Konferenca e Tiranës - 14-20 Prill 1956

[Brari]

GJASHTE DITET TRAGJIKE TE KONFERENCES SE TIRANES (14-20 prill 1956)


Skifter Këlliçi

Panorama e konferencës tragjike në Tiranën e prillit të vitit 1956. Surpriza e fjalimit liberal të Enver Hoxhës pas Kongresit të 20-të dhe befasia e pyetjeve e kritikave të delegatëve që tronditën nga themelet Komitetin Qendror dhe Enver Hoxhën i cili u detyrua të lërë Vlorën ku gjendej, për të mbërritur në Konferencën e Tiranës së mbytur nga shpërthimi i komunistëve të thjeshtë. Pjesa e parë e një rrëfimi prej 6 pjesësh, shkruar nga Skifter Këlliçi
Konferenca që tronditi Komitetin Qendror dhe Enver Hoxhën në 1956

Pjesa e parë
Prolog
Unë asokohe sapo kisha mbushur 18 vjeç dhe isha student i vitit të dytë të Fakultetit Histori-Filologji të Institutit të Lartë Pedagogjik, i cili një vit më pas do të përfshihej në Universitetin Shtetëror të Tiranës. Ato ditë të këndshme prilli, me një diell të ngrohtë dhe fllad që sillte deri në hyrje të institutit tonë, përballë Maternitetit, erëmimin e mimozave, ne, pasi mbaronim çdo orë leksionesh, shëtisnim përgjatë bulevardit dhe hidhnim sytë tutje ngrehinës së gazetës “Zëri i Popullit”, pranë kthesës ku ndodhej Estrada e Shtetit, para së cilës shihnim plot njerëz. Nuk ishin shikues të ndonjë shfaqjeje mëngjesore, por delegatë të Konferencës së Tiranës, që zhvillohej në atë sallë, ku ne ishim mësuar të shihnim skeçe e këngë të interpretuara prej aktorëve dhe këngëtarëve më të mirë, Ramazan Zyberi, Enver Dauti, Skënder Sallaku, Ana Kcira, Melpomeni Zoraqi, Paulina Nikaj, Anita Take, Fitnete Rexha, Pjetër Gjergji e plot të tjerë, aq të pëlqyer nga artdashësit tanë.
Ndërkohë, në leksionet e filozofisë marksiste-leniniste pedagogët tanë na flisnin për jehonën e Kongresit të 20-të, që sapo ishte zhvilluar në shkurt të atij viti, ku në raportin e tij Hrushovi, sekretari i parë i Partisë Komuniste të Bashkimit Sovjetik kishte demaskuar kultin e individit të Stalinit, kishte ngritur problemin që lufta e klasave duhej të zbutej, që shumë komunistë e qytetarë të dënuar si armiq, të rehabilitoheshin, që jeta e partisë të demokratizohej, që gjendja ekonomike e popullit të përmirësohej, që dallimi midis nivelit të lartë ekonomik të udhëheqjes sovjetike, që jetonte në bollëk dhe masave të gjera, të ngushtohej, që të luftohej për bashkekzistencë paqësore me vendet perëndimore, që të përmirësoheshin marrëdhëniet me Jugosllavinë etj.
Për të gjitha këto kishim njohuri jo vetëm ne, studentët, por tërë masat e popullit, sepse punimet e Kongresit të 20-të ishin botuar gjerësisht në shtypin tonë dhe ishin lexuar në organizatat bazë të partisë. Jo vetëm kaq, por në këto organizata, nën dritën e këtyrë vendimeve, ishin bërë diskutime në të cilat vihej në dukje që dukuri të tilla, të cilat mund të ishin shfaqur edhe në partinë tonë, të mënjanoheshin.
Myfit Vigani, daja im, instruktor i Komitetit të Partisë, që mbulonte institucionet artistike, duke gjykuar se unë isha student tashmë i pjekur, fliste me mua hapur dhe plot optimizëm për këto diskutime që vlonin midis komunistëve, aq më tepër që ato ditë, saktësisht më 13 prill, vetë Enver Hoxha, sekretari i parë i Partisë së Punës të Shqipërisë, botonte një artikull me titull “Marksizëm-leninizmi mëson se populli është krijuesi i historisë”. Shumë vite më pas,e kam kërkuar këtë artikull në koleksionet e Bibliotekës Kombëtare dhe, kur e kam lexuar, jam habitur me sinqeritein dhe çiltërsinë me të cilat ky diktator shkruante, ose më mirë ishte i shtrënguar të shkruante nga rrethanat e krijuara në këtë artikull. Për këtë mjafton të sjell disa fragmente të shkëputura prej tij:
“Partia Komuniste e Bashkimit Sovjetik e dënoi me të drejtë kultin e individit të krijuar nga Stalini në vitet e fundit të aktivitetit të tij që i solli kaq dëm Bashkimit Sovjetik. Është detyrë e përhershme e Partisë sonë të luftojë kultin e individit në çdo formë që të shfaqet ai, për të vendosur kolegjialitetin si parim udhëheqës të partisë… E rëndësishme është që çdo anëtar partie të kuptojë se në parti nuk mund të ketë frikë… Çdo anëtar partie të shprehë në parti mendimin e të kritikojë me forcë të metat në punë dhe ata që janë përgjegjës për këto të meta…”
Të them të drejtën, duke skeduar më vonë këto thënie, dhe kjo ka ndodhur në shkurt të vitit 1995, kur po shkruaja “Historinë e Radiotelevizionit Shqiptar”, kam mbetur i habitur dhe kam gjykuar: “Po sikur me të vërtetë të ndodhte kjo që porosiste me kaq dashamirësi Enver Hoxha, po sikur vetë atij t’i bëheshin vërejtje e sugjerime, e pse jo, edhe kritika, sepse ishte pikërisht ai që po ndiqte me fanatizëm rrugën despotike të Stalinit, çfarë do të ndodhte?...”
Po aq i habitur kam mbetur kur në po këtë artikull ai më poshtë theksonte:
“Nuk jemi për ashpërsimin e luftës së klasave, prandaj në asnjë mënyrë nuk duhet ta nxisim atë…Në mjaft raste janë dhënë dënime dhe akuza të fryra, sidomos në përiudhën deri në Kongresin e Parë të partisë, në nëntor 1948”.
Për një njeri që nuk do të dinte se ç’rrugë kishte ndjekur dhe do të vazhdonte të ndiqte Enver Hoxha, do të krijohej bindja se ai, bënte një autokritikë në këtë artikull dhe premtonte që në Shqipëri të zbatoheshin norma me të vërtetë demokratike, të cilat deri atëherë ishin shkelur dhunshëm, e që nuk do të përsëriteshin më. Ja përse ky artikull, i cili pati atëherë një jehonë të madhe, u shtonte besimin komunistëve e aq më tepër delegatëve, të cilët u zgjodhën për të marrë pjesë në këtë konferencë, e cila, duke u mbështetur në këto thënie, në dukje pra, kaq të çiltra të udhëheqësit të madh, të flisnin më hapur në këtë konferencë, të shtronin me guxim ato probleme që deri atëherë i kishin mbajtur të kyçura në vetvete dhe që kishin të bënin me fatet e ardhshme të shoqërisë komuniste, për të cilat ata kishin luftuar, punuar e të cilat i shihnin se nuk po realizoheshin.
Dhe këto probleme, në një mënyrë a tjetër, i kishin ngritur edhe në diskutimet që kishin bërë në mbledhjet e organizatave të partisë. Madje, mbi bazën e këtyre diskutimeve, anëtarët e byrove të këtyre organizatave kishin hartuar edhe diskutimet që të deleguarit e tyre do t’i mbanin në këtë konferencë.
Ishte kjo arsyeja që, Myfit Vigani, e shokë të tjerë komunistë, e ndienin veten kaq të shpenguar ato ditë në prag të Konferencës së Tiranës. Një frymë e re po ndihej jo vetëm midis komunistëve të thjeshtë, po edhe te njerëzit e thjeshtë. Kjo ishte aq e vërtetë, saqë në atë periudhë pati shenja të zbutjes së luftës së klasave që u shfaq në dhënien e të drejtave të studimit edhe fëmijëve me biografi të keqe e madje edhe me prindër të burgosur, si edhe emërime ose mbajtje në punë edhe të atyre që për arsyet e mësipërme, ishin hequr nga puna, ose ishin gati për t’u hequr.
E njëjta frymë ndihej edhe në fushën e letërsisë dhe arteve. Kishte vërshuar dhe më shumë përkthimi i veprave, shfaqja e pjesëve teatrale, operistike nga arti dhe letërsia e huaj. Por gjendja ekonomike e masave mbetej gjithnjë e më e vështirë… Hendeku midis udhëheqjes që jetonte në begati, madje edhe e një shtrese kuadrosh të nomenklaturës komuniste, nga zëvendësministra e deri te drejtorë institucionesh, me anë triskash speciale e dyqanesh me artikuj të konsumit të gjerë dhe popullit, që ngrihej, veç të tjerash, me natë për të blerë dy-tre litra qumësht, ishte shumë i madh.
A kishte udhëheqja e lartë dijeni për këto probleme, a e dinte ajo se ç’po ndodhte në popull e sidomos midis komunistëve në prag të Konferencës së Tiranës? A e parashikonte ajo se çfarë pyetjesh dhe diskutimesh do të bëheshin atje?
Myfit Vigani, jo vetëm instruktor, por edhe i pranishëm ne këtë konferencë, shpeshherë më përsëriste se sigurisht që jo vetëm udhëheqja e lartë, por edhe vetë Enver Hoxha nuk është se nuk i dinin që këto probleme që do të ngriheshin në këtë konferencë, por kurrë aq hapur dhe aq ashpër sa u ngritën. Sipas tij, Fiqrete Shehu, sekretarja e parë, që do të mbante raportin kryesor në konferencë, ishte e qetë.
Në raport, të cilin unë kam pasur rast ta lexoj vetë në Drejtorinë Qendrore të Arkivave të Shtetit, një raport tipik burokratik, ajo merrej me analiza, të rëndomta në konferenca të kësaj natyre, me kritika, shifra e fakte të përgjithësuara nga sfera të ndryshme të institucioneve e ndërmarrjeve prodhuese e jo prodhuese të kryeqytetit…
Eshtë e vërtetë që i deleguari i Komitetit Qendror të Partisë në këtë konferencë ishte Beqir Balluku, anëtar i Byrosë politike, zëvendëskryeministër dhe ministër i Mbrojtjes, por është po aq e vërtetë që Enver Hoxha, sekretari i parë i K.Q të PPSH-së, ato ditë ndodhej në Vlorë për të përgatitur raportin që do të mbante në Kogresin e 3-të të Partisë, i cili do të zhvillohej pas disa javësh, fakt ky që dëshmonte se ai nuk parashikonte asnjë të papritur të pakëndshme nga punimet e konferencës.
Ai, edhe mund të parashikonte se do të kishte edhe diskutime me kritika, për të cilat kishte dhënë orientime në artikullin e botuar në “Zërin e Popullit” të para disa ditëve, të cilat i citova më sipër, gjë që ishte normale, po kurrë pyetje dhe diskutime të cilat shpërthyen në konferencë nga goja e sa e sa delegatëve, që tronditën nga themelet jo vetëm Komitetin Qendror, por, mbi të gjithë, atë vetë dhe që e detyruan të lërë Vlorën dhe të vijë, siç do të shohim, në pikë të vrapit në Tiranë, për të mbytur shpërthimin që vlonte prej vitesh në shpirtin dhe zemrën e komunistëve të thjeshtë.
(Vijon nesër)
(Shkrimi mund të ilustrohet me fotografi të Hrushovit , në qoftë se është e mundur, duke mbajtur raportin në Kongresin e 20-të, dhe fotografi e Stalinit e asaj periudhe, si dhe një fotografi me pamjen e jashtme të Estradës së Shtetit, ku është zhvilluar Konferenca e Tiranës).





03/07/2004

---
Kritikat e guximshme nën diktaturë: “Komiteti Qendror të përgjigjet për varfërinë në vend”


Skifter Këlliçi

GJASHTE DITET TRAGJIKE TE KONFERENCES SE TIRANES (14-20 prill 1956)
Ja pyetjet e guximshme dhe të papritura të delegatëve në Konferencën e Tiranës, në 1956 sipas dokumenteve të ruajtura në Arkivën e Shtetit. Kritikat e komunistëve të thjeshtë frikësojnë Fiqrete Shehun, e cila nuk pranon t’u përgjigjet të gjitha pyetjeve duke ia kaluar stafetën Beqir Ballukut

