Se Zoti vete e tha me goje
qe kombet shuhen permbi dhe
Por Shqiperia do te rroje
per te per te do te luftojme ne


Albania

Shqiperia -- Zyrtarisht Republika e Shqiperise, vendndodhet ne pjesen perendimore te gadishullit ballkanik, ne Ngushticen e Otrantos, ne hyrjen jugore te Detit Adriatik. Perqarkon nje hapesire prej 28,000 kilometrash katrore, me nje gjatesi maksimale perafersisht 340 kilometra nga veriu ne jug, dhe nje gjeresi maksimale perafersisht 95 milje.
Kufizohet ne veriperendim me Malin e Zi, ne verilindje me Kosoven, nga lindja me Maqedonine, dhe nga jugperendimi dhe jugu me Greqine. Nga perendimi dhe jugperendimi Shqiperia kufizohet me Detin Adriatik dhe Detin Jon.
Fqinji perendimor i Shqiperise eshte Italia, e cila gjendet perafersisht 50 milje matane Detit Adriatik.
Kryeqyteti i Shqiperise eshte Tirana.

Shqipetaret e referojne vetveten si Shqipetare qe do te thote Bij te Shqiperise, dhe vendin e tyre Shqiperia -- qe do te thote Toke e Shqiponjave.
Nga te huajt ata njihen me emrin Albanian, dhe vendi i tyre Albania. Pasardhes prej Ilireve te lashte, Albanet kane jetuar ne izolim relativ dhe obskuritet gjate me te shumtes se historise se tyre te vertete, pjese-pjese pershkak te terrenit te ashper dhe tokes malore.
Gjithashtu pershkak te nje kompleksi historik, kulturor, dhe faktoresh social. Duke u gjendur lokalisht ne saje te Detit Adriatik, Shqiperia ka sherbyer per nje kohe te gjate si nje udheure per perandorite dhe kombe te ndryshme qe kerkonin pushtime te metejshme.
Ne shekullin e 2'te P.E.K. Iliret qene pushtuar nga Romaket, dhe nga fundi i shekullit te 4'rt, E.K. ata qene te sunduar nga Perandoria Bizantine. Mbas vuajtjesh shekullore prej pushtimeve te Visigoteve, Huneve, Bullgareve, dhe Sllaveve, Shqipetaret qene pushtuar perfundimisht nga Turqit Otomane ne shekullin e 15'te.
Sundimi Turk e shkeputi Shqiperine prej civilizimit perendimor per me shume se kater shekuj. Nga fundi i shekullit te 19'te vendi filloi qe ta rilevizte veten prej orientalizmit Otoman per te rizbuluar afrite e vjetra dhe interesat e perbashketa me Perendimin.
Shqiperia u deklarua e pavarur ne vitin 1912, por ne vitin qe vijoi demarkacioni i kufijve te shtetit te ri prej fuqive te medha te Europes ia caktoi perafersisht gjysmen e territorit dhe popullsise se Shqiperise shteteve fqinje.
Duke qene e sunduar si monarki gjate Luftes se Pare dhe te Dyte Boterore, Shqiperia doli prej dhunes se dyte boterore si nje shtet komunist i cili ruante egersisht sovranitetin e tij, ne te cilin pothuajse te gjitha aspektet e jetes kontrolloheshin prej partise ne fuqi.
Me rrezimin e regjimeve komuniste ne vendet e tjera, duke filluar ne vitet 1989, forca te reja sociale dhe parti demokratike politike linden ne Shqiperi. Kjo zhvendosje reflektoi orientimin e vazhdueshem te vendit ne drejtim te Perendimit. Gjithashtu akordoi me vleresimin gjate-qendrues te popullit Shqiptar ndaj teknologjise dhe arritjeve kulturore te Perendimit -- megjithese ndersa duke ruajtur identitetin etnik, trashegimine kulturore, dhe individualitetin.

Gjeografia Fizike dhe Humane

Toka
Relievi - Shqiperia ka nje gjeografi malore. Rreth tre te katertat e territorit te Shqiperise permban male dhe kodra, me nje ngritje prej me shume se 200 metra mbi nivelin e detit. Pjesa qe mbetet permban bregdetin dhe aluvione tokash te uleta. Alpet veriore te Shqiperise, te cilat jane nje zgjatje e sistemit te maleve Dinarike, mbulojne pjesen veriore te vendit. Shqiperia eshte me pyllezim te dendur dhe rralle-rralle e populluar. Me e shumta e popullsise jeton me pylltarine ose me rritjen e bagetise.

Ne kontrast me Alpet, rajoni malor qendror, duke u zgjatur nga veriu ne jug prej Lumit Drin ne Devollin qendror dhe lumenjte e poshtem te Osumit, eshte i populluar me dendur dhe zakonisht ka nje terren me pak te ashper. Ne pozicionet me lindore te rajonit, blloqet e medha te gipsit te majes me te larte te Shqiperise, Mali Korab, arrin deri ne 2,753 metra. Rajoni ka depozita substanciale mineralesh sic eshte kromi, hekur-nikel, dhe baker. Kerkimet kryesore ekonomike jane pylltaria, rritja e bagetise, punime minerare, dhe agrikultura.

Ne Jug te rajonit te maleve qendrore eshte nje seri vargmalesh me drejtim per nga veriperendimi dhe juglindja, me nje lartesi deri ne 8,200 kembe. Me nje perberje guresh gelqeror, keto vargmale ndahen nga lugina te gjera. Ndryshe nga alpet dhe rajoni qendror, te cilat jane te mbuluara me pyje te dendur, malet e rajonit jugor jane ose te zhveshur ose kane nje mbulese te holle shkurresh mesdhetare, lisash, dhe pishash mesdhetare. Ato sherbejne kryesisht si kullota per bagetine.

Duke u shtrire gjate bregut te Adriatikut mbi nje distance perafersisht 125 milje dhe duke depertuar rreth 30 milje ne brendesi jane rrafshinat e uleta pjellore te Shqiperise perendimore. Ky eshte rajoni me i rendesishem agrikulturor dhe industrial i vendit -- dhe i populluar me dendur. 290 miljet e linjes bregdetare gjate Adriatikut jane te mirenjohura per plazhet e perkryera, dhe peisazhet rrethuese, te cilat terheqin nje numer te madh turistash te huaj dhe vendas.

Drenazhi

Lumi me i gjate ne Shqiperi eshte Lumi Drin, 175 milje, i cili buron nga Kosova. Lumenj te tjere kryesor jane Lumi Seman, Lumi Shkumbin, dhe Lumi Vjosa, gjithe te cilet kullojne ne pjesen qendrore te rrafshines perendimore. Shqiperia ka gjithashtu shume liqene, nder me te rendesishmit jane Liqeni i Shkodres, ne veriperendim dhe Liqeni i Ohrit dhe i Prespes gjate kufirit lindor.

Klima

Si edhe shtete te tjera te Mesdheut, Shqiperia ka nje vere karakteristike te ngrohte, te thate dhe te bute, dhe dimer te lagesht. Variacioni klimatik lokal eshte i konsiderueshem, sidoqofte, nga nje rajon ne tjetrin. Pjesa perendimore, e cila eshte nen influencen e eres se ngrohte bregdetare qe vjen nga Deti Adriatik dhe Jon, ka me shume temperatura te zbutura se pjesa tjeter e shtetit. Per shembull, Saranda, ne bregun jugor, ka nje mesatare temperaturash ditore; 24 grade C ne korrik dhe grade 9 C ne janar. Pjesa lindore e shtetit, eshte kryesisht nen influencen e eres kontinentale dhe karakterizohet me vere te bute dhe dimer te ftohte. Peshkopia, ne malet lindore, ka nje mesatare prej 23 grade C ne korrik dhe -1 C ne Janar.

Reshjet e shiut ne Shqiperi jane te bollshme, por ato bien ne menyre te pabarabarte gjate vitit. Mesatarja e reshjeve vjetore arrin ne me shume se 2,500 milimetra ne alpet veriore shqiptare ne me kak se 30 inch gjate pjeses me te shumte te kufirit lindor. Rreth 40 perqind e reshjeve vjetore bie ne dimer. Pjesa jugperendimore e vendit vuan prej thatesires gjate veres.

Bota Bimore dhe Shtazore

Vetem nje pjese e vogel e Shqiperise eshte komplet pa bimesi, dhe pyjet mbulojne me shume se nje te treten e zones totale. Ultesirat bregdetare karakterizohen nga shkurret mesdhetare sic eshte dafina dhe mersinat. Agrumet rriten ne bregun jugor, gjithashtu fiqte dhe ullinjte rriten ne c'do vend ku ka ujitje te mjaftueshme. Mbi ultesirat, pyjet me lisa predominojne. Nder frutat e kultivuara te kesaj zone jane mollet, kumbullat, hardhite, dhe gjithashtu aty rriten arrat dhe geshtenjat. Mbi brezin e lisave, duke filluar ne nje lartesi prej 3,000 kembe eshte nje brez me peme ahu dhe pishash, dhe kullotat alpine ndodhen mbi kufirin maksimal te pyllit.

