GJASHTE DITET TRAGJIKE TE KONFERENCES SE TIRANES (14-20 prill 1956)
Skifter Kėlliēi
Panorama e konferencės tragjike nė Tiranėn e prillit tė vitit 1956. Surpriza e fjalimit liberal tė Enver Hoxhės pas Kongresit tė 20-tė dhe befasia e pyetjeve e kritikave tė delegatėve qė tronditėn nga themelet Komitetin Qendror dhe Enver Hoxhėn i cili u detyrua tė lėrė Vlorėn ku gjendej, pėr tė mbėrritur nė Konferencėn e Tiranės sė mbytur nga shpėrthimi i komunistėve tė thjeshtė. Pjesa e parė e njė rrėfimi prej 6 pjesėsh, shkruar nga Skifter Kėlliēi
Konferenca qė tronditi Komitetin Qendror dhe Enver Hoxhėn nė 1956
Pjesa e parė
Prolog
Unė asokohe sapo kisha mbushur 18 vjeē dhe isha student i vitit tė dytė tė Fakultetit Histori-Filologji tė Institutit tė Lartė Pedagogjik, i cili njė vit mė pas do tė pėrfshihej nė Universitetin Shtetėror tė Tiranės. Ato ditė tė kėndshme prilli, me njė diell tė ngrohtė dhe fllad qė sillte deri nė hyrje tė institutit tonė, pėrballė Maternitetit, erėmimin e mimozave, ne, pasi mbaronim ēdo orė leksionesh, shėtisnim pėrgjatė bulevardit dhe hidhnim sytė tutje ngrehinės sė gazetės Zėri i Popullit, pranė kthesės ku ndodhej Estrada e Shtetit, para sė cilės shihnim plot njerėz. Nuk ishin shikues tė ndonjė shfaqjeje mėngjesore, por delegatė tė Konferencės sė Tiranės, qė zhvillohej nė atė sallė, ku ne ishim mėsuar tė shihnim skeēe e kėngė tė interpretuara prej aktorėve dhe kėngėtarėve mė tė mirė, Ramazan Zyberi, Enver Dauti, Skėnder Sallaku, Ana Kcira, Melpomeni Zoraqi, Paulina Nikaj, Anita Take, Fitnete Rexha, Pjetėr Gjergji e plot tė tjerė, aq tė pėlqyer nga artdashėsit tanė.
Ndėrkohė, nė leksionet e filozofisė marksiste-leniniste pedagogėt tanė na flisnin pėr jehonėn e Kongresit tė 20-tė, qė sapo ishte zhvilluar nė shkurt tė atij viti, ku nė raportin e tij Hrushovi, sekretari i parė i Partisė Komuniste tė Bashkimit Sovjetik kishte demaskuar kultin e individit tė Stalinit, kishte ngritur problemin qė lufta e klasave duhej tė zbutej, qė shumė komunistė e qytetarė tė dėnuar si armiq, tė rehabilitoheshin, qė jeta e partisė tė demokratizohej, qė gjendja ekonomike e popullit tė pėrmirėsohej, qė dallimi midis nivelit tė lartė ekonomik tė udhėheqjes sovjetike, qė jetonte nė bollėk dhe masave tė gjera, tė ngushtohej, qė tė luftohej pėr bashkekzistencė paqėsore me vendet perėndimore, qė tė pėrmirėsoheshin marrėdhėniet me Jugosllavinė etj.
Pėr tė gjitha kėto kishim njohuri jo vetėm ne, studentėt, por tėrė masat e popullit, sepse punimet e Kongresit tė 20-tė ishin botuar gjerėsisht nė shtypin tonė dhe ishin lexuar nė organizatat bazė tė partisė. Jo vetėm kaq, por nė kėto organizata, nėn dritėn e kėtyrė vendimeve, ishin bėrė diskutime nė tė cilat vihej nė dukje qė dukuri tė tilla, tė cilat mund tė ishin shfaqur edhe nė partinė tonė, tė mėnjanoheshin.
Myfit Vigani, daja im, instruktor i Komitetit tė Partisė, qė mbulonte institucionet artistike, duke gjykuar se unė isha student tashmė i pjekur, fliste me mua hapur dhe plot optimizėm pėr kėto diskutime qė vlonin midis komunistėve, aq mė tepėr qė ato ditė, saktėsisht mė 13 prill, vetė Enver Hoxha, sekretari i parė i Partisė sė Punės tė Shqipėrisė, botonte njė artikull me titull Marksizėm-leninizmi mėson se populli ėshtė krijuesi i historisė. Shumė vite mė pas,e kam kėrkuar kėtė artikull nė koleksionet e Bibliotekės Kombėtare dhe, kur e kam lexuar, jam habitur me sinqeritein dhe ēiltėrsinė me tė cilat ky diktator shkruante, ose mė mirė ishte i shtrėnguar tė shkruante nga rrethanat e krijuara nė kėtė artikull. Pėr kėtė mjafton tė sjell disa fragmente tė shkėputura prej tij:
Partia Komuniste e Bashkimit Sovjetik e dėnoi me tė drejtė kultin e individit tė krijuar nga Stalini nė vitet e fundit tė aktivitetit tė tij qė i solli kaq dėm Bashkimit Sovjetik. Ėshtė detyrė e pėrhershme e Partisė sonė tė luftojė kultin e individit nė ēdo formė qė tė shfaqet ai, pėr tė vendosur kolegjialitetin si parim udhėheqės tė partisė E rėndėsishme ėshtė qė ēdo anėtar partie tė kuptojė se nė parti nuk mund tė ketė frikė Ēdo anėtar partie tė shprehė nė parti mendimin e tė kritikojė me forcė tė metat nė punė dhe ata qė janė pėrgjegjės pėr kėto tė meta
Tė them tė drejtėn, duke skeduar mė vonė kėto thėnie, dhe kjo ka ndodhur nė shkurt tė vitit 1995, kur po shkruaja Historinė e Radiotelevizionit Shqiptar, kam mbetur i habitur dhe kam gjykuar: Po sikur me tė vėrtetė tė ndodhte kjo qė porosiste me kaq dashamirėsi Enver Hoxha, po sikur vetė atij ti bėheshin vėrejtje e sugjerime, e pse jo, edhe kritika, sepse ishte pikėrisht ai qė po ndiqte me fanatizėm rrugėn despotike tė Stalinit, ēfarė do tė ndodhte?...