Pjesa e dytë
Në pjesën e parë të këtij artikulli studimor vumë në dukje se Konferenca e Tiranës i zhvillonte punimet dy muaj pas Kongresit të 20-të të Partisë Komuniste të Bashkimit Sovjetik, ku Hrushovi, sekretar i parë i saj, në raportin e tij dënonte kultin e individit të Stalinit që i kishte sjellë shumë dëm interesave të vendit brenda dhe jashtë tij, dhe trajtonte me guxim probleme që lidheshin me zbutjen e luftës së klasave, me ngushtimin e dallimit midis jetës së udhëheqjes sovjetike, në mirëqenie, dhe popujve sovjetikë, probleme të bashkekzistencës me vendet perëndimore etj. Jo vetëm kaq, por disa ditë para fillimit të konferencës, vetë diktatori Enver Hoxha, në një artikull të botuar në “Zërin e Popullit”, duke u mbështetur në punimet e Kongresit të 20-të, vinte theksin se kishte ardhur koha që komunistët në mbledhjet e organizatave të partisë, të diskutonin pa frikë, të vinin në dukje të meta, të kritikonin hapur autorët e tyre. Ai theksonte, gjithashtu, që të mos teprohej me ashpërsimin e luftës së klasave, si pasojë e së cilës ishin dhënë dënime dhe bërë akuza të fryra, sidomos para Kongresit të Parë të Partisë më 1948.
…Kështu, pra, Konferenca e Tiranës nisi me raportin e mbajtur nga sekretarja e parë e Komitetit të Partisë së rrethit të Tiranës, Fiqrete Shehu. Në 52 faqet e raportit të saj, ajo theksoi se kjo konferencë i zhvillonte punimet në frymën e vendimeve të Kongresit të 20- të të Komitetit Qendror të PK të Bashkimit Sovjetik, duke pasur parasysh edhe detyrat e mëdha që do të përcaktonte Kongresi i 3-të i Partisë së Punës të Shqipërisë.
Ngaqë raporti nuk prekte probleme të mprehta, nuk kishte kritika jo vetëm nga lart poshtë, por edhe, siç pritej nga orientimet e Enver Hoxhës në artikullin e botuar para disa ditësh në “Zërin e Popullit”, u duk se konferenca do të rrëshqiste në shinat e zakonshme të konferencave të kësaj natyre, ku do të kishte disa pyetje të rëndomta, pastaj diskutime rreth raportit, ku mund të kishte ndonjë vërejtje a kritikë të tërthortë, mbase edhe për ndonjë udhëheqës në veçanti, por kurrë të udhëheqjes, për të kaluar pastaj te zgjedhjet e byrosë së re të Komitetit të Partisë, rezolucionin e konferencës, telegramin, që i drejtohej Komitetit Qendror të Partisë me rastin e mbylljes me sukses të punimeve të kësaj konference, i cili zakonisht lexohej dhe miratohej me duartrokitje të stuhishme për Partinë dhe shokun Enver Hoxha …
Atmosfera, në pamjen e jashtme, dukej kaq e qetë, sa pas raportit, disa nga delegatët e pranishëm, tifozë të thekur futbolli, patën guximin të shpreheshin se vazhdimi i punimeve të konferencës të shtyhej të nesërmen në mëngjes, pra të datës 15 prill, meqë pasdite në stadiumin kombëtar “Qemal Stafa” zhvillohej ndeshja më e rëndësishme e kampionatit të futbollit midis dy rivaleve të vjetra, “Partizanit” dhe “Dinamos”. Natyrisht kundërtifozët, që nuk ishin të paktë, kundërshtuan, gjë që solli debate të forta. U desh ndërhyrja e të deleguarit të Komitetit Qendror, Beqir Ballukut, anëtar i Byrosë Politike, zëvendëskryeministër dhe ministër i Mbrojtjes, i cili theksoi si me shaka se edhe atij i vinte keq që kjo ndeshje e rëndësishme zhvillohej në ditën e hapjes së konferencës, dhe se edhe ai, megjithëse ishte tifoz i “Partizanit”, pajtohej me mendimin se konferenca t’i zhvillonte punimet, në mënyrë që ajo të përfundonte brenda dy ditësh, pra, brenda afatit në të cilin ishte programuar.
Kuptohet se as ai, as Fiqrete Shehu, dhe askush nga udhëheqja e lartë, duke përfshirë këtu edhe Enver Hoxhën, i cili në Vlorë , siç e përmendëm në pjesën e parë të këtij shkrimi, po shkruante raportin që do të mbante në Kongresin e 3-të të Partisë, që do të zhvillonte punimet pas disa javësh, nuk mund të përfytyronin se ç’pyetje do të bëheshin pas leximit të raportit nga Fiqrete Shehu. Dhe ato pyetje tronditën sallën. Qenë pyetje që u bënë nga të deleguar në konferencë, që i sollën ato në emër të organizatave bazë të partisës në qendra pune prodhimi, të cilat po i rendisim ashtu siç i kemi gjetur në dosjen e ruajtur në Drejtorinë e Arkivave të Shtetit në Tiranë, ku përshihen materialet e kësaj konference: nga NISH Tulla, Kombinati i Tekstileve “Stalin”, Ministria e Bujqësisë, Radio Tirana, Gazeta “Bashkimi”, Instituti
Lartë Pedagogjik, Ndërmarrja e Projektimit, Politeknikumi “7 Nëntori”, Kinostudioja “Shqipëria e re”…madje edhe nga të deleguar nga shkolla e Partisë “Lenin”.
Këto pyetje ranë si bombë në presidiumin e konferencës. Dhe nuk kishte si të ndodhte ndryshe, sepse ishte hera e parë që shpalosnin shqetësime të natyrshme që përjetonte jo vetëm çdo komunist, por, mbi të gjitha, çdo qytetar i thjeshtë për gjithçka që po ndodhte fill pas çlirimit të Shqipërisë, ku ëndrrat dhe dëshirat e tyre po veniteshin dhe zhgënjimi po bëhej çdo ditë edhe më i madh.
Ja disa nga këto pyetje:
“Pse nuk ka kritikë konkrete për punën, për shokë ministra e anëtarë të Komitetit Qendror si dhe kuadro të tjerë kryesorë?’
“A ka raste që njerëz që kanë kritikuar shokët me përgjegjësi të jenë persekutuar?”
“Përse Komiteti Qendror i Partisë së Punës nuk nxori asnjë konkluzion në frymën e Kongresit të 20-të PK të Bashkimit Sovjetik lidhur me të metat e partisë sonë, siç bënë partitë komuniste dhe punëtore të vendeve të tjera?”
“Përse nuk është sqaruar partia në mënyrë të organizuar mbi Partinë Komuniste të Jugosllavisë?”
“Në vetë Komitetin Qendror ka shumë shokë, burrë e grua. Përse nuk shikohet ky problem në udhëheqjen e Partisë, (Enver Hoxha-Nexhmija, Mehmet Shehu-Fiqrete, Liri Belishova-Maqo, Hysni Kapo-Vitoja…”
“A nuk është tepruar që funksionarët të marrin ushqim të garantuar sa të duan e të mbajnë guzhinierë me lekë nga qeveria?”
“Si është çështja e kultit të individit te ne dhe ajo në Byronë Politike?”
“Ulja e pagesës së punonjësve si mund të përputhet me parullën e Partisë për ngritjen e nivelit të jetesës së popullit?”
“Gazeta polake “Tribuna Ludu”, në një koment që i bënte Radio Tirana, kritikonte Stalinin në lidhje me kultin e individit. Pse kjo nuk u botua në shtypin tonë?”
“Të përgjigjet Fiqrete Shehu se a e ka ajo idenë se çfarë mund të blejë punëtori me 3000-4000 lekë në muaj?”
Pati edhe pyetje edhe më të guximshme. E tillë ishte pyetja e Nesti Zotos, i deleguar i organizatës bazë të partisë së Kinostudios “Shqipëria e Re” dhe në të njëjtën kohë edhe drejtor i saj: “A e njeh Komiteti Qendror gjendjen e varfëruar të popullit dhe pse nuk tregon haptazi shkaqet e vërteta?” Kjo pyetje u shoqërua edhe me pyetje të tjera të kësaj natyre, si kjo e mëposhtmja:
“Cili është shkaku që rrogat e funksionarëve të lartë të Partisë e të shtetit u rritën, kurse të punonjësve të thjeshtë nuk luajtën ose u ulën?”
Më pas u bënë edhe pyetje edhe më të ndërlikuara që lidheshin me dënimet e disa kuadrove të larta të partisë:
“Si shikohen nën dritën e Kongresit të 20-të masat e marra kundër Tuk Jakovës dhe Bedri Spahiut?”.
Nuk qenë pyetje spontane që lindën aty për aty, por pyetje të cilat qenë menduar dhe rimenduar, që ishin shtruar edhe në mbledhjet e organizatave të partisë përpara fillimit të Konferencës së Tiranës, aq më tepër që merrnin shkas jo vetëm nga vendimet e Kongresit të 20-të të PK të Bashkimit Sovjetik, të cilat, siç thamë ishin diskutuar gjerësisht, por edhe nga artikulli i Enver Hoxhës, botuar pak ditë më parë në gazetën “Zëri i Popullit”.
Kujtonte më pas Myfit Vigani, instruktor i Komitetit të Partisë së Tiranës, i cili ndodhej në sallën ku zhvillohej konferenca jo si i deleguar, por si një ndër organizatorët administrativë të saj: “Para se të bëheshin pyetjet, Fiqrete Shehu dukej shumë e shpenguar, e qeshur dhe bënte edhe shaka me mua dhe instruktorë të tjerë që ishim caktuar për mbarëvajtjen e konferencës. Me këtë humor mbajti ajo edhe raportin. Në këtë gjendje ndodhej edhe disa çaste para se të nisnin pyetjet. Atëherë kur me stilolaps në dorë nisi t’i regjistronte ato, unë, që kisha punuar vazhdimisht pranë saj, pashë se si fytyra e saj u zymtua, stilolapsi nisi t’i dridhej në dorë…Edhe herë të tjera e kisha parë në këtë gjendje, kur ajo inatosej për gjënë më të vogël. Por shpejt e mblidhte veten, edhe niste të buzëqeshte sikur nuk kishte ndodhur asgjë, ndonëse, kur merrte mëri të thellë, ishte vështirë që të harronte. Por gjatë tërë kohës që ajo shënonte pyetjet, që nuk kishin të sosur, vura re që ajo e kishte humbur krejtësisht qetësinë. Më i qetë përpiqej të ishte Beqir Balluku, por vetën në pamje”.
Kishte ardhur çasti që ai, si i deleguar i Komitetit Qendror në këtë konferencë, t’u jepte përgjigje pyetjeve që ishin bërë nga salla. Në ndonjë rast tjetër nuk do ta kishte pasur të vështirë, sepse edhe pyetjet nuk kishin qenë të vështira, por jo këtë radhë. Pyetje të studiuara, pyetje të matura, por edhe në të njëjtën kohë edhe pyetje shumë konkrete, të hapura, të ashpra, pyetje që deri atëherë kushdo ia kishte bërë në fshehtësinë më të madhe një njeriu shumë të besuar, ose vetëm vetes, pyetje që kërkonin përgjigje konkrete.
Në këtë gjendje shumë të nderë, Fiqrete Shehu u detyrua të ngrihej e të shprehej se ajo vetë do t’u përgjgjej vetëm pyetjeve që kishin të bënin me byronë provizore të Komitetit të Partisë të Tiranës, sepse ishin “pyetje të karakterit organizativ, kurse pyetjeve të tjera do t’u përgjigjet shoku Beqir Balluku”.
Në këtë mënyrë ajo ia la përgjegjësinë të deleguarit të Komitetit Qendror të Partisë. Dhe Beqir Balluku, kuptohet, i ndodhur në një pozitë shumë të vështirë, u detyrua të ngrihej dhe t’u përgjigjej pyetjeve kur tërë sytë e pjesëmarrësve në konferencë, ishin drejtuar nga ai dhe vetëm ai…
(Vijon nesër)





04/07/2004

------

shekulli
-----

Gjashtë ditët tragjike të Konferencës së Tiranës (14-20 prill 1956)

Kur komunistët e thjeshtë i kërkonin llogari udhëheqjes

Si guxuan t’i kundërviheshin udhëheqjes Vandush Vinçani, Adriatik Kanani, Niazi Jaho, Vehip Demi? Pyetjet dhe diskutimet e tyre për shpenzimet e Bllokut, politikën e gabuar për kultin e individit dhe varfërinë e madhe në vend. Pakënaqësia e shprehur e tyre ndaj përgjigjeve që dha Beqir Balluku e Fiqrete Shehu dhe përgatitja për të dalë në skenë Enver Hoxha