Zakonet e vjetra te mbajtjes se armeve dhe qellimi me arme i pakufizuar ka marre jeten e shume kafsheve te egra ne Shqiperi. Ligje per gjahun jane paraqitur dhe mbrojtje per natyren te ndertuara per te ruajtur cakejte qe kane mbetur, ujqerit, dhe dhelprat, gjithashtu edhe derrat e eger, arinjte, dhe dhite e egra. Klima e bute bregdetare terheq nje numer te madh shpendesh mergimtar sic jane dallendyshet, lejleket, rosat, patat, dhe pelikanet. Sardelet dhe qefulli jane nder peshqit qe gjenden ne ujerat bregdetare te Shqiperise. Trofta gjenden gjithashtu ne perrenjte dhe liqenet e maleve.


Vendbanimet

Perendimi i vendit eshte pjesa me popullsi me te dendur. Rreth nje e treta e popullsise jetojne ne qendreat urbane, por popullsia eshte shperndare ne menyre te barabarte neper qytetet kryesore te vendit.
Zonat malore, duke qene kryesisht te pershtatshme per kullota, zakonisht kane patur perngulje te rralle, me fshatra te vogla shpesh te pa shtegshme qe kane vetem rreth 12 familje. Shtepite, te ndertuara me gure, qe kane nje ose dy dhoma rreth vatres. Ne luginat malore ose gjiret e mbrojtur, , qytetet sich eshte Elbasani, Korca, dhe Berati u ngriten si qendra bujqesore dhe tregetie.
Nen trashegimine e sundimit Otoman, edhe qendra te tilla te rrafshines bregdetare si Tirana, Durresi, dhe Vlora qene qytet te vegjel me pothuajse pa industri, por qe prej Luftes se Dyte Boterore popullsia eshte bere me shume se dyfish. Blloqe te medhaja apartamentesh, shpesh me njesi qe ndajne dhomen e gatimit dhe dhomen e larjes, jane tipike te ketyre seksioneve te reja. Ne disa pjese te anash-shtetit jane planifikuar komunitete qe strehojne punuesit e fermave, shume prej te cilave jane ndertuar rreth pronave private te mepareshme.


Populli

Aty eshte nje llogaritje prej shtate milione shqipetare etnike ne bote, por me pak se gjysma e tyre jetojne brena kufijve te shtetit Shqiptar. Koncentrimi mi i madh i popullsise qe flet Shqip jashte Shqiperise eshte ne Malin e Zi, Maqedoni dhe ne rajonin e Kosoves, ku shqipetaret perbejne popullsine kryesore. Gjithashtu aty ka komunitete te medhaja shqipetare ne Itali, Greqi, Turqi, Bullgari, dhe Rumani. Qe nga vitet 1970, shume shqipetare kane emigruar ne Europen Perendimore, dhe ne Shtetet e Bashkuara te Amerikes.
Asnje vend te Europe nuk ka popullsi me homogjene se Shqiperia, ku jo-shqipetaret llogaritin vetem 2 perqind te popullsise totale. Greket te koncentruar kryesisht ne juglindje, dhe sllavet, pothuajse te gjithe prej tyre maqedonas, perbejne minoritetet me te medhaja.


Rritja e Popullsise

Popullsia e Shqiperise eshte rritur kater deri ne pese here me shpejte se mesatarja vjetore ne shtetet e tjera Europiane. Perafersisht e gjithe rritja eshte bere rritje natyrore se sa nga shtegetimi. Perqindja e lindjeve ka qene me e larta ne Europe qe nga fundi i Luftes se Dyte Boterore, ndersa perqindja e vdekjeve ka qene nje nga me te ultat e kontinentit. Popullsia e Shqiperise, rrjedhimisht, eshte me e reja ne Europe, me me shume se nje te treten e totalit nen moshen 15 vjec.


Gjuha

Gjuha Shqipe e cila njihet nga te huajt si Albanian eshte me interes per gjuhetaret per shkak se, si pasardhese e gjuhes Ilire, eshte e vetmja pjestare qe ka mbijetuar nga dega e saj e familjes se gjuheve Indo-Europiane. Gjate shekujve nen sundimin e te huajve, fjalori i saj ka adoptuar fjale nga Latinishtja, Greqishtja, Turqishtja, Italishtja, dhe gjuhet Sllave. dialektet kryesore jane dy; dialekti Geg, qe flitet ne veri te Lumit Shkumbin, dhe dialekti Tosk, qe flitet ne Jug. Dialekte Geg fliten gjithashtu ne Jugosllavi dhe Maqedoni, dhe dialekte Tosk ne komunitetet shqipetare Te Greqise dhe Italise. Megjithate aty ka variacione edhe perbrenda ketyre dy dialekteve. Te gjithe shqipetaret munden ta kuptojne njeri-tjetrin pa veshtiresi. Per shkak te tregetise zyrtare dhe funksioneve klerike qe u mbarten ne gjuhet e huaja, Shqipja nuk mori nje drejtshkrim perfundimtar deri ne vitin 1908, kur nje sistem shkrimi u adoptua i bazuar ne alfabetin Roman. Perpjakje u bene pastaj ne dekadat qe vijuan per te krijuar nje gjuhe te unifikuar te bazuar ne dialektin Geg te rajonit qendror te Elbasanit, por mbas vitit 1944 regjimi komunist vendosi dialektin Tosk si standart zyrtar. Qe nga viti 1952 te gjitha shkrimet e shtypura shqipetare jane publikuar ne dialektin Tosk.


Te Veriut dhe te Jugut

Ndryshimet ndermjet Gegeve dhe Toskeve qene paksa prononcuar para Luftes se Dyte Boterore. Qe nga marrja e pushtetit nga komunistet ne vitin 1944, politikat shqipetare u dominuan prej Gegeve qe qene me te shumte ne numer. Te njohur per shpirtin e tyre te pavarur dhe aftesite luftarake, ata tradicionalisht kundershtuan autoritetin e jashtem, qofte ai i pushtuesve te huaj ose ai i qeverise qendrore Shqipetare. Shoqeria tradicionale Gege qe bazuar ne grupe fisesh, secila e drejtuar nga nje prijes klani, ose bajraktar. Nen regjimin komunist, ky klan-sistem u shduk se shumti nga Shqiperia, por familjet patriarkale karakteristike te Gegeve vazhdojen te jene evidente nder shqipetaret etnike ne Jugosllavi dhe Maqedoni. Per shkak te territoreve te tyre jugore qe qene lehtesisht te arritshme prej botes se jashtme, Tosket qene me shume subjekt ndaj influencave te huaja se sa Geget. Perpara Luftes se Dyte Boterore, shoqeria e tyre qe mese shumti gjysem feudale. Fshataresia, e cila perbente me te shumten e popullsise, jetonte ne nje nivel te vazhdueshem egzistence, ndersa nje grup i vogel pronaresh tokash te shumta kontrollonte rreth dy te tretat e tokes. Levizja komuniste terhoqi me te shumten e ndihmes se saj fillestare nga Tosket e jugun.


Feja

Shqiperia eshte shteti i vetem predominues mysliman i Europes - nje trashegimi perafersisht pese shekuj njga sundimi Otoman. Ne fund te Luftes se Dyte Boterore perreth 70 perqind e popullsise qe myslimane, 20 perqind Ortodoks Kristian, dhe 10 perqind Katolik Roman. Katoliket qene te vendosur ne pjese4n veriore te vendit, ndersa Ortodokset Kristiane jetonin ne distriktet jugore te Gjirokastres, Korces, Beratit, dhe Vlore. Myslimanet qene te perhapur neper gjithe vendin, ndonese ata dominonin vecanerisht qendren. Shumica e tyre qene Sunite tradicional, por rreth nje e katerta qene anetare te sektit Bektashi panteist liberal i cili per nje fare kohe i kishte zyrat qendrore ne Tirane.
Megjithese nje sfond i ndryshem fetar, Shqiperia ka qene e lire prej konfliktit fetar, me se shumti per shkak se shqipetaret kane shfaqur tradicionalisht nje grade te larte tolerance ndaj fese. Sidoqofte, qeveria komuniste, gjate sundimit absolut per 45 vjete, angazhoi ne shkalle te gjere persekutimin e besuesve. Ne vitin 1967 qeveria komuniste e shpalli Shqiperine nje shtet ateist, duke mbyllur te gjitha kishat dhe xhamiat, duke konfiskuar pronen, dhe duke ndaluar te gjitha vezhgimet fetare. Qe kur ky veprim u braktis ne vitin 1990 dhe liria e besimit, kishat edhe xhamite u rihapen ne te gjithe shtetin, por besimtareve shqipetare u eshte dashur te kerkojne ndihme te huaj per te ndertuar dhe riparuar institucionet e tyre, dhe per te pergatitur kleret e tyre.


