Theofan Stilian Noli: Jeta dhe veprat e tij

[gjirfabe]

Që më 22 mars 1908, në moshën 26-vjeçare, vetëm 14 ditë mbasi u dorëzua prift, celebroi Liturgjinë e Parë Hyjnore në gjuhën shqipe dhe po këtë vit botoi “Shërbesat e Javës së Madhe”, duke filluar me botimet e materialeve fetare, që vazhduan gjatë gjithë jetës. Me që lista e tyre është shumë e gjatë, po shënojmë këtu vetëm vitet e botimeve: 1908, 1909, 1913, 1914, 1916, 1936, 1941, 1948, 1949, 1950, 1952, 1954, 1955, 1956, 1957, 1961, 1962 dhe vetëm një vit para se të vdiste botoi Psalmet e përkthyera nga hebraishtja.

...

Nje pjese te mire te literatures fetare, per te cilat behet fjale me larte, jane skanuar komplet nga origjinalet apo fotokopjet e tyre dhe jane vendosur ne internet prej meje ne adresen:

http://ngarkovideo.com/document

Gjirfabe

[gjirfabe]

Noli dhe komunizmi

Kasetat me zërin e Fan Nolit nuk merren me politikën aktuale, por janë marrë nga fjalimet e tij për përvjetorin e “Vatrës”, “Diellit”, apo nga disa intervista nga “Zëri i Amerikës” rreth përkthimeve dhe shkrimeve të tij letrare dhe biblike ne shqip dhe anglisht. Këto kaseta janë incizuar dhe ishin transmetuar nga “Zëri i Amerikës gjatë viteve ‘50 dhe 60. Kopjet e këtyre kasetave ju dhuruan Kryepeshkopatës Ortodokse të Bostonit nga zoti Louis Prifti dhe iu shtuan arkivës së Nolit. Ato u bënë publike për herë të parë në vitin 1982, me rastin e 100-vjetorit të lindjes së Fan Nolit. Më vonë, nga fundi i viteve ‘80, një kopje e çdo kasete (8 kaseta në total) u dërguan në Shqipëri në Arkivin Kombëtar dhe Akademinë e Shkencave si pjesë e trashëgimisë sonë kombëtare.

At Artur Liolin[/I]

Ne vitin 1982 Kisha e Shen Gjergjit pregatiti dhe hodhi ne treg 100 komplete me 8 kasetat e me siperme. Ne total jane rreth 2.5 ore inçizime te zgjedhura qe jane publikuar, nderkohe qe shiritat manjetike permbajne me teper materjal, por kisha nuk i ka publikuar ato te plota.

Nje nga kopjet e ketij kompleti une e kam vendosur te plote ne ne internet ne adresen:

1. http://ngarkovideo.com/audio/880/me-...n-pjesa-e-pare

dhe

2. http://ngarkovideo.com/audio/879/me-...n-pjesa-e-dyte

Ne seicilen ne keto DC 50% e materjalit eshte shqip dhe tjetra ne anglisht.

Po keshtu ne to ndodhen dhe pak fjalime dhe komente nga ceremonia mortore e zhvilluar per Fa Nolin.
Midis tyre do te theksoja fjalen e Baba Rexhepit, etj.


Gjirfabe

[gjirfabe]

Per nevoja te sherbesave fetare per tu perdorur ne gjuhen shqipe ne kishat shqiptare, Fan S. Noli fillon perkthimin dhe botimin e literatures liturgjike, se pari me "Sherbes e Javes se Madhe" botuar ne vitin 1908 ne Boston.

Ne pamundesi per ta vendosur ketu kete liber te skanuar per arsye te madhesis se tij, po japim lidhjen, ku mund te gjendet ky liber nga te interesuarit

http://ngarkovideo.com/document/848/...javes-se-madhe

[gjirfabe]

Ne vazhdim te punes se nisur ne vitin 1909 Noli boton perkthimin e librit "Sherbesat e Shenjta".

Te interesuarit kete liber munde ta gjejne per ta lexuar ne linkun:

http://ngarkovideo.com/document/849/...esat-e-shenjta


.

[gjirfabe]

Ne vitin 1911 Noli boton perkthimin e librit: "Libri i te Kremteve te Medha".

Te interesuarit kete liber munde ta gjejne per ta lexuar ne linkun:

http://ngarkovideo.com/document/850/...mteve-te-medha

[gjirfabe]

Ne vitin 1911 Noli boton perkthimin e librit: "Triodi i Vogel".

Te interesuarit kete liber munde ta gjejne per ta lexuar ne linkun:

http://ngarkovideo.com/document/851/...triodi-i-vogel

[Albo]

Fan S. Noli, kur hetohej nga FBI për spiunazh

Agron Alibali

Ky shkrim zbulon një aspekt të ri, pak ose aspak të njohur, të jetës dhe veprës së Fan Stilian Nolit. Në përfundim të Luftës së Dytë Botërore, kur ethet e luftës së ftohtë e kishin ndarë botën në dy kampet e kundërta Lindje-Perëndim, dhe kur Amerika po përballej me periudhën e palavdishme të Makartizmit, dokumentet e zbuluara tash vonë nga arkivat amerikane tregojnë se valës së denoncimeve, vëzhgimit apo edhe hetimit të rreptë, nuk i shpëtoi dot as udhëheqësi i shquar shpirtëror dhe politik i komunitetit të vogël shqiptar.

Denoncimit i parë kundër Fan S. Nolit u krye me 16 tetor 1947. Autori ishte Alfred Human, kryeredaktori i revistës Musical Digest. Mjeti ishte një letër drejtuar vetë shefit të FBI, Edgar Hoover-it. Letra shënon fillimin e një veprimtarie të ethshme hetimore, që mori në shqyrtim jo vetëm Kryepeshkopin e nderuar, por mbarë komunitetin shqiptaro-amerikan dhe organizatat kryesore të tij, përfshirë VATRË-n.

Dosja sekrete hetimore kundër Fan S. Nolit përmban dhjetra dokumente të deklasifikuara plotësisht ose pjesërisht. Në shumë prej tyre ruhen ende të fshira ngjarje dhe emra njerëzish, fshehtësia e të cilave mbrohet për arsye të ndryshme nga ligjet amerikane.

Hetimi ndaj Nolit u mbyll zyrtarisht me 1 korrik 1952, kur Agjenti i Posaçëm i FBI-së Christopher H. Kokolakis mbërriti në përfundimin se “hetimet e kryera në Boston nuk nxorrën në dritë ndonjë provë se Peshkop Noli ka qenë pro-komunist ose agjent i ndonjë qeverie të huaj”. Megjithatë, dosja përmban dokumente deri më date 29 mars 1965, të cilat lidhen me momentin e vdekjen sw Nolit.

Studimi analizon dosjen hetimore të Fan S. Nolit sipas viteve përkatëse, duke u përqendruar në aspektet juridike të akuzave kundrejt tij si dhe në faktet, provat dhe rrethanat e reja ose të njohura që lidhen me jetën dhe veprimtarinë e Nolit.

Edhe pse përfundimet e plota paraqiten në fund të studimit, theksojmë paraprakisht se analiza dhe shqyrtimi i dosjes hetimore kundër Fan Nolit vërteton se ai u trajtua me respektin dhe konsideratën më të lartë nga organet hetimore amerikane edhe pse ndodhej nën vëzhgim, dhe se në fund të hetimit figura e tij del edhe më e pastër dhe e lartësuar. Dokumentet e këtij hetimi të gjatë dhe të fshehtë ndaj tij provojnë edhe njëherë se Noli ishte udhëheqësi i padiskutueshëm i komunitetit dhe i Kishës Ortodokse Shqiptare, patriot i shquar i kombit amerikan, mbrojtës i paepur i lirisë dhe pavarësisë së Shqipërisë, shkurt një gjigand i vërtetë.

Studimi i plotë do të botohet në një revistë të specializuar të studimeve historike. Një kopje e dosjes me të gjitha dokumentet do t’i dorëzohet Bibliotekës së Institutit të Studimeve Historike.


VITI 1947 - DENONCIMI

Për vitin 1947 dosja hetimore e Nolit përmban vetëm tre dokumente.

Dokumenti i parë i 16 tetorit 1947, i riprodhuar i plotë, është letra e denoncimit, që në fakt është strumbullari i gjithë veprimtarisë së ethshme hetimore të mëvonshme. [1/1947] .

Dokumenti i dytë, i datës 25 tetor 1947, është përgjigja e Hoover-it drejtuar denoncuesit. [2/1947].

Dokumenti i tretë, i dates 24 nëntor 1947, përmban urdhërin e qendrës për fillimin e hetimeve ndaj Nolit si dhe informacione shtesë, të mbështetura ose jo, lidhur me të. [3/1947].

Për vetë rëndësinë që ka, po përcjellim të plotë dokumentin e parë, atë të denoncimit:
===
Dokumenti [1/1947]

Musical Digest
119 West 57th Street, New York 19, N. Y.
Circle 5-4582

October 16, 1947

Z. J. Edgar Hoover [ose Huver]
Drejtor, Byroja Federale e Hetimeve
Departamenti i Drejtësisë
Washington, D.C.

“I nderuar z. Hoover,

Pasi lexova librin e ri “Beethoveni dhe Revolucioni Francez” më shkoi nëpër mend se ndofta departamenti tuaj mund të ishte i interesuar të kqyrte në biografinë e autorit, i cili përshkruhet si “kreu i Kishës Ortodokse Shqiptare të Amerikës”.

Ky libër duket si diçka më shumë se sa thjesht sulmi tipik i një radikali të kohëve tona. Duke paraqitur me mprehtësi [adroitly] “provat e veta dokumentare” autori i librit përmend se “Beethoveni tallej me fenë dhe ndërroi jetë duke nënçmuar ceremonitë e komunionit të shenjtë” (f. 111), se “ai ishte pijanec” (faqe 37), se “ishte ‘horr’” (faqe 48), se “ai ishte kryengritës revolucionar’” (faqe 81), etj.

Mendimet e paraqitura në këtë libër janë një përzierje aq e çuditshme gjysëm të vërtetash dhe faktesh të pambështetura saqë detyrohemi të pyesim se me ç’qëllim autori ka vendosur të shtrembërojë historinë e muzikës. Mos vallë për shkaqe të pastërta subversive politike? Botuesi është International Universities Press, 227 West 13th Street, New York 11, New York.

Juaji Sinqerisht,

Alfred Human
Kryeredaktor.

