Si e shpërthyem në '90 portën e ambasadës italiane
Autori i Lajmit: Denisa Kona
Plot 14 vite më parë, më 23 qershor 1990, një grup djemsh nga Tirana sulmuan dhe shembën me makinë, portën kryesore të ambasadës italiane. Luan Laze, një nga protagonistët e aventurës, na tregon historinë e asaj dite. Kanë kaluar 14 vjet dhe rrjedha e fatit ka qenë e ndryshme për protagonistët e asaj ngjarjeje. Ndoshta me gjykimin e sotëm, dikush mund ta shohë si diçka të lehtë dhe të parëndësishme. Por në qershor të 1990-tës, pakkush mund të mendonte apo guxonte të merrte një aventurë të tillë rrezikndjellëse, pakkush mund ta imagjinonte se si mund të realizohej një akt i tillë. Mbase një pjesë e madhe e shoqërisë së indoktrinuar do të mendonte se, akte të tilla ishin pjellë e rrugaçërisë dhe “armiqve” të klasës dhe partisë. Shumkush në atë kohë, nuk mund ta imagjinonte veten në një shoqëri tjetër, jashtë skemave dhe vobektësisë së trashëguar në dekada. Sot, duken si të harruar protagonistët e atij akti që çanë akullin dhe krijuan një prej precedentëve që shpejtuan gjenerimin e atyre situatave përmbysëse në Shqipëri, por në kujtesën e gazetarit dhe shkrimtarit Laze, ato mbeten detaje historike përtej jetës vetiake.
-Zoti Luan, përpara se të dalim te ngjarja, a mund të na flisni për rrethanat që ju shtynë te vendimi për të sulmuar ambasadën italiane?
Për vite me radhë, unë me shokun tim të fëmijërisë, Maksim Rama, kishim ëndërruar për një arratisje jashtë vendit. Bisedonim, thurrnim plane, i anulonim dhe përsëri i bënim ato. Ëndrrat tona ishin që unë të bëhesha shkrimtar, ndërsa ai, aktor. Duke qenë të dy, djem me shpirt të lirë e çapkënë, e kishim shumë të vështirë të duronim atë lloj diktature. Këto mendime, Maksin e dërguan në qelitë e burgut, ndërsa mua më kishin vënë nën kujdestari, ose siç thonin operativët, kisha mbetur kontigjent… Në këto kushte, mendova të arratisem vetëm, ndonëse e dija se do ta kisha të vështirë. Më 1983, kur isha me shërbim nga gazeta në Gjirokastër së bashku me gruan, bëmë një përpjekje nga Kakavija, por ishte e pamundur. Mbaj mend se kur u kthyem në Tiranë, ajo qante nga gëzimi që nuk ikëm, ndërsa unë duhej të qaja përse nuk ikëm. Ëndrra për t’u arratisur ka qenë në ato vite, hobi më i madh i jetës time.
-Ndërkohë që shoku juaj Maksi, vuante dënimin, a kishit lidhje apo korrespondencë me të?
Po, kishim lidhje të drejtpërdrejta në takimet e burgut. Unë i shkoja herë pas here me të vëllanë, Bujarin, natyrisht duke u hequr si djali i tezes së tij, sepse jashtë familjes nuk lejoheshin takime. Në Spaç dhe në Zejmen, ku ai kaloi pjesën më të madhe të vuajtjes, pa praninë e policit ne vazhdonim të thurrnim plane për arratisje pas daljes së tij nga burgu. Unë shkoja e takoja në burg duke menduar se ia kisha hedhur Sigurimit duke u prezantuar me emër tjetër si djali i tezes së tij. Por kisha gabuar. Ata e dinin që unë e kisha shok të ngushtë, dhe një ditë prej ditësh, në fund të majit 1989 më thirrën në Komitet të Partisë dhe më paralajmëruan si për takimet e burgut, dhe për satirat me aludime që botoja në shtyp. Por kjo është histori tjetër.
-Vazhdonit ju edhe pas kësaj, të bënit plane të tilla?
Padyshim, por për çudi, padurimit dhe dëshpërimit tim për vonesën e arratisjes, ishte Maksi që i jepte kurajo. Njeriut që i mungonte liria, shpresonte më shumë se unë tek ajo. Kudo që e çonin, merrte me vete fotot që kishte bërë me ne, shokët e tij. Më thosh gjithnjë: “Ti je vetëm me foto këtu brenda në burg, ndërsa unë me të dyja, edhe fizikisht.” Njërin prej shokëve, që u bë edhe inisiatori për hyrjen në ambasadën italiane, ai e njohu në burg. Quhej Burhan Kalaja, nga Tirana. Ai, para dënimit, kishte punuar teknik ndërtimi në minierën e Valiasit. Më 1980 -tën, ai arrestohet dhe dënohet me 15 vjet heqje lirie për tentativë arratisje. Në nëntor të `89-tës, duke përfituar nga amnistitë, ata lirohen të dy në një ditë.
-Kur ata dolën nga burgu, pse nuk u arratisët nga kufiri siç kishit menduar, po nëpërmjet ambasadës italiane?
Kur ata dolën nga burgu kishin ndryshuar mendim. Maksi dhe Burhani, donin që veprimi ynë të mos ishte thjesht individual, pra të kalonim kufirin dhe të shpëtonim. Ata donin që regjimit komunist t’i shkaktonin një frakturë, një të çarë, për t’u bërë kështu edhe frymëzim për të tjerë. Pasi kaluan disa muaj në liri, në kompleksin sportiv “Dinamo”, te pishinat, ku Maksi si ish- i burgosur kishte punuar vetë, u njoh me një gazetar italian. Meqë fliste mirë italisht, i kërkoi ndihmë duke i propozuar edhe planin e futjes në ambasadë. Tjetri e mirëpriti këtë ide, pranoi dhe e siguroi se jeta jonë nuk do të ishte në rrezik dhe askush nuk do të na dorëzonte tek autoritetet.