Ekonomia

Perpara vitit 1991, partia komuniste ne fuqi drejtonte ekonomine e te gjithe shtetit nepermjet nje serie planesh pese-vjecare. Te gjitha llojet e prodhumeve qene nen kontrollin e shtetit, agrikultura qe plotesisht e kolektivizuar dhe industria e nacionalizuar, dhe ndermarrjet private qene rreptesisht te ndaluara. Ne shtim, kushti i kushtetutes nuk lejonte qeverine qe te kerkonte ndihme te huaj, qe te pranonte huamarrje, ose qe te lejoheshin investime te huaja. Deshtimi i kesaj ekonomie te komanduar ka forcuar qeverine qe te decentralizoj procesin ekonomik te hartimit te vendimeve. Kufizimet ne tregetine private jane ngritur, dhe qeveria tani pranon kredi te investime te huaja dhe kerkon te krijoj projekte te bashkuara me partnere te huaj. Permasa te tilla kane ndermen qe te inkurajojne rritjen e industrive te lehta, procesimit te ushqimit, dhe agrikultures, por ato jane frenuar prej mungesave kronike te ushqimeve baze, falimentimit te infrastruktures, mangesi te lendes se pare, shkurtimi i punetoreve me pervoje dhe menazhereve, prodhimit te ulet, dhe disipline te varfer per punetorin. Shqiperia rimbetet nje nga vendet me te varfera te Europes.


Burimet Natyrore

Si nje vend i vogel, Shqiperia ka dhunti te konsiderueshme burimesh. Pjesa jugperendimore e shtetit eshte e pasur me nafte dhe gaz natyror. Rajoni i verilindjes ka rezerva substanciale me depozita mineralesh metalike, qe permbajne krom, baker, dhe hekur-nikel. Depozita te medhaja linjiti gjenden afer Tiranes, dhe asfalt natyror nxirret nga minierat afer selenices.
Shqiperia eshte gjithashtu e pasur me lumenj dhe perrenj me nje potencial domethenes hidroelektrik. Keto burime jane shfrutezuar deri ne nje fare mase efektivisht, duke e bere vendin nje edsportues energjie. Nje numer i centralesh hidroelektirk jane ndertuar, kryesisht ne Lumin Drin, dhe me shume se gjysma e tokes se punueshme e vendit eshte e ujitur, me se shumti prej rezervuareve artificial te krijuar ne rrjedhen e siperme te digave.


Industria

Linja e veprimit e qeverise komuniste per industrializim te shpejte, kishte si synim qe ta bente shtetin sa me te vete mjaftueshem qe te qe e mundur, ka udhehequr ne krijimin e nje indurstrie relative moderne shume-degeshe. Kjo industri tani gjeneron me shume se gjysmen e te ardhurave nacionale, me prioritet qe i jepet perorimit te konsiderueshem te burimeve natyrore te vendit. Shqiperia eshte prodhuesia e trete ne bote per prodhimin e kromit. Elektrifikimi i te gjithe vendit u kompletua ne vitin 1971, dhe brenda dy dekadash Shqiperia filloi qe te eksportonte energji elektrike ne disa prej vendeve qe e rrethojne.
Shqiperia e proceson me te shumten e mineraleve te saj ne vend, dhe shteti ka nje industri inxhinierike te mire-zhvilluar. Pervec shitjes se hidroelektricitetit jashte vendit, Shqiperia eksporton vajra dhe produkte nafte.
Megjithese duke patur kete ecuri, Shqiperia perjeton veshtiresi ne prodhimin industrial, vecanerisht ne nxjerrjen e naftes, dhe prodhimin e elektricitetit. Shfrytezimi i burimeve natyrore eshte veshtiresuar nga makinerite dhe pajisjet e vjeteruara, mangesi e ekspertizes teknike, organizim i dobet, dhe nje paaftesie per te asimiluar plotesisht teknologjine e importuar. Gjithashtu, per shkak se shumica e investimeve te shtetit kane shkuar ne industrine e rende, ekonomia eshte e paafte qe te perballoje nevojat e popullsise per mallra te ndryshme konsumuese.


Agrikultura

Rreth gjysma e popullsise aktive ekonomikisht eshte e punesuar ne agrikulture. toka e punueshme perben vetem nje te katerten e siperfaqes totale te tokes, megjithate vendi perballon te gjitha nevojat ushqimore te tij prej prodhimit te vendit. Nga mesi i vitit 1970, me tejshmi, shqiperia u be e vetemjaftueshme ne dritherat e bukes. Te korrat kryesore jane gruri, misri, panxhari i sheqerit, pambuku, fara luledielli, duhan, patate, dhe frutat. Bagetia kryesore jane delet, dhite, gjedhet, dhe derrat.
Qeveria komuniste caktoi dhe ndau burime thelbesore per zhvillimin e agrikultures. Programe te nje shkalle te larte per permiresimin e tokes, dhe ujitjen, gjithashtu rriti edhe perdorimin e pleherave, te gjitha kontribuan ne nje ekspansion domethenes te prodhimit agrikulturor. Ende, megjithese keto pertifime mbreselenese, prodhimi agrikulturor vazhdon te pengohet prej ngulmimit te metodave tradicionale te bujqesise, mekanizimi te ulet, dhe mangesi e materialeve nxitese qe te inkurajojne fermeret qe te prodhojne. Kjo tradite e vazhdueshme e kolektivizimit me detyrim te agrikultures dhe shfuqizimin e prones private ka bere te nevojsheme erikthimin e tokes fshatareve dhe lejoje ata qe te rritin prodhime drithi, frutash, bagetie etj, per fitim privat. Zgjerimi i agrikultures private eshte paracaktuar qe te shtroje rrugen per prezantimin e teknikave te reja bujqesore dhe mekanizimi.


Tregetia

Partneret kryesore qe Shqiperia ben tregeti jane Rumania, Italia, Republikat Ceke dhe Sllovake, dhe Gjermania. Eksportohet nafte bruto, mineral kromi, mineral hekuri, tela bakri, perime dhe ftruta, duhan, dhe vere. Importet kryesore jane makinerite dhe pajisjet, pjese kembimi, minerale dhe metale, materiale ndertimi, dhe produkte ushqimore.


Transporti

Shqiperia ndertoi hekurudhen e saj te pare ne vitin 1947, dhe 40 vjet me vone Tirana u lidh me te gjitha qendrat e tjera industriale te vendit. Rrjeti i kryeudheve eshte zgjatur madje edhe ne fshatrat malore te largeta. Transporti ajror, rimbetet i nenzhvilluar. Skedim per sherbim ajror brenda vendit nuk ka.


Administrimi dhe Konditat Sociale


Qeveria kushtetuese

Ne vitin 1976 Kuvendi Popullor Shqipetar aprovoi nje kushtetute qe njihte Partine e Punes se Shqiperise, (PPSH); deri ne vitin 1948 e njohur si Partia Komuniste e Shqiperise si "e vetmja force politike udheheqese e shtetit dhe shoqerise" dhe shpalli Marksizem-Leninizmin si ideologjine zyrtare. Ne vitin 1991 e zevendesoi kete dokument me nje kushtetute te re qe i dha sanksion nje sistemi politik shume-partiak dhe u garantoi qytetareve shqipetare lirine e fjales, besimit fetar, shtypit, organizimit, shoqerimit, asamblese, dhe demonstrimeve publike.
Kuvendi Popullor eshte dega legjislative e qeverise. Deputetet zgjidhen me votim direkt te te gjithe qytetareve mbi moshen 18 vjec per nje term kater-vjetor dhe takohen ne seanca te rregullta kater here ne vit. Presidenti, i cili eshte gjithashtu komanduesi-kryesues i forcave te armatosura, zgjidhet nga Kuvendi per nje term pese-vjecar. Presidenti mundet qe te deklaroje nje emergjence shteterore, shperndaj parlamentin, dhe te caktoj zgjedhje te reja. Me aprovimin e Kuvendit Popullor, presidenti gjithashtu cakton kryeministrin, i cili kryeson Keshillin e Ministrave. I caktuar nga Kuvendi Popullor, Keshilli i Ministrave, eshte dega egzekutive e qeverise. Eshte ne pergjegjesi te aktiviteteve sociale, ekonomike, dhe kulturore te shtetit. Gjykata e Larte eshte organi me i larte gjykues i vendit, dhe anetaret e saj zgjidhen prej Kuvendit Popullor. Ministria e Drejtesise mbikeqyr zbatimin e ligjeve te shtetit.
Shteti eshte i ndare ne 26 rrethe. Qeveria e rrethit, rajonale, dhe nivelet e qytetit funksionojne nepermjet Keshillit te Popullit. Te zgjedhur per nje term tre-vjetor, Kefshilli i Popullit administron te gjitha ceshtjet e zonave te tyre perkatese, gjeografike.