Skifter Këlliçi

Pjesa e tretë

Në pjesën e dytë vumë në dukje se pas raportit të Fiqrete Shehut në punimet e Konferencës së Tiranës, siç ndodhte zakonisht në të tilla raste, u bënë pyetje nga salla. Që midis këtyre pyetjeve të kishte edhe nga ato, të cilat, në një mënyrë a tjetër, të preknin probleme të rëndësishme, nga Fiqrete Shehu dhe i deleguari i Komitetit Qendror, Beqir Balluku, edhe mund të pritej. Por që nga komunistët në sallë, të deleguar nga organizatat bazë të partisë të shumë e shumë institucioneve a qendrave të punës së prodhimit, të bëheshin pyetje si kërkim llogarie, që kishin të bënin drejtpërdrejt me probleme kaq të mprehta politike dhe ekonomike, për kultin e individit, që kishte zënë rrënjë edhe në udhëheqjen e partisë dhe të shtetit, pyetje për dallimin e madh midis kushteve të jetesës së popullit me kuadrot e lartë, për masat e rënda që ishin marrë kundër Tuk Jakovës dhe Bedri Spahiut si armiq të partisë, për marrëdhëniet e partisë sonë me Lidhjen Komuniste të Jugosllavisë e sa e sa pyetje të tjera, kjo nuk pritej prej tyre. Fiqrete Shehu, ndonëse Sekretare e Parë e Komitetit të Partisë së Tiranës, sugjeroi që Beqir Balluku, si i deleguar i Komitetit Qendror, pikërisht ai t’u përgjigjej atyre pyetjeve. Dhe kështu ndodhi…
“Beqir Balluku, - kujtonte instruktori i Komitetit të Partisë së Tiranës, Myfit Vigani, - u ngrit nga presidiumi ku ishte ulur pranë Fiqrete Shehut dhe iu afrua foltores. Në sallë në ato çaste mbretëroi një heshtje e thellë. Të gjithë të pranishmit prisnin se ç’përgjigje do t’u jepte i deleguari i Komitetit Qendror atyre pyetjeve që kurrë nuk ishin dëgjuar jo më në një konferencë të tillë, por as edhe në një mbledhje të zakonshme të një organizate partie të ndonjë qyteti provincial.”
Ç’është e vërteta, Beqir Balluku, sipas dokumenteve të dosjes së kësaj konference, që ruhet, siç thamë në Arkivin e Shtetit, disave prej pyetjeve më të rëndësishme nuk iu përgjigj fare, duke lënë të nënkuptohej se ato ishin jashtë kompetencave të tij. Megjithatë, le të shohim përgjigjet e tij për disa nga pyetjet e tjera të të deleguarve:
Pyetjes se pse Partia nuk i kishte bërë një analizë të gjitha çështjeve nën dritën e vendimeve të Kongresit të 20-të, ai iu përgjigj: ”Komiteti Qendror është përgatitur të bëjë një analizë në Kongresin e 3-të”.
Pyetjes, nëse Komiteti Qendror e di gjendjen e varfëruar të popullit, përse nuk i tregon shkaqet e vërteta, Beqir Balluku i dha këtë shpjegim: ”Komiteti Qendror është plotësisht i informuar mbi çfarë bëhet në vendin tonë për ndërtimin e socializmit. Vendi ynë po kalon vështirësi dhe nuk është e drejtë të flitet për varfërinë. Ne kemi vështirësi, mbasi kemi edhe detyrime karshi miqve që na ndihmojnë. Pra, ne ndërtojmë një gjendje ekonomike jo të lehtë”.
“Në qoftë se Komiteti Qendror ka gjykuar, për shembull, që të jetë shoqja Nexhmie Hoxha në udhëheqje, - iu përgjigj Beqir Balluku pyetjes që lidhej më lidhjet martesore në udhëheqjen e lartë të partisë, e veçanërisht, midis Enver Hoxhës dhe gruas së tij, - kjo ka ndodhur për vendosmërinë e shoqes Nexhmie ndaj komunizmit, ndaj rrugës revolucionare”.
Siç shihet, kjo përgjigje nuk kishte asnjë lidhje me pyetjen që i ishte drejtuar atij.
Përsa i përket pyetjes që kishte të bënte me trajtimin ekonomik shumë të lartë në krahasim me nivelin e popullit që jetonte në varfëri, i deleguari i Komitetit Qendror dha këtë përgjigje:
“Komiteti Central ka caktuar një rregull për sistemimin e furnizimit të funksionarëve të partisë dhe të shtetit, por me qëllim që t’i përgjigjen vrullit të punës së ngarkuar nga partia jonë. Duhet të jetë kështu, sepse kanë një vrull pune më të madh se një punëtor.”(?!).
Pastaj ai nisi t’i jepte përgjigje pyetjes që prekte problemin e kultit të individit, që ishte shtruar me aq këmbëngulje nga salla:
“Nuk ka vendim të Komitetit Central të Partisë që të mos ketë sanksione kolegjiale,-tha ai. -Prandaj kulti i individit në partinë tonë nuk ka atë që kishte Partia Komuniste e Bashkimit Sovjetik në vitet e fundit të jetës së shokut Stalin”.
Nga sa shihet qartë, Beqir Balluku nuk qe në gjendje t’u përgjigjej saktë pyetjeve, për të mos thënë që një pjesë të mirë të tyre nuk e preku, ose e kaloi shkarazi.
Por përgjgjen e tyre e dhanë ata që diskutuan. Dhe ata nuk ishin të paktë.
“E njihja shumë mirë juristin Niazi Jaho, i cili i kishte kryer studimet e larta në Bashkimin Sovjetik, - kujton Myfit Vigani. -E njihja jo vetëm si epror, sepse ai ishte sekretar i Komitetit të Partisë së Tiranës për propagandën, por edhe si koleg. Nga ai gjatë bisedave shoqërore kishe çfarë të mësoje, aq më tepër që ishte shumë i matur. Por u habita nga guximi dhe pjekuria me të cilën ai shtjelloi diskutimin e tij shumë tronditës. Duke marrë shkas nga përgjigjja e Beqir Ballukut se si i kishte analizuar Komiteti Qendror mësimet e Kongresit të 20-të të PK te Bashkimit Sovjetik, për problemin e kultit të individit, ai tha:
“Shoku Beqir, në mos gaboj, iu përgjigj kësaj pyetjeje: ”Po, Partia ka analizuar dhe ka konkluduar se nuk ka. Sigurisht kjo është pyetje e guximshme e të deleguarit të Komitetit Qendror dhe anëtar i Byrosë Politike. Mirëpo, mbasi në një konkluzion të tillë mund të arrihet vetëm në bazë të një analize, propozoj që ky vendim i Komitetit Qendror, ose i Byrosë Politike, në qoftë se është bërë, të dërgohet për t’u punuar në organizatat bazë të Partisë.”
Pas këtyre fjalëve në sallë shpërthyen duartrokitje, të cilat u shtuan edhe më shumë kur nisi diskutimin e tij i deleguari i organizatës bazë të partisë të Radio Tiranës, Vehip Demi. Në punimet e kësaj konference ai kishte zëvendësuar drejtorin e këtij institucioni, Petro Kiton, i cili ato ditë ndodhej me shërbim jashtë shtetit.
“Ne duhet të pranojmë haptazi se akoma te ne ka ndrojtje, frikë për të shprehur mendimet e tyre, për të kritikuar lirisht. Ne komunistët e Radio Tiranës kritikojmë Komitetin e Partisë që nuk ka marrë masat e duhura që materialet e Kongresit të 20-të të ishin punuar në organizatat e partisë dhe në masa, sepse ato vetëm sa janë botuar në shtyp. Duhej sqaruar me kujdes e durim çështja e kultit të personit që u ngrit në artikujt e “Pravdës”. Ne në Radio dhamë artikullin e sekretarit të KQ të Partisë së Bashkuar Polake, Moravski, për kultin e individit. Shoku Thanas Nano, drejtor i ATSH-së, nuk e fshehu preokupimin e tij. Se ç’ka bërë Thanasi më vonë, atë nuk e di. Di vetëm që pasdite merr shoqja Nexhmie Hoxha në telefon dhe na tërheq vëmendjen pse e dhamë artikullin pa e pyetur. Plus kësaj, shtypi ynë nuk e botoi, sepse nuk kishte vend, siç tha shoku Beqir Balluku, por, për mendimin tim, sepse hezitoi. Dhënia e artikullit në Radio dhe mosbotimi i tij në shtyp krijon përshtypje te shumë njerëz”.
Deri këtu, diskutimi i Vehip Demit dukej se do të ishte vazhdimi i diskutimit të parafolësit të tij, Niazi Jahos, i cili u kishte dhënë zemër të pranishmëve në sallë të flisnin hapur. Dhe kështu po ndodhte me Vehip Demin, i cili më pas vazhdoi me argumente që, jo vetëm u miratuan nga të pranishmit, por dhe u shoqëruan sërishmi me duartrokitje.
“Kongresi i 20-të shtroi çështjen e ngritjes së rrogave të ulëta. Te ne me korrigjimet që u bënë, ndodhi e kundërta. Shoku Beqir nguli këmbë se çështja e furnizimit në Bllok është miratuar nga Komiteti Qendror. Ne mendojmë se kështu shkelet në mënyrë flagrante parimi “secili sipas punës”. Ne duam të pyesim ministrin e Tregtisë, shokun Kiço Ngjela dhe ministrin e Financave, Abdyl Këllezi, se nga dalin fondet që duhen për të mbuluar shpenzimet e Bllokut? Në cilin kapitull të buxhetit hyjnë ato? Ne duhet të pranojmë se masat jashtë bisedojnë shumë për çështjen e Bllokut.”
“Me të mbaruar diskutimin e tij, - kujton Myfit Vigani, - në sallë u dëgjuan brohoritje të stuhishme, madje të shoqëruara edhe me buzëqeshje të delegatëve, që lanë të tulatur Fiqrete Shehun, e cila kthente herë pas here kokën nga Beqir Balluku, si të kërkonte ndihmën e tij për këte situatë të krijuar. Mirëpo ndodheshim në një konferencë partie, ku po diskutohej për më tepër hapur jo vetëm sipas vendimeve të Kongresit të 20-të të PK të Bashkimit Sovjetik, por, për më tepër, edhe sipas orientimeve që kishte dhënë vetë Enver Hoxha në artkullin e botuar para disa ditëve në “Zërin e Popullit”, ku ai udhëzonte që komunistët të flisnin hapur dhe të kritikonin pa frikë.
Atëherë njëri pas tjetrit, të vetmit që u ngritën në mbrojtje të udhëheqjes, që po sulmohej kaq ashpër ishin Abdyl Këllezi, ministri i Financave, dhe Dashnor Mamaqi, zv.ministri i Arsimit, të cilët u përpoqën të frenonin diskutimet që po merrnin një drejtim krejt të papritur. Por ishte e pamundur. Këtë e dëshmoi dhe diskutimi i Adriatik Kananit, i cili, për më tepër, ishte i deleguari i gazetës “Zëri i Popullit” as më shumë e as më pak, organ i Komitetit Qendror të PPSH-së, të themeluar nga vetë Enver Hoxha.
“Në përgjithësi, materialet e gazetës nuk po pasqyrojnë frymën e Kongresit të 20-të, - tha ai. - Këtë organizata bazë e gazetës e quajti gabim politik të shkaktuar nga fakti se ka munguar një orientim konkret për këto çështje.”
Adriatik Kanani nuk u mjaftua me kaq, por pa më të voglën ndroje iu kundërvu diskutimeve të Abdyl Këllezit dhe Dashnor Mamaqit, të cilët miratonin ato masa që ishin marrë nga partia për sa i përket raportit të pagave midis udhëheqjes dhe punonjësve.
“Krahas me punonjësit që marrin paga të ulëta, ka dhe një kategori jo të madhe punonjësish me pagimin e të cilëve ka teprim të pajustifikueshëm, -vazhdoi ai. -“Unë mendoj se shoku Beqir duhet të ketë parasysh mirë si i deleguar i Komitetit Qendror, që të përfitohet nga kjo konferencë. Vërejtjet e delegatëve të kësaj konference janë dhe vërejtjet dhe mendimet e punonjësve komunistë dhe dhjetëra mijëra punonjësve, sepse kështu do të inkurajohet kritika dhe autokritika, do të forcohet demokracia.”
Përsëri nga salla u dëgjuan duartrokitje dhe brohoritje. Pas kaq vjetësh, po të gjykosh me objektivitet dhe gjakftohtësi, ai shtroi drejt jo vetëm ato që ndiente vetë dhe kolegët e tij gazetarë të “Zërit të Popullit”, por ato që çdo komunist duhej t’ia shtronte partisë.
Por kjo seancë do të shënonte kulmin e saj me diskutimin e Vandush Vinçanit, të deleguarit të Komitetit Qendror të Partisë në këtë konferencë.
“Çështja e kultit të individit nuk është çeshtje vesi, - tha ai. - Prandaj është e drejtë vërejtja se çeshtja e kultit të sqarohet. Propozoj që raporti i shokut Hrushov, që bën fjalë në lidhje me kultin e individit, të pranohet. Kush mund ta rrëzojë kultin e Stalinit? Veçse një udhëheqje e fortë marksiste-leniniste. Këtu u shtrua çështja e privilegjeve të funksionarëve. Eshtë shumë e drejtë. Unë nuk jam për një politikë të tillë. Prandaj duhet të korrigjohet sa më parë një gjë e tillë. Në lidhje me marrëdhëniet familjare në Komitetin Qendror mendoj se është bërë gabim…”
Fliste kështu një punonjës i lartë i Komitetit Qendror të Partisë, që punonte pranë Nexhmije Hoxhës, së shoqes së udhëheqësit më të madh të Shqipërisë. Guxim me të vërtetë tepër i madh! Ja përse, pas diskutimit të tij, salla u ngrit e tëra në këmbë duke e shoqëruar Vandush Vinçanin me brohoritje. Ndërkohë, përfaqësues të lartë të partisë dhe të shtetit, midis të cilëve dhe mbi 20 delegatë nga Ministria e Punëve të Brendshme, të kryesuar nga ministri i tyre, Kadri Hazbiu mbetën të tulatur.
Kështu siç kishte nisur, konferenca po shkiste gjithnjë e më shumë në një drejtim krejtësisht të paparashikuar, madje dhe me pasoja tepër të rënda. Duhej të vinte dikush. Dhe ky nuk mund të ishte veçse vetë Enver Hoxha.
(Vijon nesër)
(Pjesa e tretë mund të ilustrohet me fotografi të Abdyl Këllezit, Adriatik Kananit, Vandush Vinçanit, Vehip Demit, Niazi Jahos. Të merret takim me ta nëpërmjet numrave të telefonave. Një fotografi të Vehip Demit, pas konferencës, internuar dhe vdekur, mund të interesohem t’ua dërgoj nga New Yorku).




05/07/2004

shekulli

[Brari]

Enver Hoxha nuk pranon kritikat e komunistëve


Skifter Këlliçi

***
GJASHTE DITET TRAGJIKE TE KONFERENCES SE TIRANES (14-20 prill 1956)
Pas dorëzimit edhe të Beqir Ballukut përpara komunistëve dhe pyetjeve të tyre “të frikshme”, Enver Hoxha ndërhyn në konferencë duke kundërshtuar kritikat dhe i cilëson delegatët reformatorë si të manipuluar. Asgjë nuk ka mbetur më nga liberalizmi i tij i disa ditëve më parë në artikullin e “Zërit të Popullit”. Prania e tij e kthen konferencën së prapthi