===
Kjo, pra, ishte letra denoncuese kundrejt Fan Nolit. Pak dihet për autorin e saj. Një Alfred Human përmendet në vitin 1933 si i biri i violinistit të famshëm nga Bostoni, Theodor Human. Ka të ngjarë që të ketë qenë pikërisht ai kryeredaktori i mëvonshëm i së përjavshmes Musical Digest. Sipas një shënimi në fund të kopjes së arkivit të FBI-së të letrës përgjigje të Huver-it, ai thekson se Human kishte “kryer studime lidhur me ndikimin që kishte muzika tek trajtimi i kriminalitetit të të miturve.” Me të dhënat që kemi në dorë nuk mund të përcaktojmë dot nëse Noli dhe Human njiheshin edhe pse të dy kishin lidhje me Bostonin. Ajo çka duhet theksuar, gjithsesi, është përkitja apo afëria midis datës së letrës së denoncimit, 16 tetor 1947, me mbylljen e revistës në dhjetor 1947.
Pavarësisht nga sa më sipër, është për të ardhur keq që autori i denoncimit, njeri i letrave dhe i muzikës, nuk e gjente të udhës t’ia shpaloste mendimet apo kundërshtimet e veta ndaj përmbajtjes së veprës drejtpëdrejt autorit ose t’i botonte në çfarëdo organ të shtypit të gjerë apo të specializuar. Përkundrazi, ai i drejtohej vetë shefit të FBI-së, duke ditur mjaft mirë se në atmosferën e ngarkuar të atyre viteve insinuatat e tij do të zinin vend.
Duke patur parasysh edhe ritmin e shërbimit postar në atë kohë, përgjigja e Huverit nuk vonoi aspak, çka dëshmon për vëmendjen personale dhe seriozitetin e veçantë që i kushtoi problemit vetë ai. “Letra tuaj e 16 tetorit 1947”, do të shkruante Huveri më 25 tetor 1947, “është marrë prej nesh dhe unë do të doja t’ju falenderoja që më vutë në dijeni për vëzhgimet tuaja lidhur me atë çka keni shkruar. Unë e vlerësoj shumë interesimin që nxiti komunikimin tuaj.” Z. Huver mandej i dërgon bashkëngjitur denoncuesit disa materiale informuese lidhur me kërcënimin dhe luftën ndaj komunizmit.
Denoncimi i Human-it e vuri menjëherë në lëvizje mekanizmin hetimor të Byrosë Federale të Hetimeve. Dosje të mbyllura, të mbuluara nga pluhuri dhe të arkivuara prej vitesh u zbritën nga raftet, u vunë mbi tryeza dhe pretendimet dikur të rrëzuara të përmbajtura në to u hodhën sërish në qarkullim. Për shembull, doli sërish në dritë se Noli “kishte qenë nën shqyrtimin e Departamentit (të Drejtësisë) në vitin 1943 në lidhje me një llogari të regjistrimit të agjentëve të huaj të vitit 1938”, dhe se ai ishte tejet i lidhur me Ministrin Shqiptar në SH.B.A., i cili vdiq në 15 dhjetor 1942" .
Dokumenti i tretë në dosje për vitin 1947 është i datës 24 nëntor 1947 i drejtorit të FBI-së adresuar Agjentit të Posaçëm të Ngarkuar për Hetimin [tashembrapa APNH] në Boston. I klasifikuar si “SEKRET”, Dokumenti [3/1947] përmban në krye të lëndës titullin “FAN NOLI, SPIUNAZH – R”. Ende sot dokumenti mbetet pjesërisht i klasifikuar. Përmbajtja e dyshimeve apo akuzave ndaj Nolit në krye dhe në fund të tij – dy paragrafe secili – mbeten të fshira sot e gjithë ditën.
Në këtë dokument qendra i kërkon degës së Bostonit “të hetojë për të përcaktuar vërtetësinë apo falsitetin e pretendimeve të mësipërme,” që, sikurse thamë, janë të fshira. Dokumenti mandej i përcjell degës së Bostonit disa informacione të tjera, që mendohej se kjo e fundit nuk i kishte.
Aty përmenden disa momente nga jeta e Nolit që lidhen me qëndrimin dhe kontaktet e tij në Vjenë në vitin 1925 dhe me ardhjen e mëvonshme të tij në Amerikë në vitin 1931. Përgjithësisht ato kishin qenë të njohura më përpara, dhe do të shtoja, të injoruara, nga autoritete amerikane në kohën e tyre, mirëpo të bën përshtypje ri-qarkullimi i tyre në kuadrin e rrethanave të reja të periudhës së Makartizmit.
Aty përmendet se më 25 qershor 1925 Departamenti i Shtetit kishte marrë një telefonatë nga një individ, emri i të cilit është i fshirë, që “deklaronte se kishte marrë informacion për një lëvizje të organizuar prej pasuesve të subjektit [d.m.th. Fan S. Nolit, Shënimi im, A.A.], që synonte të përmbyste qeverinë e Ahmet Zogut në Shqipëri. “
Gjykuar në lidhje me rrethanat e reja historike të krijuara pas Luftës së Dytë Botërore dhe fillimit të Luftës së Ftohtë, rëndësi paraqet pretendimi tjetër i denoncuesit të panjohur të vitit 1925 sipas të cilit “subjekti ndodhej në Vienë ku mbante lidhje të ngushta me agjentët bolshevikë në atë qytet”, mirëpo, “sipas Departamentit të Shtetit, subjekti nuk arriti të sigurojë mbështetjen e përfaqësuesit sovjetik” atje.
Më tej Dokumenti [3/1947] përmend se me datë 1 qershor 1926, Departamenti i Shtetit njoftonte se kishte marrë një raport ku thuhej se qeveria shqiptare ishte e shqetësuar se “Fan Noli përgatitej të shkonte në Shtetet e Bashkuara si agjent sovjetik për të ndërmarrë propagandë bolshevike midis shqiptarëve të Amerikës në lidhje me një lëvizje për të përmbysur qeverinë shqiptare të kohës”.
Dokumenti përmend më tej një njoftim të Konsullatës shqiptare të Boston-t të 24 qershorit 1926 drejtuar Departamentit të Shtetit se “pasaporta e lëshuar për Fan Nolin me datë 28 shkurt 1926 ishte anulluar” sepse, disa fakte të mbërritura në vëmendjen e Konsullit shqiptar e kishin shtyrë atë të besonte se “pasaporta ishte përftuar mbi bazën e deklarimeve të rrejshme “.
Vargu i informacioneve dëmtuese ndaj Nolit vazhdon më tej me referencën në “një artikull të botuar në një gazetë të panjohur të Washingtonit më 14 qershor 1930” ku deklarohej se “njëri prej komunistëve më aktive evropianë kishte hyrë në Shtetet e Bashkuara në rrugë klandestine”. Kjo shpifje e pastër vazhdonte si më poshtë: “Ai u identifikua si Fan Noli, organizator i Kuq dhe aktivist (insider) i njohur i revoltës së Vienës të vitit 1928, që e mbajti qytetin për një javë në gjendje rrethimi dhe që shkaktoi më shumë se 100 persona të vrarë e të plagosur”. Duke iu referuar sërish artikullit, dokumenti përmendte se “Noli besohej se fshihej në Boston”. Si burim i “fakteve” të mësipërme dokumenti përmend “Universal Services” …?
Nuk mund të mos shprehim habinë për mungesën e rëndësishme të titullit të organit. Nuk është e mundur që shefi i FBI-së të kishte përmbajtjen, vendin dhe datën e botimit, por jo emrin e gazetës. A kemi të bëjmë me ndonjë organ të shtypit etnik amerikan, që mund të kishte hesape për të qëruar me Nolin për shkak të veprimtarisë së tij të shquar fetare në lidhje edhe me hapin historik të themelimit të Kishës Ortodokse Shqiptare fillimisht në Amerikë dhe mandej në Shqipëri?

Më tej dokumenti përmend se Noli kishte hyrë në Shtetet e Bashkuara nëpërmjet portit të Nju Jorkut me 10 korrik 1931 “si vizitor i përkohshëm për një periudhë kohe prej 6 muajsh sipas Nenit 32 të Ligjit të Emigracionit të vitit 1924 “.
Dokumenti [3/1947] përfundon me referencën e një raporti të datës 10 qershor 1942 të zyrës së FBI-së të Cleveland, Ohio-s lidhur me Faik Konicën dhe Vatrën, “me të cilët subjekti ka qenë i lidhur” si dhe me një biografi të shkurtër të Nolit të hartuar nga Prof. Japson, Shërbimi Kërkimor dhe i Shtypit të Huaj, Balliol College, Oxford, i lidhur me një interceptim të datës 22 nëntor 1942 të shërbimit britanik të censurës së postës të një letërkëmbimi midis Fan Nolit dhe Tajar Zavalanit.
Sikurse thamë, informacioni që Huver-i i dërgonte Bostonit përmban disa fakte të njohura, por edhe të dhëna të rrejshme, mjaft prej të cilave ishin skartuar me kohë nga zyrtarë amerikanë që merreshin me Shqipërinë. Duke perifrazuar një thënie të Nolit në mbramje të jetës së tij, e cila lidhej me afrimin e gjakut të ri tek Federata VATRA, mund të themi se rihedhja në qarkullim e akuzave kundër Nolit ishte njëlloj sikur “të shtije verë të vjetër në një shishe të re”. Veçse, sikurse do të paraqitet më tej në këtë studim, kjo verë nuk qëlloi ndryshe përveç se uthull e tharët…

[Albo]

Jonuz Mersini: Unë, i dërguari i Enverit, që ftova Nolin të jetonte në Shqipëri.

Flet 82-vjeçari, këshilltari i misionit shqiptar në OKB, që realizoi takimin sekret me Fan Nolin në kishën e Nju Jorkut, në vitin 1958.

Jonuz Mersini, sot është plot 82 vjeç, ndërsa tregon më pak. Me kapele republike dhe i veshur shik, ai të kujton zyrtarin e dikurshëm model. I kursyer në fjalë, por me kujtesë të mirë, Mersini, rrëfen historitë interesante të jetës së tij.

Ish-komisari i çetës partizane “Sali Murati” të Vranishtit, mori pjesë në shumë aksione të rëndësishme. Më pas me krijimin e Brigadës së 5-të Sulmuese, Jonuz Mersini, një nga kuadrot e saj, u përfshi në të gjitha luftimet që ndërmori kjo njësi, brenda territorit të Shqipërisë dhe në Kosovë e Jugosllavi. Bëmat e tij nuk i ndali as plumbi edhe pse ai e mori dy herë në beteja me pushtuesit. Një karrierë e gjatë në strukturat e shërbimit të fshehtë shqiptar, fillimisht në Tropojë e më pas në Nju Jork e vende të tjera. Njeriu që shërbeu për më shumë se 40 vjet në struktura të rëndësishme të Sigurimit të Shtetit e të diplomacisë, si zbulues i kamufluar, rrëfen për gazetën “Panorama”, ngjarje që i sjell si të kenë ndodhur sot. 82-vjeçari nga Vranishti i Vlorës, nuk ngurron të shprehet se si ai ish-zyrtari i qeverisë komuniste të Tiranës, takoi në vitin 1958, Fan Nolin. Nga i mori porositë për këtë takim të fshehtë dhe përse udhëheqja e lartë insistonte që t´i transmetonte propozimin Nolit, që të kthehej dhe të jetonte përgjithmonë në Shqipëri. Si reagoi Fan Stilian Noli ndaj kësaj kërkese dhe përse e refuzoi atë. Çfarë tha Noli në atë bisedë disaorëshe në kishën e Nju Jorkut. Cilat ishin reagimet e FBI-së amerikane pas takimit të Mersinit dhe Nolit. Kush e quajti atë “Peshkop i Kuq”. Më pas jeta profesionale e Mersinit vijon me të tjera episode, ku më i dëgjuari është ai i “rrëmbimit” nga Polonia i Kazhimir Mihalskit, ish-sekretar i Partisë Komuniste Polake, dhe sjellja e tij në mënyrë ilegale në Shqipëri, pasi ndiqej nga qeveria polake. Dëshmia e Mersinit, vazhdon me veprimtarinë e tij diplomatike në sallonet e mbretërve dhe të princërve të disa vendeve të Azisë Juglindore, apo dhe me takimet me emigrantët shqiptarë në Argjentinë dhe SHBA. Jonuz Mersini pohon se gjatë gjithë veprimtarisë së tij në shërbim të atdheut, ka pasur synim ruajtjen e sovranitetit dhe dinjitetit të vendit.