Partite Politike

Ne qershor te vitit 1991 PPSH ndryshoi emrin e saj me ate Partia Socialiste e Shqiperise (PS). PPSH, e cila kishte udhehequr Shqiperine qe nga viti 1944, kish si objektiv te menjehershem ndertimin komplet te nje shoqerie socialiste dhe si objektivin e saj perfundimtar ndertimin e nje shoqerie komuniste, ne te cilen parimi; "prej secilit ne akordim me aftesite e tij, per secilin ne akordim me nevojat e tij' mund te aplikohet. Qe kur jo me shume se 10 perqind e popullsise madhore qene anetare te partise ne ndonje kohe, PPSH, rimbeshtetej rendesisht ne organizimet e masave, sic qe Fronti Demokratik, ose nionet tregetare te bashkuara te Shqiperise, qe te arrinte objektivat e saj. Trupi ligj-beres i saj -- Byroja Politike, virtualisht vendoste perberjen e Keshillit te Ministrave. Partia Socialiste, nga dora tjeter, pohon se eshte nje organizate me kualitet qe ndryshon nga ai i PPSH'se, duke e hedhur poshte ideologjine Marksiste-Leniniste dhe jo me gjate duke perkrahur qellimin per te krijuar nje shoqeri komuniste. Duke e identifikuar vetveten me partite Social-Demokrate te Europes Perendimore, PS, perkrah venien te jete te reformave graduale qe te mund perfundimisht ne drejtim te krijimit te nje ekonomie tregetare. Programi i partise perkrah pluralizmin politik, ndarjen e partise dhe te shtetit, dhe mbrojtjen e te drejtave te njeriut. Trupi me i larte i PS, eshte Kongresi, i cili takohet c'do dy vjet. Ndermjet kongreseve, komiteti drejtues drejton aktivitetet e partise. 15 anetaret e presidences, trupi i linjes-vepruese i PS, eshte vendi real i fuqise se partise.
Ne shtim me PS', aty jane disa parti demokratike, agrare, dhe ekologjike. Partia Demokratike perkrah vendngritjen e nje sistemi politik me stil perendimor te bazuar ne drejtimin e ligjit dhe respektin per te drejtat e njeriut, dhe therret per cmontimin e kontrollit komunist mbi mediat, nje privatizimi teresor te ndermarrjeve qe zoterohen nga shteti, dhe nje infuzion ndihme te huaj. Perkrahja kryesore e saj vjen prej studentave, intelektualeve, dhe unioneve te pavarura te punes. Partia Republikane ben thirrje per nje arritshmeri radikale me te paket ndaj reformave ekonomike dhe politike, por qellimi i saj perfundimtar eshte gjithashtu integrimi i Shqiperise me Europen. Partite e tjera kane objektiva te percaktuara me me pak qartesi.


Arsimi

Qeveria ka kushtuar riburime te konsiderueshme per zhvillimin e edukimit te vendit. Shkollimi eshte i detyrueshem ndermjet moshave 7 dhe 15. edukimi per nivelet fillore dhe te mesme eshte pa pagese, dhe tarifat per arsimimin e larte jane te bazuara ne te ardhurat familjare. Universiteti i Tiranes, (1957), eshte insititucioni kryesor i shtetit per edukimin e larte. Qeveria gjithashtu ka ndertuar nje rrjet efektiv shkollash profesionale dhe zanatesh te ndryshme.
Qe nga jashte vendosja e drejtimit komunist, autoritetet ngulmonin per rritjen e nivelit kulturor te popullsise. Me te vertete, permiresime radikale per mundesi edukimi dhe arsimimi, vecanerisht per anetaret e shoqerise shqipetare qe me pare ishin te pa privilegjuar, ndihmuan fuqine perkrahese te popullit per komunistet. Ndersa ne vitin 1945 rreth 80 perqind e popullsise qe analfabete. Nga fundi i vitit 1980 autoritetet mundeshin qe te pohonin se analfabetizmi qe eliminuar. Sidoqofte, arsimi, se edhe aspekte te trera te jetes ne Shqiperine socialiste, qene bere subjekt i nje planifikimi te serte te centralizuar, me nje theksim ne edukimin teknik. Regjistrimi i shkollave mbas asaj te mesme qe rregulluar rreptesisht, me prioritet qe u jepej femijeve te anetareve te partise, dhe shkollat kishin pak kontroll mbi planin mesimor dhe stafit mesimdhenes.


Shendeti

Shqiperia ka nje sistem relativesht te mire-zhvilluar per kudesin e shendetit, me te gjitha sherimet e raportuara te jene te ofruara pa pagese. Aty jane rreth 20 doktore per cdo 10,000 banore. Aty eshte bere nje zbritje e konsiderueshme ndaj incidencave te shumices se semundjeve infektuese, me malarien dhe sifilisin qe qene vecanerisht gjere-perhapur ne te kaluaren. Megjithate, paveresisht nga permiresimi real ne shendetesine, Shqiperia vazhdon te kete nje perqindje te larte vdekjesh foshnjore, rreth 25 vdekje per 1,000 femije te lindur. Ky eshte nje rezultat i ushqimit te keq dhe veshtiresise per te siguruar trajtim mjekesor ne shume zona te fshatrave. Jetegjatesia, ne moshat 69 vjec per meshkujt dhe 75 vjec per femrat, eshte paksa me e ulet se mesatarja e Europes jugore.


Jeta Kulturore

Qeveria ka bere nje perpjekje te vetedijshme per te inkurajuar dhe mirembrojtur jeten e pasur folklorike te kombit. Aty jane rreth 4,300 institute kulturore te llojeve te ndryshme ne vend. Libraria Kombetare, gjithashtu edhe Kori i Shtetit, dhe Teatri i Operas dhe Baletit, vendndodhen ne Tirane. Shkrimtari me i mirenjohur i shqiperise eshte Ismail Kadare'ja novelist dhe poet shkrimet e te cilit jane perkthyer ne rreth 30 gjuhe te huaja.
Zhvillimi kulturor ne pergjithesi, sidoqofte, eshte me mangesira prej kufizimit te lirise. Nen me shume se kater dekada te qeverisjes komuniste, qeveria i imponoi censurim te rrepte shtypit, publikimeve, dhe arteve interpretuese, dhe keto kufizime nuk u lehtesuan deri vone ne vitet 1990.
Gazetat qe qarkullohen si shumti jane Zeri i Popullit, organ i PS, Rilindja Demokratike, e publikuar nga Partia Demokratike, dhe Republika, organ i Partise Republikane. Publikime te tjera te rendesishme jane: Ylli, (e permuajshme), nje rishikim social letrar, Studime Politiko - Shoqerore, (e tremuajshme), gazeta kademike Nentori (e permuajshme), dhe Drita (e perjaveshme), e publikuar nga Unioni i Shkrimtareve dhe Artisteve te Shqiperise, Pasqyra, (e perjaveshme), organ i keshillit qendror i Unioneve tregetare te Shqiperise, dhe Sindikalisti, e publikuar nga Unionet e pavarura tregetare.