-Çfarë dite ishte kur vendosët të bënit aksionin, dhe a ndjenit frikë apo dhimbje për njerëzit që po linit pas?
Në fakt, të parët që nuk po duronin dot zvarritjen tonë për arratisje, ishin dy shokë të tjerë nga Tirana, Bujar Aliko dhe Edmond Vokshi. Mondi kishte qenë i dënuar për tentativë arratisjeje, ndërsa Bujari punonte si shofer autobusi në linjën Tiranë- Uzina e Tankeve. Një muaj para se të ndërmerrnim ne aksionin, ata me autobusin “fizarmonikë” u afruan te muri i ambasadës greke, dhe, nga kapaku i sipërm u hodhën brenda në oborr. Këta ishin dy guximtarët e parë që kaluan muret e ambasadave. Pas disa ditësh, u bëmë gati ne të tjerët. Maksi më kishte thënë se, së shpejti do të bënim diçka të madhe, por se çfarë, ende jo. Nuk më kishte thënë për të ruajtur qetësinë e familjes time, (vetëm unë isha i martuar nga shokët), dhe emrin tim si gazetar dhe shkrimtar.Ishte e shtunë, datë 23 qershor 1990, ora 14.30, kur shokët e mi Maksi dhe Burhani, erdhën dhe më morën në shtëpi. Sigurisht, ndarja ishte e dhimbshme sepse jo vetëm do të largohesha, por edhe do të hidhesha në krahët e një aventure që ndoshta do të më kushtonte jetën. Nuk e harroj kurrë atë çast. Kur nisa të vishem, gruas iu mbushën sytë me lot. E dija se kjo, duke lënë pas shtëpinë, babain, gruan dhe dy fëmijët, ishte egoizëm. Por atmosfera disi liberale që ishte krijuar ato dy vite, më mbushte me besim se shumë shpejt do të takoheshim përtej detit. Aq më tepër që nga brenda ambasadës greke, dy shokët, Bujari dhe Mondi, na dërgonin mesazhe se ne nuk duhej të prisnim më.
-Mund të na e përshkruani momentin kur u ndatë me familjen?
Burhani i kërkoi gruas time raki, jo për vete po për mua, që të më largonte emocionet. Për çudi, megjithëse piva dy dopio ato nuk më pakësoheshin, përkundrazi më shtoheshin. U vesha, putha djalin në gjumë dhe vajzën që pyeste e habitur: “Ku po shkon babi!?” U ndava me babain, gruan, e cila më ndiqte duke zbritur shkallët e pallatit me lot në sy, si në ato skenat e filmave të Felinit. Kisha dhimbje, shumë dhimbje, po frikë jo, se po të kisha nuk do të shkoja. Në gjoks mora me vete disa dorëshkrime të tregimeve satirike, me shpresë që t’i botoja jashtë Shqipërisë. Mora edhe disa gazeta “Drita” ku kisha botuar paradokse, nga të cilat, njerëzit e Sigurimit, kur më kishin thirrur, më kishin cituar këtë thënie: “Sikur ta dinte demi, forcën e brirëve të tij, nuk do të kishte kasap që ta therrte”. “Kush është demi, dhe cili është kasapi?”, më pyesnin me djallëzi.
-Si ishte organizuar aksioni? Kush do të ishte shoferi i makinës, në ç’ orë do të futeshit nç ambasadë dhe si?
Në xhade na priste një skodë e markës “Liaz”. Shoferi i saj, Fatos Kaceli, që punonte në parkun e minierave, kishte krushqi me Maksin. Ishte djalë trim, i urtë, punëtor dhe i besës. Njerëzve të shtëpisëj, atë ditë u kishte thënë se do të shkonte me shërbim në Pukë. Sapo u nisëm, Fatosi më pëshpëriti me rimë: “Na shkoftë rruga e mbarë, o gazetar!” Diku, pranë ish- shkollës së kuzhinës, aty ku sot është Ministria e Shëndetësisë, makina ndaloi dhe në të hipën dhe ***ër djem të tjerë, të cilët nuk i njihja. Ishin shokë të shoferit që ai i kishte lajmëruar të prisnin aty. Njërit ia mësova edhe mbiemrin, quhej Gëzim Tota, ndërsa të tjerëve vetëm emrat; Miri, Luli dhe Ilia. Fakti që u bëmë kaq shumë, më trembi, por pak më vonë kur u njoha më shumë me ta, nisa të çlirohem dhe të më largohej ankthi. Ishin djem trima dhe tepër të vendosur. Pas 15 minutash, makina jonë u fut prapa ullishtës së uzinës “Traktori”. Ndonëse verë, makina na ngeci në një gropë tërë baltë. Kërkuam ndihmë te një shofer me makinë tip “Ziz”, i cili na e dha atë pa e ditur se kë po ndihmonte. “Ky shoferi,- u thoja shokëve,- nëqoftëse do të futemi në ambasadë, do të arrestohet i pari, sepse na ka nxjerrë nga balta”. Më pas, diku ndaluam, hoqëm xhamin e parë të makinës, që copat e tij të mos i binin shoferit në fytyrë, dhe ....
Krijoni Kontakt