON

Ndricim Kulla*

Eshte e vertete se libri, tashme i njohur dhe i kudoperfolur, "Historia (me e vjeter) e Shqiperise", i shkruar nga nje murg francez i quajtur Zhan Klod Faverial, dhe i botuar nga shtepia botuese "Plejad" mund te konsideriohet fare mire si nje zbulim, megjithate ne nje shkrim recensues per te do te qe mire te mos mjaftoheshim me kaq. Do te qe mire te mos ndaleshim vetem ketu, jo vetem se kemi te bejme me nje ngjarje te shume permasave, - historike, gjeografike, letraro-linguistike e madje dhe politike - por sepse eshte e rendesishme dhe gati providenciale, qe vlera dhe sherbesa te tilla qe i behen kultures sone, te arrijme t'i perdorim ne menyre sa me te dobishme nga pikepamja e orientimit te konjukturave dhe politikave qe hartojme dhe ne menyre sa me praktike ne sistemin tone arsimor.

Ne kete kendveshtrim, do te qe me vend te permendnim disa zbulesa apo trajtesa me te vertete befasuese qe ky liber na jep.

Se pari, do te permendnim argumentin pellazgjik: Kapituj te tere te librit trajtojne origjinen e shqiptareve prej pellazgeve, ngulmimet e tyre te hershme qe sipas tij shtriheshin nga Orno deri ne Bosfor, fortesat e tyre te shumta te shtrira gjithandej dhe popullsine e tyre rreth 20 milioneshe, bashke me vendet e shtrenjta te kultit si; Dodona, Samotraka apo Eleuzia. Pra, pellazget ishin shume te lashte, me te lashtet dhe perbenin nje race mitike, si Titanet dhe Ciklopet. Aq me teper qe keto shtjellime trajtohen edhe nga aspekti linguistik, si me poshte:

"Dijetaret kane pretenduar se, nje e treta e gjuhes shqipe eshte me rrenje latine, nje e treta greke, dhe nje e treta ilire. Por, ne vend qe te nxjerrim prej shqiptareve fjale te huazuara nga gjuhet latine dhe greke, a mos do te ishte me mire t'i shihnim ato te huazuara prej latineve dhe grekeve nga gjuha pellazgjike, e cila kalon, ne menyre te pakundershtueshme, si gjuha e pare e ardhur ne Itali dhe ne Greqi, dhe te cilen shqiptaret e percjellin natyrshem si e vetmja gjuhe e ruajtur deri ne ditet tona?

Le te pranojme se shqipja eshte e varfer, domethene, ajo nuk eshte e kultivuar. Por, po t'i hiqnim gjuheve me te kultivuara fjalet shkencore te huazuara nga te tjerat, si do te katandiseshin ato? Ceshtja kthehet pra keshtu: - Shqiptaret, a i kane ata, po apo jo, fjalet per te cilat deri ketu kane patur nevoje, - dhe gjuha e tyre a pershtatet, po apo jo, ne formimin e fjaleve te nevojshme per levrimin e shkencave ne Shqiperi?

I nderuari z.Dozon, ish-konsull i Frances ne Janine, deshmia e te cilit ka nje peshe te rendesishme, dhe i cili, per mbledhjen e kengeve,gramatiken dhe fjalorin e tij, pa dyshim ka merite te madhe per Shqiperine, pohon se: -"ne raportin fonetik gjuha shqipe ka nje begati dhe shumellojshmeri qe e kalon mjaft gjuhen e Aristofanit". Si mundet qe kleri grek te mos jete i fajshem, kur ka penguar dhe ende pengon ne ditet e sotme, levrimin e kesaj gjuhe kaq te bukur!