Historia

Lashtesia. Iliret. Origjinat e popullit Shqipetar nuk jane te ditura qartesisht, por te dhena te nxjerra nga historia dhe nga gjuhesia, studime arkeologjike, dhe anthropologjike, kane nxjerre ne konkluzionin se shqipetaret jane pasardhesit direkt te Ilireve te lashte qe me vone qene vendasit e tokes qe ata banuan. Ngjashmerisht, Gjuha Shqipe rrjedh nga gjuha e Ilireve, tranzicioni nga Ilirisht ne Albanisht me sa duket kuke ndodhur ndermjet shekujve 4 dhe 6 te Eres Sone. (Disa studiues, sidoqofte, i debatojne keto teza, duke argumentuar se Iliret nuk kane qene autoktone dhe se Albanishtja rrjedh prej nje dialekti te Gjuhes Thrake, tanimisht e zhdukur.)
Kultura Ilire besohet se ka evoluar prej Epokes se Gurit dhe qe ka manifestuar vetveten ne territorin e Albanise gjate fillimit te Epokes se Bronxit, rreth viteve 2000 Para Eres Sone. Iliret nuk qene nje trup uniform populli, por nje perberje i shume fiseve qe banonin pjesen perendimore te Ballkanit, prej cfare eshte tani Sllovenia ne veriperendim deri ne - (dhe duke permbajtur) rajonin e Epirit, i cili zgjatet perafersisht gjysem-udhe poshte ne steren e Greqise moderne. Ne pergjithesi, Iliret e zonave malore te Shqiperise qene me te izoluar se ata ne zonat e uleta, dhe kultura e tyre evoluoi me avash -- nje vecori qe vazhdoi gjate gjithe historise se Shqiperise.
Autoret e lashtesise tregojne, ne lidhje me Iliret se qene nje popull miqesor dhe mikprites, me nam per guximin dhe trimerine ne lufte. Grate Ilire qene te barabarta ne statut me burrat, madje deri ne piken qe te beheshin kryetaret e federatave fisnore. Per sa i perket fese, Iliret qene pagane qe besonin ne jeten e pertejme dhe i varrosnin te vdekurit e tyre sebashku me armet dhe sende te ndryshme qe qene per perdorim personal.
Toka e Ilirise, ose (Illyria) qe e pasur me minerale te ndryshme si; hekur, baker, ar, argjend, dhe Iliret u bene te afte ne punimet minerare dhe perpunimin e metaleve. Ata qene me aftesi per ndertimin e anijeve dhe gjithashtu lundrues; me te vertete, galerat e tyre te lehta dhe te shpejta, te njohura me emrin Liburna qene te nje dizenjoje te atille te cilen romaket e inkorporuan brenda flotes se tyre si nje tip lufteanije e quajtur Liburnian.
Greket. Qe prej shekujve te 8'te ne ate te 6'te Para Eres se Krishtit (BC), greket krijuan nje sere kolonishe ne token Ilire, dy me te spikaturat te cilat qene Epidamnus (Durresi), dhe Apollonia, afer Vlores. Prezenca e kolonive greke ne token e tyre i solli Iliret ne kontakt me nje civilizim me te avancuar, icili i ndihmoi ata qe te zhvillonin kulturen e tyre, ndersa ata ne kthim influencuan jeten ekonomike dhe politike te kolonive. Ne shekullin e 3'te P.E.K. kolonite filluan renien dhe perfundimisht mbarimin.
Me veshtiresi, paralel me rritjen e kolonive greke, fiset Ilire filluan te evoluojne politikisht prej entitetesh relative te vogla dhe te thjeshta ne me te medhaja dhe me komplekse. Fillimisht ata formuan aleanca te perkoheshme me njeri-tjetrin per synime mbrojtese ose mesymjesh, pastaj federata, dhe me vone mbreteri. Me me rendesi e ketyre mbreterive, e cila lulezoi qe nga shekulli i 5'te ne te 2'te P.E.K. (BC), qene ato te Enkelejdeve, Taulanteve, Epiroteve, dhe Ardianeve.
Mbasi duke nderluftuar per pjesen me te mire ne shekullin e 4't P.E.K., (BC), kundra shtetit ekspansionist Maqedonas te Filipit II, dhe Aleksandrit te Madh, Iliret u gjenden perpara nje kanosjeje me te madhe prej fuqise ne rritje te Romakeve. Duke e pare territorin Ilir si nje ureudhe per pushtime ne lindje te Adriatikut, roma ne vitin 229 P.E.K., (BC), sulmoi dhe mundi Iliret, te prere nga Mbreteresha Teuta , dhe aty nga viti 168 P.E.K., (BC), ata vendkrijuan kontroll efektiv mbi Ilirine, (Illyria).


Perandoria Romake

Romaket sunduan Ilirine -- e cila tashme u be provinca (Illyricum) -- per rreth gjashte shekuj. Nen sundimin Romak, Shqiperia Ilire nenshkoi ndryshim te madh, vecanerisht per nga jashte saj, ne aspektin material. Arti dhe kultura lulezuan, vecanerisht ne Apolloni, shkolla e filozofise e se ciles kremtohej ne lashtesi. Ne nje gjatemase te madhe, Iliret i rezistuan asimilimit te kultures Romake. Kultura Ilire mbijetoi, segjati me gjuhen Ilire, ndonese shume fjale Latine hyne ne gjuhen dhe me vone u bene pjese e gjuhes Shqipe.
Krishterime e manifestoi vetveten ne Iliri gjate sundimit Romak, aty nga mesi i shekullit te 1' te Eres se Krishtit. Fillimisht feja e re duhej qe te konkuronte ndaj kulteve orientale - nder to ishte Mithra, Zoti Persian i Drites - i cili kishte hyre ne token Ilire gjate rritjes se nderveprimit Ilir me rajonet lindore te perandorise. Per nje kohe te gjate gjithashtu i duhej te konkuronte me perendite qe adhuroheshin prej Ilireve pagane. Rritja e vazhdueshme e komunitetit kristian ne Durres (Dyrrachium), emri Romak per Epidamnus - drejtoi per ne krijimin aty te nje peshkopate ne vitin 58 E.K.. Me vone, seli peshkopatash u vendvune ne Apolloni, Butrint (Buthrotum), dhe Shkoder (Scodra).
Gjate kohes qe perandoria filloi te binte, Iliret, duke perfituar nga nje tradite e gjate zakonesh ushtarake dhe aftesishe, kishin fituar nje influence te madhe ne hierarkine ushtarake romake. Me te vertete, disa prej tyre vazhduan me tej, per tu bere perandore. Nga mesi i shekullit te 3'te E.K. ne mes-shekullin e 4't E.K. mbreterimi i perandorise fqe pothuajse ne vazhdimesi ne duart e perandoreve me origjine Ilire: (Gaius Decius, Claudius Gothicus, Aurelian, Probus, Diocletian), dhe Kostandini i Madh.


Perandoria Bizantine

Nga emri Iliria ne ate Albania

Kur Perandoria Romake u nda ndermjet Lindjes dhe Perendimit ne vitin 395 E.K., territoret e Albanise se sotme u bene pjese e Perandorise Bizantine. Ashtu si ne Perandorine Romake, disa Ilire u ngriten ne pozicione eminente ne perandorine e re. Tre perandore te cilet i dhane trajte historise se hershme te Bizantit, (duke mbreteruar nga vitet 491 ne vitet 565), qene me origjine Ilire: (Anastasius I, Justin I), dhe me i kremtuari i Bizantit - (Justinian I).
Ne dekadat e para nen sundimin bizantin (deri me vitin 461), Iliria vuajti rrenimin prej mesymjeve te Visigoteve, Huneve, dhe Ostrogoteve. Jo gjate pasi keta pushtues barbare perfshine neper Ballkan, u shfaqen Sllavet. Ndermjet shekuve te 6'te dhe te 8'te ata u vendosen ne territoret Ilire, dhe proceduan qe te asimilojne fiset Ilire ne shumicen e pjeses qe ne ditet e sotme eshte Sllovenia, Kroacia, Bosnja, Herzegovina, dhe Serbia. Fiset e Ilirise jugore, sidoqofte - duke permbajtur Albanine e sotme e shmangen asimilimin dhe mirembrojten gjuhen e tyre ametare.
Ne rrjedhen e nje serie shekujsh, nen impaktin e kulturave Romake, Bizantine, dhe Sllave, fiset e Ilirise jugore nenshkuan nje transformim, dhe nje tranzicion u has prej popullsise se Ilirise se vjeter ne ate te Albanise. Si konsekuence, prej shekullit te 8'te ne ate te 11'te, emri Iliria gradualisht u zevendesua, fillimisht i permendur ne shekullin e 2'te E.K. nga gjeografi Ptolemi i Aleksandrise, fisi Albanoi, banonte ne ate te cilen tani eshte Albania qendrore. Prej nje fisi te vetem emri u perhap qe te perfshinte pjesen tjeter te vendit, Arberia, dhe finalisht Albania. Zanafilla e nacionalizmit se Albanise ngjau dukshem ne kete kohe pasi populli i Albanise u be i vetdijshem se ata bashkendanin nje territor te perbashket, nje emer, nje gjuhe, dhe trashegimi kulturore. (Studiuesit nuk kane qene te afte qe te determinojne me saktesi origjinen e emrit Shqiperia, emri qe populli i Albanise quan token e tyre, i cili eshte e besueshme qe te kete nenemeruar emrin Albania gjate shekujve te 16'te dhe te 17'te. Ka te ngjare qe te kete prejardhur nga Shqipe, ose "Shqiponje", e cila, e modifikuar ne emrin Shqiperia, emeron "token e shqiponjave".)
Gjate me pare kesaj ndodhie, Kristianizmi qe bere feja e vendvendosur ne Albani, duke zevendesuar politeizmin pagan, dhe duke eklipsuar per pjesen me te shumte te botes jashtepamese njerezore dhe institucionet trasheguan prej civilizimeve greke dhe romake. Por, megjithese vendi qe nen mbeshtjelljen e Bizantit, Albanet e krishtere riqendruan nen juridikimin e Papes se Romes deri me vitin 732. Ne ate vit perandori ikonoklast bizantin Leo III, i inatosur prej kryepeshkopeve Albane pershkak se ata kishin perkrahur Romen ndaj kundershtimit te ikonoklastit, vecoi kishen e Albanise prej Papes se Romes dhe e vendosi nen patriarkine e Konstandinopolit. Kur kisha kristiane u nda ne vetin 1054 ndermjet asaj te Lindjes dhe Romes, Albania e jugut rimbajti lidhjen me konstndinopolin ndersa Albania veriore iu rikthye juridikimit te Romes. Kjo Ndarje ne kishen e Albanise shenoi fragmentimin e pare domethenes fetar te vendit.