Po aq i habitur kam mbetur kur nė po kėtė artikull ai mė poshtė theksonte:
Nuk jemi pėr ashpėrsimin e luftės sė klasave, prandaj nė asnjė mėnyrė nuk duhet ta nxisim atė Nė mjaft raste janė dhėnė dėnime dhe akuza tė fryra, sidomos nė pėriudhėn deri nė Kongresin e Parė tė partisė, nė nėntor 1948.
Pėr njė njeri qė nuk do tė dinte se ērrugė kishte ndjekur dhe do tė vazhdonte tė ndiqte Enver Hoxha, do tė krijohej bindja se ai, bėnte njė autokritikė nė kėtė artikull dhe premtonte qė nė Shqipėri tė zbatoheshin norma me tė vėrtetė demokratike, tė cilat deri atėherė ishin shkelur dhunshėm, e qė nuk do tė pėrsėriteshin mė. Ja pėrse ky artikull, i cili pati atėherė njė jehonė tė madhe, u shtonte besimin komunistėve e aq mė tepėr delegatėve, tė cilėt u zgjodhėn pėr tė marrė pjesė nė kėtė konferencė, e cila, duke u mbėshtetur nė kėto thėnie, nė dukje pra, kaq tė ēiltra tė udhėheqėsit tė madh, tė flisnin mė hapur nė kėtė konferencė, tė shtronin me guxim ato probleme qė deri atėherė i kishin mbajtur tė kyēura nė vetvete dhe qė kishin tė bėnin me fatet e ardhshme tė shoqėrisė komuniste, pėr tė cilat ata kishin luftuar, punuar e tė cilat i shihnin se nuk po realizoheshin.
Dhe kėto probleme, nė njė mėnyrė a tjetėr, i kishin ngritur edhe nė diskutimet qė kishin bėrė nė mbledhjet e organizatave tė partisė. Madje, mbi bazėn e kėtyre diskutimeve, anėtarėt e byrove tė kėtyre organizatave kishin hartuar edhe diskutimet qė tė deleguarit e tyre do ti mbanin nė kėtė konferencė.
Ishte kjo arsyeja qė, Myfit Vigani, e shokė tė tjerė komunistė, e ndienin veten kaq tė shpenguar ato ditė nė prag tė Konferencės sė Tiranės. Njė frymė e re po ndihej jo vetėm midis komunistėve tė thjeshtė, po edhe te njerėzit e thjeshtė. Kjo ishte aq e vėrtetė, saqė nė atė periudhė pati shenja tė zbutjes sė luftės sė klasave qė u shfaq nė dhėnien e tė drejtave tė studimit edhe fėmijėve me biografi tė keqe e madje edhe me prindėr tė burgosur, si edhe emėrime ose mbajtje nė punė edhe tė atyre qė pėr arsyet e mėsipėrme, ishin hequr nga puna, ose ishin gati pėr tu hequr.
E njėjta frymė ndihej edhe nė fushėn e letėrsisė dhe arteve. Kishte vėrshuar dhe mė shumė pėrkthimi i veprave, shfaqja e pjesėve teatrale, operistike nga arti dhe letėrsia e huaj. Por gjendja ekonomike e masave mbetej gjithnjė e mė e vėshtirė Hendeku midis udhėheqjes qė jetonte nė begati, madje edhe e njė shtrese kuadrosh tė nomenklaturės komuniste, nga zėvendėsministra e deri te drejtorė institucionesh, me anė triskash speciale e dyqanesh me artikuj tė konsumit tė gjerė dhe popullit, qė ngrihej, veē tė tjerash, me natė pėr tė blerė dy-tre litra qumėsht, ishte shumė i madh.
A kishte udhėheqja e lartė dijeni pėr kėto probleme, a e dinte ajo se ēpo ndodhte nė popull e sidomos midis komunistėve nė prag tė Konferencės sė Tiranės? A e parashikonte ajo se ēfarė pyetjesh dhe diskutimesh do tė bėheshin atje?
Myfit Vigani, jo vetėm instruktor, por edhe i pranishėm ne kėtė konferencė, shpeshherė mė pėrsėriste se sigurisht qė jo vetėm udhėheqja e lartė, por edhe vetė Enver Hoxha nuk ėshtė se nuk i dinin qė kėto probleme qė do tė ngriheshin nė kėtė konferencė, por kurrė aq hapur dhe aq ashpėr sa u ngritėn. Sipas tij, Fiqrete Shehu, sekretarja e parė, qė do tė mbante raportin kryesor nė konferencė, ishte e qetė.