Si e nisët punën në organet e Sigurimit të Shtetit dhe cilat kanë qenë impresionet e para të punës suaj si drejtues i këtij shërbimi në rrethin e Tropojës?
Shkova për të drejtuar seksionin e Sigurimit të Shtetit në Tropojë në vitin 1948, menjëherë pas prishjes së marrëdhënieve me Jugosllavinë. Them se më dërguan për të vendosur rregull, pasi ekzistonte kaos total dhe se Tropoja ishte një rreth i izoluar nga pjesa tjetër e vendit, pasi nuk kishte lidhje me rrugë automobilistike. Tropoja lidhej me rrugë automobilistike me Kukësin, nëpërmjet Kosovës.
E njoha këtë rreth që gjatë Luftës Nacionalçlirimtare, por njëkohësisht kisha dëgjuar edhe për të kaluarën historike dhe patriotizmin që njerëzit e kësaj treve kishin treguar në luftërat e njëpasnjëshme kundër pushtuesve turq e atyre serbë.
Më kujtohet se, atëherë disa kuadro të rrethit, mes të cilëve isha edhe unë, na thirrën në Tiranë dhe na pyetën se nga duhet të kalonte rruga për të shkuar në Tropojë, pa kaluar nga Kosova. Në këtë takim u porositëm që të mblidhnim banorët dhe ta bisedonim me ta këtë problem dhe të tjerë që kishte ai rreth. Populli i asaj zone na mbështeti pa rezerva në këtë sipërmarrje dhe po ashtu në të gjithë veprimtarinë tonë atje, e sidomos në luftën me UDB-në, Shërbimin e Fshehtë Jugosllav. Gjatë gati tri vjetëve që shërbeva në atë rreth, punova në kushte shumë të vështira. Jeta ime atje i ngjante asaj partizane që kisha bërë gjatë luftës. Megjithatë e them sinqerisht se populli i asaj zone më ndihmonte duke ma lehtësuar punën. Ruaj kujtime të mira nga aktiviteti im në atë zonë dhe e them pa rezerva se u lidha shpirtërisht me ta.
Fitova besim te tropojanët, që po të të jepnin besën “nuk e bënin fjalën dy”. Më kujtohet se në dy-tri raste na u arratisën nga burgu disa të burgosur ordinerë dhe me anë të lidhjeve familjare të tyre, shkova në mirëbesim në pyjet ku qëndronin të fshehur. I binda që të dorëzoheshin, duke rënë dakord që një natë të shkonin e të qëndronin pranë familjeve të tyre. Të nesërmen, ata erdhën vetë në Degën e Punëve të Brendshme. Ndërsa në dy raste të tjerë, që lidhen me dy agjentë jugosllavë, të cilët ishin futur ilegalisht në vendin tonë, me ndihmën e popullit arritëm që t´i kapim dhe t´i vëmë në shërbimin tonë.


Si përfaqësues i shtetit komunist shqiptar a e keni takuar Fan Nolin në vitin 1958 apo jo?

Po, kjo është e vërtetë. Por dihet që Fan Noli edhe më parë ishte takuar me diplomatë shqiptarë në Amerikë. Kështu dua të theksoj se ai qëndroi për rreth një muaj me delegacionin shqiptar që shkoi në Shtetet Bashkuara të Amerikës në vitin 1946. Ai e ndihmoi këtë delegacion si patriot dhe si shqiptar. Kjo, natyrisht kishte rënë në sy, për mirë, të qeverisë së Tiranës.


Ku u bë biseda me Fan Nolin?

Bisedën me Nolin e bëra në rrethana jo të natyrshme, natën në kishë dhe jo në misionin tonë diplomatik, apo në ndonjë lokal. Kjo u bë me kërkesën e tij. Pra, pasi ai do të kalonte për në Rezidencën e përhershme në Florida, me anën e priftit Belba nga Korça, i cili administronte kishën e Nju Jorkut, Noli kërkoi që me këtë rast të takonte ndonjë nga funksionarët e misionit të Republikës së Shqipërisë në OKB. Nga Tirana më caktuan mua të merrja pjesë në këtë takim. E takova natën vonë në një ditë të vitit 1958, në një nga dhomat e kësaj kishe. Ai kishte disa kërkesa e porosi për Qeverinë tonë dhe fillimisht tregoi se pse po qëndronte akoma në SHBA, në atë moshë kur “i qante shpirti për t´u kthyer në atdhe. Sipas tij, arsyeja ishte e thjeshtë, pasi kisha greke dhe kisha ruse mezi prisnin që ai të ikte nga SHBA dhe të kthehej në Shqipëri, dhe të merrnin në dorë drejtimin e Kishës Ortodokse Shqiptare të Amerikës. Noli më tha gjithashtu se po të ikte kisha shqiptare, do të ikte edhe Kolonia Shqiptare e Amerikës, sepse kisha e mbante të bashkuar e në pozita patriotike atë koloni. “Kështu bir, më tha ai, edhe unë edhe ju duhet të ruhemi se na ndjekin këta të kundërzbulimit të SHBA-së”. Këtu Noli më tregoi se si në vitin 1946, sapo ishte larguar delegacioni shqiptar, atë e kishin thirrur në organet e FBI-së, Zyra Federale e Hetimeve e SHBA-së, dhe e kishin pyetur se çfarë kishte biseduar gjatë një muaji me delegacionin. Përgjigjja e tij kishte qenë: “Unë jam shqiptar dhe njeri që merrem me problemet e fesë dhe nuk hyj në kësi punësh”. Pra, që nga ajo kohë, Nolit i vunë nofkën “Peshkopi i kuq”, megjithëse nuk kishin asnjë fakt që ai të kishte shkelur gjëkund interesat apo ligjet e Shteteve të Bashkuara të Amerikës. Që nga viti 1946, kur shërbimi amerikan i vuri nofkën “Peshkopi i kuq”, Noli nuk mori më asnjë kontakt me shqiptarë të ardhur nga Shqipëria. Edhe takimin me mua 12 vjet më vonë, natën në kishë, ai e justifikoi me faktin se, “këtu flitet për demokraci, por duhet t’i shtrish këmbët sa ke jorganin se përndryshe t’i presin”.


Çfarë tjetër ju tha Noli në atë takim?

Pas shumë orë bisedime, për problemet e kishës, Noli kërkoi nga qeveria jonë, që kisha Autoqefale e Shqipërisë t’i dërgonte kishës shqiptare në Amerikë sa më shumë materiale e të dhëna, sepse ai kishte ndërmend të shkruante historinë e kishës sonë atje në Amerikë. Ai më tha shprehimisht: “Mbas vdekjes time ka rrezik që kisha jonë në Amerikë të bjerë në dorë të grekëve dhe po të ndodh kjo edhe koloni shqiptare nuk do të këtë”. Prandaj, ai kërkoi me insistim që qeveria të dërgonte para vdekjes së tij një peshkop dhe dy priftërinj patriotë. Noli kërkoi që këto veprime të bëheshin sa ai ishte ende gjallë, sepse pas vdekjes së tij zor se mund t´i pranonin në SHBA. Noli ishte shumë entuziast për çeljen e të parit Universitet në Tiranë. “Kjo, tha ai, do të krijojë inteligjencën e vendit, që do ta rendiste Shqipërinë krahas vendeve të përparuara të botes”. Ai rekomandoi të mblidheshin dokumente të shumta, ndër ta dhe folklori i pasur që ndodhej te shqiptarët e Greqisë dhe Turqisë. Noli ishte i mendimit se Instituti i Historisë duhet të mblidhte studimet e shumta të Talocit, Jiricekut dhe Shufllait.
Me udhëzim të Ministrisë së Punëve të Jashtme, i kërkova Nolit nëse mund të merrte përsipër përkthimin në gjuhën shqipe të “Komedisë Hyjnore” të Dantes dhe “Ringjalljen” e Tolstoit. Ai m´u përgjigj se këtë të fundit e merrte përsipër, ndërsa “Komedinë Hyjnore” jo, sepse ishte e vështirë dhe donte shumë kohë. Fan Noli më kërkoi edhe disa botime që ishin bërë në vendin tonë në atë kohë dhe që i mungonin bibliotekës personale.
Mbas disa ditësh ia gjeta këto libra në bibliotekën e Misionit tonë në Nju Jork dhe ia dërgova.
Fan Noli më porositi gjithashtu t´i raportoja qeverisë sonë se në Stamboll dhe në Beograd gjendeshin dokumente shumë të vjetra e me vlerë të madhe për Historinë e Shqipërisë, e që duheshin gjetur rrugët për t´i marrë nga arkivat e tyre, pasi do të ndihmonin për të shkruar të plotë historinë e vendit tonë.
Shënimet e bisedës me Nolin i pata hedhur që ato ditë në letër dhe të gjitha ia dërgova me një relacion të veçantë Ministrisë sonë të Jashtme. Nuk dyshoj se dhe sot këto shënime gjenden në arkivën e kësaj ministrie.


I kërkuat Nolit të kthehej në Shqipëri?

E thashë edhe më lart se Nolit ia bëra këtë kërkesë, se kështu isha porositur, por njëkohësisht ai m’u përgjigj negativisht për këtë, jo se nuk kishte dëshirë, pasi atij i digjej zemra për atdheun, por duhet të ishte në Amerikë që kisha shqiptare atje të mos binte në duar të grekëve. Prandaj edhe kundër dëshirës së tij duhej të qëndronte në Amerikë. Këtë mendim Noli ma shprehu disa herë. Noli po të kthehej në Shqipëri, pa asnjë dyshim që ai do të pritej, le ta themi si një hero nga shqiptarët.


Çfarë përshtypje ju la figura e Nolit?

Gjatë gjithë bisedës prej disa orësh që pata me Nolin, megjithëse ai kishte bërë një udhëtim të gjatë me tren drejt Jugut të SHBA-së dhe në kohën që e takova ishte 76 vjeç, më la përshtypjen e një njeriu fizikisht të zhvilluar e të kthjellët mendërisht. Kjo u duk në problemet që ai ngriti si për hallet e kolonisë shqiptare të Amerikës, ashtu edhe për problemet që preokuponin Shqipërinë. Dihet që Noli ishte një njeri i ditur dhe në shumë fusha.



- Aksioni sekret që solli në Shqipëri Kazhimir Mihalskin -


Keni drejtuar një grup zbuluesish me qendër në Ministrinë e Punëve të Jashtme. Cilat ishin detyrat e këtij grupi?