Greket mburren se letersia e tyre ka filluar me Homerin. Po Homeri vete, nga cila shkolle greke ka dale? Nga cilat shkolla eshte formuar? Perpara shkollave greke, pra, ka pasur shkolla pellazgjike, dhe nje literature te madhe dhe te perkryer, e cila ka qene themeli i letersise greke, ashtu si ndertimet ciklopike kane sherbyer si themel per ngrehinat e perkoheshme te ngritura prej Grekeve te lashte".

Ne nje kohe kur tekstet tona te historise se Shqiperise e nisin rrefimin e tyre menjehere te Iliret. Ketu duhet te shtojme, se nuk eshte vetem ky burim i nje literature shkencoro-historike qe e pohon nje fakt te tille. Disa libra te studiusit te madh arvanitas ristidh Kola, madje edhe nje liber i tille si "Gjuha e perendive" e botuar po nga shtepia botuese "Plejad" e argumentojne nje teori te tille. Ndaj, perballe fakteve dhe kontributeve te tilla, indiferentizmi i historianeve apo akademikeve do te qe i denueshem. Ata duhet detyrimisht te prononcohen, e nese po, t'i perfshijne shtjellime te tilla ne tekset e ardhshem te historise.

Se dyti, vecanerisht e rendesishme eshte ceshtja e Primatit te Ilirise, nje shtjellim ky sa i gjere dhe shkencor aq edhe befasues ne faket dhe hollesite qe afron. Shqiperia ka kaluar ne krishterim qe ne kohrat me te hershme dhe ky primat i themeluar nga Perandori Justinian dhe nga vete Papa i Romes, jetoi per plot 13 shekuj, nga viti 535 deri ne vitin 1767, duke pasur per metropol te saj Oher-Justinianen e famshme. Mirepo leterkembimi i gjate i primateve ilire me Seline e shenjte dhe dokumentat e shumte e te cmuar te relacioneve te tyre te ndodhura ne kishen e Shen Naumit, duket te jete shkaterruar teresisht, fale vandalizmit bizantin, te urdheruar nga patriarket greke ne vitin 1850. Eshte kjo nje nga goditjet me te medha e me tragjike qe mund t'i jete sjelle ndonjehere historiografise shqiptare.

Se treti, nje detaj qe mund te konsiderohet risi eshte edhe fakti qe ne vend te kufizohet ne ate cka sot quhet Shqiperi, autori perfshin ne liber edhe historine e Maqedonasve. Shkaku per kete eshte se, sipas Strabonit, Maqedonasit dhe Shqiptaret e Epirit, perbenin nje popull te vetem. Ne te vertete, Straboni i Sinopit, i cili duket se ka vizituar keto vende, thote se: "Shqiptaret dhe Maqedonasit flisnin te njejten gjuhe, kishin te njejtat sjellje ne zakonet e tyre, i prisnin floket ne te njejten menyre, dhe se ata kishin mjaft gjera te tjera te perbashketa, deri ne ate mase, sa jane te shumte ata qe e kuptojne Maqedonine deri ne Korkyre (Korfuz)...". Sot Greket thone se jane e njejta race me Maqedonasit. Kryeministri i mbretit Gjergj arriti deri aty sa te pretendoje se: -"Greqia lidhet me Maqedonine per nga njejtesia e races dhe e traditave historike". (Qarkore e 10 tetorit 1885). Por, zotit Delijani a nuk i kujtohet Demosteni kur i cileson Maqedonasit si barbare, dhe Filipin e Trete mbret te barbareve? Aq me teper qe eshte mese e perligjur nga faktet se, per syte e Grekeve te lashte, Maqedonasit ishin nje race e huaj.

Ne kete pike do te qe me vend te nenvizonim nga te gjithe ato shtjellime interesante te kapitujve, detaje, episode e ngjarje te rendesishme qe hedhin drite mbi marredheniet shqiptaro-greke, pergjate rrjedhes se historise, per te cilat autori sjell mjaft materiale.