Nė raport, tė cilin unė kam pasur rast ta lexoj vetė nė Drejtorinė Qendrore tė Arkivave tė Shtetit, njė raport tipik burokratik, ajo merrej me analiza, tė rėndomta nė konferenca tė kėsaj natyre, me kritika, shifra e fakte tė pėrgjithėsuara nga sfera tė ndryshme tė institucioneve e ndėrmarrjeve prodhuese e jo prodhuese tė kryeqytetit
Eshtė e vėrtetė qė i deleguari i Komitetit Qendror tė Partisė nė kėtė konferencė ishte Beqir Balluku, anėtar i Byrosė politike, zėvendėskryeministėr dhe ministėr i Mbrojtjes, por ėshtė po aq e vėrtetė qė Enver Hoxha, sekretari i parė i K.Q tė PPSH-sė, ato ditė ndodhej nė Vlorė pėr tė pėrgatitur raportin qė do tė mbante nė Kogresin e 3-tė tė Partisė, i cili do tė zhvillohej pas disa javėsh, fakt ky qė dėshmonte se ai nuk parashikonte asnjė tė papritur tė pakėndshme nga punimet e konferencės.
Ai, edhe mund tė parashikonte se do tė kishte edhe diskutime me kritika, pėr tė cilat kishte dhėnė orientime nė artikullin e botuar nė Zėrin e Popullit tė para disa ditėve, tė cilat i citova mė sipėr, gjė qė ishte normale, po kurrė pyetje dhe diskutime tė cilat shpėrthyen nė konferencė nga goja e sa e sa delegatėve, qė tronditėn nga themelet jo vetėm Komitetin Qendror, por, mbi tė gjithė, atė vetė dhe qė e detyruan tė lėrė Vlorėn dhe tė vijė, siē do tė shohim, nė pikė tė vrapit nė Tiranė, pėr tė mbytur shpėrthimin qė vlonte prej vitesh nė shpirtin dhe zemrėn e komunistėve tė thjeshtė.
(Vijon nesėr)
(Shkrimi mund tė ilustrohet me fotografi tė Hrushovit , nė qoftė se ėshtė e mundur, duke mbajtur raportin nė Kongresin e 20-tė, dhe fotografi e Stalinit e asaj periudhe, si dhe njė fotografi me pamjen e jashtme tė Estradės sė Shtetit, ku ėshtė zhvilluar Konferenca e Tiranės).
03/07/2004
---
Kritikat e guximshme nėn diktaturė: Komiteti Qendror tė pėrgjigjet pėr varfėrinė nė vend
Skifter Kėlliēi
GJASHTE DITET TRAGJIKE TE KONFERENCES SE TIRANES (14-20 prill 1956)
Ja pyetjet e guximshme dhe tė papritura tė delegatėve nė Konferencėn e Tiranės, nė 1956 sipas dokumenteve tė ruajtura nė Arkivėn e Shtetit. Kritikat e komunistėve tė thjeshtė frikėsojnė Fiqrete Shehun, e cila nuk pranon tu pėrgjigjet tė gjitha pyetjeve duke ia kaluar stafetėn Beqir Ballukut
Pjesa e dytė
Nė pjesėn e parė tė kėtij artikulli studimor vumė nė dukje se Konferenca e Tiranės i zhvillonte punimet dy muaj pas Kongresit tė 20-tė tė Partisė Komuniste tė Bashkimit Sovjetik, ku Hrushovi, sekretar i parė i saj, nė raportin e tij dėnonte kultin e individit tė Stalinit qė i kishte sjellė shumė dėm interesave tė vendit brenda dhe jashtė tij, dhe trajtonte me guxim probleme qė lidheshin me zbutjen e luftės sė klasave, me ngushtimin e dallimit midis jetės sė udhėheqjes sovjetike, nė mirėqenie, dhe popujve sovjetikė, probleme tė bashkekzistencės me vendet perėndimore etj. Jo vetėm kaq, por disa ditė para fillimit tė konferencės, vetė diktatori Enver Hoxha, nė njė artikull tė botuar nė Zėrin e Popullit, duke u mbėshtetur nė punimet e Kongresit tė 20-tė, vinte theksin se kishte ardhur koha qė komunistėt nė mbledhjet e organizatave tė partisė, tė diskutonin pa frikė, tė vinin nė dukje tė meta, tė kritikonin hapur autorėt e tyre. Ai theksonte, gjithashtu, qė tė mos teprohej me ashpėrsimin e luftės sė klasave, si pasojė e sė cilės ishin dhėnė dėnime dhe bėrė akuza tė fryra, sidomos para Kongresit tė Parė tė Partisė mė 1948.
Kėshtu, pra, Konferenca e Tiranės nisi me raportin e mbajtur nga sekretarja e parė e Komitetit tė Partisė sė rrethit tė Tiranės, Fiqrete Shehu. Nė 52 faqet e raportit tė saj, ajo theksoi se kjo konferencė i zhvillonte punimet nė frymėn e vendimeve tė Kongresit tė 20- tė tė Komitetit Qendror tė PK tė Bashkimit Sovjetik, duke pasur parasysh edhe detyrat e mėdha qė do tė pėrcaktonte Kongresi i 3-tė i Partisė sė Punės tė Shqipėrisė.