Në vitin 1966, i cili u quajt viti i luftës kundër burokratizmit në administratën tonë, u bënë shumë shkurtime e ndryshime. Drejtoria e Zbulimit Politik, e cila ishte në Ministrinë e Punëve të Brendshme dhe që drejtohej nga Zoi Themeli, u shkri duke krijuar dy grupe zbuluesish të reduktuar në numër. Unë u vura në krye të grupit të zbuluesve që u dislokuan në Ministrinë e Punëve të Jashtme, ndërsa grupi tjetër, më i madh në numër, qëndroi në Ministrinë e Punëve të Brendshme. Zbuluesit e grupit që qëndroi në MPB merreshin me veprime agjenturore nëpërmjet kufirit me Greqinë dhe Jugosllavinë. Grupi ynë, i cili ishte shumë i vogël në numër, u vendos në MPJ për t´u kamufluar dhe drejtonte rezidencat tona në përfaqësitë diplomatike.


Ju është dashur që misionin e zbuluesit ta kryenit nën petkun e diplomatit. Është e vërtetë kjo?

Detyrat e zbulimit kryhen gjithmonë nën kamuflimin diplomatik se ndryshe nuk të lejon njeri të bësh punë zbuluese jashtë, pa këtë funksion. Kjo është një praktikë botërore. Natyrisht, që të jesh një zbulues i mirë duhet të jesh edhe një diplomat i përgatitur që në çdo bisedë që bën me njerëzit, synon që t´i vësh ata në shërbimin tënd. Fillimisht, ky qëllim nuk duhet të kuptohet, se përndryshe, nëse personi arrin të kuptojë qëllimin tënd dhe, po të jetë provokator, shkon dhe të denoncon menjëherë në organet përkatëse të vendit të tij dhe të thurin kurthe. Për të tilla gjëra shkon deri në burg ose të paktën, të shpallin “Person non grata”.


Si zbulues, a e keni ndjerë veten të rrezikuar?

Jeta e zbuluesit jashtë shtetit është gjithmonë në rrezik, sepse të gjitha veprimet bëhen nën gjurmimin e Sigurimit të Shtetit; vepron dhe nuk ke asnjë mbrojtje, veç pasaportës diplomatike. Kur një zbulues jashtë shtetit kontakton me një agjent, ai për gjithë kohën deri sa agjenti të japë provat e nevojshme, ndodhet nën kërcënimin e provokatorit. Fjala është sidomos për agjentë që punojnë jo mbi baza vullnetare e patriotike, por mbi baza interesi monetar, pra për para. Unë e kam ndjerë shumë herë veten të rrezikuar. Çdo kontakt me një agjent është gjithmonë me rreziqe. Por, më ngushtë e kam ndjerë veten në vitin 1966 kur shkova me mision në Gdansk të Polonisë për të marrë ilegalisht, me çdo kusht, një farë Kazimir Mihalski, i cili e quante veten sekretar të parë të Partisë Komuniste Marksiste-Leniniste të Polonisë. Nxjerrja e tij ilegalisht nga Polonia do të bëhej duke e futur në një vend të fshehtë, të sajuar posaçërisht për të në anijen “Skënderbeu”, e cila ishte një anije e flotës sonë tregtare dhe shkonte shpesh në Portin e Gdanskut për tërheqje mallrash që importonim nga Polonia, në bazë të marrëveshjes bilaterale për shkëmbime tregtare midis dy vendeve. Unë shoqërohesha nga Kleanth Andoni(nga Vunoi), me të cilin punonim së bashku. Me vete kishim edhe armatimin e nevojshëm, automatikë e granata. Në Komitetin Qendror na porositën që nëse diktoheshim nga polakët kur ta merrnim atë në anije apo kur të ishin në ujërat e Balltikut, duhej të luftonim me polakët dhe të mos e dorëzonim. Qëndruam në Poloni 15 ditë. Ishte dimër. Bëmë disa prova se si mund ta fusnim në anije në grumbullin e marinarëve, duke i dhënë rojes çdo herë nga një shishe konjak “Skënderbeu”. Në fund na njoftuan nga Tirana se ai kishte mbërritur në Shqipëri me një pasaportë të falsifikuar, përgatitur nga ambasada jonë atje.


Ju keni qenë ambasador i Shqipërisë në disa vende të largëta. Sa do t´i shërbenin këto lidhje vendit tonë?

Për mëse tre vjet, nga viti 1979 deri në vitin 1982, kam qenë ambasador i Shqipërisë në Kinë, Nepal, Birmani, Bangladesh, Tailandë, Ceilon (Srilanka) e Pakistan, me qëndrim në Pekin. Duke përjashtuar Kinën, me të cilën kemi pasur marrëdhënie të rregullta, me vendet e tjera kishim vendosur me kohë formalisht marrëdhënie diplomatike. Qëllimi ynë ishte të bënim të njohur në ato vende politikën e vendit tonë. Në përgjithësi, ato ishin vende myslimane dhe, sado pak, ishin dakord me politikën tonë, për aq sa e njihnin. Në disa nga këto vende u tregua interes edhe për shkëmbime tregtare, sidomos për pambuk e prodhime bujqësore. Në disa nga këto vende kishte dhe shoqata të miqësisë me Shqipërinë. Atje ku ekzistonin këto shoqata dhe ku ato ishin aktive, kishte një farë njohurie për vendin tonë, megjithëse jo të plota. Atje ku nuk kishte shoqata, populli nuk dinte asgjë për vendin tonë, përveç faktit që ishte “vend vëlla mysliman në Evropë”.


Cilat janë kujtimet tuaja mbresëlënëse në jetën si diplomat e zbulues?

Në jetën time si diplomat jam ndeshur shpesh me të papritura dhe befasi, herë të këndshme e herë të hidhura. Kur isha në Argjentinë, papritur u sëmura rëndë. Shqiptarët me të cilët u takova m´u ndodhën pranë si vëllezër. Më shtruan në një klinikë private ku ishte kirurg një shqiptar nga Kalabria. Tek e dëgjoja që fliste shqip, mendoja se isha me fat që kisha rënë në dorë të tij. Ishte specialist i mirë dhe duart i kishte të arta. Më operoi urgjentisht nga apandesiti. Edhe pse kish vite që kish emigruar në Argjentinë, gjuhën e nënës e fliste mirë, madje, shqipen ua mësonte edhe fëmijëve që kishin lindur në Argjentinë.

Një fakt i tillë, kur je larg mëmëdheut, të emocionon e të bën të besosh që shqiptarët, sidomos kur janë larg Shqipërisë, bëjnë shumë për njëri-tjetrin. Doemos, që ata ma lehtësuan edhe detyrën që kisha. Po atje takova edhe një tjetër shqiptar, për ca më tepër, nga vendlindja ime, Vlora. Sadik Bleta quhej. Para shumë vitesh, së bashku me të shoqen, Sarbatenë, ishte shpërngulur nga Vermiku i Vlorës dhe kishte përfunduar në Argjentinë. Ata, burrë e grua, qenë edhe nga anëtarët më aktivë të kolonisë shqiptare “Skënderbej”. Sarbateja ishte një grua e veçantë. Në shtëpinë e saj ajo donte që të flitej vetëm në gjuhën shqipe. Kur ndonjë nga fëmijët e saj, për lehtësi përdorte ndonjë fjalë në gjuhën spanjolle, ajo rrëmbente mashanin dhe, duke e tundur atë në ajër si shkop, u drejtohej fëmijëve: “Flisni shqip, u çaftë derri u çaftë! Flisni shqip se, e shikoni mashanin? Ua theva kërcinjtë!” Është interesante sesi i theksonte me forcë fjalët ”mashan” dhe “kërcinj”, që t´i shqiptonte qartë fjalët e gjuhës shqipe.


Ju keni qenë i pranishëm në oborre mbretërore të shteteve të shumta në Azinë Juglindore, por keni parë dhe vende që ndryshojnë shumë nga Shqipëria si nga natyra ashtu dhe nga njerëzit. A ruani mbresa e kujtime të veçanta?

Kur isha ambasador në Republikën e Kinës, siç e kam thënë, qeveria shqiptare më kishte akredituar edhe në disa shtete të tjera të Azisë Juglindore. Kam shkuar shpesh në këto vende, fillimisht për të paraqitur letër kredencialet, por edhe për punë të ndryshme në kohë të ndryshme. Nepali, Pakistani, Birmania, Ceiloni, Bangladeshi etj., kanë qenë përvojë e re pune, që më kanë lënë mbresa të pashlyeshme. Kudo ka, e mund të bësh miq. Po përmend një rast: Nepali është një vend me gjelbërim e bukuri mahnitëse, por njerëzit ishin të varfër. Megjithatë, u kish shkuar ndërmend se ka një vend si Shqipëria e për këtë, kishin krijuar Shoqatën e Miqësisë Shqiptaro-Nepaleze. Vendi me bukuri të rralla, shtrirë në këmbët e Himalajeve, ishte i pamposhtur, por banorët ishin shumë të dashur, njerëzorë e të mirë. Merreshin, veçanërisht me artizanat dhe me përpunimin e bakrit e të bronxit. Tregtonin stolisje e dhurata me këto punime. Një dhuratë të tillë, një pjatë të bukur metali, e ruaj ende edhe sot. Atë ma dhuroi që ta kisha kujtim, Shoqata e Miqësisë Shqiptaro-Nepaleze. Njerëzit ishin kureshtarë të na dëgjonin, por më kureshtar u bëra unë kur pashë sjelljen e tyre ndaj lopës. Ata e çmonin dhe e vlerësonin atë si një qenie hyjnore, nuk e thernin as nuk e milnin. Një ditë, duke ecur në rrugët e Katmandusë, vura re se ishte bllokuar qarkullimi i automjeteve. Nepalezi që më shoqëronte më tha se diku, në mes të rrugës kryesore, kishte ndaluar për të pushuar një lopë. E pyeta se përse nuk e përzinin nga rruga. “A,jo,jo! Lopa është e shenjtë. Qetësinë e saj nuk mund ta prishë askush, as polici. Ajo do të ngrihet dhe do të lëvizë kur t´i thotë mendja; edhe sikur kjo të zgjasë disa orë”, tha shoqëruesi vendas. Nepalezi me buzëqeshjen e tij e me fjalët që më tha më çuditi, por siç themi ne “fshat e zanat”. Befasitë s´kishin të mbaruar. Në mbarim të ceremonisë së paraqitjes së letrave kredenciale, mbreti i Nepalit, Birendra, më tha se duhet të nxirrja shaminë nga xhepi. Edhe pse i habitur dhe me droje, bëra ashtu siç më tha ai. Pra, nxorra shaminë nga xhepi. “Hape përgjysmë dhe mbaje në pëllëmbë të dorës”, më porositi mbreti, i çelur në fytyrë. Mbi shaminë time mbreti lëshoi nga një shishe disa pika të një lëngu të veçantë. Shamia, kështu ishte parfumuar duke lëshuar një aromë të këndshme. Pas kësaj, unë duhet ta fusja atë në xhep. Vetëm pas këtij veprimi, ceremonia në pallatin mbretëror quhej e përfunduar. Por, përshtypje të veçantë më ka bërë Bangladeshi me Dakën, “kryeqytetin e laraskave”. Laraskat, në tufa të mëdha fluturonin afër e kërr-kërrja e tyre s’të linte ta bëje gjumin të qetë. Pastaj, ato provat me togë gardistësh e orkestër frymore, përpara se të paraqiteshe te mbreti për ceremoninë e kredencialeve, ishte një stërmundim e bezdi e madhe. Gjithçka e përgatitur sipas një skenari me vendin ku duhet të qëndroja unë si ambasador, në mes të rojes së nderit të Gardës, shoqëruar nga dy oficerë dhe shefi i Protokollit. Kështu, ndër tingujt e bandës do të përshkonim disa herë rrugën që të çonte deri te Pallati Mbretëror, gjersa të çmohej se prova paraprake kishte sukses. Në këtë kohë, këto vende konsideroheshin si vende të botës së tretë e për ata dhe liderët e tyre, flitej shumë.