Marredheniet shqiptaro-greke:

(shkeputur nga libri)

Per historianin, shkaterrimi i arkivave te nje kryeqendre kaq te rendesishme e kaq te madhe, si Metropoli Oher-Justiniana, eshte nje humbje per te cilen nuk do te vinte shume keq, nese vec interesit te madh ne lidhje me te, nuk do te kishin sherbyer shume fakte fetare si pika orientimi per ngjarjet civile.

E per me teper, c'ishin keto humbje materiale ne krahasim me te keqen qe fryma bizantine i ka sjelle, pa dallim njesie, te gjithe popujve te Ilirise. Pushtimi romak, jo vetem kishte thyer barrierat politike qe ngriheshin mes tyre, por ai, ne te njejten kohe, i gatiti ne ngjashmeri me ato njesi politike qe kishte krijuar edhe gjetke: ne France, ne Itali, ne Spanje.

Po cfare beri Bizanti? Cfare beri patriarkana greke? Rendi te konvertoje ne herezi greke, ate cka Apostujt e kishin konvertuar ne Krishterim, per te shnderruar ne Helene ata qe Roma i kishte kthyer ne Romake. Ne cfare momenti mberriti kjo nderhyrje e pavend? Pikerisht, ne kohen kur ne Iliri po kryhej vepra e asimilimit moral, te cilen Roma dhe Krishterimi e kishin parapregatitur me aq mund.

Nuk eshte e pavlere te theksojme, gjithashtu, se peng i grindjeve fetare, te dhunshme e shekullore, midis Romes e Bizantit, ka qene Iliria. Ka qene kjo ne Bizant, si rralle diku tjeter ku ndodhnin grindjet fetare, por, shkaku per te cilin eshte debatuar gjithheret ishte per zoterimin e Ilirise dhe te Ohrit, metropolit te tij.

Pra, ceshtja kryesore e Bizantit ishte qe te mbeste zoteruese e Ohrit, dhe te mos lejonte Iliret te krijonin nje shtet me vete, sic u formuan ne vende te tjera, si dhe te kthente ne bizantinizem ate qe Roma e kishte romanizuar, e me tej, te zevendesonte me te folmen greke, ne fillim latinishten, e me pas edhe gjuhet vendase, te cilat u bene krahinore, rurale, ne krahasim me gjuhen zyrtare te pranuar nga te gjithe.

E per t'ia arritur gjithe kesaj greket sajuan te ashtuquajturen skizem greke, cka ishte thjesht nje intrige e poshter per ta shkeputur Ilirine nga Roma dhe per t'ia ngjitur Bizantit. Momenti erdhi kur grekeve iu dha rasti te vendosnin nje bizantin ne seline ilire te Oher-Justinianes. Tashme ky bizantin, ky agjent politik i veshur me petkun e arkipeshkvit, jo vetem qe vendosi agjente te tjere bizantine ne selite e ndervarura apostolike me kete Primati, por ai, gjithashtu, shkeputi nga selia apostolike vendin e banuar nga Bullgaret, Shqiptaret dhe Romanet maqedonas.

Si u arrit nje permbysje e tille? T'ia aneksoje menjehere selise se Kostandinopojes selite qe kishin qene gjithheret deri me tash te shkeputura prej saj, ishte nje ndermarrje mjaft e veshtire, pasi ato ishin te shumta, dhe populli ilir i urrente shume greket.

Por per te shpejtuar oren kur ky aneksim do te behej i mundshem, u vendos ose do te shpifej per papen, ose do te sajohej nje hendek midis Romes dhe Bullgarise, si dhe midis kishes latine dhe kishes greke. Ja, te tilla qene shkaset qe parahtruan Greket, per ta thene me sakte, jo per te ndare kishat, pasi ata vete, sic deshmon historia, nuk kane qene kurrnjihere, as me te vertete ortodokse, as me te vertete te krishtere, por i nxorren per te ngulitur me mire pushtetin e tyre te paqendrueshem mbi Vllehet, Shqiptaret dhe Bullgaret. Popullsite ilire, gjithheret, i ishin bindur vetem klerit te tyre, sepse vete Roma sanksiononte zgjedhjen e primatit qe ata paraqisnin, si dhe miratonte zakonet e vecanta te Kishes se Ilirise.