Ngaqė raporti nuk prekte probleme tė mprehta, nuk kishte kritika jo vetėm nga lart poshtė, por edhe, siē pritej nga orientimet e Enver Hoxhės nė artikullin e botuar para disa ditėsh nė Zėrin e Popullit, u duk se konferenca do tė rrėshqiste nė shinat e zakonshme tė konferencave tė kėsaj natyre, ku do tė kishte disa pyetje tė rėndomta, pastaj diskutime rreth raportit, ku mund tė kishte ndonjė vėrejtje a kritikė tė tėrthortė, mbase edhe pėr ndonjė udhėheqės nė veēanti, por kurrė tė udhėheqjes, pėr tė kaluar pastaj te zgjedhjet e byrosė sė re tė Komitetit tė Partisė, rezolucionin e konferencės, telegramin, qė i drejtohej Komitetit Qendror tė Partisė me rastin e mbylljes me sukses tė punimeve tė kėsaj konference, i cili zakonisht lexohej dhe miratohej me duartrokitje tė stuhishme pėr Partinė dhe shokun Enver Hoxha
Atmosfera, nė pamjen e jashtme, dukej kaq e qetė, sa pas raportit, disa nga delegatėt e pranishėm, tifozė tė thekur futbolli, patėn guximin tė shpreheshin se vazhdimi i punimeve tė konferencės tė shtyhej tė nesėrmen nė mėngjes, pra tė datės 15 prill, meqė pasdite nė stadiumin kombėtar Qemal Stafa zhvillohej ndeshja mė e rėndėsishme e kampionatit tė futbollit midis dy rivaleve tė vjetra, Partizanit dhe Dinamos. Natyrisht kundėrtifozėt, qė nuk ishin tė paktė, kundėrshtuan, gjė qė solli debate tė forta. U desh ndėrhyrja e tė deleguarit tė Komitetit Qendror, Beqir Ballukut, anėtar i Byrosė Politike, zėvendėskryeministėr dhe ministėr i Mbrojtjes, i cili theksoi si me shaka se edhe atij i vinte keq qė kjo ndeshje e rėndėsishme zhvillohej nė ditėn e hapjes sė konferencės, dhe se edhe ai, megjithėse ishte tifoz i Partizanit, pajtohej me mendimin se konferenca ti zhvillonte punimet, nė mėnyrė qė ajo tė pėrfundonte brenda dy ditėsh, pra, brenda afatit nė tė cilin ishte programuar.
Kuptohet se as ai, as Fiqrete Shehu, dhe askush nga udhėheqja e lartė, duke pėrfshirė kėtu edhe Enver Hoxhėn, i cili nė Vlorė , siē e pėrmendėm nė pjesėn e parė tė kėtij shkrimi, po shkruante raportin qė do tė mbante nė Kongresin e 3-tė tė Partisė, qė do tė zhvillonte punimet pas disa javėsh, nuk mund tė pėrfytyronin se ēpyetje do tė bėheshin pas leximit tė raportit nga Fiqrete Shehu. Dhe ato pyetje tronditėn sallėn. Qenė pyetje qė u bėnė nga tė deleguar nė konferencė, qė i sollėn ato nė emėr tė organizatave bazė tė partisės nė qendra pune prodhimi, tė cilat po i rendisim ashtu siē i kemi gjetur nė dosjen e ruajtur nė Drejtorinė e Arkivave tė Shtetit nė Tiranė, ku pėrshihen materialet e kėsaj konference: nga NISH Tulla, Kombinati i Tekstileve Stalin, Ministria e Bujqėsisė, Radio Tirana, Gazeta Bashkimi, Instituti
Lartė Pedagogjik, Ndėrmarrja e Projektimit, Politeknikumi 7 Nėntori, Kinostudioja Shqipėria e re madje edhe nga tė deleguar nga shkolla e Partisė Lenin.
Kėto pyetje ranė si bombė nė presidiumin e konferencės. Dhe nuk kishte si tė ndodhte ndryshe, sepse ishte hera e parė qė shpalosnin shqetėsime tė natyrshme qė pėrjetonte jo vetėm ēdo komunist, por, mbi tė gjitha, ēdo qytetar i thjeshtė pėr gjithēka qė po ndodhte fill pas ēlirimit tė Shqipėrisė, ku ėndrrat dhe dėshirat e tyre po veniteshin dhe zhgėnjimi po bėhej ēdo ditė edhe mė i madh.
Ja disa nga kėto pyetje:
Pse nuk ka kritikė konkrete pėr punėn, pėr shokė ministra e anėtarė tė Komitetit Qendror si dhe kuadro tė tjerė kryesorė?
A ka raste qė njerėz qė kanė kritikuar shokėt me pėrgjegjėsi tė jenė persekutuar?
Pėrse Komiteti Qendror i Partisė sė Punės nuk nxori asnjė konkluzion nė frymėn e Kongresit tė 20-tė PK tė Bashkimit Sovjetik lidhur me tė metat e partisė sonė, siē bėnė partitė komuniste dhe punėtore tė vendeve tė tjera?
Pėrse nuk ėshtė sqaruar partia nė mėnyrė tė organizuar mbi Partinė Komuniste tė Jugosllavisė?
Nė vetė Komitetin Qendror ka shumė shokė, burrė e grua. Pėrse nuk shikohet ky problem nė udhėheqjen e Partisė, (Enver Hoxha-Nexhmija, Mehmet Shehu-Fiqrete, Liri Belishova-Maqo, Hysni Kapo-Vitoja
A nuk ėshtė tepruar qė funksionarėt tė marrin ushqim tė garantuar sa tė duan e tė mbajnė guzhinierė me lekė nga qeveria?
Si ėshtė ēėshtja e kultit tė individit te ne dhe ajo nė Byronė Politike?
Ulja e pagesės sė punonjėsve si mund tė pėrputhet me parullėn e Partisė pėr ngritjen e nivelit tė jetesės sė popullit?
Gazeta polake Tribuna Ludu, nė njė koment qė i bėnte Radio Tirana, kritikonte Stalinin nė lidhje me kultin e individit. Pse kjo nuk u botua nė shtypin tonė?
Tė pėrgjigjet Fiqrete Shehu se a e ka ajo idenė se ēfarė mund tė blejė punėtori me 3000-4000 lekė nė muaj?