Pjesa e katërt
Në pjesën e tretë pamë se sa të vështirë e pati i deleguari i Komitetit Qendror, anëtari i Byrosë Politike dhe zëvendëkryetari i Këshillit të Ministrave, Beqir Balluku, t’u përgjigjej pyetjeve të të deleguarve në sallë. Të pakënaqur prej përgjigjeve, u ngritën të diskutonin Niazi Jaho, sekretar i Komitetit të Partisë së Tiranës për propagandën, Vehip Demi, i deleguari nga organizata bazë e partisë të Radio Tiranës, Adriatik Kanani, i deleguari i organizatës bazë të partisë të gazetës “Zëri i popullit” dhe Vandush Vincani, i deleguar i Komitetit Qendror të Partisë. Që të gjithë në diskutimet e tyre vunë në dukje se problemet e ngritura në pyetjet e bëra nga delegatët, ishin të drejta dhe se ata nuk kishin marrë përgjigje të sakta rreth çështjeve të tilla të rëndësishme që kishin të bënin me kultin e individit të Stalinit, me dallimin e madh ekonomik që ekzistonte midis udhëheqjes së partisë dhe popullit e çështje të tjera. Të gjitha diskutimet u pritën me brohoritje nga delegatët në sallë. Ja përse u kërkua ardhja sa më e shpejt e vetë Enver Hoxhës.
Kishte një ditë që konferenca kishte nisur punimet, kur Enver Hoxha ndodhej, siç është vënë në dukje, në Vlorë, ku po përgatiste raportin që do të mbante në Kongresin e 3-të të Partisë, i cili do të zhvillonte punimet pas disa javësh. Dhe duhet thënë se në raport, po të nisemi nga botimi i tij jo vetëm në faqet e “Zërit të Popullit”, por edhe të një broshure që u botua posaçërisht pas këtij kongresi, ai i bënte një jehonë të madhe vendimeve të Kongresit të 20-të të PK të Bashkimit Sovjetik, sidomos për bashkekzistencën paqësore midis dy sistemeve të kundërta, zbutjes së luftës së klasave, përmirësimit të marrëdhënieve me Lidhjen e Komunistëve të Jugosllavisë, pra, atyre problemeve që kishte ngritur vetë në artikullin që kishte botuar disa ditë para Konferencës së Tiranës dhe në frymën e të cilave delegatët kishin bërë pyetje dhe tani po diskutonin hapur, sipas porosisë së vetë udhëheqësit të madh. E theksojmë edhe një herë, vetë fakti që ai ndodhej ato ditë larg Tiranës, dëshmonte se ai ishte shumë i qetë dhe nuk parashikonte asnjë të papritur.
Mirëpo kjo e papritur shpërtheu….
Në librin e tij “Titistët”, Enver Hoxha kujton: “Pikërisht ditën e dytë të konferencës, krejt papritur, erdhi në Vlorë Nexhmia…Më tha se atë ditë, ( e mbaj mend mirë, ishte e diel, 15 prill), e kishin thirrur në takim Mehmet Shehu dhe Beqir Balluku dhe Mehmeti i kishte thënë se “gjendja në konferencë është e rëndë”. (“Titistët”,1982, faqe 547)
Më poshtë ai vijon: “Thirra menjëherë Mehmet Shehun dhe Beqir Ballukun, i cili ishte i deleguari i Komitetit Qendror, por “de facto”, siç do të vendosej më pas, ishte “i deleguari i shërbimit të fshehtë jugosllav”. Kërkova veçanërisht nga Beqir Balluku, të më informonte më hollësisht se ç’thuhej në konferencë dhe ky herë i skuqur dhe herë i zverdhur, ia nisi:
“Dje sapo mbaroi raporti na bombarduan me pyetje” (Po aty)
Vlen të vihet në dukje se, duke cituar fjalët e Beqir Ballukut, Enver Hoxha përmend vetëm disa nga pyetjet e ngritura nga salla, dhe asnjë nga pyetjet që u shtruan lidhur me gjendjen e vështirë ekonomike në të cilën ndodhej populli duke e krahasuar me mirëqënien e udhëheqjes, për lidhjet e ngushta të krushqisë që kishin midis tyre, për mbytjen e kritikës nga lart poshtë në mbledhjet e partisë… Dhe Enver Hoxha, po të nisemi nga fakti se kjo vepër botohej më 1982, nuk mund t’i përmendte, sepse i ashtuquajturi “Bllok”, në atë kohë ishte shndërruar në një parajsë të papërfytyrueshme.
Enver Hoxha këtë nuk e bën as në veprën tjetër “Ditari”, (1955-1957); ai përsëri nuk përmend pyetjet e mësipërme që u shtruan, siç e pamë me kaq këmbëngulje nga pjesëmarrësit në konferencë. (“Ditari”, faqe 146).
Nuk mjafton me kaq, por, për të dëshmuar se Konferenca e Tiranës ishte rezultat i bashkëpunimit sovjeto-jugosllav, ai e quan Beqir Ballukun “agjent i shërbimit jugosllav”. Dhe këtë e bën si e si që të mohojë faktin se me pyetjet dhe diskutimet që u mbajtën në konferencë, siç është vënë në dukje, ishin solidarizuar nxehtësisht të tërë delegatët që ishin zgjedhur nga organizatat bazë të partisë.
Duke u ndalur te takimi që kishte pasur me Mehmet Shehun dhe Beqir Ballukun, Enver Hoxha në këtë vepër shkruan: “Kam menduar të veproj kështu: Do ta kërkoj fjalën menjëherë dhe me qetësi, pa i atakuar hëpërhë të akuzuarit, do të sqaroj delegatët mbi thelbin e së vërtetës në lidhje me akuzat e poshtra që janë ngritur… Përsa u përket “trimave” që duan “revizionime”, me ta do të merrem konkretisht në fazën e dytë, kur delegatët të jenë sqaruar mbi të vërtetën. Përpara konferencës do të kërkoj që secili të na e sqarojë se në ç’pozita i ngre akuzat e fëlliqura, në emër të kujt flet dhe kush i ka frymëzuar”. (“Titistët”, faqe 555).
Hipokrizia e diktatorit këtu shfaqet hapur. Ku është Enver Hoxha i artikullit të “Zërit të Popullit” që nxit komunistët të kritikojnë hapur dhe ku është ai tani, kur i cilëson ata “të akuzuarit”, “trimat” që ngrinin “akuzat e fëlliqura”…të cilat nuk ishin gjë tjetër, veçse probleme të ngritura në organizatat bazë të partisë?..
Dhe vepron në konferencë pikërisht kështu, ndonëse bën edhe një korrigjim kur thotë se Beqir Balluku i kishte vënë në dukje se: “Vetëm disa shokë flasin për këto probleme, veç ata po i japin tonin konferencës”. (“Titistët”, faqe 555).
Më mirë se kushdo për të kundërtën e këtyre gënjeshtrave të Enver Hoxhës dëshmonin pyetjet, diskutimet dhe aprovimi i stuhishëm i tyre nga shumica dërrmuese e delegatëve.
“Sapo hyra në sallën ku zhvillohej konferenca,-shkruan Enver Hoxha,-më rrethoi një atmosferë që më shtoi akoma edhe më tepër besimin te forcat: Delegatët, sapo më panë, u ngritën më këmbë, shpërthyen në brohoritje për Partinë dhe Komitetin Qendror”. (“Titistët” ,faqe 556).
Myfit Vigani, siç kemi përmendur, ish-instruktor i Komitetit të Partisë të Tiranës në atë periudhë dhe pjesëmarrës në konferencë, lidhur me këtë detaj kujtonte: “Është e kuptueshme që në sallë do të kishte patjetër duartrokitje, sepse, në fund të fundit, po vinte në konferencë sekretari i parë i Partisë. Por, të mos harrojmë se po këta delegatë disa orë më parë, në seancën e paradites së ditës së dytë të kësaj konferencës, qoftë në pyetje, qoftë në diskutime, kishin bërë kritika të hapura që, në një mënyrë a një tjetër, preknin dhe vetë Enver Hoxhën. Dhe kjo tregonte hapur qëndrimin e tyre edhe ndaj udhëheqësit të madh”.
Por, ç’tha Enver Hoxha në fjalën e tij në konferencë? Ai e nisi ashtu siç kishte paramenduar-urtë e butë:
“Me sa kam kuptuar unë,-tha ai,-sidomos dje, konferenca nuk ka marrë atë drejtim të vërtetë që duhej të niste. Me këtë nuk them se nuk duhet të ngrihen probleme ose pyetje, por çështja është se këtu disa janë kufizuar me këto…Në qoftë se janë të vërteta të thënat se ka varfëri në popull, më duket se është i drejtë problemi edhe si të zhduket kjo varfëri”.
Ngaqë nuk di si t’i përgjigjet këtij problemi që ishte ngritur me forcë në konferencë, Enver Hoxha bën, siç shihet faqeza, lojëra fjalësh, duke bishtëruar hapur dhe pa skrupull. Më pas vazhdon:
“Tani çështja është se a e ka bërë Komiteti Qendror një analizë të thellë në dritën e kongresit të 20-të në lidhje me kultin e individit dhe, mbi të gjitha, a ka ngjarë në vendin tonë? Komiteti Qendror nuk e ka bërë një gjë të tillë, por këtu duhet të ruhemi nga shabllonizmi”.
Përsëri lojëra fjalësh, të cilat dëshmojnë se edhe ai e kishte shumë të vështirë të sqaronte të pranishmit për problemet që kishin ngritur me sinqeritet e çiltërsi.
Pa iu përgjigjur si duhet kësaj pyetjeje, Enver Hoxha hidhet te një pyetje tjetër e vështirë për t’i dhënë përgjigje, që kishte të bënte me marrëdhëniet me Jugosllavinë: “Komiteti Qendror thotë të varrosim të kaluarën dhe të lidhim miqësi me Jugosllavinë, të shëndetshme, të sinqertë, të fortë, si edhe më përpara…Dhe unë jam takuar me Tempon. Kam biseduar së bashku me të dhe ai më tha: “Mos shikoni disa vogëlsira,shoku Enver…T’i harrojmë ato që kanë ndodhur”. Pra, përsa na përket neve, fajet tona këto janë, ato ne i themi haptazi dhe tani po bëjmë përpjekje për t’i përmirësuar më shumë marrëdhëniet me Jugosllavinë…”
Këto autokritika Enver Hoxha nuk i bëri vetëm në konferencë para delegatëve, por, më pas, edhe në Kongresin e 3-të të Partisë. Mirëpo, çuditërisht, në veprën “Hrushovianët”, të botuar më 1979, ai këtë takim e paraqet me kërcime akrobatike, në formë diametralisht të kundërt”:
“Vazhdoi kështu të më tregonte për vështirësitë që kishin pasur dhe tha se qenë të detyruar të merrnin ndihma nga vendet e Perëndimit me kamatë të rëndë…I fola dhe unë për përparimet që kishte bërë vendi ynë gjatë kësaj kohe dhe vështirësitë që kemi pasur dhe kemi ende. I fola për komisionin e Liqenit të Ohrit, ku pala e tyre po i zvarriste diskutimet, po më tha se ai nuk dinte gjë… Ja kështu kaloi takimi që më kurdisën sovjetikët me Tempon… Në marrëdhëniet tona me Jugosllavinë s’do të kishte pranverë e shkrirje akulli në fushën ideologjike dhe se nuk kishim në mend të mbyteshim në pellgjet e ujërave të turbullta të hrushovianëve e të titistëve” (“Hrushovianët”, faqe 132-133, 1979)
Natyrisht shumë të vështirë e pati Enver Hoxha t’u përgjigjej pyetjeve për varfërinë që kishte pllakosur te masat e gjera të popullit. “Këtu u ngrit një pyetje ,-vazhdoi ai,-a e di udhëheqja gjendjen e mjerueshme të popullit, apo jo. Vënia e ç’shtjes në këtë mënyrë, nuk është e drejtë… Partia nuk ka thënë se pa luftë, pa përpjekje dhe vështirësi, pa shtrënguar rripin, nuk mund të krijohet bollëku… Po të mos harrojmë ku kemi qenë dhe ku jemi”.
Përsëri lojëra fjalësh, pa pashpjeguar rrugët për të dalë nga gjendja e mjerueshme, që kërkonin të pranishmit në sallë. Dhe lëto lojëra fjalësh vazhdojnë edhe më pas:
“Tani për çështjen e funksionarëve: Shumë mirë u bënë kritika për ato që kemi bërë. Mundet që edhe vetë të kemi gabuar, mundet që atyre u japim më shumë, mundet që edhe ne vetë marrim më shumë. Për këtë gjë ne do të marrim masa edhe çështjen do ta shohim, por çdo gjë me frymën e drejtë marksiste”.
Kurse në veprën “Titistët”, këto fjalë të shqiptuara në konferencë, ai, jo vetëm nuk i citon, por shkruan se teksa fliste, delegatët thërrisnin nga vendi: “Kjo është e vërtetë! Të rrojë Partia! Vetëm disa kokrra aty-këtu stononin nga e përgjithshmja”. (“Titistët”, faqe 546, 1982).
Pasthirmat e mësipërme, që përmend Enver Hoxha, nuk është aspak e vërtetë që të jenë dëgjuar në sallë, e aq më tepër të jenë shkruar në procesverbalin e kësaj konference. Sidoqoftë, në sallë gjatë fjalës së tij, dëgjoheshin duartrokitje, natyrisht të imponuara nga të qenit e tij në presidium.
Pritej që pas fjalës së tij askush nuk do të ngrihej të diskutonte në frymën e diskutimeve të mëparshme. Por nuk ndodhi kështu.
(Vijon nesër)
(Kjo pjesë mund të ilustrohet me fotografi të Enver Hoxhës, mundësisht të asaj periudhe).