Keni zhvilluar biseda politike të këtij karakteri me drejtuesit e këtyre vendeve?

Po ju tregoj një ndodhi. Kur isha në Ceilon, ndryshe nga vendet e tjera, për në Pallatin Presidencial më shoqëroi ministri i Jashtëm. Edhe ai ishte i pranishëm në bisedë. Pas fjalëve përshëndetëse, çuditërisht vetë presidenti më bëri një pyetje që unë nuk e prisja: ”Si mendoni ju shqiptarët, a do të qëndrojë në këmbë Federata Jugosllave pas vdekjes së Titos?”. Mendimi ynë zyrtar dihej. Ai ishte shpallur, jo vetëm nëpërmjet kanaleve diplomatike, por edhe përmes propagandës që bëhej edhe në vendet e Botës së Tretë. Kështu që pyetja e presidentit të atij vendi m´u duk thjesht një kërshëri e tij. Kështu nisa të flas në bazë të orientimeve tona zyrtare, duke thënë shkurt sesi ishte krijuar Federata Jugosllave, duke lënë të kuptohej se ishte drejt shpërbërjes. Por, vura re se presidenti dukej i vëmendshëm; ministri i Jashtëm më pak, ndoshta sepse ai ishte mirinformuar për qëndrimin tonë. “Ju thoni se Federata Jugosllave do të shpërbëhet?”, pyeti përsëri presidenti i Ceilonit. I thashë se kjo federatë, pas vdekjes së Titos s´e kishte të gjatë dhe se nuk mund të ekzistonte e nisa t´i shpjegoja arsyet se përse mendoja në këtë mënyrë. I thashë se në radhë të parë, në këtë federatë bënin pjesë popuj që jo vetëm nuk kishin qenë historikisht miq me njëri-tjetrin, por përkundrazi, këta popuj kishin qenë armiq të betuar dhe kjo armiqësi ishte e dukshme. I tregova se kështu kishte ndodhur midis serbëve e kroatëve, serbëve e shqiptarëve, serbëve e boshnjakëve e të tjerë. Presidentit, edhe pse nuk i erdhi mirë për parashikimin tim, përsëri nuk kundërshtoi. Më pas mësova se presidenti i Siri Lankës kishte qenë një nga iniciatorët e krijimit të termit Botë e Tretë dhe këtë e kishte bërë së bashku me Titon, Nehrunë, Sukarnon dhe Naserin. Pra, ai nuk kishte se si ta pranonte shkatërrimin e grehinës jugosllave, edhe pse e ndjente fundin e saj, një fund që ndodhi realisht disa vite më pas.


Cili është mendimi juaj për rolin e dilomatit në ditët tona?

Dua të theksoj se detyra e diplomatit është të ngrejë lart emrin, dinjitetin e përgjithësisht, imazhin e vendit të tij. Sot, për hir të së vërtetës, dilomati nuk është ai që kërkohet të jetë në kushtet e reja që u krijuan në kuadrin e demokracisë brenda familjes evropiane. Diplomati duhet të punojë për zhvillimin e marrëdhënieve të gjithanshme të vendit të tij me vendin ku është akredituar si i tillë, si dhe të zbulojë me kohë veprime të qëllimshme armiqësore kundër sovranitetit të vendit të tij e, veçanërisht të qarqeve, të cilët tradicionalisht kanë pasur dhe mund të kenë pretendime territoriale apo politike ndaj vendit tonë. Më duket se duhet bërë më shumë në këtë drejtim dhe diplomacia duhet të jetë më aktive në mbrojtje të interesave kombëtare dhe sidomos, të të drejtave të qytetarëve shqiptarë emigrantë, të cilëve e them me bindje që në shumë raste u mohohen të drejtat në shtetet ku ata kanë emigruar, sidomos në vendet fqinje.

[Albo]

Fan Noli:Rroftë Shqipëria! Rroftë kabineti i saj i parë!

Letër Ismail Qemalit

(Dhjetor, 1912- shkurt 1913?)
The Norfolk Hotel
Surrey Street
Strand.W.C.
Fort të Nderçmit president të Guvernës provizore të Shqipërisë
Ismail Qemal Beut në Vlorë

Fort I nderçim Zot,
I dërguar si delegat i Shqiptarëve Ortodoksë t’Amerikës, qëndrova ca ditë në Londrë që të punoj sa të munt për Shqipërinë tonë të mierë, e cila ndodhet në çastet më kritike në histori të saj. Kur dolla në Londrë, kërkova nër gazetat lajmet gazmore të proklamatës s’indipendencës. Ju dërgova menjëherë një telegraf përgëzimi dhe tani e njoh për detyrë t’ju bëj një raport të përpjekjeve në metropojen e Inglisë si një krej të zgjedhur dhe të njohur prej popullit shqiptar.
Vajta te gjithë ambasadat dhe përhirova përfaqësojësit e fuqive mike të Shqipërisë dhe u bëra të njohur përfaqësonjësve të fuqive kundërshtare që një Shqipëri e lirë është një nevojë absolute për paqen e Ballkanit. Në ministori të Punëve të Jashtëme të Inglisë më priti nga ana e Ministrit z. Norman, të cilit i dëfteva dëshirën e gjithë popullit shqiptar dhe iu luta guvernës inglize të mos përmetojë mbytjen e një kombësie në këtë shekull qytetërie, por të ndihmojë për një Shqipëri të lirë, e cila do të jetë e vetëma shiguri për paqen e Ballkanit. Z. Norman, pas cesa fjalëve të mira, mu zotua që do ti bëjë një raport për pjekjen tonë Ministrit të Punëve të Jashtme Z.Sir Edward Grey. Si mbarova vizitat zyrtarishte, mora me rradhë gjithë zyrat e gazetave me rëndësi dhe fola më të djathtë e më të mëngjër. Veçanërisht u prita mirë në zyrë të gazetave “Daily Graphic” ku punon i njohuri shqiptarofil Z.Lucien Wolf, “Evening News” ku më priti me krahë hapur ish-konsulli inglis Z.h.C.Woods dhe “Times” ku një nga editorët e lajmeve më mbajti afro një orë duke më pyetur për punët e Shqipërisë.
Nukë do t’ju loth, dyke ju treguar vizitat e tjera nëpër njerës të veçantë.
Tani gëzohem shumë t’ju thom me shiguri që përshtypjet e mia nga këto vizita qenë më të mira se sa prisja. Natyrisht në vizitat zyrtarishte nuk dëgjova veç përgjigje të errëta që munt t’i kuptosh si të duash dhe s’kanë asnjë rëndësi. Po vura re edhe një gjë, e cila më dha shumë shpresa. Kudo që vajta i gjeta dyert të hapura, ndonëse s’jam veç një delegat i ca punëtorëve të Amerikës. Nga ana tjatër, në Ministori të Punëve të Jashtme të Inglisë Z.Norman më priti e më porcolli me një fisnikëri dhe një buzëqeshje e cila më theshte: “Më ndje që s’munt t’ju thom gjë prej gjëje sakt: po mos kij frikë. Jemi miq të Shqipërisë dhe do të përpiqemi ta çlirojmë”.
Sa për vizitat e mia në zyrat e gazetave , munt t’ju them ato që dëgjova me veshët e mia. Dhe nga këto të gjitha përmblodha këto: Inglizët përgjithësisht nuk i duan serbët dhe grekët dhe simpathitë e tyre me pak përjashtime janë nga ana e shqipëtarëve. “Times” –i i të dielës që shkoi thoshte me fjalë të prera dhe të çkoqura: “Inglia kurrë do mos luftojë kundër Gjermanisë, Austrisë dhe Italisë për hatrin e serbëve, të cilët duan të robërojnë shqiptarët, se kjo luftë do të jetë kriminale për Englinë. Politika inglize që nga koha e Lord Salisbury-t dhe Lord Goschen-it qe indipendeca e Shqipërisë”. Munt t’i shtoj këto shembëlla, po më duket që arrin t’ju them që janë aq shumë ata që shkruajnë mirë për Shqipërinë sa nuk di cilin të përhiroj më parë. Gazeta “Daily telegraph” botoi një korispondencë të gjatë ku përshkruante ceremoninë e proklamatës së indipendencës që më bëri të derdh lotë prej gazit.
Shkurt, gjeta aq mirëdashës këtu që më përkëdhelë veshin dyke më thënë që i duan shqipëtarët, se janë një racë e hieshme dhe fisnike sa nuk më iket së këtejmi, ndonëse Londra është një qytet i mvrojtur, ku s’sheh kurrë diellin me sy. Nga ana tjetër, ish-konsulli inglis Z.H.C.Woods, më tha që të pres dhe të piqem me delegatët e paqes. Besoj që kabineti juaj të ketë biseduar nevojën e një delegati zyrtar të guvernës provizore të Shqipërisë në Londrë në këto rasjera.
Nofta orën që shkruaj delegati të jetë nisur. Në u nis nonjë do të rri që t’i ndih me atë Inglishte të pakë që di. Në mos u nis, niseni menjëherë dhe telegrafisni të dal ta pres. Në mos kini njeri për të dërguar, s’pres veç të më urdhëroni dhe do ta kem për nder dhe do t’jua di për të mirë që t’i shërbej vendit tim në një luftë për jetë a vdekje. Në është nevojë të ndodhem në Shqipëri, ju lutem shumë epmëni zë që të nisem menjëherë. Do të pres gjersa të më urdhërojë guverna e atdehut ç’udhë të marr.