Pati edhe pyetje edhe mė tė guximshme. E tillė ishte pyetja e Nesti Zotos, i deleguar i organizatės bazė tė partisė sė Kinostudios Shqipėria e Re dhe nė tė njėjtėn kohė edhe drejtor i saj: A e njeh Komiteti Qendror gjendjen e varfėruar tė popullit dhe pse nuk tregon haptazi shkaqet e vėrteta? Kjo pyetje u shoqėrua edhe me pyetje tė tjera tė kėsaj natyre, si kjo e mėposhtmja:
Cili ėshtė shkaku qė rrogat e funksionarėve tė lartė tė Partisė e tė shtetit u rritėn, kurse tė punonjėsve tė thjeshtė nuk luajtėn ose u ulėn?
Mė pas u bėnė edhe pyetje edhe mė tė ndėrlikuara qė lidheshin me dėnimet e disa kuadrove tė larta tė partisė:
Si shikohen nėn dritėn e Kongresit tė 20-tė masat e marra kundėr Tuk Jakovės dhe Bedri Spahiut?.
Nuk qenė pyetje spontane qė lindėn aty pėr aty, por pyetje tė cilat qenė menduar dhe rimenduar, qė ishin shtruar edhe nė mbledhjet e organizatave tė partisė pėrpara fillimit tė Konferencės sė Tiranės, aq mė tepėr qė merrnin shkas jo vetėm nga vendimet e Kongresit tė 20-tė tė PK tė Bashkimit Sovjetik, tė cilat, siē thamė ishin diskutuar gjerėsisht, por edhe nga artikulli i Enver Hoxhės, botuar pak ditė mė parė nė gazetėn Zėri i Popullit.
Kujtonte mė pas Myfit Vigani, instruktor i Komitetit tė Partisė sė Tiranės, i cili ndodhej nė sallėn ku zhvillohej konferenca jo si i deleguar, por si njė ndėr organizatorėt administrativė tė saj: Para se tė bėheshin pyetjet, Fiqrete Shehu dukej shumė e shpenguar, e qeshur dhe bėnte edhe shaka me mua dhe instruktorė tė tjerė qė ishim caktuar pėr mbarėvajtjen e konferencės. Me kėtė humor mbajti ajo edhe raportin. Nė kėtė gjendje ndodhej edhe disa ēaste para se tė nisnin pyetjet. Atėherė kur me stilolaps nė dorė nisi ti regjistronte ato, unė, qė kisha punuar vazhdimisht pranė saj, pashė se si fytyra e saj u zymtua, stilolapsi nisi ti dridhej nė dorė Edhe herė tė tjera e kisha parė nė kėtė gjendje, kur ajo inatosej pėr gjėnė mė tė vogėl. Por shpejt e mblidhte veten, edhe niste tė buzėqeshte sikur nuk kishte ndodhur asgjė, ndonėse, kur merrte mėri tė thellė, ishte vėshtirė qė tė harronte. Por gjatė tėrė kohės qė ajo shėnonte pyetjet, qė nuk kishin tė sosur, vura re qė ajo e kishte humbur krejtėsisht qetėsinė. Mė i qetė pėrpiqej tė ishte Beqir Balluku, por vetėn nė pamje.
Kishte ardhur ēasti qė ai, si i deleguar i Komitetit Qendror nė kėtė konferencė, tu jepte pėrgjigje pyetjeve qė ishin bėrė nga salla. Nė ndonjė rast tjetėr nuk do ta kishte pasur tė vėshtirė, sepse edhe pyetjet nuk kishin qenė tė vėshtira, por jo kėtė radhė. Pyetje tė studiuara, pyetje tė matura, por edhe nė tė njėjtėn kohė edhe pyetje shumė konkrete, tė hapura, tė ashpra, pyetje qė deri atėherė kushdo ia kishte bėrė nė fshehtėsinė mė tė madhe njė njeriu shumė tė besuar, ose vetėm vetes, pyetje qė kėrkonin pėrgjigje konkrete.
Nė kėtė gjendje shumė tė nderė, Fiqrete Shehu u detyrua tė ngrihej e tė shprehej se ajo vetė do tu pėrgjgjej vetėm pyetjeve qė kishin tė bėnin me byronė provizore tė Komitetit tė Partisė tė Tiranės, sepse ishin pyetje tė karakterit organizativ, kurse pyetjeve tė tjera do tu pėrgjigjet shoku Beqir Balluku.