Personazhi
Dëshmitar dhe viktimë në konferencën e pazakontë të prillit të vitit 1956, Adriatik Kanani rrëfen peripecinë e jetës së tij për shkak të pyetjeve që guxoi të bënte në Konferencën e Tiranës. Historia e një prej reformatorëve të parë dhe atyre që kërkonin demokraci nën komunizëm
“Prilli i thyer” i një ish-komunisti
Belina Budini
TIRANË – Ai është nja nga viktimat e mbijetuara të Konferencës së Tiranës të 1956. Dëshmitar dhe pjesëmarrës si delegat në këtë eveniment të pazakontë në gjirin e komunizmit shqiptar dhe diktaturës. Ngjarje që më pas u manipulua nga Enver Hoxha në veprat e tij, informacioni për të cilën nuk kishte si të bëhej publik asokohe, punimet e së cilës përfunduan me persekutime, internime e arrestime dhe që po zbardhet kësisoj për herë të parë plotësisht në shtypin shqiptar. Ish -gazetar dhe sekretar i organizatës bazë të Partisë në gazetën “Zëri i Popullit”, Adriatik Kanani shpresonte se prilli i 1956 do të ishte prilli i reformimit për komunizmin shqiptar, se Enver Hoxha ishte i sinqertë dhe do të distancohej nga kulti i individit siç u duk nga reagimi i tij i parë pas reformimit të nisur në Bashkimin Sovjetik, se kishte ardhur koha që problemet të thuheshin hapur, se mund të aspirohej ende për pakëz demokraci, të paktën për demokraci të brendshme në gjirin e komunistëve. Por, kur kjo konferencë mori kthesën e frikshme, prilli i shpresës së Adriatik Kananit u thye. Me peripecitë që do ta ndiqnin paskësaj, megjithëse formalisht mbeti komunist, ai e humbi besimin tek komunizmi shqiptar, i cili sipas tij do të përfaqësohej këtej e tutje nga njerëz fanatikë dhe shpirtvegjël, servilë dhe karrieristë. Komunistët e parë, ata që e mbartën filozofinë komuniste që nga koha e luftës, nuk e gjenin më veten mes tyre ligavecëve. Ata dalëngadalë dolën nga loja dhe u mënjanuan. Konferenca e Tiranës së 10-14 prillit 1956 ishte beteja e humbur që parathoshte fatin e luftës.
Adriatik Kanani: Si na nxiste Fiqrete Shehu
I ulur në radhën e dytë në sallën ku sot jep shfaqje Estrada e Tiranës, fill pas anëtarëve të Byrosë Politike, ai do të ishte nga të parët që do të diskutonte. Por ishte çuditërisht i qetë. Megjithë paralajmërimin e Deko Rusit që siç kujton Adriatik Kanani i rekomandoi të mos e vinte diskutimin e tij ndër të parët, sepse situata ishte e elektrizuar. Megjithatë ai do të ishte i gjashti në radhën e diskutuesve të asaj konference. Diskutimin që mbante në dorë nuk e kishte përgatitur në tym dhe megjithëse ishte dakord deri në një me përmbajtjen e tij të cilën vetë e kishte hartuar, ai diskutim nuk ishte gjë tjetër veçse një pasqyrë e problemeve që kishin ngritur vetë anëtarët e organizatës bazë të partisë të gazetës “Zëri i Popullit”. Të frymëzuar nga artikulli kinse liberal i Enver Hoxhës botuar në gazetën “Zëri i Popullit”, delegatët merrnin zemër edhe nga nxitja e Fiqrete Shehut, e cila siç kujton Adriatik Kanani dukej e interesuar që të mbaheshin diskutime të guximshme. “Nuk më duket se Fiqrete Shehu ishte e qetë në fillim të konferencës dhe se nuk e priste stuhinë e kritikave dhe pyetjeve të drejtpërdrejta që u bënë në atë konferencë. Ajo i priste diskutimet me padurim. Madje na pyeste vazhdimisht: Hë, çfarë mendojnë komunistët. A do të diskutojnë për problemet? Duhet të diskutojnë. Mendoj se ajo ishte për reformim nën shembullin sovjetik dhe kundër kultit të individit”. Kështu sipas Adriatik Kananit Fiqrete Shehu nxiste delegatët të diskutonin me guxim. Siç kujton personazhi ynë “në fillim salla ishte e akullt, por klima erdhi duke u elektrizuar dhe diskutantët merrnin zemër nga guximi i njëri-tjetrit e nuk mënonin t’i ngrinin problemet. Ama ishte e vërtetë që radhët ku qëndronin të ulur anëtarët e Byrosë i rrethonte një aureolë frike. Unë nuk mund të mos e ndieja këtë klimë të acaruar kur gjendesha në një radhë fill pas tyre”, - kujton Kanani. Sipas tij, kulmi i diskutimeve ishte ai i Iliaz Ahmetit, i cili ishte drejtor i prapavijës në Ministrinë e Mbrojtjes. “Ai ishte shumë i mbushur dhe i prerë, madje edhe përkundrejt Enver Hoxhës. Sigurisht këtë do ta pësonte shumë keq më vonë. Por ai kishte përpiluar shifra të sakta për privilegjet e Bllokut duke komentuar se “njerëzit hanë zorrët e bagëtive, ndërsa atyre të Bllokut u vijnë ushqimet nga më të zgjedhurat nga jashtë”. Më pas, më kujtohet një situatë të cilën ai vetë ma ka treguar. Iliaz Ahmeti ishte nga Tatzati i Sarandës dhe pas arrestimit dhe kryerjes së internimit, pra pas 15 vjetësh vendosi të kthehej në fshatin e vet për të mbyllur jetën, por askush nuk e qasi më atje dhe mbeti i braktisur. Kështu ai ngjitej në majë të një vendi të lartë për të folur me pemët dhe malet, sepse asnjeri nuk fliste më me të”, - kujton Kanani.
Beqir Balluku dhe Enver Hoxha në konferencë
Më pas duke iu kthyer konferencës, Kanani, të cilin e karakterizon një kujtesë e pabesueshme, tregon se Beqir Balluku dukej veçanërisht i trembur dhe shumë i emocionuar. “U zbardh krejt në fytyrë dhe nuk u jepte dot përgjigje pyetjeve të bëra. Kështu ai e la konferencën dhe në këtë kohë e lajmërojnë Enver Hoxhën. E mbaj mend si tani momentin kur ai hyri në sallën e konferencës për të diskutuar. Nuk mund të mos e shquaje irritimin në fytyrën e tij megjithëse bënte përpjekje për të mos e demonstruar atë, sepse siç duket kishte vendosur që të dilte dalëngadalë aty ku donte dhe të shpërthente në pikën e duhur. Ai e përshkroi gjendjen si të elektrizuar, por nuk harroi pa përmendur edhe të mirat, sepse sipas tij, këto diskutime i hiqnin ndryshkun problemeve, duke theksuar fort se organizatorët ishin të manipuluar. Këtu diskutantët, edhe ata më të guximshmit e parandjenë frikën. Enveri u irritua shumë dhe mbaj mend që në ndonjë rast Mehmet Shehu që gjithashtu gjendej në konferencë ia bënte shenjë me dorë që të zbutej”, - vazhdon të rrëfejë ish-gazetari i “Zërit të Popullit”, kryeredaktorit të “Tribuna e Gazetarit”, “Shkumbini” e në gazetën “Bashkimi”. “Ndërkohë ne diskutantëve na mblodhën për të na paraqitur vërejtjet Pirro Kondi dhe Nexhmije Hoxha. Mbaj mend që një nga diskutantët, Pajo Islami, rekomandimeve të tyre iu përgjigj ashpër me fjalët që do të flas edhe më tepër se kaq sa ç’kam folur. Sidoqoftë më vonë atmosfera do të ndryshonte shumë siç do ta tregojë me siguri në pjesët e tjera të ciklit të shkrimeve autori Skifter Këlliçi. Edhe Njazi Jaho tha se ato që kam thënë nuk mund t’i kthej se do të quhesha demagog dhe se duhet kohë për një reflektim autokritik. Sidoqoftë ne po na kërkohej të lëpinim atë që posa kishin pështyrë. Sa më përket mua, as unë nuk pranova të diskutoj prapë për të mohuar ato që kisha thënë dhe u thashë të vinin në organizatën bazë për të dëgjuar vetë komunistët dhe ata vërtet erdhën. Por atje më mbrojtën 90% e anëtarëve, sepse atje ishim njëzëri në atë pozicion që paraqita në diskutimin tim, me përjashtim të disa ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------krrave që tani nuk dua t’ua përmend emrat”, - vijon Kanani dëshminë e tij. Pas konferencës atë e çuan në Korçë si korrespondent i “Zërit të Korçës”, ndërkohë që kishte qenë deri atëherë me funksionin e redaktorit ekonomik në atë gazetë. “Ajo konferencë ishte damka e jetës sime të mëpastajme. Filloi me shkarkim nga organizata bazë dhe mora vërejtje me shkrim në kartën e regjistrimit, kërkuan të përjashtohesha nga partia për veprimtari anti-parti dhe në gjendje tensioni e persekutimi vazhdova për 20 vjet, më qarkullonin shpesh dhe sapo zija një pozicion të mirë sërish vinte qarkullimi. Megjithatë me ndihmën e Pirro Kondit arrita të vazhdoja Fakultetin e Gazetarisë në Moskë prej nga ku erdha të punoja në Radio Televizionin Shqiptar. Shef i departamentit të informacionit ishte Thanas Nano i cili më luftonte dhe më qarkulloi sërish, kësaj radhe ne Elbasan. Vetëm nga fundi i regjimit do të harrohej disi ai prill i 1956 për mua dhe do të kthehesha përsëri të jetoja në Tiranë”, - përfundon rrëfimin e tij Adriatik Kanani.



06/07/2004
-----

SHEKULLI

[Brari]

---

Iljaz Ahmeti denoncon përballë Enver Hoxhës privilegjet e bllokmenëve

Konferenca, Enveri replikonte me komunistet


Skifter Këlliçi

***
GJASHTË DITET TRAGJIKE TE KONFERENCES SE TIRANES (14-20 prill 1956)
Iljaz Ahmeti, komunisti që kritikoi privilegjet e Bllokut në konferencën e Tiranës. Replikat e tij me Enver Hoxhën në këtë konferencë ku paraqiti përllogaritje të imtësishme për shpenzimet e shtetarëve të privilegjuar dhe kundërvënia e ashpër ndaj tij e Enver Hoxhës

Pjesa e pestë
Në pjesën e katërt pamë se si Enver Hoxha u detyrua të vinte në sallën e konferencës me të vetmin qëllim që si e si të frenonte diskutimet e pastaj t’i asgjësonte delegatët, të cilët me kurajo po vinin në dukje të meta të theksuara: ata konstatonin se nuk ishte diskutuar në Komitetin Qendror për kultin e individit të Stalinit dhe, aq më tepër, nëse ai ishte shfaqur në partinë tonë, (nënkupto kultin e Enver Hoxhës), dhe të rrugëve që duheshin gjetur për përmirësimin e gjendjes ekonomike të masave,e cila po bëhej gjithnjë dhe më e vështirë. Ata donin të dinin, gjithashtu, se ç’po bëhej me demokratizimin e mëtejshëm të jetës së Partisë, lidhur me marrëdhëniet me Jugosllavinë e probleme të tjera. Dhe Enver Hoxha u përpoq t’u përgjigjej disa prej këtyre problemeve, por edhe duke u bërë bisht. Veç kësaj, u vu në dukje se te veprat e tij të mëvonshme, “Hrushovianët” dhe “Ditari”, ngjarjet e mësipërme të Konferencës së Tiranës i paraqet krejt ndryshe nga ato që ruhen në dosjen përkatëse të Arkivit të Shtetit.
Pas fjalës së Enver Hoxhës, kur të tërë delegatët mendonin se tani askush nuk do të ngrihej të diskutonte në vazhdën e diskutimeve që ishin bërë deri atëherë, në foltore u ngrit për të diskutuar ushtaraku Iljaz Ahmeti.
Diskutimi i tij qe jo vetëm i ashpër ndaj udhëheqjes për problemet për të cilat Enver Hoxha kishte dhënë shpjegime të përcipta dhe të tërthorta, por edhe shumë i guximshëm, po të marrim parasysh se disa metër larg tij, në presidium ishte vetë diktatori. I befasuar nga shifrat dhe faktet që numëronte Iljaz Ahmeti gjatë diskutimit të tij, Enver Hoxha në mënyrë vulgare, duke thyer kështu edhe normat më elementare të etikës, aq më tepër në një forum të tillë partie siç qe Konferenca e Tiranës, e ndërpreu atë disa herë. Megjithatë, Iljaz Ahmeti vazhdoi diskutimin e tij, sikur të mos kishte ndodhur asgjë.
Kjo na detyron që t’i paraqesim lexuesit thuajse të plotë një pjesë të shkëputur nga procesverbali i konferencës, për të krijuar një bindje të plotë për guximin e këtij komunisti, në debat të ashpër me diktatorin..(Nga Fondi 2 i Komitetit të Partisë së Tiranës,dosja A,A/1.A/2):
Shoku Iljaz Ahmeti: Shoku Enver në lidhje me trajtimin që i duhej bërë udhëheqjes së Partisë dhe të shtetit, unë kam bërë llogaritje. Kështu, për shembull, kandidatët dhe anëtarët e Komitetit Qendror arrijnë të marrin së bashku me shofer, shtëpi pushimesh etj., mbi 70 mijë lekë në muaj, domethënë 1 milion lekë në vit…
Shoku Enver: Të dalësh ti, shoku Iljaz, me llogarira se sa shpenzon një anëtar i Komitetit Qendror, kjo nuk është serioze. Nga i ke marrë këto të dhëna që për një anëtar të Komitetit Qendror u shpenzokan kaq lekë? Leri këto gjera këtu në konferencë!
Shoku Iljaz: Unë kam të drejtë të jap mendimin tim dhe të lutem, shoku Enver, të mos më ndërpresësh fjalën.
Shoku Enver: Dakord, por edhe unë kam të drejtë të them mendimin tim. Jam sekretari i parë unë, nuk lejoj të na nxjerrësh llogarira këtu. Unë them se këto që paraqet ti, janë tendencioze. Janë për diskriminimin e udhëheqjes së Partisë. Anëtari i Komitetit Qendror të Partisë merrka një milion lekë në vit. Nga e nxjerr këtë? Një milion nuk marr unë që jam sekretari i parë i partisë. Unë ta ndërpres fjalën, sepse kam edhe unë për të folur për ty.
Shoku Injac Mazi (nga salla): Çdo anëtar partie ka të drejtë t’i thotë konferencës mendimet e tij. Ne themi se duhet të inkurajohet kritika.
Shoku Enver: Si e kupton demokracinë ti, zotëri?
Shoku Injac Mazi: Unë nuk jam zotëri, por jam komunist. Unë demokracinë e kuptoj kështu: Shokët nuk duhet të flasin të nervozuar: ju shprehni mendimin tuaj, ai shpreh mendimin e tij.
Shoku Enver: Dakord, por nuk është demokratike kjo, të më dalë Iljaz Ahmeti me llogarira të tilla për diskriminimin e udhëheqjes së Partisë.
Shoku Iljaz: Unë, përderisa jam anëtar partie, nuk është e drejtë të më pritet diskutimi….Përderisa në Komitetin Qendror të Partisë janë 18 vetë farefis, neve na preokupon se kritika dhe autokritika nuk mund të jetë ashtu siç thotë shoku Enver….
Myfit Vigani, ish-instruktor i Komitetit të Partisë dhe pjesëmarrës në konferencë, kujton lidhur me këtë debat tepër të tendosur: “Që nga viti 1945 anëtar partie, ushtarak në disa reparte, deri më 1952 kam pasur rast ta shoh Enver Hoxhën nga afër, madje edhe në biseda sado të shkurtra që bënte gjatë vizitave nëpër reparte ushtarake, si komandant i përgjithshëm i ushtrisë dhe si udhëheqësi kryesor i Partisë. Në ato biseda ai ka qenë gjithmonë i qeshur dhe i përzemërt. Por nuk mund të harroj se si u ngrys në fytyrë, si rrudhi vetullat dhe shtrëngoi dhëmbët kur dëgjoi se si po diskutonte Iljaz Ahmeti, i cili, në krahasim me të, dukej krejt i qetë. Bile, kështu vazhdoi edhe kur Enver Hoxha i ndërpreu fjalën në mënyrë shumë brutale, saqë pjesëmarrësit në sallë mbetën të topitur”.
Enver Hoxha, ashtu siç e përshkruan në librin “Titistët” dhe vepra të tjera të tij, kishte pasur debate nëpër mbledhje, pleniume e konferenca partie deri, madje ishte vënë në pozita tepër të vështira nga kritikat e rrepta që i kishin bërë Sejfulla Malëshova, Koci Xoxe, Naku Spiro, Bedri Spahiu, Tuk Jakova, të cilët më pas, siç dihet, i kishte eliminuar si armiq të Partisë. Por, që një komunist, një ndër të 500 delegatët e konferencës së partisë të shprehej në këtë mënyrë para tij, kjo nuk kishte ndodhur kurrë. Aq më tepër, kur ai ndodhej enkas në këtë konferencë që t’i jepte asaj një drejtim tjetër.
Kishte ardhur koha që tani diktatori të niste mësymjen e tij të përbindshme.
Kjo ndodhi të nesërmen më 16 prill. Dhe tani ishte shumë më i përgatitur pas një nate të shqetësuar. Dhe mund të fliste sa herë të donte, të ndërpriste kë të donte e si të donte, duke thyer çdo normë morale, veç të mposhtte përfundimisht edhe përpjekjen sado të vogël të ndonjërit që kërkonte ta kundërshtonte, si Iljaz Ahmeti. Të tërë delegatët do t’i bënte zap…
“Dua të them,-fillon diskutimin e tij ai,-se në konferencë ka pasur elementë që kanë mashtruar besimin tuaj të drejtë ndaj udhëheqjes, frymës së partisë…Kjo çështje, mendon Komiteti Qendror, do të ndreqet me siguri. Partisë duhet t’i flasim hapur…”
Po a kishte më hapur se sa mënyra me të cilën kishin folur deri atëherë diskutantët, duke vënë në dukje ato që përmendëm më sipër e të cilat e kishin tërbuar diktatorin, që thoshte edhe tani që partisë duhej… “t’i flasim hapur?..”.Ç’hipokrizi!...
“Tani Komiteti Qendror,-vazhdoi ai,-më ka ngarkuar që ta ndihmoj konferencën në këtë drejtim. (Kupto që ta asfiksoj, ta shkatërroj). Partia duhet të thellohet, të gjykojë dhe të zbulojë rrymën dhe qëllimet e këtyre elementëve që e çuan konferencën në këtë rrugë. Tani, ashtu si i bënë udhëheqjes pyetje nga salla, edhe unë do t’u bëj pyetje shokëve “të zellshëm” që t’i shpjegojnë konferencës se ç’i shtyu ata që të sulmonin udhëheqjen. (Të gjithë dakord).
Diktatori nënvizon shprehjen “të sulmonin udhëheqjen”. Pra, të tëra diskutimet e deriatëhershme, që nuk ishin gjë tjetër veçse konstatime, të cilat, madje, në një mënyrë a tjetër, i kishte pranuar vetë, tani i quan sulme…
Si pasojë, duke krijuar këtë psikozë te delegatët, që kurrë nuk prisnin që ai të përdorte këtë mjet kërcënimi të hapur, ai vërsulet si Zeusi nga Olimpi mbi Niazi Jahon, sekretarin e Komitetit të Partisë së Tiranës për sektorin e propagandës, mbi Nesti Zoton, të deleguarin e organizatës bazë të partisë së Kinostudios “Shqipëria e Re”, dhe drejtor i saj, mbi Vehip Demin, i deleguari i organizatës bazë të partisë së Radio Tiranës, mbi Vandush Vincanin, të deleguarin e Komitetit Qendror të Partisë, Iljaz Ahmetin që përmendëm më sipër.
“Armiku,-thotë ai,- lëshon llum çdo natë kundër udhëheqjes tonë. E ç’nuk thotë, njëmijë e një poshtërsi”. Po e rrjepin popullin e shtypur, e kanë lënë pa bukë, populli vuan…”Pse këta njerëz i ruajtën këto gjëra për këtu në konferencë? Ç’i shtyu ata të veprojnë kështu? Pse kaq kollaj mendojnë këta njerëz se do të vihej Partia kundër udhëheqjes?Por sa gabojnë!...”
Me fjalë të tjera ai i identifikonte diskutuesit e mësipërm me armikun që villte vrer kundër popullit dhe Partisë. Pra, ata këtej e tutje, nuk do të cilësoheshin veçse si armiq. Dhe jo vetëm ata, por edhe të tjerë që kishin gjykuar të diskutonin si ata.
Por sulmi i diktatorit vazhdon tani edhe më me ashpërsi:
“Ju që na flisni si bilbila, mos mendoni vallë se konferenca do t’ju lejë të kaloni kaq kollaj këtej? Jo, nuk do t’ju lejojë kaq kollaj…”(Pra, ju e në sallë suljuni atyre, se lejen e keni nga unë). Pastaj Enver Hoxha i drejtohet Niazi Jahos, sekretarit të Komitetit të Partisë së Tiranës, me këto fjalë: “Elementë që kërkojnë t’i bëjnë varrin Partisë, kanë muaj që punojnë duke thyer rregullat organizative dhe po përgatisin një sulm të padrejtë antimarksist kundër shtabit udhëheqës të Partisë….prandaj konferenca duhet të thellohet për këto çështje dhe të marrë vendime, sepse duhet të mendojmë se këtu në Tiranë ngjau kjo dhe në një shkallë të tillë nuk ka ngjarë kurrë në Parti …Partia ka fat se do të ishte më keq që kjo të ngjiste në kongres”.
Në këtë rast Enver Hoxha shprehet me shumë sinqeritet. Kuptohet vetvetiu se ç’do të ndodhte me të vërtetë sikur këta diskutantë, ose të tjerë si ata, të ishin ngritur në një forum të tillë si Kongresi i 3-të dhe të mbanin diskutime të tilla para delegatëve të ardhur nga rrethet e gjithë Shqipërisë e, për më tepër, para delegacioneve të vendeve miq, kur vetë ai trumbetonte me pompë për sukseset e “mahnitshme” dhe jetën “e lumtur” që kalonte populli shqiptar nën udhëheqjen e Partisë.
Kjo konferencë zhvillohej në kohën kur në vendet e tjera të demokracive popullore kishin nisur të zbatoheshin vendimet e Kongresit të 20-të të PK të Bashkimit Sovjetik, dhe, para së gjithash, lufta kundër kultit të individit në këto vende që kishte sjellë rehabilitimin e Rajkut në Hungari, të Kostovit në Bullgari, të Gomulkës në Poloni, të Slanskit në Çekosllovaki etj. viktima të shtypjes staliniste të udhëheqjeve të atyre vendeve, ashtu siç ishin Sejfulla Malëshova, Tuk Jakova, Bedri Spahiu etj., që, veç të tjerash, ishin dënuar sepse kishin vënë në dukje prirjet e theksuara diktatoriale të Enver Hoxhës për të vendosur mbi partinë unin e tij. Ja, kësaj i parapriu Enver Hoxha duke nisur sulmin e tij mizor mbi frymën liberale, sipas vendimeve të Kongresit të 20-të që kishte nisur të frynte në këtë konferencë.
Kështu diktatori, nga i ftuar u kthye në inkuizitor që gjykonte ata që kishin bërë pyetje dhe që kishin diskutuar sipas së drejtës që u jepte statuti i Partisë dhe demokracia e brendshme e saj, duke dëshmuar katërcipërisht se artikulli i tij, botuar para disa ditësh në gazetën “Zëri i Popullit” për t’i lënë rrugë të lirë kritikës pa droje nga poshtë, ishte një demagogji e neveritshme.
Pra, në mënyrë të tërthortë, ai u kumtoi të tërë pjesëmarrësve në Konferencën e Tiranës: “Ju , dritëshkurtër që i duatrokitët dhe brohoritët këta që bënë pyetje dhe diskutuan kundër Partisë dhe kundër meje, tani suljuni atyre, se rrugë tjetër, siç e shihni, nuk ka”.
Kështu ai e përmbysi rrjedhën e kësaj konference që po zbulonte se pas tisit që kishte ngritur vetë diktatori dhe lakejtë që i rrinin pas, fshihej drama e një populli që vuante nga një shtypje e egër. Jo vetëm kaq, por shumë diskutantë të tjerë, që do ta merrnin fjalën në vazhdën e diskutuesve të parë, i tërhoqën diskutimet e tyre.
Erdhi koha e disa hijenave, deri atëherë të tulatur nga kjo frymë entuziaste para ardhjes së Enver Hoxhës, që tani, duke marrë zemër nga thirrja që u bënte ai, të ngriheshin dhe të tregonin se ishin besnikë të tij. Sepse, në fakt, kështu kishin qenë, dhe të tillë mbetën, ndonëse disave prej tyre diktatori, megjithatë, ua hëngri kokat më pas.
(Vijon nesër)
(Artikulli mund të ilustrohet me fotografi të Iljaz Ahmetit, (shih numrin e telefonit –Leka Dizdari, dhëndri i tij, nr.2228455), Nesti Zotos, Niazi Jahos… që mund të gjenden duke interesuar te familiarët me anë të numrave të telefonave, dhe përsëri fotografi të Enver Hoxhës).