Dyke përgëzuar nxehtësisht Zotërinë tuaj, si dhe gjithë Zotërinjtë shokë të kabinetit të parë të Shqipërisë për veprën tuaj patriotike dhe historike të shkëlqyer, thërras “Rroftë Shqipëria! Rroftë kabineti i saj i parë!” dhe mbetem

Shërbëtori juaj
+F.S.Noli
Norfolk Hotel, Surrey St.
Strad, W.C.
London

Mid’hat Frashëri
Si u bë kongresi i Vlorës

(Letër nga Vlora)

I dashur Kristo,

Nga Shkupi të shkrova, them ta kesh marrë. Dola nga ay qytet ditën që filloi luftën Serbia d.m.th., më 3 (16) të muajt që doli dhe shkova nga Mitrovica në Ipek (Pejë), Gjakovë, Has, Tejdrin, Mirditë, Kurbin, Tiranë, Durrës, Elbasan dhe nga Elbasani arthçë këtu. Në Kosovë (d.m.th.,prej Peje, Gjakove, Gucie dhe Plave me tre shokë të tjerë mora letër me nënshkrime të parësisë për të treguar që jemi mëkëmbësit e tyre për çdo gjë që bëjmë për Shqipërinë. Kur erthmë në Tiranë, qëllimi ynë ish të bënim një kongres kombiar me ndihmë të Abdi bej Toptanit, se kishim bërë fjalë edhe me kapidanin e Abatin e Mirditës. Por kur arritmë ne, gjetëm letrën e Surja be Vlorës, i cili e kish ftuar parësinë më një mbledhje. U gëzuam se kështu e gjenim gati punën. N’Elbasan donja që të bëhej ay qytet si vent i mbledhjes, po atje na erdhi tejshkrimi i Ismail Qemalit, që na lajmëronte se do të dalë në Vlorë dhe ftonte botën me një mbledhje. Edhe pas pakë ditësh arriti në Durrës, bashkë me delegatët e Bukureshtit dhe Gurakuqin. Nga Durrësi, gjithë delegatët e ardhur dhe t’atyre viseve, vanë në Vlorë, ku dhe unë vajta me shokët e Elbasanit.
Kongresi u çel më 15/28 të këtij muaji dhe ishin 47 delegatë nga çdo anë e Shqipërisë, vise të shkelur e të pashkelur. Sot jemi 67, se kanë ardhur dhe nga vende të tjerë.
Atë ditë, pra ora 11.1/2 allaturka (2.1/2 allafrënga) me zë të përgjithshëm u proklamua Indipenedenca e Shqipërisë dhe flamuri u çel në portë të shtëpisë ku ishim mbledhur (shtëpi e Xhemil Beut).
Ngjarjet që kanë rrjedhur q’atëhere do t’i kesh kënduar në gazetat. Sot kemi pushim lufte me të tre shtetet. Vetëm Greqia po lufton në Janinë, ka nxjerrë dhe ushtarë në Sarandë, po tanët kanë zënë Delvinën dhe është shpresë që ata të mos përparojnë; edhe në Himarë janë nja 400 grekë, po shqiptarët kanë zënë Dukatin, Vranishtin e Kuçin dhe grekët s’bëjnë dot asnjë çap.
Qeverisja shqiptare është në tërë Gjirokastrën dhe gjer në Durrës Kongresi zgjodhi me zë të fshehtë kabinetin më 21 të muajit dhe fituan: Ismail Qemali kryeministër dhe ministër i Punëve të Jashtme, Mehmed pashë Kallkandeleni- Ministër i Luftës; P. Poga Gjirokastra-Ministër i Drejtësisë, Myfit bej Libohova- i.P. të Brendëshme, L.Gurakuqi- i Arsimit, Abdi bej Toptani- i Financës, Pandeli Cale – i Bujqësisë, Mid’hat Frashëri – i P.të Përgjithëshme, Lef Noni- i Postavet.
Atë ditë u zgjodh edhe një Këshill’ e Kombit prej 18 vetash, të cilët do t’i ndihin qeverisë dhe do të kontrollojnë.
Për dy a tri ditë do të nisen delegatët për n’Evropë që të mbrojnë të drejtat e qeverisjes së re.

Vlorë, 10 dhjetor 1912
Të fala, L.S

[Albo]

Një letër mbresëlënëse...

Letër Milto Sotir Gurrës
Boston, Mass, 5 janar 1919

I dashur mik,
I lodhur nga shpirti dhe nga trupi, i plakur përpara kohës, i thyer nga shëndeti, me luftë dje dhe me luftë nesër, me një rrezik të ri përpara posa lashë tjatrin pas, me detyrën e tmerruar të sulem e të udhëheq kur këmbët e rëndaura dëshirojnë shtrihje, ndodhem në situatën e njeriut të torturuar, që përpiqet ta fshehë mjerimin e tij moral dhe fizik dhe shtrëngon dhëmbët me një cfort të fundme nga frika se mos i shpëtonjë ulërimë e përmbytur e dëshpërimit.
Pas kësaj parafjale, tragjike, në e besofshi, melodramatike, në dyshofshi me nënqeshje, merrni vesh përse më rëndohet pena dhe përse kam heshtur. S’kam qenë mirë dhe s’ma ka kënda për asgjë. Me gjithë që më kini kujtuar me katër letra, dhe megjithë që s’gjeja në asnjë çip të zemrës as hien e ndjesës për heshtjen time, prap e rrëfej me kanu- do të mos ju kisha shkruar, sikur të mos më zbriste papritur një frymësim, në formën dykupësh rakie prej rrushi, të cilat më dhanë forcën të mbaronj këtë detyrë të harruar përpara një miku të vjetër. Shishen e çmuar e kam përpara. E vogël për fat të zi, por ka edhe disa kupa brenda, kuqë që shtrojnë nervat, që kullojnë gjakun, që shërojnë të sëmurin, që ngjallin të vdekurin. Ma fali sot një besnik zemërdhembshur, pasi mbaroi mesha. Besniku e di që unë s’pi, por ma dha për ilaç. Se i vetëmi ilaç në të cilin besojnë shqiptarët, është rakia. Dhe qënka ilaç me të vërtetë. Vetëm dy kupa dhe m’u ndreq shëndeti: dëshpërimi i lëshon vend një lumturie dhe m’u ndreq shëndeti: dëshpërimi i lëshon vend një lumturie endërore; buzëvarja ikën e ndjekur prej buzëqeshjes dhe pastaj e bombarduar prej argalisjes; e sotmja s’më duket aq e keqe, dhe për nesër ka Perëndia. Dhe më e mira është që me një kupë të tretë mund të ndreqen të gjitha punët.
O burrani! Nën flamurin e Shahinit(1) trimëria më shtohet, bëhem zjarr e shpuzë! Të kam gjetur, or Milto! Më duket sikur të shoh përpara përmes mjegullës diafane(2), “me të cilën më rrethoi fuqia magjike e ilaçit të vilajetit. Që të kthjellohet koka dhe të më çelen sytë, rrëmbenj kupën e kaltërt, se ashtu këshillojnë theriaklinjt(3) tanë, të shtruar këmbëkryq, që pinë me njërën dorë dhe ia kërcasin me tjatrën! Dhe tani të humba fare! Po kudo që të jesh mos pandeh se të harrova. Të kam kujtuar këtu e ca ditë në Manchester, ku u poqëm herën e parë. Njëditëzaj shkova ca çaste të lumura dyke kënduar legjendën “Plaku i motshëm”. Po këtu duhet të mbaronj se m’u errë sytë dhe nisi të më dhëmbë koka. U muar vesh që ilaçi i mjekëve tanë me kallca dhe me silah s’bëa për mua. Me gjithë këtë prapë mbaroj një punë, se ja ku të shkrova këtë letër me gjallërinë më fluturake që më dha. Nesër do ta cprovonj edhe një herë kush e di, munt të bëj prapë nonjë çudi. Gjer ahere natën e mirë! Ju falemnderit me gjithë zemër për fjalët e mira që më shkruani dhe përkrahjen besnike që më keni dhënë. Qofshi shëndoshë!
Ju përshëndosh vëllazërisht dhe mbetem Juaji me besë
F.S. Noli

[Alti Elezi]

Noli mund te kete qene,deshtaku me i madh ne historine e tij,por te pakten me mire nje deshtak se nje Tradhetar,qe fatekeqesisht kemi me shumice dhe sot ne 2011.

Reale dhe mbas shume vjetesh...............

Pesë pikat kritike të shoqërisë shqiptare, që Fan S. Noli i shpalosi më 1924 në një fjalim në Parlamentin shqiptar, vlejnë si të ishin thënë sot ne 2011.

Vlejnë që të gjitha ato pika që i shpalosi kritiku modernist i asaj shoqërie, intelektuali dhe politikani, peshkopi dhe liberali Noli:



E para. Anarkia fetare: Katër fe të ndryshme që nuk kanë zënë rrënjë në zemrën e një populli pagan.

E dyta. Anarkia sociale: Këtu s’ka as klasë (të lartë) bejlerësh, as klasë bujqish, as klasë burzhuazie. Këtu bujku është më bej se beu
dhe beu më bujk se bujku. Kemi një shembull të bukur për partinë popullore e cila mbahet sot në fuqi prej bejlerëve nga oxhakët më të vjetër, kurse anëtarët e saj lëvdohen se kanë shpëtuar prej bejlerëve.

E treta. Anarkia morale: Këtu qeni nuk e njeh të zonë, këtu karakteret dobësohen, qullosen dhe ndërrojnë formë e ngjyrë dita me ditë

si në kaleidoskop. Këtu ambiciet janë pa fre e pa kufi, këtu i padituri i di të gjitha dhe i pazoti është i zoti për të gjitha.

E katërta.Anarkia patriotike: Këtu brenda një dite si me magji tradhëtori bëhet patriot dhe patrioti tradhëtor. Këtu shohim

përpara syve tanë të kapërdisen si patriotë të mëdhej ata që kanë luftuar për harfet dhe për flamurin e babës, që kanë djegur
Shqipërinë e Mesme ose ata që janë puthur me andartet e i kanë ndihmuar shenjtërojnë anë e mbanë Toskërinë. Këtu si më thoshte
një mik është më mirë që njeriu të jetë tradhëtor e të shikojë interesat e tij sepse kështu do të jetë i sigurt që të nesërmen
do të prokllamohet patriot i madh.

E pesta. Anarkia e idealeve: Këtu idealet e shtrembëra, të errëta e të mumifikuara të Fanarit e të Buhares përfyten e përleshen në
një luftë për jetë a vdekje me idealet më të gjalla më elegante e më të nderitshme të Perëndimit. Na mungojnë vetëm idealet
e antropofagëve. Po për të zënë vendin e tyre kemi kolltukofagët, krimba të verdhë me kokë të zezë, që rriten me plagët e infektuara
të Shqipërisë në lëngim, këpuseh që mund t’i copëtosh, por jo ti shqitësh nga trupi që kafshojnë dhe thëthijnë. Herodi tregon se
në betejën navale të Salaminës, një athinas kapi një anije persiane me dorën e djathtë e s’e lëshonte, gjersa ia prenë; atëhere e kapi
me dorën e mëngjër, ja prenë dhe këtë, atehere e kapi me dhëmbë e s’e lëshoj gjersa i’a prenë kokën. Sikur të ngjallej Herodi përsëri
do të shikonte që kolltukofagët tanë janë më të fortë se ky trim legjendar i vjetërsisë antike. Që t’i çqitësh këta tanët nga kolltuku

duhet të preç jo vetëm duart e kokën po dhe këmbët e trupin.