Nė kėtė mėnyrė ajo ia la pėrgjegjėsinė tė deleguarit tė Komitetit Qendror tė Partisė. Dhe Beqir Balluku, kuptohet, i ndodhur nė njė pozitė shumė tė vėshtirė, u detyrua tė ngrihej dhe tu pėrgjigjej pyetjeve kur tėrė sytė e pjesėmarrėsve nė konferencė, ishin drejtuar nga ai dhe vetėm ai
(Vijon nesėr)
04/07/2004
------
shekulli
-----
Gjashtė ditėt tragjike tė Konferencės sė Tiranės (14-20 prill 1956)
Kur komunistėt e thjeshtė i kėrkonin llogari udhėheqjes
Si guxuan ti kundėrviheshin udhėheqjes Vandush Vinēani, Adriatik Kanani, Niazi Jaho, Vehip Demi? Pyetjet dhe diskutimet e tyre pėr shpenzimet e Bllokut, politikėn e gabuar pėr kultin e individit dhe varfėrinė e madhe nė vend. Pakėnaqėsia e shprehur e tyre ndaj pėrgjigjeve qė dha Beqir Balluku e Fiqrete Shehu dhe pėrgatitja pėr tė dalė nė skenė Enver Hoxha
Skifter Kėlliēi
Pjesa e tretė
Nė pjesėn e dytė vumė nė dukje se pas raportit tė Fiqrete Shehut nė punimet e Konferencės sė Tiranės, siē ndodhte zakonisht nė tė tilla raste, u bėnė pyetje nga salla. Qė midis kėtyre pyetjeve tė kishte edhe nga ato, tė cilat, nė njė mėnyrė a tjetėr, tė preknin probleme tė rėndėsishme, nga Fiqrete Shehu dhe i deleguari i Komitetit Qendror, Beqir Balluku, edhe mund tė pritej. Por qė nga komunistėt nė sallė, tė deleguar nga organizatat bazė tė partisė tė shumė e shumė institucioneve a qendrave tė punės sė prodhimit, tė bėheshin pyetje si kėrkim llogarie, qė kishin tė bėnin drejtpėrdrejt me probleme kaq tė mprehta politike dhe ekonomike, pėr kultin e individit, qė kishte zėnė rrėnjė edhe nė udhėheqjen e partisė dhe tė shtetit, pyetje pėr dallimin e madh midis kushteve tė jetesės sė popullit me kuadrot e lartė, pėr masat e rėnda qė ishin marrė kundėr Tuk Jakovės dhe Bedri Spahiut si armiq tė partisė, pėr marrėdhėniet e partisė sonė me Lidhjen Komuniste tė Jugosllavisė e sa e sa pyetje tė tjera, kjo nuk pritej prej tyre. Fiqrete Shehu, ndonėse Sekretare e Parė e Komitetit tė Partisė sė Tiranės, sugjeroi qė Beqir Balluku, si i deleguar i Komitetit Qendror, pikėrisht ai tu pėrgjigjej atyre pyetjeve. Dhe kėshtu ndodhi
Beqir Balluku, - kujtonte instruktori i Komitetit tė Partisė sė Tiranės, Myfit Vigani, - u ngrit nga presidiumi ku ishte ulur pranė Fiqrete Shehut dhe iu afrua foltores. Nė sallė nė ato ēaste mbretėroi njė heshtje e thellė. Tė gjithė tė pranishmit prisnin se ēpėrgjigje do tu jepte i deleguari i Komitetit Qendror atyre pyetjeve qė kurrė nuk ishin dėgjuar jo mė nė njė konferencė tė tillė, por as edhe nė njė mbledhje tė zakonshme tė njė organizate partie tė ndonjė qyteti provincial.
Ēėshtė e vėrteta, Beqir Balluku, sipas dokumenteve tė dosjes sė kėsaj konference, qė ruhet, siē thamė nė Arkivin e Shtetit, disave prej pyetjeve mė tė rėndėsishme nuk iu pėrgjigj fare, duke lėnė tė nėnkuptohej se ato ishin jashtė kompetencave tė tij. Megjithatė, le tė shohim pėrgjigjet e tij pėr disa nga pyetjet e tjera tė tė deleguarve:
Pyetjes se pse Partia nuk i kishte bėrė njė analizė tė gjitha ēėshtjeve nėn dritėn e vendimeve tė Kongresit tė 20-tė, ai iu pėrgjigj: Komiteti Qendror ėshtė pėrgatitur tė bėjė njė analizė nė Kongresin e 3-tė.
Pyetjes, nėse Komiteti Qendror e di gjendjen e varfėruar tė popullit, pėrse nuk i tregon shkaqet e vėrteta, Beqir Balluku i dha kėtė shpjegim: Komiteti Qendror ėshtė plotėsisht i informuar mbi ēfarė bėhet nė vendin tonė pėr ndėrtimin e socializmit. Vendi ynė po kalon vėshtirėsi dhe nuk ėshtė e drejtė tė flitet pėr varfėrinė. Ne kemi vėshtirėsi, mbasi kemi edhe detyrime karshi miqve qė na ndihmojnė. Pra, ne ndėrtojmė njė gjendje ekonomike jo tė lehtė.
Nė qoftė se Komiteti Qendror ka gjykuar, pėr shembull, qė tė jetė shoqja Nexhmie Hoxha nė udhėheqje, - iu pėrgjigj Beqir Balluku pyetjes qė lidhej mė lidhjet martesore nė udhėheqjen e lartė tė partisė, e veēanėrisht, midis Enver Hoxhės dhe gruas sė tij, - kjo ka ndodhur pėr vendosmėrinė e shoqes Nexhmie ndaj komunizmit, ndaj rrugės revolucionare.
Siē shihet, kjo pėrgjigje nuk kishte asnjė lidhje me pyetjen qė i ishte drejtuar atij.
Pėrsa i pėrket pyetjes qė kishte tė bėnte me trajtimin ekonomik shumė tė lartė nė krahasim me nivelin e popullit qė jetonte nė varfėri, i deleguari i Komitetit Qendror dha kėtė pėrgjigje:
Komiteti Central ka caktuar njė rregull pėr sistemimin e furnizimit tė funksionarėve tė partisė dhe tė shtetit, por me qėllim qė ti pėrgjigjen vrullit tė punės sė ngarkuar nga partia jonė. Duhet tė jetė kėshtu, sepse kanė njė vrull pune mė tė madh se njė punėtor.(?!).
Pastaj ai nisi ti jepte pėrgjigje pyetjes qė prekte problemin e kultit tė individit, qė ishte shtruar me aq kėmbėngulje nga salla:
Nuk ka vendim tė Komitetit Central tė Partisė qė tė mos ketė sanksione kolegjiale,-tha ai. -Prandaj kulti i individit nė partinė tonė nuk ka atė qė kishte Partia Komuniste e Bashkimit Sovjetik nė vitet e fundit tė jetės sė shokut Stalin.