07/07/2004

----

GJASHTE DITET TRAGJIKE TE KONFERENCES SE TIRANES (10-14 prill 1956)

Kritikuesit në bankën e të akuzuarve


Skifter Këlliçi

Pjesa e gjashtë
Në pjesën e pestë u vu në dukje kurajoja me të cilën delegati ushtarak, Iljaz Ahmeti, diskutoi në konferencë, edhe pse Enver Hoxha ishte ftuar atje që të mbyste frymën e kritikës ndaj udhëheqjes së Partisë për probleme që i kemi vënë në dukje, sidomos për hendekun që po krijohej midis udhëheqjes, që jetonte në mirëqenie, dhe popullit të zhytur në varfëri, e cila po shtohej nga dita në ditë. Gjatë diskutimit të tij, diktatori Hoxha në mënyrën më brutale e ndërpreu Iljaz Ahmetin, madje ka fyer dhe komunistin e thjeshtë, Injac Mazi duke e quajtur me përbuzje “zotëri”, që u ngrit dhe i vuri në dukje se delegatët duhej të liheshin të lirë të shprehnin mendimet e tyre, fakt që e tërboi “udhëheqësin e madh”. Ai pastaj, si inkuizitor mesjetar, nisi sulmin e hapur duke i quajtur diskutantët elementë që kishin mashtruar besimin e drejtë ndaj Partisë dhe frymës së saj.
Ndodhi kështu që pikërisht ata që kishin duartrokitur e brohoritur gjatë ditës së parë, ata që kishin bërë pyetje e, për më tepër që kishin diskutuar, tani të heshtnin dhe të dëgjonin ata që iu kundërvunë veçanërisht Niazi Jahos,Vehip Demit, Nesti Zotos, Vangjush Vincanit dhe Iljaz Ahmetit. Ndër diskutantët më të flaktë, që mbështetën menjëherë fjalën e Enver Hoxhës, ishin Ndreko Rino, Maqo Çomo, Arif Hasko...
“Ishte pasditja e ditës së tretë të konferencës,-kujton Myfit Vigani, siç e kemi përmendur, instruktor i Komitetit të Partisë, që merrej dhe me organizimin e saj,-kur sapo kishin nisur diskutimet, në derën kryesore të sallës së Estradës së Shtetit, ku zhvillohej konferenca, u dëgjuan trokitje të lehta. Unë që ndodhesha në hollin e madh, u drejtova nga dera që t’i thoja cilido delegati të vonuar që, nuk mund të hynte, sepse në sallë ndodhej, tanimë, vetë udhëheqësi i madh, Enver Hoxha. Por mbeta kur pashë që para meje ndodhej… Ramiz Alia, asokohe anëtar i Komitetit Qendror dhe ministër i Arsimit. Ai më kërkoi falje dhe m’u lut që ta lija të futej në sallë. Dhe ishte pikërisht ai që diskutoi ndër të parët e asaj seance. Një diskutim me të vërtetë i shëmtuar”.
Dhe kështu ishte. Në diskutimin e tij ai tha plot zell dhe servilizëm: “Demokracia ka kufi. Eshtë në interesin e Partisë, derisa nuk preken interesat e partisë…Por, kur preket intresi i Partisë e të tjera, mendoj se nuk ka të bëjë me demokracinë e brendshme të partisë. Një gjë e tillë, më duket mua, ka të bëjë me diskutimet e shtrembëruara të këtyre shokëve. Për shembull, Nesti Zoto, duke folur në emër të organizatës bazë të partisë së Kinostudios “Shqipëria e re”, thotë se gjendja e masave punonjëse është e mjeruar. Kjo është vepër armiqësore. Kjo është kundër interesave të partisë”.
Pra, sipas këtij lakeu të Enver Hoxhës, që në atë kohë nuk ishte veçse 31 vjeç, të shprehje një të vërtetë, siç ishte gjendja e rëndë ekonomike e popullit, qenkesh vepër armiqësore?!...Dhe dihet se si u shpërblye më pas Ramiz Alia, i cili, falë mbështetjes së diktatorit arriti të bëhej shumë shpejt kandidat i Byrosë, byroist, dora e djathtë e Enver Hoxhës dhe më pas trashëgimtar i “fronit” të tij.
Kështu, pas këtyre diskutimeve të besnikëve të Partisë, që përmendëm më sipër, kur e tërë salla ndodhej nën trysninë e plotë të tij, diktatori nisi gjyqin mizor kundër rebelëve, që tashmë ishin armiq.
Në bankën e të akuzuarve u vu i pari Vehip Demi. Dhe tamam ata që me aq hare e duartrokitën ditën e parë diskutimin e tij, i drejtojnë pyetje, vetëkuptohet të parapërgatitura ose të imponuara nga frika dhe kërcënimet e diktatorit.
“A ka qenë i përgatitur më parë diskutimi?”,-është një pyetje që i bëhet atij nga salla.
“Dikutimi ka qenë i përgatitur, -përgjigjet Vehip Demi. -Diskutimin e kam parë me sekretarin e partisë, Skënder Tupen, Sofokliun dhe Dhorin”.
“Për udhëheqjen e Partisë sonë shpifje të tilla të poshtra thotë vetëm BBC-ja e Londrës,-i kundërvihet Beqir Balluku,-që flet edhe për varfërinë e popullit tonë dhe këtë e nxjerr dhe Vehip Demi”.
“Kur unë u ngrita e diskutova,-mbrohet Vehip Demi,- u duartrokita nga shumica, ndërsa tani po më bëhen pyetje nga ata që më duartrokitën”.
“Kjo nuk është e vërtetë,- ulërin nga salla Kadri Hazbiu, ministër i Brendshëm.
Çfarë mund të bëjë tjetër Vehip Demi, veçse të dorëzohet dhe të detyrohet të bëjë autokritikë për ato që kishte shprehur aq çiltërisht në familjen komuniste, midis shokësh që e kishin përgëzuar e tani detyroheshin t’i kthenin shpinën.
E njëjta gjë ndodhi edhe me Nesti Zoton, Niazi Jahon, Iliaz Ahmetin, Vandush Vincanin. Të tërë u detyruan të bënin autokritikë, madje të rreptë, kur kishin bindjen më të thellë që nuk kishin bërë gjë tjetër, veçse kishin përçuar në konferencë dëshirat dhe mendimet e shprehura në mbledhjet e organizatave bazë të partisë që i kishin zgjedhur, mendime që ishin edhe të vetë masave të popullit.
Megjithatë, Nesti Zoto mbrohet kur thotë: “Disa pyetje këtu në konferencë janë bërë dhe nga organizata bazë e partisë në Kinostudio dhe në lidhje me këto pyetje, në mos gaboj, kanë folur rreth 12 diskutantë. Por unë dua t’i them konferencës se mua këto pyetje m’i dhanë të pëgatitura dhe më thanë t’i shtroj në konferencë”.
Kështu ai pohon katërcipërisht se nuk sillte mendimin e tij vetjak, por të tërë komunistëve të këtij institucioni, të cilët ishin të shqetësuar për shumë probleme, zgjidhjen e të cilave e shihnin vetëm duke ia shprehur haptas partisë, ashtu siç porosiste shoku Enver edhe në artikullin e botuar në gazetën “Zëri i Popullit” me titull “Marksizëm-leninizmi mëson se populli është krijuesi i historisë” (13 prill1956).
Sigurisht që edhe Fiqrete Shehu, sekretarja e parë e Komitetit të Partisë së Tiranës, nuk mund të mbetej pas. Edhe ajo u detyrua të bënte një autokritikë të rreptë: “Kjo tregon,-shpjegon ajo,-se ne, anëtarët e byrosë, e kemi humbur vigjilencën e partisë dhe nuk kemi mundur të zbulojmë armiqtë e vërtetë që përgatitën shpifjet kundër partisë sonë. Dhe unë kam përgjegjësi shumë të madhe”.
Në kohën që tashmë viktimat që po cilësoheshin si armiq të partisë edhe nga diskutuesit në sallë, po sulmoheshin, siç thamë nga Ramiz Alia e të tjerë si ai, Enver Hoxha tashmë ngadhnjimtar, dëgjonte. Ia kishte arritur qëllimit. Konferenca kishte pësuar një kthesë të rrufeshme vetëm falë tij. Megjithatë, fjalën ia linte tani Beqir Ballukut, të deleguarit të Komitetit Qendror, i cili ditën e parë nuk kishte mundur t’u jepte përgjigje pyetjeve aq të drejta, të ngritura nga delegatët në sallë.
“Ç’ngjau ditën e parë të konferencës,- thotë ai -në diskutimin e tij.- Disa elementë të sëmurë, me qëllime të theksuara antiparti, si “partizanë të flaktë” të mësimeve të Kongresit të 20-të, tentuan në mënyrë ta hapur armiqësore të spostonin qëllimet e konferencës. Ata kërkuan që të godisnin vijën e drejtë të Partisë me pyetjet dhe diskutimet e tyre “serioze”… Kjo gjendje e sëmurë u përgatit pas krahëve të Partisë”.
Shprehja “prapa krahëve të partisë” u bë shprehje tipike e Enver Hoxhës menjëherë pas përfundimit të Konferencës së Tiranës. Dhe kjo kishte si qëllim që të vërtetonte se e tëra kjo ishte vazhdë e një komploti të organizuar. Mirëpo e vërteta qëndron krejtësisht ndryshe. Këtë e vërteton më së miri vetë Beqir Balluku, i cili në diskutimin e tij vazhdon:
“Ku u dukën pikëpamjet antiparti? Vetëm në Ministrinë e Industrisë? Jo, një gjendje e tillë ka ekzistuar me kohë në organizatat e Kinostudios, Radio Tiranës, Importit”.
Jo vetëm kaq: Nga diskutimet që u bënë në konferencë, një gjendje e tillë, pra, ku shpreheshin ato pikëpamje që tashmë janë të njohura nga lexuesit dhe që u quajtën armiqësore nga diktatori Hoxha, ekzistonte edhe në gazetën “Bashkimi”, “Puna”, në institucione të tjera, madje edhe te “Zëri i Popullit”, siç u pa fare qartë edhe në diskutimin e Adriatik Kananit, delegat i organizatës bazë të partisë së kësaj gazete.
Por një gjendje e tillë, siç do ta shohim më poshtë, ishte dhe lart, në Komitetin Qendror të Partisë.
(Vijon nesër)
(Ky shkrim mund të ilustrohet me fotografi të Beqir Ballukut, Fiqrete Shehut, Kadri Hazbiut… të asaj periudhe ).