[Albo]

Letrat e ndjera për Sulltanën

Letrat e Fan Nolit dërguar së motrës Sulltanës gjatë viteve 1923-1960. Ndihma financiare e vazhdueshme që ai dërgonte nga larg për familjen e saj, e cila kishte probleme ekonomike



Histori

Sulltana, motra e vogël me të cilën ndau fëmijërinë e tij në Ibrik Tepe (fshatin e lindjes), do të mbetej gjithë jetën pika e dobët e Fan Nolit. Vajza e cila shfaqet në një foto të vitit 1911 në Sofje, përkrah të vëllait Theofan dhe së ëmës Maria, e veshur me një fustan të zi të gjatë, me flokët e mbledhura pas kokës, qe gjatë gjithë jetës përkrahësja më e madhe e dëshirave të tij, dëgjuesja e heshtur e shqetësimeve dhe e aktivitetit të tij politik e fetar. Kjo foto duke parë shtypin e kohës, shohim që është bërë gjatë kohës që Noli ka qenë në Sofje i ftuar për të meshuar një herë në gjuhën shqipe. Ishte koha kur Noli kishte shkuar në shumë koloni shqiptare ku kish meshuar shqip dhe me këtë mënyrë kisha ortodokse ish futur në rrugën e një kishe autoqefale e po bëhej kisha kombëtare e shqiptarëve. Ndoshta motrat dhe nëna e tij Maria kanë qenë të pranishme në meshën që u mbajt në gjuhën shqipe. Në një shkrim të Polikseni Luarasit, e pranishme në këtë meshë, thuhet: “Si shoqet e mia ashtu dhe unë, duke dëgjuar Fan Nolin të fliste aq bukur, lëshuam lotë mallëngjimi dhe kërkuan të gjitha të mblidheshim rreth kishës kombëtare, të kishim një fe të përbashkët-shqiptarizmin. Fan Noli me të motrën më bënë një vizitë në shtëpinë time, ku u mblodhën dhe shumë shqiptarë të tjerë për t’i uruar…”. Pra Sulltana ka qenë e pranishme në aktivitetin e rëndësishëm të vëllait për çështjen shqiptare në Sofje… Por njohja me Athanasin, martesa, rritja e fëmijëve, luftërat ballkanike, do t’i bënin gjithnjë e më të rralla takimet e saj me të vëllain, derisa për vite të tëra nuk do të shiheshin më. Takimet e tyre do të ishin vetëm përmes letrave… Sulltana ndante çdo gjë që ndodhte me jetën e saj me të vëllain. Mbrëmjeve, pasi kishte vendosur fëmijët në gjumë, ajo ulej e shkruante në tryezën e thjeshtë atë çfarë kishte ndodhur, për ta nisur në adresë të vëllait. Nëse letrat e saj niseshin nga një shtëpi e thjeshtë, ku ajo ndante jetën me të shoqin, përgjatë viteve që ato u shkruan, destinacionet e mbërritjes ishin të ndryshme. Durrës, Tiranë, selia e Kryeministrisë, Berlin, Romë, SHBA… Në të gjitha shtetet ku ndalonte, Fan Noli nuk harronte të lajmëronte të motrën. Ajo duhet ta dinte gjithnjë adresën e tij të saktë…. Në ditët e mbërritjes së tij në Durrës dhe qëndrimit në qytetin bregdetar, Noli e nënshkruan letrën në fund me humor “durrësaku”. Letrat e tij janë të shkurtra, më shumë telegrafike, po përmes tyre mund të shohësh përkushtimin e tij për të ndihmuar të motrën, e cila sipas përgjigjeve të shkruara prej Nolit, duket se po kalon kohë jo të mira financiare. Në çdo letër të dërguar ai e lajmëron për shumën e parave që i ka dërguar…Noli nuk reshti asnjëherë së ndihmuari të motrën edhe atëherë kur drejtonte qeverinë, apo dhe atëherë kur vetë nuk ishte mirë ekonomikisht dhe endej rrugëve të Europës… Letrat e Sulltanës nuk janë të ruajtura, por shkrimi duket se ka qenë një pasion i hershëm i vajzës që do ta linte atë për t’iu përkushtuar rritjes së fëmijëve. Duke lexuar këto letra shohim se ajo është martuar me Athanasin, dhe sipas informacioneve në shtypin e kohës, ajo ka jetuar në Greqi, në qytezën e Feres afër kufirit greko-turk. Në qershor të vitit 1924, Sulltana humb bijën e saj, Marinën. Kjo është një periudhë e trishtë në jetën e saj, të cilën nuk mund të rrijë pa e ndarë me të vëllanë. Ajo i shkruan atij pafundësisht për dhimbjen që ndjen dhe ai nga larg i jep kurajë për ta përballuar këtë dhimbje. Noli është i pranishëm në çdo ngjarje të familjes së Sulltanës. Ai përpiqet ta ndihmojë nga larg, por dhe t’i “japë durim” kur gjendja vjen e përkeqësohet. Në kohën kur dhe vetë Noli nuk është mirë nga financat, ai i shkruan “Tani për tani nuk kam, porse me rastin e parë kur të kem më tepër të holla, do t’ju përkujtoj përsëri patjetër. Sa i përket ndërtimit të shtëpisë suaj, unë e dëshiroj me gjithë zemër, por është e pamundur t’ju ndihmoj, sepse siç e dini nuk jam as i pasur dhe as që kam shpresë se do të pasurohem në vitet e moshuara. Me fat, Viti i Madh dhe përqafime për të gjithë”. Në këto letra shohim dhe shqetësimin e Nolit, për të shkolluar nipërit e tij. Ai është i bindur t’i ndihmojë ata për t’u shkolluar. Letrat e Nolit drejtuar së motrës shtrihen në harkun kohor 1926-1960, pesë vjet para se të largohej nga jeta. Pavarësisht angazhimeve të tij, Noli nuk reshti asnjëherë së shkruari së motrës dhe së kujdesuri për të. Nga llojet e parave që ai shkruan në letër se po i dërgon, mësojmë dhe vendet ku Noli ndodhet në periudha të ndryshme ku janë shkruar këto letra. Më 24 tetor 1924, Noli ka qenë në Amerikë, pasi shkruan në letër “do të dërgoj 20 dollarë për fëmijët e tu”. Më 11 nëntor 1929 ai ndodhet në Gjermani, pasi në letër shkruan “të dërgoj përmes postës 1.000 drahma”. Më 15 mars 1926, ai ndodhet në Itali pasi shkruan “po të dërgoj 15 franga italiane”… Sulltana ka jetuar deri pas moshës 80 vjeçe, në qytezën e Ferës, Greqi. Të afërmit e Nolit, motrat, nipërit, dhe mbesat kanë jetuar dhe jetojnë në Selanik, në Kavallë e qytete të tjera të Greqisë veriore. Al.Ba


letrat

Në Romë, 10 (XI) 1923



E dashura, motër,

Këtu brenda të dërgoj një çek, prej 1.000 frangash italiane për të cilën mendoj se nuk do të kesh vështirësi ta ndërrosh përmes ndonjë personi të njohur. Nesër nisem për në Vlorë dhe Korçë ku do të qëndroj deri në fund të dhjetorit. Përqafime për bashkëshortin tënd dhe fëmijët e tu.

Vëllai yt

Theofanis

Post scriptum. Një çek tjetër prej 1.000 frangash italiane që ua dërgova në korrik a e keni marrë apo jo.

Theofanis

Adresa ime: Monsignor F.S Noli

Presse Legarione Albanese

92. Casso Italia

Roma, Italia.



Vlorë, 12 qershor 1924

E dashura, motër

E mora letrën tënde dhe u trondita shumë për vdekjen e Marinës së vogël, (vajzës së Sulltanës) dhe për sëmundjen që e keni vuajtur. Të shkuara. Këtu brenda të dërgoj një çek me 1.500 franga italiane me qëllim që të mos vuani. Sonte kthehem në Durrës. Shumë përqafime.

Vëllai yt

Theofan Durrësaku



Tiranë, 5/XII 1924

Zyra e kryeministrit

E dashura, motër,

Në zarfë të dërgoj valutën në shumë prej 1.000 frangash italiane për Kërshëndellat dhe për Vitin e Ri. Sot i dërgova nipit tim në Kavallë shpenzimet për udhëtim, për të ardhur këtu së bashku me motrën. Të lutem shumë t’iu krijoni lehtësime për udhëtimin e tyre. Dëshiroj t’i dërgoj që të dy në shkollë.

Përshëndetje Athanasit dhe fëmijëve. Urime për Këshëndella dhe Vitin e Ri.

Vëllai yt

Theofan Durrësaku.



15.3.1926

E dashura motër,

E mora letrën tënde dhe shumë u bezëdisa se vështirë po kaloni dhe se shumë po vuani. Durim. Këtu brenda t’i dërgoj 15 franga italiane. Tani për tani nuk kam, porse me rastin e parë kur të kem më tepër të holla do t’ju përkujtoj përsëri patjetër. Sa i përket ndërtimit të shtëpisë suaj, unë e dëshiroj me gjithë zemër, por është e pamundur t’ju ndihmoj, sepse siç e dini nuk jam as i pasur, dhe as që kam shpresë se do të pasurohem në vitet e moshuara. Me fat Viti i Madh dhe përqafime për të gjithë.

Në shërbim të Zotit

Theofanis.



24.10.1927

E dashura motër

Këtu brenda të dërgoj 20 dollarë për fëmijët e tu. Përqafime prej meje dhe urimet më të mira e të zotit për të gjithë.

Në shërbim të Zotit

Theofanis.



22.6.1929

E dashura ime motër,

Adresa ime pas një jave do të jetë si më poshtë. Përshëndetje për tërë familjen.



Vëllai yt



Theofanis



Adresa: Mgr. F.S Noli



Bei Borshi, Schliessfach 4, Berlin M.9 (Allemagne).



11. XI. 1929



E dashura ime motër



Të dërgoj përmes postës 1.000 drahma. Më vjen keq që nuk mund t’ju ndihmoj rregullisht, meqë edhe unë vetë vuaj nga varfëria. Mirëpo, duhet të jesh e sigurt se nuk do të harroj aq lehtë. Përshëndetje bashkëshortit tënd dhe fëmijëve. Urime për Kërshëndella.



Theofanis

Adresa: Mgr, Fan S. Noli

Poste restante

Hamburg–Allemagne,



22.IV.1930

E dashura motër,

Këtë javë shkoj për në Amerikë ku do të qëndroj 5-6 muaj. Adresa ime do të jetë si më poshtë: Përqafime

Vëllai yt

Theofanis

Adresa: Mgr. Fan S. Noli

Mr. K. Kirka

469 Columbus Avenue

Boston Mss

U.S America

Kryekisha e Shqiptarëvet “Shën Gjergji”. 20 Emerald Street

Boston, Mbas 18 korrik 1930

E dashura motër,

Sot të kam dërguar një letër me vlerë 20 dollarësh.


Shqip

[Archon]

Regjistrim i rralle ne audio i zerit te Fan Nolit

[Archon]

Vazhdimi

[iliria e para]

Keto mjaftojne. Kjo vlen me shume per grekofilet, turkofilet dhe ...