Kultura e Mesjetes

Ne pjesen e vonshme te mesjetes, shoqeria urbane e Albanise arriti nje pike te larte zhvillimi. Tregetia e huaj lulezoi ne nje shkalle te tille sa qe dtregetaret e Albanise kishin agjensite e tyre ne Venecia, Ragusa (Dubrovniku i sotem, i Kroacise). Dhe Selanik (sot Thessaloniki, i Greqise). Mireqenia e qyteteve gjithashtu stimuloi zhvillimin e arsimit dhe artit.
Gjuha Albane, sidoqofte, nuk qe gjuha qe perdorej ne shkollat, kishat, dhe transaksionet zyrtare te qeverise. Ne vend te saj, Greqishtja dhe Latinishtja, te cilat kishin nje perkrahje te fuqishme nga shteti dhe kisha, qene gjuhet zyrtare te kultures dhe letersise.
Sistemi i ri administrativ i provincave ushtarake te krijuara nga Perandoria Bizantine, kontribuan ne rritjen perfundimtare te feudalizmit ne Albani, ushtaret e fshatrave te cilet sherbenin feudalet ushtarak u ben rober-bujq ne pronat e tokes se tyre. Nder familjet fisnike qe prinin feudalizmin e Albanise qene; Thopiat, Balshat, Shpatat, Muzakat, Aranitet, Dukagjinet, dhe Kastriotet. Tre fiset e para te ketyre u ngriten qe te beheshin sundues te principatave qe qene praktikisht te pavarura nga Bizanti.


Renia e Bizantit

Duke i perkatur pjeserisht dobesise se Perandorise Bizantine, Albania, duke filluar ne shekullin e 9'te, erdhi nen dominim, e gjitha ose pjeserisht, te nje serie fuqishe te huaja: ato Bullgare, Normane, Angevitet e Italise se jugut, Serbet, dhe venecianeve. Pushtimi final i vendit ne vitin 1347 nga serbet, te udhehequr nga (Stefan Dushan), shkaktoi emigrim masiv te popullit te Albanise jashte vendit, vecanerisht ne Greqi dhe ne ishujt e Detit Egje. Nga mesi i shekullit te 14'te, sundimi bizantin kish ardhur ne fundin e tij ne Albani, mbas perafefrsisht 1,000 vjetesh.
Disa dekada me vone vendi perballua me nje kanosje te re, ate te turqve, te cilet ne keto rrethana po zgjeronin fuqine e tyre ne Ballkan. Turqit Otomane pushtuan Albanine ne vitin 1388 dhe e kompletuan pushtimin e vendit rreth kater dekada me vone, ne vitin 1430. Por mbas vitit 1443 nje shqipetar me aftesi ushtarake prej gjeniu -- Gjergj Kastrioti (1405-1468), i njohur me emrin Skanderbeg -- bashkoi princat albane dhe pati sukses per te ndjekur pushtuesit jashte vendit. Gjate 25 viteve qe vijuan, duke vepruar jashte kalase se tij ne qytetin malor te Krujes, Skenderbeu pengoi cdo perpjekje te turqve qe te rimerrnin Albanine, te cilen ata e perfytyronin se nje pedane per pushtimin e italise dhe Europes perendimore. Luftimi i tij i pabarabarte kundra fuqise me te madhe te asaj kohe fitoi respektin e Europes gjithashtu edhe perkrahje ne forme lekesh dhe ndihme ushtarake nga Napoli, pushteti i Papes, nga Venecia, dhe Ragusa. Mbas vdekjes se tij rezistenca shqipetare gradualisht u rrezua, duke mundesuar turqit qe te ripushtonin vendin ne vitin 1506.
Perleshja e gjate e Skenderbeut per te mbajtur Shqiperine te lire u be me rendesi te madhe per popullin Shqipetar, pasi ai perforcoi solidaritetin e tyre, i beri ata me te vetedijshem per identitetin e tyre kombetar, dhe sherbeu me vone si nje burim i madh frymezimi ne betejat e tyre per unitet kombetar, liri, dhe pavaresi.


Perandoria Otomane

Natyra e Sundimit Turk

Turqit vendosen dominimin e tyre mbi Albanine sapo rilindja filloi te shpalosej ne Europe, keshtu qe, e nderprere prej kontaktit dhe kembimeve me Europen perendimore, Shqiperia nuk kishte shans qe te merrte pjese brenda, ose te perfitonte prej arritjeve te humanizimit te asaj kohe. Pushtimi gjithashtu shkaktoi vuajtje te madhe dhe shkaterrim te pafund ne ekonomine e vendit, tregetine, artin, dhe kulturen. Edhe me, per ti shpetuar persekutimit te pushtuesve, rreth nje e katerta e popullsise se vendit shkoi matane ne Italine e jugut, Sicili, dhe ne bregun e Dalmatise.
Megjithese turqit e sunduan Albanine per me shume se kater shekuj, ata nuk munden qe te shtrinin autoritetin e tyre ne per gjithe vendin. Ne rajonet malore autoritetet turke ushtruan vetem nje sovranitet formal, pasi malesoret refuzuan qe te paguanin taksat, te sherbenin ne ushtri, ose qe te dorezonin armet e tyre -- megjithese ata i paguanin nje harac Stambollit.
Shqipetaret u ngriten ne rebelim here pas here kundra pushtimit Otoman. Qe te kishin mundesi te kontrollonin shkaterrimin e rezistences shqipetare -- e cila pjeserisht qe e motivuar prej ndjenjave fetare, e emeruar, mbrojtja e besimit kristian -- gjithashtu qe ta sillnin Albanine shpirterisht me afer Turqise, otomanet filluan nje nisme sistematike nga fundi i shekullit te 16'te qe te islamizonin popullsine. Kjo nisme vazhdoi drejt shekullit pasardhes, pas fundit te te cilit dy te tretat e popullit qene shnderruar ne islamizem. Nje arsye kryesore e shqipetareve per tu bere myslimane qe qe ti shpetonin dhunes turke dhe shfrytezimit, nje kerkese e cila qe nje takse shtypese qe te krishteret duhej te paguanin nese ata refuzonin qe te shnderronin fe.
Islamizmi acaroi copezimin fetar ne shoqerine shqipetare, e cila ishte shfaqur fillimisht ne mesjete dhe e cila me vone qe perdorur prej Konstandinopolit dhe fqinjeve te Shqiperise ne orvajtje per te ndare dhe denacionalizimin e popullit shqipetar. Prej ketu udheheqesit e Levizjes Kombetare Shqipetare ne shekullin e 19'te perdoren thirjen kombetare: "Feja e Shqipetarit eshte Shqiptaria" qe ti mbiviheshin ndarjeve fetare dhe per te nxitur unitetin kombetar.
Bazat e sundimit Otoman ne Shqiperi qene nje sistem feudal ushtarak pronash toke, te quajtura timars, te cilat u qene dhene feudaleve ushtarak per besnikeri dhe sherbim ndaj perandorise. Ndersa fuqia otomane filloi te binte ne shekullin e 18'te autoriteti qendror i perandorise ne Shqiperi i dha udhe autoriteteve lokale te feudaleve qe kishin ne mendje autonomine. Me i suksesshmi i ketyre feudaleve qene tre breznite e pashave te familjes Bushati, te cilet dominuan shumicen e Albanise veriore nga viti 1757 ne 1831, dhe Ali Pashe Tepelena i Janines, nje despot i tipit oriental i cili sundoi mbi Albanine jugore dhe Greqine veriore qe nga viti 1788 ne 1822. Keta pashallare krijuan shtete te vecuara perbrenda shtetit otoman derisa ata qene rrezuar prej sulltanit.
Mbas renies se pashallareve, ne vitet 1831 Turqia zyrtarisht shfuqizuan sistemin timar. Ne zgjimin e shembjes se saj, fuqia ekonomike dhe sociale kaloi nga feudalet ne bejleret privat pronare tokash dhe, ne malesine veriore, ne prijesit e fiseve te quajtur bajraktare, te cilet u drejtuan mbi territorin e dhene me shoqeri patriarkale te serta te cilat qene shpesh shperbere prej gjakmarrjeve. Fshataret te cilet me pare qene bujq rober tani punonin ne pronat e bejlereve si fermere gjysmatare.
Sundimi Otoman ne Shqiperi rimbeti i mbrapshte dhe tiran deri ne fundin e tij. Ne keto rrethana, shume shqipetare shkuan jashte vendit ne kerkim karierash dhe avancim perbrenda perandorise. Dhe nje numer i madh i pazakonshem i tyre, ne proporcion me popullsine e Shqiperise, u ngriten ne pozicione te dukshme si kryetare te qeverise dhe ushtrise. Me shume se dy duzina veziresh te medhenj (njesoj si kryeministra) te Turqise qene me origjine shqipetare.