08/07/2004

[Brari]

shekulli
---

GJASHTE DITET TRAGJIKE TE KONFERENCES SE TIRANES (14-20 prill 1956)

Akuza për Mehmet Shehun dhe e vërteta arkivore


Skifter Këlliçi

Pjesa e shtatë
Në pjesën e gjashtë pamë se si duke marrë rolin e inkuizitorit, Enver Hoxha i detyroi diskutuesit e guximshëm, Niazi Jaho, Vehip Demi, Nesti Zoto, Vandush Vincani, Iljaz Ahmeti e të tjerë, që kishin diskutuar gjatë ditëve të para të konferencës, të bënin autokritikë. Pastaj kundër të mësipërmve u sulën me diskutimet e tyre, diskutues të tillë si Arif Hasko, Ndreko Rino, Maqo Çomo, e veçanërisht, Ramiz Alia, asokohe ministër i Arsimit, i cili do të niste kështu rrugën e ngjitjes si besnik dhe pasues i përjetshëm i diktatorit Hoxha. Megjthëse i deleguari i Komitetit Qendror, Beqir Balluku, në fjalën e tij, natyrisht të diktuar nga Enver Hoxha, i cilësoi diskutuesit “elementë të sëmurë, me qëllime të theksuara antiparti”, ose: “kjo gjendje u përgatit prapa krahëve të Partisë”, faktet e mëposhtme do të dëshmojnë të kundërtën.
Në ditën e pestë të Konferencës së Tiranës, pra, më 19 prill 1956, presidiumit i erdhi një letër e nënshkruar nga komunisti M.T., i cili ishte edhe ai delegat në konferencë, që ruhet në dosjen përkatëse të kësaj konference në Arkivin e Shtetit, në Tiranë. Në këtë letër ai përshkruan një takim që kishte pasur në shtëpinë e tij me dy punonjës të Komitetit Qendror, Vandush Vincani dhe Mymtaz Shehu, dy miq të tij të ngushtë, të cilët i kishte ftuar për darkë.
“Në bisedë e sipër,-i shkruan ai presidiumit në këtë letër,- ata më thanë se në një mbledhje që kishin bërë në aparatin e Komitetit Qendror, ishin bërë shumë pyetje nga mjaft shokë e shoqe që kishin qenë poshtë e kishin sjellë mjaft pyetje. Të nesërmen shoku Vandush kish qenë i thirrur nga shoqja Nexhmije Hoxha dhe kishin biseduar rreth mbledhjes dhe çështjeve të tjera që ishin ngritur atje. Shoqja Nexhmie, siç më tha shoku Vandush, i kish thënë se pyetje për çështje të tilla mund t’i kenë bërë njerëz të pakënaqur ose të paqartë. Vandushi i kishte thënë se këto çështje u ngritën dhe nga organizatat e partisë në rrethe, (ai kish qenë ato ditë në Shkodër), pra, formojnë probleme për Partinë. Veç kësaj,Vandushi më tha se poshtë flitet mjaft për furnizimin e Bllokut për disa shokë. “Unë atë që kam,-tha Vandushi,-ashtu siç mendoj dhe pa droje, do t’ia them Partisë, jo për gjë, por që të jem i qartë dhe vetë”.
Siç shihet, komunisti M.T., duke parë si po rrokulliseshin ngjarjet në konferencë, kur shoku i tij,Vandush Vincani, i duartrokitur në sallë nxehtësisht si diskutuesit e tjerë, u sulmua pastaj nga Enver Hoxha e më pas të trembur, edhe prej atyre që e kishin duatrokitur, në mënyrë që t’i dilte përpara çdo të papriture në ndonjë mbledhje partie, ku mund të pyetej se përse nuk ia kish shfaqur më parë Partisë ato që të kishte shprehur Vandush Vincani, i shkruan këtë letër presidiumit të konferencës.
Mirëpo, pikërisht kjo letër zbulon një të vërtetë shumë të madhe, që Nexhmije Hoxha, pra, e shoqja e diktatorit, ishte informuar që më parë se ç’thuhej në popull madje, për më tepër, në mbledhjet e organizatave të partisë në rrethe, për problemet e mësipërme.
Si pasojë thënia se “…kjo gjendje u përgatit prapa krahëve të Partisë, që Enver Hoxha e shpreh këtë radhë nëpërmjet gojës së Beqir Ballukut, është një gënjeshtër e trashë. Enver Hoxha, është e qartë që ishte njoftuar nga e shoqja për ato që i kishte shprehur Vandush Vincani, pavarësisht se ajo i cilësonte këto thënie si shprehje të elementëve të pakënaqur ose të paqartë.
Jo vetëm kaq, por Mymtaz Shehu, në një bisedë që kam pasur me të vite më parë për këto çështje, më ka thënë se disa ditë pas Kongresit të 20-të, ai së bashku ne Foto Çamin, Vangjel Moisiun, Hamit Beqjen etj. edhe ata punonjës të aparatit të Komitetit Qendror, kishin shkuar me shërbim në qytete të ndryshme të Shqipërisë, ku në organizatat bazë të partisë atyre u ishin bërë të njëjtat pyetje që ishin ngritur më pas në Konferencën e Tiranës.
Ishte kjo arsyeja që ata me t’u kthyer në Tiranë kishin hartuar një relacion, të cilin ia kishin paraqitur Nexhmije Hoxhës. Nuk kishin kaluar veçse pak ditë dhe ajo u ishte përgjgjur atyre se lidhur me çështjet që ata ngrinin në relacionin e tyre, shoku Enver po përgatiste një artikull. (Eshtë fjala për artikullin e botuar më 13 prill, në gazetën “Zëri i Popullit” që e kemi cituar disa herë), ku ai në fakt u shmanget plotësisht atyre.
Me sa dukej, diktatori mendonte se me këtë artikull, masa e komunistëve të thjeshtë do të kënaqej e do të mjaftohej edhe në Konferencën e Tiranës me pyetje dhe diskutime që i preknin ato sa për të kaluar radhën. Mirëpo këtu Enver Hoxha, siç e pamë, kishte gabuar shumë rëndë, duke u ndodhur para të papriturash krejtësisht të pakëndshme për të dhe Byronë Politike që drejtonte.
Ndaj iu desh që të tregonte fytyrën e tij të dytë prej udhëheqësi hipokrit dhe tiran, që të mbyste zërin e komunistëve që i ngritën me çiltërsi problemet që i shqetësonin dhe për të cilat e paguan tepër rëndë. Ja përse edhe daja im, Myfit Vigani, i cili me aq entuziazëm më kishte folur mua, studentit 18-vjeçar për gjithçka që zhvillohej në këtë konferencë, ashtu si dhe komunistë të tjerë, delegatë të saj, që u kishin kumtuar të afërmve të tyre në dy ditët e para se si po zhvillohej konferenca, në paraditen e seancës së fundit më 20 prill, ditë kur u takua me mua, ishte i zymtë. “Tani nuk priten veçse dënime,-më tha atëherë ai-madje dënime të rënda”.
Kjo u duk qartë në rezolucionin e Konferencës së Tiranës dhe në artikullin “Të ruajmë dhe të forcojmë unitetin e Partisë”, (“Zëri i Popullit”, 25 prill 1956), ku arrihet në konkluzionin se “kjo punë armiqësore përgatitej prapa shpinës së partisë dhe nxitej nga elementë antiparti”.
Veç kësaj, rezolucioni i përcakton këta elementë me shprehjen: “…që kanë qenë kurdoherë në opozicion me vijën e partisë dhe në pozita të theksuara armiqësore, si Pëllumb Dishnica, Hulusi Spahiu, Pajo Islami, Peco Fidhi”. Duhet thënë se në karakterizimin e Pëllumb Dishnicës Enver Hoxha është kontradiktor.
“Mund të grijë një farë Hulusi Spahiu në legatën jugosllave,-thotë ai në konferencë,-që pasi pi e bëhet xurxull, flet kundër partisë…Njerëz të tillë nuk e duan miqësinë e popullit tonë me Jugosllavinë”.
E çuditshme! Pra, Hulusi Spahiu paskësh qenë kundër miqësisë me jugosllavët, në një kohë kur në veprën “Titistët” ai cilëson punonjësit e legatës jugosllave si nxitësit e ngjarjeve që ndodhën në konferencë.
Kontradiktor është diktatori edhe kur sulmon ashpër Nesti Zoton, të deleguarin e organizatës bazë të partisë së Kinostudios “Shqipëria e re” në këtë konferencë.
“Duhet të vijnë këtu shokë jugosllavë,-shprehet ai në konferencë,-të piqen me njerëzit tanë,-në frymën e re, të shëndoshë, të vemi edhe ne, të shohim si janë organizuar ata atje. Por, nëse Nesti Zotos nuk i mbushet mendja që nuk po ecet shpejt në përmirësimin e marrëdhënieve me Jugosllavinë, të thotë ai se ç’duhet bërë më shumë. Unë vetë kam folur me ministrin jugosllav dhe i kam thënë të na dërgojë sa më shumë filma jugosllavë”. “Ne duhet të marrim sa më shumë filma nga ju dhe shfaqja e filmave do të luajë një rol të madh për çështjen e miqësisë. Ky është vullneti ynë”.
Po me këtë frymë ai flet disa javë më pas në Kongresin e 3-të të Partisë, përsa u përket marrëdhënieve me Jugosllavinë, duke bërë, siç kemi theksuar, edhe autokritikë e duke pranuar dhe faje ndaj miqve jugosllavë.
Mirëpo, kur këto marrëdhënie do të keqësoheshin përsëri e, për më tepër më 1961 do të prisheshin edhe marrëdhëniet me Bashkimin Sovjetik, Enver Hoxha do ta cilësonte Konferencën e Tiranës si një komplot të organizuar nga udhëheqja jugosllave, nëpërmjet legatës së saj në Tiranë. Ndaj, te vepra “Titistët” ai shkruan:
“Po ashtu, qysh ato ditë arritëm në konkluzionin e drejtë se ishte platforma revizioniste e Kongresit të 20-të ajo që i kishte frymëzuar dhe i kishte nxitur udhëheqja jugosllave si dhe agjentët e saj brenda nesh në këtë tentativë armiqësore. (“Titistët”, faqe 547).
Sipa tij, organizuesi kryesor i kësaj veprimtarie ishte Mehmet Shehu, i cili e kishte nisur veprimtarinë e tij komplotuese dhe të grupit tij armiqësor që në Konferencën e Tiranës. (po aty, faqe 548). Ai nuk mjaftohet me kaq,por i bashkangjit më pas Mehmet Shehut dhe pjesëtarët e tjerë të këtij grupi armiqësor, ku bënin pjesë edhe Kadri Hazbiu, Feçorr Shehu, Lambi Ziçishti. “Ata të dënuar me vdekje, bashkë me armiq të tjerë, duke zbatuar detyrat e ngarkuara nga zbulimi jugosllav e sovjetik, punuan aktivisht për organizimin e prapaskenave të Konferencës së Tiranës të vitit 1956. (Dosja “Hazbiu”, “RD”, 21 nëntor 1995).
Pas këtyre “zbulimeve” sensasionale të Enver Hoxhës, duhet të gjykojmë: “Pra, agjentura jugosllave, nëpërmjet Mehmet Shehut, Kadri Hazbiut me shokë paska depërtuar deri në organizata bazë të partisë, që të formulojë pyetjet dhe diskutimet e delegatëve e, pse jo, edhe diskutimet që vlonin kudo nëpër rrethe për gjendjen e vështirë ekonomike të popullit, për të cilat, siç u pa dhe më sipër, ishte vënë në dijeni para kësaj konference edhe vetë diktatori.(?!).
Duke folur në gjyqin që i ishte kurdisur atij për këtë çështje, Kadri Hazbiu shprehet kështu: “Kjo është një sajesë e poshtër e dëshmitarit…Është e vërtetë që shumë diskutantë e morën fjalën dhe diskutuan për shumë probleme. U ngrit edhe problemi i kultit të individit dhe u tha se përse nuk diskutohet në partinë tonë, u tha se klasa e udhëheqjes po borgjezohej, jetojnë në bllok, përdorin makina luksi etj., në një kohë që populli ishte keq ekonomikisht. Beqir Balluku i lejoi njerëzit të diskutonin lirisht…Të gjithë këta diskutantë nuk u organizuan nga ne, siç thotë dëshmitari, por njerëzit që folën, ishin njerëz të thjeshtë dhe ngrinin probleme që ata i quanin të drejta dhe kërkonin zgjidhje për faktin se godisnin të metat që ishin vënë në vijën e partisë.
“Këto diskutime,-vazhdon Kadri Hazbiu,- u cilësuan nga sekretari i parë i Partisë që erdhi me shpejtësi nga Vlora, si veprimtari armiqësore që kishte për qëllim rrëzimin e udhëheqjes së Partisë”.
Pastaj Kadri Hazbiu mohon kategorikisht se gjatë ditëve të Konferencës së Tiranës ai, Feçorr Shehu, Mihallaq Ziçishti … të ketë shkuar në shtëpinë e Mehmet Shehut. (“Ja si u mbrojt Kadi Hazbiu”, 12-13 qershor 2004).
Megjithatë akuzat absurde se Konferenca e Tiranës ishte një puç i brendshëm i armiqve si Mehmet Shehu dhe klani i tij, në bashkëpunim me legatën jugosllave në Tiranë, Enver Hoxha do t’i vazhdonte në veprën e tij plot mashtrime banale 26 vjet më pas gjithnjë te “Titistët”, siç do të shohim…
(Vijon nesër)
(Kjo pjesë mund të shoqërohet me fotografi të Kadri Hazbiut, Mehmet Shehut, Feçor Shehut, Mihallq Ziçishtit …)