[Xhuxhumaku]

Busti i Fan Nolit vendoset në kishën “Shën Maria”. At Nikolla Marku: I kërkojmë falje



ELBASAN- Me iniciativën e Shoqatës “Foleja Kombëtare Shqiptare” dhe me kontributin e vecantë monetar të kryetares së kësaj shoqate, Lida Jorgoni, të vesë së personalitetit të letrave shqipe Perikli Jorgono, busti i Fan Nolit është kthyer përgjithnjë në kishën që ai vetë e themeloi, në lagjen “Kala” të qytetit të Elbasanit.

Në këtë kuadër, Famulltari i Kishës Shën Maria, At Nikolla Marku, ka mbajtur një meshë përshpirtje dhe shenjtërimi në nder të figurës së shquar dhe të pavdekur të vendit tonë Fan Nolit.

At Nikolla Marku e ka cilësuar ditën e sotme një ditë të shenjtë duke theksuar se shtatorja është një nderim dhe mirënjohje për Nolin si Kryepeshkopi i parë shqiptar. Ai beri me dije se Noli u njoh edhe nga Patriarkana e Stambollit me statutin e përjetshëm. Sipas At Nikolla Markut ky statut mbron kishën dhe kombin.

“Fuqia rrezatuese i dha bekimin e Perëndisë që imzot Fan Noli të themelojë nga ana juridike Kishën Ortodokse të Pavarur Kombëtare Shqiptare. Busti i Fan Nolit do të vendoset në altarin e Kishës Shën Maria si veprim nderues ndaj kryepeshkopit të parë shqiptar. Fan Noli ky shenjt i ortodoksisë shqiptare ia doli të njihej nga patriarkana e Stambollit së bashku me një statut të përjetshëm që e mbron kishën ortodokse dhe sovranitetin e kombit shqiptar nga cdo ndërhyrje shoviniste dhe pushtuese”, tha në fjalën e tij At Nikolla Marku në prani të shumë besimtarëve ortodoksë, por edhe patriotëve të njohur elbasanas.

Duke falenderuar këtë figurë të shquar, At Nikolla Marku tha: “Faleminderit, hirësi i shenjtë Fan Noli, të jemi mirënjohës për veprën tënde në vlerën e saj si mirësi e dashuri, ky njeri nuk vdes kurrë se është i pranishëm në zemrat e shqiptarëve të mbarë kombit të tij”.

At Nikolli tha se “i shenjti Fan Noli ne ju kërkojmë falje, sepse sot Kisha Ortodokse Kombëtare Shqiptare që t’i e themelove nuk është e pavarur dhe është e pushtuar nga grekë dhe shovinistë me një të ashtuquajtur Janollatus. Fatkeqësisht sot kisha nuk është e shqiptarëve, por e shovinistëve vorioepiriotë dhe atyre që kanë bërë genocid ndaj shqiptarëve që në Camëri e në Kosovë. Së bashku me kryepeshkopin serb duan gjunjëzimin e kombit shqiptar nga Ballkani dhe trojet etnike shqiptare. Të kërkojmë falje i shenjti Fan Noli, por dhe premtojmë se themelet e kishës shqiptare që ndërtove me aq mund nuk do të preken panvaresisht nga ky moment i vështirë që po kalojmë tani. I shenjti Fan Noli, mirë se erdhe në kishën tënde, në kishën Kishën Shën Maria”, tha Marku.

Lida Jorgoni, kryetarja e shoqatës “Foleja Kombëtare Shqiptare”, tha se “ishte e veshtirë të arrinte deri këtu në realizimin e një busti të Fan Nolit”. Sipas saj, në kishën e Durrësit u ndalua vendosja e këtij busti nga Janullatosi dhe ai tashmë u kthye në kishën e Elbasanit, të cilën e themeloi vetë.

(a.n/d.b/BalkanWeb)

[Darius]

Ne kete 50 vjetor te vdekjes se figures se ndritur kombetare Fan S. Nolit, nje miku im nga Amerika me ka derguar nje fotografi te Nolit te realizuar ne 21 tetor 1932 ne bordin e anijes S.S. New York ndersa ajo po i afrohej brigjeve amerikane. Kjo foto ka qarkulluar edhe me pare por ka qene fare e vogel ne gazeten Hayward Daily Review. Tani eshte arritur te zmadhohet dhe ne te duken qarte tiparet e Nolit, vetullat e trasha e të harkuara, fytyrën vrarëlije dhe sidomos buzëqeshjen e zgjuar që ndriçon pamjen e përgjithshme të këtij njeriu të ditur.. Nuk besoj se eshte nje foto qe zoterohet nga shume shqiptare.




Noli, ish-Kryeministër i Shqipërisë, vinte në Amerikë nga Hamburgu i Gjermanisë, por kaloi nëpër disa peripeci, për shkak se autoritetet amerikane dyshonin se ai ishte komunist. Noli u mbajt disa ditë në Ellis Island, ishulli nga ku aso kohe hynin imigrantët, shumë pranë ishullit tjetër Liberty, ku ndodhet Statuja e Lirisë.

Dy personalitete amerikane, miq të tij të dikurshëm të Harvardit, ndërhynë që Noli të lejohej të hynte në SHBA. Njëri prej tyre ishte kongresmeni Richard Wigglesworth, tjetri ishte Hamilton Holt, president i Kolegjit Rollins të Floridës. Holt i shkroi Sekretarit të Shtetit se Noli ishte një klerik i shquar dhe se ardhja e tij do t’i bënte një shërbim me vlerë Amerikës. Në Ellis Island u mblodh një komision i posaçëm për të shpejtuar procedurën e pranimit.

Megjithatë, Nolin e mbajtën në ishull plot pesë ditë. Thuhej se autoritetet kishin probleme me dokumentin e hyrjes, por më pas u mësua se ai ishte në rregull.

Fan Noli erdhi në Amerikë me premtimin se do të merrej vetëm me punët e kishës dhe jo me politikë. Ai mohoi se ishte komunist dhe menjëherë pas arritjes i deklaroi një gazete të Bostonit se dëshironte të bëhej shtetas amerikan. Noli e mori shtetësinë amerikane më 11 mars 1940.

Fan S. Noli kishte patur një jetë të pazakontë mes Evropës dhe Amerikës. Për herë të parë erdhi në SHBA në vitin 1906, u bë prift, themeloi kishën shqiptare dhe u diplomua nga Universiteti Harvard. U largua për në Evropë në fund të vitit 1912 dhe u kthye në Amerikë më 1915. Më 1920 shkoi përsëri në Shqipëri, ku u bë deputet dhe kryeministër. U rrëzua nga Ahmet Zogu në dhjetor 1924, u end nëpër Evropë 10 vjet me radhë, deri sa u vendos përfundimisht në SHBA. Vazhdoi të merrej me përkthime e me shkrime, të cilat i dhanë famë, ndoshta më shumë se sa punët e kishës dhe të politikës. Vdiq më 13 mars 1965.

[ilia spiro]

Ne kete biografi Darius, ke harruar nje vecori, te cilen e njhnin edhe amerikanet, prandaj edhe e mbajten 5 dite ne ishull,...tendenca majtisto-komuniste e tij del fare hapur, sepse eshte shprehur pro vijes komuniste, marksiste-leniniste, te enver hoxhes, te cilen e mbrojti deri ne fund, per kete kemi degjuar biseda te tij, zeri ishte i tij, nuk e di figura,
Biseda eshte e vitit 1962, pra kur ishte kristalizuar regjimi antinjerezor komunist dhe noli nuk ishte injorant, qe te mos njihte situaten ne ate kohe. "te presim foshnjen te rritet". thoshte ne ate kohe edhe pse komunizmi ishte 18 vjec, jo foshnje,...nga keto "keshilla" te bukura e pame se cfare "trimi" u be kjo foshnje, derisa u terhoq zvarre me 20 shkurt 1991. Mungese vizioni ose bashkepunim me regjimin komunist, s`ka shpjegim tjeter.
Te mos harrojme, se qeverine fanoliste te grushtit te shtetit te qershorit 1924, e njohu vetem bashkimi sovjetik, i lenin-stalinit,...a nuk mjaftojne keto per ta percaktuar si "komunist" ??
Me keto qe them, nuk po ul figuren e tij, por personazhet historike duhen njohur me drite-hijet e tyre.

[martini1984]

Ne kete biografi Darius, ke harruar nje vecori, te cilen e njhnin edhe amerikanet, prandaj edhe e mbajten 5 dite ne ishull,...tendenca majtisto-komuniste e tij del fare hapur, sepse eshte shprehur pro vijes komuniste, marksiste-leniniste, te enver hoxhes, te cilen e mbrojti deri ne fund, per kete kemi degjuar biseda te tij, zeri ishte i tij, nuk e di figura,
Biseda eshte e vitit 1962, pra kur ishte kristalizuar regjimi antinjerezor komunist dhe noli nuk ishte injorant, qe te mos njihte situaten ne ate kohe. "te presim foshnjen te rritet". thoshte ne ate kohe edhe pse komunizmi ishte 18 vjec, jo foshnje,...nga keto "keshilla" te bukura e pame se cfare "trimi" u be kjo foshnje, derisa u terhoq zvarre me 20 shkurt 1991. Mungese vizioni ose bashkepunim me regjimin komunist, s`ka shpjegim tjeter.
Te mos harrojme, se qeverine fanoliste te grushtit te shtetit te qershorit 1924, e njohu vetem bashkimi sovjetik, i lenin-stalinit,...a nuk mjaftojne keto per ta percaktuar si "komunist" ??
Me keto qe them, nuk po ul figuren e tij, por personazhet historike duhen njohur me drite-hijet e tyre.

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

zogu erdhi me bajoneta serbe ne pushtet...

[Darius]

Ne kete biografi Darius, ke harruar nje vecori, te cilen e njhnin edhe amerikanet, prandaj edhe e mbajten 5 dite ne ishull,...tendenca majtisto-komuniste e tij del fare hapur, sepse eshte shprehur pro vijes komuniste, marksiste-leniniste, te enver hoxhes, te cilen e mbrojti deri ne fund, per kete kemi degjuar biseda te tij, zeri ishte i tij, nuk e di figura,
Biseda eshte e vitit 1962, pra kur ishte kristalizuar regjimi antinjerezor komunist dhe noli nuk ishte injorant, qe te mos njihte situaten ne ate kohe. "te presim foshnjen te rritet". thoshte ne ate kohe edhe pse komunizmi ishte 18 vjec, jo foshnje,...nga keto "keshilla" te bukura e pame se cfare "trimi" u be kjo foshnje, derisa u terhoq zvarre me 20 shkurt 1991. Mungese vizioni ose bashkepunim me regjimin komunist, s`ka shpjegim tjeter.
Te mos harrojme, se qeverine fanoliste te grushtit te shtetit te qershorit 1924, e njohu vetem bashkimi sovjetik, i lenin-stalinit,...a nuk mjaftojne keto per ta percaktuar si "komunist" ??
Me keto qe them, nuk po ul figuren e tij, por personazhet historike duhen njohur me drite-hijet e tyre.

Pallavra. Te kishte bindje komuniste nuk do i ndalohej ardhja ne Shqiperi. Pastaj sme behet vone, bindje komuniste ose jo, ai mbetet figure nga me te shquarat shqiptare te shek 20-te.