Nga sa shihet qartė, Beqir Balluku nuk qe nė gjendje tu pėrgjigjej saktė pyetjeve, pėr tė mos thėnė qė njė pjesė tė mirė tė tyre nuk e preku, ose e kaloi shkarazi.
Por pėrgjgjen e tyre e dhanė ata qė diskutuan. Dhe ata nuk ishin tė paktė.
E njihja shumė mirė juristin Niazi Jaho, i cili i kishte kryer studimet e larta nė Bashkimin Sovjetik, - kujton Myfit Vigani. -E njihja jo vetėm si epror, sepse ai ishte sekretar i Komitetit tė Partisė sė Tiranės pėr propagandėn, por edhe si koleg. Nga ai gjatė bisedave shoqėrore kishe ēfarė tė mėsoje, aq mė tepėr qė ishte shumė i matur. Por u habita nga guximi dhe pjekuria me tė cilėn ai shtjelloi diskutimin e tij shumė tronditės. Duke marrė shkas nga pėrgjigjja e Beqir Ballukut se si i kishte analizuar Komiteti Qendror mėsimet e Kongresit tė 20-tė tė PK te Bashkimit Sovjetik, pėr problemin e kultit tė individit, ai tha:
Shoku Beqir, nė mos gaboj, iu pėrgjigj kėsaj pyetjeje: Po, Partia ka analizuar dhe ka konkluduar se nuk ka. Sigurisht kjo ėshtė pyetje e guximshme e tė deleguarit tė Komitetit Qendror dhe anėtar i Byrosė Politike. Mirėpo, mbasi nė njė konkluzion tė tillė mund tė arrihet vetėm nė bazė tė njė analize, propozoj qė ky vendim i Komitetit Qendror, ose i Byrosė Politike, nė qoftė se ėshtė bėrė, tė dėrgohet pėr tu punuar nė organizatat bazė tė Partisė.
Pas kėtyre fjalėve nė sallė shpėrthyen duartrokitje, tė cilat u shtuan edhe mė shumė kur nisi diskutimin e tij i deleguari i organizatės bazė tė partisė tė Radio Tiranės, Vehip Demi. Nė punimet e kėsaj konference ai kishte zėvendėsuar drejtorin e kėtij institucioni, Petro Kiton, i cili ato ditė ndodhej me shėrbim jashtė shtetit.
Ne duhet tė pranojmė haptazi se akoma te ne ka ndrojtje, frikė pėr tė shprehur mendimet e tyre, pėr tė kritikuar lirisht. Ne komunistėt e Radio Tiranės kritikojmė Komitetin e Partisė qė nuk ka marrė masat e duhura qė materialet e Kongresit tė 20-tė tė ishin punuar nė organizatat e partisė dhe nė masa, sepse ato vetėm sa janė botuar nė shtyp. Duhej sqaruar me kujdes e durim ēėshtja e kultit tė personit qė u ngrit nė artikujt e Pravdės. Ne nė Radio dhamė artikullin e sekretarit tė KQ tė Partisė sė Bashkuar Polake, Moravski, pėr kultin e individit. Shoku Thanas Nano, drejtor i ATSH-sė, nuk e fshehu preokupimin e tij. Se ēka bėrė Thanasi mė vonė, atė nuk e di. Di vetėm qė pasdite merr shoqja Nexhmie Hoxha nė telefon dhe na tėrheq vėmendjen pse e dhamė artikullin pa e pyetur. Plus kėsaj, shtypi ynė nuk e botoi, sepse nuk kishte vend, siē tha shoku Beqir Balluku, por, pėr mendimin tim, sepse hezitoi. Dhėnia e artikullit nė Radio dhe mosbotimi i tij nė shtyp krijon pėrshtypje te shumė njerėz.
Deri kėtu, diskutimi i Vehip Demit dukej se do tė ishte vazhdimi i diskutimit tė parafolėsit tė tij, Niazi Jahos, i cili u kishte dhėnė zemėr tė pranishmėve nė sallė tė flisnin hapur. Dhe kėshtu po ndodhte me Vehip Demin, i cili mė pas vazhdoi me argumente qė, jo vetėm u miratuan nga tė pranishmit, por dhe u shoqėruan sėrishmi me duartrokitje.
Kongresi i 20-tė shtroi ēėshtjen e ngritjes sė rrogave tė ulėta. Te ne me korrigjimet qė u bėnė, ndodhi e kundėrta. Shoku Beqir nguli kėmbė se ēėshtja e furnizimit nė Bllok ėshtė miratuar nga Komiteti Qendror. Ne mendojmė se kėshtu shkelet nė mėnyrė flagrante parimi secili sipas punės. Ne duam tė pyesim ministrin e Tregtisė, shokun Kiēo Ngjela dhe ministrin e Financave, Abdyl Kėllezi, se nga dalin fondet qė duhen pėr tė mbuluar shpenzimet e Bllokut? Nė cilin kapitull tė buxhetit hyjnė ato? Ne duhet tė pranojmė se masat jashtė bisedojnė shumė pėr ēėshtjen e Bllokut.