09/07/2004

[Brari]

--

Spastrimi i diskutuesve të guximshëm të kësaj konference. Dy prej tyre, Nesti Zoton dhe Vehip Demin i pret vdekja. Të gjithë të tjerët largohen nga detyra dhe këtej e tutje do t’i ndjekë damka e “armiqve”. Mashtrimi i Enver Hoxhës në lidhje me komplotin jugosllav dhe dokumentet arkivore që e mohojnë variantin e tij

Fundi tragjik i Konferencës së Tiranës


Skifter Këlliçi

Pjesa e tetë dhe e fundit


Në pjesën e shtatë pamë që Enver Hoxha u shpreh me mburrje para delegatëve të konferencës se si ai vetë po përpiqej që marrëdhëniet e Shqipërisë me Jugosllavinë të përmirësoheshin sa më shpejt dhe se për këtë qëllim kishte biseduar dhe me një ministër jugosllav. Dhe, si të kishte harruar se çfarë kishte pohuar atëherë, pra, pas prishjes së marrëdhënieve me Jugosllavinë dhe me Bashkimin Sovjetik, konferencën e Tiranës e cilëson si komplot jugosllavo-sovjetik, në bashkëpunim me agjentët e tyre Mehmet Shehu, Kadri Hazbiu, Feçorr Shehu, Llambi Ziçishti etj. Mirëpo, në procesin gjyqësor kundër tij, Kadri Hazbiu i hedh poshtë këto akuza, duke dëshmuar se delegatët në konferencë shprehën me sinqeritet para Partisë shqetësimet e tyre, sidomos për gjendjen e vështirë të popullit, në një kohë që udhëheqja po borgjezohej.
Myfit Vigani, instruktor i Komitetit të Partisë së Tiranës dhe i pranishëm në konferencë kujtonte: “Ç’është e vërteta, gjatë ditëve të konferencës, punonjës të Legatës Jugosllave rrinin në kafe “Tirana”, kundruall Estradës së Shtetit, dhe rastiste, siç flitej, të bisedonin me pjesëmarrës të Konferencës. Por sot kjo nuk duhet të habisë askënd, po të marrim parasysh se me vendosjen e marrëdhënieve diplomatike midis të dy vendeve, u krijua një atmosferë e ngrohtë, aq sa punonjësit e kësaj legate, midis të cilëve edhe një shqiptar, me sa duket nga Kosova, i cili takohej lirisht me qytetarë, madje dhe luante tenis në Parkun Sportiv të Tiranës”.
Jo vetëm kaq, por vetë Enver Hoxha nga salla e konferencës, siç e pamë në numrin e kaluar, mburrej që marrëdhëniet me Jugosllavinë po ecnin përpara dhe kritikonte ashpër Nesti Zoton, të deleguarin e organizatës së partisë së Kinostudios “Shqipëria e Re”, të cilit nuk i mbushej mendja që nuk po ecet shpejt në përmirësimin e marrëdhënieve me Jugosllavinë… dhe theksonte që miqësinë me këtë vend “ta bëjnë të shëndoshë, të sinqertë si dhe më përpara…”
Eshtë thënë më pas se punonjësit e kësaj legate nxisnin delegatë që të diskutonin në konferencë në frymën e vendimeve të Kongresit të 20-të. Megjithatë, deri tani lidhur me këtë problem nuk ka dalë asnjë fakt. Asnjë fakt. Por kjo nuk e pengon diktatorin Hoxha që t’i japë aq liri fantazisë së tij “krijuese” sa të shkruajë trillime qesharake si ky fragment që po citojmë më poshtë:
“Iu drejtova njerit prej tyre me emër dhe i kërkova të na sqaronte aty për aty se ç’e kishte shtyrë në akuzat që bënte. Nisi të dërdëlliste … se gjoja sillte mendimin e organizatës bazë.: “Lëre organizatën bazë,- i thashë,- po na sqaro më parë ç’deshe në makinën e ambasadës jugosllave filan ditë, ku shkove dhe ç’udhëzimë more”. (“Titistët”, faqe 556).
Eshtë një gënjeshtër e paskrupullt e Enver Hoxhës që nuk mund të mashtrojë as edhe njeriun më naiv. E para, se një pohim i tillë nuk ndodhet asgjëkundi në procesverbalet që ruhen në dosjen e Konferencës së Tiranës në Arkivin e Shtetit.
E dyta, që është edhe më e rëndësishme, se, edhe po të kishte ndodhur, kjo do të ishte një skandal i vërtetë i një udhëheqësi, i cili, nga një anë krenohej që marrëdhëniet me Jugosllavinë po ecnin në rrugë të mbarë dhe, nga ana tjetër, po në atë konferencë demaskonte një delegat që paskësh marrë… udhëzime nga diplomatët jugosllavë (?!).
Ne e pamë se ç’dialog të ashpër pati diktatori me Iljaz Ahmetin, sidomos kur ky i fundit me fakte dëshmonte para tij se sa shpenzime kishte familja e një anëtari të Komitetit Qendror, të cilat ne i cituam fjalë për fjalë sipas procesverbalit të mbajtur në konferencë. Mirëpo, për të dëshmuar se Iljaz Ahmeti ishte agjent jugosllav, Enver Hoxha vë në gojën e tij këto fjalë, kur e paskësh pyetur se ç’bënte një natë në rrugën e Durrësit:
“Prisnim për të gjetur ndonjë makinë për të shkuar në Durrës,- i qenkej përgjigjur Iljaz Ahmeti,- kur në këtë rast vjen një makinë franceze dhe shoferi e ndaloi makinën duke hapur derën dhe duke na thënë të hipnim ..Dhe ne hipëm…”
Përsëri një sajesë e Enver Hoxhës, sepse një shprehje e tillë përsëri nuk ndodhet në dosjen e mësipërme të Konferencës së Tiranës, që ruhet gjithnjë në Arkivin e Shtetit.
Por, për t’u bindur edhe më shumë se këto që shkruan Enver Hoxha janë thjesht trillime, mjafton të vemë në dukje se deri tani nuk është vërtetuar që Vehip Demi, Nesti Zoto, Iljaz Ahmeti, Niazi Jaho, Vandush Vinçani, Islam Budo, Pajo Islami, e të tjerë, që u kritikuan ashpër si protagonistë kryesorë “të këtij komploti” që po përgatitej tradhtisht pas shpinës së Partisë, me gjithë dëshirën e madhe të diktatorit, të kenë qenë agjentë të shërbimit të fshehtë jugosllav a sovjetik.
As fill pas përfundimit të Konferencës së Tiranës, as më pas.
Vetëm kur Enver Hoxha më 1973 e cilësoi Beqir Ballukun si armik, e akuzoi atë se në veprimtarinë e tij shumë të rrezikshme për fatet e atdheut përfshihej edhe aktivizimi i tij në ngjarjet e kësaj konference.
Pas vrasjes, vetëvrasjes së Mehmet Shehut dhe arrestimit të Kadri Hazbiut e Feçorr Shehut, të tre do të akuzoheshin, veç të tjerash, se së bashku me Beqir Ballukun ishin autorët e ngjarjeve të Konferencës, fakte të cilat Kadri Hazbiu, siç e pamë në pjesën e shtatë i hedh poshtë, dhe thekson se “…në diskutime u ngrit edhe problemi i kultit të individit, u tha se përse ai nuk diskutohet në Partinë tonë, u tha se klasa e udhëheqësve po borgjezohet, jetojnë në bllok…”.
Madje Vandush Vinçani, me të cilin kam pasur rast të bisedoj gjatë rreth ngjarjeve të Konferencës së Tiranës, kur unë i citoja fragmente nga diskutimet që kisha shkëputur nga dosja e kësaj konference gjatë periudhës që studioja në Arkivin e Shtetit, më nënvizonte se ato dikutime kanë qenë shumë më të ashpra dhe me një ton edhe më të rreptë, por stenografisti, siç duket, i ka zbutur ato gjatë zbardhjes duke parandier rrezikshmërinë e tyre. Megjithatë, edhe ashtu siç i kemi cituar në pjesët e këtij artikulli të gjatë, ato janë shumë tronditëse.
Ja sepse ndaj shumicës së diskutuesve në Konferencën e Tiranës, me urdhër të Enver Hoxhës u morën masa të rënda partie e shtetërore. Vehip Demi dhe Nesti Zoto u internuan e vdiqën në kushte shumë të rënda. Me të tjerët diktatori u tregua më i butë. U largua nga Komiteti Qendror i Partisë Vandush Vinçani dhe Niazi Jaho nga Komiteti i Partisë së Tiranës, u transferuan nga Radio Tirana në institucione të tjera Skënder Tupja, Masar Bekteshi, Findia Veizi, Sofokli Afezolli, që kishin aprovuar diskutimin e Vehip Demit në konferencë. Drejtori i Radios, Petro Kito, u kritikua rëndë, ndonëse ai, siç e kemi përmendur, gjatë ditëve të konferencës ndodhej me shërbim jashtë shtetit.
U larguan nga gazeta “Zëri i Popullit” Adriatik Kanani që kishte lexuar diskutimin në emër të byrosë së organizatës bazë të partisë të kësaj gazete, Taho Sejko u transferua në Shkodër, ku më pas u arrestua dhe u burgos, Masar Shehu u dërgua të punonte mësues, Alferd Uçi, pedagog. Nga gazeta “Bashkimi” u largua dhe më pas u burgos Ibrahim Zeneli dhe nga gazeta “Luftëtari” u largua dhe u internua Merkur Celo. Spastrime pati dhe në institucione të tjera.
Kështu diktatori asgjësoi me zjarr e hekur gjithçka që u shfaq hapur dhe çiltërsisht nga diskutuesit në Konferencën e Tiranës, brenda normave të demokracisë së partisë, sipas parimit të vijës së masave, siç kishte theksuar me të madhe në artikullin e 13 prillit, në vigjilje të konferencës. Ai nuk u mjaftua me kaq. Me urdhër të tij të gjitha organizatave bazë të partisë iu dërguan udhëzime “për zbulimin e disa elementëve antiparti dhe mësimet që duhen të nxirrnin nga tentativat e tyre për te devijuar me frymë revizioniste dhe çoroditëse punimet e konferencës së partisë të rrethit të Tiranës”. (Enver Hoxha, “Ditari” 1955-1957, faqe 149). Kështu ky diktator mori masa që çdo lloj orvatje si ato që ndodhën në konferencën e Tiranës, të mos përsëriteshin kurrë më.

EPILOG

Në fakt, Konferenca e Tiranës qe shprehja e parë e kundërshtimit të hapur ndaj prirjeve diktatoriale staliniste të Enver Hoxhës, jo vetëm në Shqipëri, por edhe në tërë kampin socialist. Por, megjithatë, në këto vende vendimet e Kongresit të 20-të, sidomos lufta e hapur që u bë kundër kultit të Stalinit, solli si pasojë që ish-udhëheqësit stalinistë më pas të pësonin fatin e Rakoshit, i cili atëherë u zëvendësua nga Kadari. Vetëm dy udhëheqës, drejtues kryesorë partish, mbetën në fuqi deri në vdekje: Titoja në Jugosllavi dhe Enver Hoxha në Shqipëri, por me të vetmin ndryshim se i pari ishte antistalinist i tërbuar dhe i dyti stalinist i flaktë, i cili, ditën e vdekjes së Stalinit më 3 mars 1953, pati detyruar popullin e Tiranës në mitingun e përmortshëm, të mbajtur me ketë rast, të përulej me kokën poshtë deri në tokë.
Enver Hoxha, jo vetëm që nuk e luftoi kultin e Stalinit, ashtu siç kërkuan me ngulm diskutuesit në Konferencën e Tiranës, por e ngriti në piedestal, sepse ndryshe do të pësonte fatin e udhëheqësve të tjerë stalinistë.
Ky diktator dënoi menjëherë ashpër Liri Belishovën, anëtare e Byrosë Politike që iu kundërvu atij lidhur më këto vendime. “E quaj meritë,- nënvizon ajo, – që më 1960, kur në lëvizjen komuniste ndërkombëtare filluan të kristalizohen dy rrugë, u quajt revizioniste ajo që kishte filluar në Kongresin e 20-të PK të Bashkimit Sovjetik, por që në fakt ishte rrugë reformiste dhe një rrugë paqësore”. (15 qershor 2004). Mirëpo për Enver Hoxhën ajo ishte rruga e tradhtisë ndaj parimeve të marksizëm-leninizmit.
…Ndonëse larg atdheut, kur vij në Tiranë, më rastis të ulem në kafe “Çaplini”, ngjitur me godinën e Estadës së Shtetit. Shoh shikues që lënë sallën duke qeshur nga loja e aktorëve që kanë zëvendësuar Xan Xyberin e Skënder Sallakun me shokë. Shumica janë të rinj. Dhe mbase nuk e dinë se thuajse gjysmë shekulli më parë, pikërisht në këtë sallë, u luajt një nga dramat më të mëdha të Shqipërisë komuniste, ku u varrosën dëshirat e shumë e shumë komunistëve të ndershëm, dhe të saj, ashtu siç kujton Liri Belishova, me pendim të thellë se: “…jo vetëm nuk realizuam premtimet që i dhamë popullit, por edhe ëndrrat tona, për të cilat sakrifikuam rininë dhe ëndrrat e shokëve që na janë vrarë…”. (Po aty). Këta komunistë, në emër të tyre dhe të popullit, ngritën zërin me aq sinqeritet dhe këmbëngulje në këtë konferencë. Dhe e pësuan.
Shumë prej tyre nuk janë më midis nesh. Por është kujtimi i tyre, të cilin u mundova ta jap në këta artikuj, si shenjë respekti për këta pararendës të demokracisë që kurrë nuk u vendos gjatë diktaturës së zymtë komuniste.
Shënim: Ky cikël artikujsh u shkrua në bazë të fakteve të nxjerra nga materialet e ruajtura në Arkivin e Shtetit, Tiranë: Fondi 2 i Komitetit të Partisë së Tiranës, Dosja, A/1, A/2, faqe 1-530, veprat e Enver Hoxhës, “Ditari”, 1955-57, (1973), “Hrushovianët”, (1979), “Titistët”, (1982), Vëllimi i 13-të, (1975), si dhe “Zëri i Popullit”, 13 prill, 27maj 1956, “RD”, 21 nëntor 1994 etj.
Boston, qershor, 2004





10/07/2004

-----