Por kjo nuk shkonte ne dobi te politikes bizantine. Per te ngjeshur me mire nje zgjedhe qe ata mezi e duronin, ajo i diktoi kesaj kishe fatkeqe nje primat perandorak te kallepit te saj. Dhe, nga ky primat i paftuar nga njera ane, dhe nga ana tjeter, prej peshkopeve qe ky i paftuar i vuri ne selite ilire, greket i bene te besojne Bullgaret, Vllehet dhe Shqiptaret se kushdo qe nuk ishte grek, nuk ishte as i krishtere.

Ne te njejten kohe qe, dora-dores, ato shkase shtriheshin si bindje ne te gjithe vendin, kushtohej nje kujdes i madh qe te pengoheshin dergatat e Romes te depertonin ketu, si dhe ndonje anetar i klerit ilir te shkonte ne Rome.

Shtojme, me tej, se u shkaterruan me nje perkujdesje te skajeshme arkivat e primatise ilire, dhe te gjitha pjeset perkatese te marredhenieve kanonike, te cilat ajo i kish pasur deri ne ate kohe me seline e Shen Pjetrit.

Po cilat qene valle rrjedhojat e pashmangshme te kesaj gjendjeje? Vllehet, Shqiptaret dhe Bullgaret e humben ate fryme vellazerimi qe krishterimi u frymezon te gjithe njerezve, te gjithe duke krijuar prej asaj, hap pas hapi, kombet. Per me teper, ne vend qe te levronin gjuhen e tyre, ata prej fanatizmit dhe dhunes se patriarkanes greke levruan vetem greqishten. Megjithate, cfare verejme tjerakund? Cfare ndodhi ne Europe, fale frymes se vertete te krishtere, e cila sheh ne kulturen e shkronjave me shume nje ceshtje te shijes filologjike dhe vetjake, sesa nje ceshtje te dobise publike? Per interesin kombetar, cdo komb i krishtere ka levruar gjuhen e tij, dhe e ka pasuruar me nje literature te cmueshme. Te vetmit ne Europe, Vllehet, Shqiptaret dhe Bullgaret, qe Greket i shkeputen nga katolicizmi, dhe qe i lidhen pas orbites se tyre me dinakeri, nuk kane literaturen e tyre. Me fatkeqe se gjithe te tjeret, shqiptaret nuk paten as alfabet, dhe per shekuj me rradhe nuk dijten as se si shkruhej gjuha e tyre.

Nje tjeter detaj me mjaft vlere per t'u nenvizuar jane edhe te dhenat qe ai na jep mbi themelimin e Mbreterise greke dhe popullsine e saj fillestare.

Me ne fund, me 3 shkurt 1830, Kongresi i Londres krijon nje mbreteri te ashtuquajtur greke. Me kete mbreteri ne jug ndodhi njesoj si me ate te Malit te Zi ne veri. Gjithmone, si njera dhe tjetra, kane pretenduar te zmadhohen ne kurriz te Shqiperise, pasi Greket dhe Malazezet jane me teper armiq me racen shqiptaro-vllahe sesa me perandorine Otomane. Vete Anglia, qysh me l830, nuk donte qe mbreteria e re te kapercente malin Parnas. Kjo -thoshte ajo - pasi nuk ka Greke me pertej. Nga Parnasi ne Pind, banoret jane pothuaj te gjithe Shqiptare dhe Vllehe. Meqe raca greke, ose e greqizuar, nuk i kalonte 350 mijet, u pa e udhes qe kjo mbreteri e vogel te shtrihej deri ne Pind, domethene, deri ne gjirin e Prevezes dhe te Laise.