Nancionalizmi Shqiptar

Nga mesi i shekullit te 19'te Turqia qe ne grahmen e "pyetjes lindore", pasi populli i Ballkanit, duke perfshire shqipetaret, kerkuan qe te realizonin aspiratat e tyre kombetare. Qe te mbronin dhe bashkonin interesat e tyre kombetare, shqipetaret u mblodhen ne Prizren, qytet i Kosoves, ne vitin 1878 dhe themeluan Lidhjen Shqipetare te Prizrenit. Liga kishte dy qellime kryesore, nje politik dhe tjetri kulturor. Fillimisht, u perpoq (me pasukses) qe te unifikonte te gjitha territoret shqipetare ne ate kohe te ndara ndermjet kater vilajetesh, ose provincash, ajo e Kosoves, Shkodres, Monastiritm, dhe Janines -- ne nje shtet autonom perbrenda struktures se Perandorese Otomane. Se dyti, drejtoi nje levizje per te zhvilluar Gjuhen Shqipe, letersine, arsimin, dhe kulturen. Ne linje me programin e dyte, ne vitin 1908 udheheqesit shqipetare u takuan ne qytetin e Monastirit (sot Bitola, e Maqedonise) dhe adoptuan nje alfabet kombetar. I bazuar me shume ne drejtshkrimin Latin, ky alfabet zevendesoi nje sere alfabetesh, duke e perfshire ate Arab, dhe Grek, te cilet qene ne perdorim deri atehere.
Liga Shqipetare u ndrydh prej turqve ne vitin 1881, pjeserisht pershkak se ata u alarmuan prej orientimit nacionalist te saj te forete. Deri ne ate kohe, sidoqofte, lidhja qe bere nje simbol i fuqishem per Zgjimin Kombetar Shqipetar, dhe idete dhe objektivat e saj ushqyen shtysen qe me vone kulminoi ne Pavaresine Kombetare.
Kur turqit e rinj, te cilet moren fuqine ne Stamboll (sot Istambul) ne vitin 1908, shperfillen angazhimin ndaj shqipetareve qe te instituciononin reforma demokratike dhe te jepnin autonomine, shqipetaret ndermoren nje perleshje me arme, e cila, ne fund te tre viteve (1910-1912), i sforcoi turqit qe te ishin dakort, ne efekt, qe te plotesonin kerkesat e tyre. Te alarmuar prej se arthmes se autonomise Shqipetare , fqinjet e Ballkanit te Shqiperise, te cilet kishin bere gati planet per pjesendarjen e rajonit, i deklaruan lufte Turqise ne Tetor te vitit 1912, dhe armatat greke, serbe, dhe malazeze avancuan brenda territoreve Shqipetare. Per te parandaluar anihilimin e vendit, delegatet kombetar shqipetar u takuan ne nje kongres ne Vlore. Ata qene te drejtuar nga Ismail Qemali, shqipetar i cili kishte udhehequr nje sere pozicionesh te larta ne qeverine Otomane. Ne 28 Nentor, te vitit 1912, kongresi leshoi shpalljen e Vlores, e cila deklaroi pavaresine e Shqiperise.


Shqiperia e Pavarur

Krijimi i Shtetit te Ri

Shkurtimisht mbas disfates se Turqise nga aleatet ballkanike, nje konference ambasadoresh i Fuqive te Medha (Britanise, Gjermanise, Rusise, Austro-Hungarise, Frances, dhe Italise) u mblodhen ne London ne dhjetor te vitit 1912 per te zgjidhur ceshtjet e jashte-dukshme te dala prej konfliktit. Me perkrahje qe i jepej shqipetareve prej Austro-Hungarise, dhe Italise, konferenca ra dakort qe te krijonte nje shtet te pavarur Shqipetar. Por, duke vizuar kufijte e shtetit te ri, duke patur presion te forte prej fqinjeve te Shqiperise, Fuqite e Medha shperfillen realitetet demografike --, dhe ia leshuan rajonin e madh te Kosoves Serbise, ndersa, ne jug, Greqise iu dha pjesa me e madhe e Camerise, nje pjese e rajonit te vjeter te Epirit e perqendruar ne Lumin (Thiamis). Shume vezhgues dyshuan nese shteti i ri do te kishte shanse per sukses me peraffersisht gjysmen e tokave shqipetare dhe popullsine te lena jashte kufijve, vecanerisht - meqenese keto toka qene me te prodhueshmet ne drith dhe bageti. Na dora tjeter, nje komunitet i vogel me perafersisht 35,000 greke qe perfshire perbrenda kufijve te Shqiperise. (Sidoqofte, Greqia, e cila i llogariste te githe shqipetaret e besimit ortodoks si grek, pohoi se ai numer i grekve etnike konsiderohej me shume). Atymbas, Kosova dhe minoriteti grek rimbetet ceshtje shqetesuese ndermjet mardhenieve Shqiptaro-Greke dhe Shqiptaro-Jugosllave.
Fuqite e Medha gjithashtu caktuan nje princ gjerman, (Wilhelm zu Wied), ne krye te Shqiperise. Ai arriti ne Shqiperi ne mars te vitit 1914, por duke mos qene familjar me Shqiperine dhe problemet e saj, duke u perzier prej komplikimeve qe dolen nga trazia e Luftes I Boterore, e detyruan ate qe te largohej nga Shqiperia gjashte muaj me vone. Lufta e zhyti vendin brenda nje krize te re, pasi armatat e Austro-Hungarise, Frances, Italise, Greqise, Malit te Zi, dhe Serbise e pushtuan serisht vendin. E lene pa ndonje udheheqje politike ose autoritet, vendi qe ne kaos, dhe pika e fundit e fatit varej ne balance. Ne Konferencen e Paqes te Parisit, mbas luftes, shuarja e Shqiperise u menjanua se shumti prej orvajtjeve te presidentit te Shteteve te Bashkuara (Woodrow Wilson), i cili beri veto nje plan te Britanise, Frances, dhe Italise per tja pjesendare Shqiperine fqinjeve te saj.
Nje kongres kombetar i mbajtur ne Lushnje ne janar te vitit 1920, vendosi themelet e nje qeverie te re. Ne dhjetor te po atij viti Shqiperia, kesaj here me ndihmen e Britanise, fitoi pranim ne Lidhjen e Kombeve, ne kete menyre duke fituar per here te pare njohje nderkombetare si nje komb dhe shtet sovran.


Noli dhe Mbreti Zog

Ne fillim te vitit 1920, shoqeria shqipetare qe e ndare ne dy forca te papajtueshme qe binin ne sy. Njera e formuar kryesisht prej bejleresh thellesisht konservatore qe qene pronare tokash dhe bajraktareve fisnore qe qene te lidhur mbas se kaluares otomane dhe feudale, u pri nga Ahmet Bej Zogu, nje prijes prej rajonit te Matit te Shqiperise veri-qendrore. Tjetra, e perbere prej intelektualesh liberal, politikanesh demokratike, te tregetaresh te perparuar qe shikonin nga Perendimi qe donin ta modernizonin dhe ta benin Shqiperine se Perendimin, qe udhehequr prej Fan S. Nolit, peshkop i edukuar ne Amerike i Kishes Ortodokse. Nder kohe, ky polarizim Lindje-Perendim i shoqerise shqipetare qe i nje magnitude dhe nderlikimi te tille sa qe asnjera pale e udheheqesve mundej ta zoteronte dhe ti mbivihej.
Ne klimen e pazakonshme te hapur dhe te lire politike, sociale, dhe kulturore qe mbizoteronin ne Shqiperi ndermjet viteve 1920 dhe 1924, forcat liberale grumbulluan perforcim, dhe, aty nga mesi i vitit 1924, nje revolte e popullit detyroi Zogun qe te ikte ne Jugosllavi. I instaluar si kryeminister i qeverise se re ne qershor te vitit 1924, Noli parashtroi qe te ndertonte nje demokraci te stilit perendimor ne Shqiperi, dhe ne drejtim te ketij fundi ai per te ditur nje program radikal per reformen e tokave dhe modernizim. Por ngurrimi i tij per ta kryer kete program, i kupletuar me nje shterim te thesarit te shtetit dhe nje deshtim per te fituar njohje nderkombetare per revolucionimin e tij, qeverine e lene prej qendres, shume shpejt ftohu shumicen e perkrahesve te Nolit, dhe gjashte muaj me vone ai u permbys prej nje sulmi me arme te udhehequr prej Zogut, i ndihmuar prej Jugosllavise.
Zogu filloi mbreterine e tij 14-vjecare ne Shqiperi - se pari si president, ne vitet (1925-1928), pastaj si Mbreti Zog I ne vitet (1928-1939) - ne vendin te mbushur plot me paqendrueshmeri politike dhe sociale. Duke iu nevojitur se shumti ndihme e huaj dhe kredi per stabilizimin e vendit, Zogu firmosi nje numer akordesh me Italine. Kjo siguroi nje lehtesim financial te perkohshem ne Shqiperi, por ato nuk dhane ndonje efekt baze ne ndryshimin e ekonomise, vecanerisht nen konditat e depresionit te madh te vitit 1930. Italia, nga ana tjeter, e shikonte Shqiperine si nje ureudhe kryesore per zgjerim ushtarak ne ballkan. Ne 7 Prill, 1939, Italia e pushtoi Shqiperine dhe shkurtimisht mbasi e kishte pushtuar vendin - Mbreti Zog iku ne Greqi.
Baza sociale e fuqise se Zogut qe nje koalicion i bejlereve te jugut dhe bajraktareve te veriut. Me perkrahjen e ketij koalicioni - plus dhe nje burokracie orientale te madhe, nje force policie efikase, dhe para Italiane - Mbreti Zog solli nje matje te madhe stabiliteti ne Shqiperi. Ai zgjeroi autoritetin e qeverise ne malesi, pakesoi banditjet qe me pare ishin shqetesuese per vendin, hodhi themelet e nje sistemi modern arsimor, dhe ndermore disa hapa per ta bere si Perendimin jeten sociale te Shqiperise. Ne balance, sidoqofte, arritjet e tij peshonin me pak se sa deshtimet e tij. Megjithese formalisht nje monark kushtetues, ne realitet Zogu qe nje diktator, dhe Shqiperia nen te perjetoi stabilitetin e brishte te diktatures. Zogu deshtoi qe te rizgjidhte problemet rrenjesore te Shqiperise, ate te reformes se tokes, duke e lene fshataresine te varferuar sic ishte me pare. Ne menyre qe te ndalonte zine e bukes - qeverise i duhej qe te importonte ushqime drithi cdo vit, por, - edhe keshtu, mijera njerez emigruan jashte vendit ne kerkim te nje jetese me te mire. Metejshmi, Zogu u mohoi lirine demokratike shqipetareve dhe krijoi kondita nga te cilat dolen revolta te perkohshme kundra regjimit te tij, largoi dhe ftohu shumicen e klasave te edukuara, nxiti trazire ne paqendrueshmerine punetore, dhe priu ne formimin e grupeve te para komuniste ne vend.