Me tė mbaruar diskutimin e tij, - kujton Myfit Vigani, - nė sallė u dėgjuan brohoritje tė stuhishme, madje tė shoqėruara edhe me buzėqeshje tė delegatėve, qė lanė tė tulatur Fiqrete Shehun, e cila kthente herė pas here kokėn nga Beqir Balluku, si tė kėrkonte ndihmėn e tij pėr kėte situatė tė krijuar. Mirėpo ndodheshim nė njė konferencė partie, ku po diskutohej pėr mė tepėr hapur jo vetėm sipas vendimeve tė Kongresit tė 20-tė tė PK tė Bashkimit Sovjetik, por, pėr mė tepėr, edhe sipas orientimeve qė kishte dhėnė vetė Enver Hoxha nė artkullin e botuar para disa ditėve nė Zėrin e Popullit, ku ai udhėzonte qė komunistėt tė flisnin hapur dhe tė kritikonin pa frikė.
Atėherė njėri pas tjetrit, tė vetmit qė u ngritėn nė mbrojtje tė udhėheqjes, qė po sulmohej kaq ashpėr ishin Abdyl Kėllezi, ministri i Financave, dhe Dashnor Mamaqi, zv.ministri i Arsimit, tė cilėt u pėrpoqėn tė frenonin diskutimet qė po merrnin njė drejtim krejt tė papritur. Por ishte e pamundur. Kėtė e dėshmoi dhe diskutimi i Adriatik Kananit, i cili, pėr mė tepėr, ishte i deleguari i gazetės Zėri i Popullit as mė shumė e as mė pak, organ i Komitetit Qendror tė PPSH-sė, tė themeluar nga vetė Enver Hoxha.
Nė pėrgjithėsi, materialet e gazetės nuk po pasqyrojnė frymėn e Kongresit tė 20-tė, - tha ai. - Kėtė organizata bazė e gazetės e quajti gabim politik tė shkaktuar nga fakti se ka munguar njė orientim konkret pėr kėto ēėshtje.
Adriatik Kanani nuk u mjaftua me kaq, por pa mė tė voglėn ndroje iu kundėrvu diskutimeve tė Abdyl Kėllezit dhe Dashnor Mamaqit, tė cilėt miratonin ato masa qė ishin marrė nga partia pėr sa i pėrket raportit tė pagave midis udhėheqjes dhe punonjėsve.
Krahas me punonjėsit qė marrin paga tė ulėta, ka dhe njė kategori jo tė madhe punonjėsish me pagimin e tė cilėve ka teprim tė pajustifikueshėm, -vazhdoi ai. -Unė mendoj se shoku Beqir duhet tė ketė parasysh mirė si i deleguar i Komitetit Qendror, qė tė pėrfitohet nga kjo konferencė. Vėrejtjet e delegatėve tė kėsaj konference janė dhe vėrejtjet dhe mendimet e punonjėsve komunistė dhe dhjetėra mijėra punonjėsve, sepse kėshtu do tė inkurajohet kritika dhe autokritika, do tė forcohet demokracia.
Pėrsėri nga salla u dėgjuan duartrokitje dhe brohoritje. Pas kaq vjetėsh, po tė gjykosh me objektivitet dhe gjakftohtėsi, ai shtroi drejt jo vetėm ato qė ndiente vetė dhe kolegėt e tij gazetarė tė Zėrit tė Popullit, por ato qė ēdo komunist duhej tia shtronte partisė.
Por kjo seancė do tė shėnonte kulmin e saj me diskutimin e Vandush Vinēanit, tė deleguarit tė Komitetit Qendror tė Partisė nė kėtė konferencė.
Ēėshtja e kultit tė individit nuk ėshtė ēeshtje vesi, - tha ai. - Prandaj ėshtė e drejtė vėrejtja se ēeshtja e kultit tė sqarohet. Propozoj qė raporti i shokut Hrushov, qė bėn fjalė nė lidhje me kultin e individit, tė pranohet. Kush mund ta rrėzojė kultin e Stalinit? Veēse njė udhėheqje e fortė marksiste-leniniste. Kėtu u shtrua ēėshtja e privilegjeve tė funksionarėve. Eshtė shumė e drejtė. Unė nuk jam pėr njė politikė tė tillė. Prandaj duhet tė korrigjohet sa mė parė njė gjė e tillė. Nė lidhje me marrėdhėniet familjare nė Komitetin Qendror mendoj se ėshtė bėrė gabim
Fliste kėshtu njė punonjės i lartė i Komitetit Qendror tė Partisė, qė punonte pranė Nexhmije Hoxhės, sė shoqes sė udhėheqėsit mė tė madh tė Shqipėrisė. Guxim me tė vėrtetė tepėr i madh! Ja pėrse, pas diskutimit tė tij, salla u ngrit e tėra nė kėmbė duke e shoqėruar Vandush Vinēanin me brohoritje. Ndėrkohė, pėrfaqėsues tė lartė tė partisė dhe tė shtetit, midis tė cilėve dhe mbi 20 delegatė nga Ministria e Punėve tė Brendshme, tė kryesuar nga ministri i tyre, Kadri Hazbiu mbetėn tė tulatur.
Kėshtu siē kishte nisur, konferenca po shkiste gjithnjė e mė shumė nė njė drejtim krejtėsisht tė paparashikuar, madje dhe me pasoja tepėr tė rėnda. Duhej tė vinte dikush. Dhe ky nuk mund tė ishte veēse vetė Enver Hoxha.
(Vijon nesėr)
(Pjesa e tretė mund tė ilustrohet me fotografi tė Abdyl Kėllezit, Adriatik Kananit, Vandush Vinēanit, Vehip Demit, Niazi Jahos. Tė merret takim me ta nėpėrmjet numrave tė telefonave. Njė fotografi tė Vehip Demit, pas konferencės, internuar dhe vdekur, mund tė interesohem tua dėrgoj nga New Yorku).
05/07/2004
shekulli
Krijoni Kontakt