Edhe e zmadhuar kaq shume ne kurriz te Shqiptaro-Vlleheve, mbreteria e re me 45 ishujt e vegjel te saj, kishte ne vitin 1836, me afersi vetem 700 mije banore, -thote Kantu (vell. 18, fq. 168).

Me 1840, thuhet se kishte pak me shume, dhe me ne fund Anglia i dha asaj (v. 1864) ishujt Joniane, ishuj te populluar asokohe nga rreth 250 mije banore, por qe emigracioni dhe zia e bukes kishte bere qe te humbnin me shume se 50 mije fryme.

Megjithate, c'nuk beri Greqia per te rrembyer keta ishuj? Me pas, cfare nuk beri ajo per t'i marre perandorise Otomane Thesaline dhe Agrafen. Pa folur per banditizmin politik qe ajo e kishte ushqyer qysh me 1830, shohim qe te perfitoje nga lufta e Krimese (v. 1853) per te pushtuar keto zona, dhe u desh te pushtohej ushtarakisht Pireu qe te detyrohej kabineti i Athines te terheqe prej andej banditet e saj.

Qysh prej atehere, sa e sa here ka derguar aty bandite te tjere? Per cfare jane perdorur banditet e derguar gjithheret nga Athina? Per te kompromentuar rajate ne syte e qeverise turke.

Keshtu, me 1867, te debuar nga te shtenat e topave, kusaret e mbreterucit Gjergj, shtyjne masa te medha popullsie matane kufirit me qellim qe, duke i ngaterruar me rebelet, autoritetet turke te benin kerdine mbi ta, dhe ti ndalonin te kalonin ne Greqi.

Nga ana tjeter, nuk duhet harruar, ashtu sic thekson autori i vepres, se te shperhapur neper Shqiperi, Maqedoni e gjetke, qysh nga koha romake, Shqiptaret dhe Vllehet, shtrihen me vone ne Greqi, prej ku greket ishin larguar. E per te thene te verteten, jane ata qe derdhen gjakun ne momentin kur Europa nderhyri dhe krijoi kete mbreteri te vogel, ne te cilen, sakaq, te gjithe Greko-Fanariotet renden nga te gjitha anet, ashtu sic vrapuan nga te kater anet ne kohen kur Konstantini themeloi Bizantin.

Megjithate, Vllehet dhe Shqiptaret, me se fundi, e kuptuan mistifikimin prej te cilit ata kishin mbetur viktima, dhe ata e dijne tashme se si Greket i vene emrin e tyre punes se tjetrit. Dikur ne Kostandinopoje, per t'i dhene peshe vetes, greqizantet pervehtesuan emrin e Romakeve, ashtu si helenizantet marrin sot emrin e Helenit.

Por, nje dinakerie te tille i ka kaluar koha. Kjo tashme ka dale ne shesh, dhe Silogjet helenizuese, heret a vone, do te punojne per kedo tjeter, vec jo per Greket.

Disa nga ceshtjet qe trajtohen ne liber:


Vargu i fundit i primateve apo patriarkeve te Ohrit - regjistrat e metropolise se Shen Klementit - arkivat e Shen Naumit te djegura me urdher te patriarkut grek - leterkembimi i primatit te Ohrit - patriarkati grek ne ankand - Letra e Athanasit drejtuar Papa Aleksandrit VII

Banditet e derguar nga Greqia - banoret e Agrafes - peticionet e tyre - Shampoizo dhe doktor Tupa. Rrjedha e ngjarjeve ne Primatine Ilire. Skizma greke ishte vec nje intrige e poshter per te shkeputur Ilirine nga Roma dhe per t'ia bashkangjitur Bizantit - shqyrtimi i preteksteve greko-bizantine. Rrjedhojat e skizmes greke per Vllehet, Shqiptaret dhe Bullgaret - pa tdhetari, pa letersi. Origjina e Shqiptareve - Pellazget, ngulimet e tyre te hereshme - ndertimet e tyre.