Lufta e II Boterore

Ne tetor te vitit 1940 forcat italiane perdoren Shqiperine si baze ushtarake per te pushtuar Greqine, por ata u terhoqen shume shpejt mbas ne Shqiperi. Mbasi Gjermania naziste mundi Greqine dhe Jugosllavine ne vitin 1941, rajonet e Kosoves dhe Camerise iu bashkuan Shqiperise, duke krijuar keshtu nje shtet te bashkuar etnik Shqipetar. Shteti i ri zgjati deri ne nentor te vitit 1944, kur gjermanet - te cilet kishin zevendesuar forcat pushtuese italiane duke ndjekur dorezimin e Italise ne vitin 1943 - terheqjen nga Shqiperia. Kosova pastaj iu riinkorporua pjeses serbe te Jugosllavise, dhe Cameria Greqise.
Nderkohe, disa grupe komuniste qe ishin formuar ne Shqiperine e Zogut u bene njesh ne nentor te vitit 1941 per te formuar Partine Komuniste Shqipetare dhe filluan qe te luftonin pushtuesit si nje force rezistente e bashkuar. Mbas nje perleshjeje te suksesshme kundra fashisteve dhe dy grupesh te tjera rezistuese; - Balli Kombetar dhe Partia e Legalitetit qe ishte pro Zogut, komunistet vune kontroll ndaj vendit ne nentor te vitit 1944. Enver Hoxha, sekretari i pergjithshem i partise, u be udheheqesi i Shqiperise. Vendi u be Republika Popullore e Shqiperise ne vitin 1946 dhe, ne vitin 1976, Republika Popullore Socialiste e Shqiperise.


Shqiperia Socialiste

Sunduesit e rinj trasheguan nje Shqiperi te mjeruar prej varferise se perhapur, analfabetizem derrmues, gjakmarrje, semundje epidemike, nenshtrimin e grave. Ne menyre qe te shrrenjosnin keto semundje, komunistet hartuan nje program modernizimi radikal qe kishte si qellim te sillte liri sociale dhe ekonomike ne Shqiperi, duke kompletuar keshtu lirine politike te fituar ne vitin 1912. Akti i pare kryesor i qeverise qe i shpejte -, reforme agrare e pakompromentuar, e cila shperberi pronat e medhaja te tokes, shperndau parcelat atyre qe s'kishin toke dhe fshatareve te tjere, dhe shkaterroi klasen e plotefuqishme te bejlereve. Qeveria gjithashtu levizi qe te shtetezonte industrine, bankat, dhe te gjitha pronat tregetare dhe ato te huaja. Me tejshmi Qeveria Shqipetare filloi qe te kolektivizonte agrikulturen, duke e kompletuar punen ne vitin 1976, fshataret humben titullin e tyre ne tokat e tyre. Ne shtim, udheheqja e Hoxhes zgjeroi nje rend te ri socialist ne zonat e malesise me te izoluara dhe te ashpra veriore, duke e ulur poshte institucionin e kohes se vjeter te gjakmarrjes dhe strukturen patriarkale te familjes dhe klanet, duke shkaterruar keshtu klasen e mesme feudale te bajraktareve. Roli tradicional i gruas - domethene, te izoluara ne shtepi dhe ne ferme - ndryshoi, ne menyre radikale kur ato fituan barazi ligjore me burrat dhe u bene pjesemarese aktive ne te gjitha sferat e shoqerese.
Ne menyre per te siguruar ndihme ekonomike qe duhej per modernizim, Shqiperia iu drejtua Jugosllavise, ne vitet 1944-1948, Bashkimit Sovietik ne vitet 1948-1961, dhe Kines ne vitet 1961-1978. Ekonomikisht shqiperia perfitoi se shumti prej ketyre aleancave: qindra milina dollare si ndihme dhe kredi me asistencen e nje numri te madh teknikesh dhe specialistash te derguar prej aleateve te Shqiperise mundesuan Shqiperine qe te ndertonte themelet e nje industrie moderne dhe qe te paraqiste mekanizimin ne agrikulturen. Si rezultat, masat e popullit filluan qe te shijonin nje standart te larte jetese. Politikisht, Hoxha qe i zhgenjyer me aleatet e tij komuniste dhe perkrahesit, dhe i prishi mardheniet me secilin prej tyre, duke i paditur se ata kishin braktisur Marksizem-Leninizmin dhe shkaku i proletariatit per hater te mardhenieve te mira me Perendimin kapitalist. Duke u ftohur prej te dya paleve; Lindjes dhe Perendimit, Shqiperia adoptoi nje linje veprimi; "te ecim perpara me forcat tona" dhe u be e njohur si nje fortese e izoluar e Stalinizmit.
Programi i Hoxhes per modernizim synonte qe ta transformonte Shqiperine prej nje vendi agrar te mbrapshte ne nje shoqeri moderne industriale, dhe, me te vertete, brenda kater dekadash Shqiperia kishte bere hapa te shpejte - ne disa raste historike, ne zhvillimin e industrise, agrikultures, arsimit, arteve, dhe kultures. Nje nga arritjet qe duhet permendur qe drenazhi i kenetave bregdetare qe deri atehere ishin vende mbareshtuese per mushkonjat e malarjes, dhe permiresimin e tokes per perdorime industriale dhe agrikulturore. Gjithashtu nje ndryshim simbolik qe nje reforme historike gjuhesore qe bashkeshkriu elementet e dialekteve Geg dhe Toske ne nje gjuhe letrare te unifikuar.
Shtypja politike, sidoqofte, kompensime fitimesh te bera ne planet materiale dhe kulturore. Nen Hoxhen Shqiperia qe e sunduar, ne efekt, nga Drejtoria e Sigurimit te Shtetit, e njohur si Sigurimi. Per te eliminuar mosmarreveshjet, qeveria vuri ne perdorim spastrime te perkohshme, ne te cilat kundershtaret beheshin subjekt i kritikave sociale, perjashtoheshin prej puneve te tyre, burgoseshin ne kampe pune te detyruar, ose ekzekutoheshin. Udhetimi jashte shtetit qe i ndaluar per te gjithe pervec atyre qe shkonin per tregeti zyrtare. Ne vitin 1967 te gjitha objektet fetare, te cilat udheheqesit e partise dhe shqipetare te tjere ateist besonin se frenonin unitetin dhe perparimin kombetar, qene zyrtarisht te ndaluara, dhe te gjitha faltoret kristiane dhe myslimane u mbyllen.
Mbas vdekjes se Hoxhes ne vitin 1985 pasardhesi i suksesshem qe ai zgjodhi; Ramiz Alia, kerkonte qe te mirembante sistemin komunist ndersa duke paraqitur reforma graduale ne menyre qe te rigjalleronte ekonomine, e cila kishte filluar te pjerresohej vazhdimisht qe prej nderprerjes se ndihmes nga vendet aleate komuniste te meparshme. Ne keto rrethana te fundit ai legalizoi disa investime ne Shqiperi- prej firmave te huaja dhe zgjeroi mardheniet diplomatike me Perendimin. Por, me renien e komunizmit ne Europen Lindore ne vitin 1989, disa segmente te ndryshme te shoqerise shqipetare ubene aktive politikisht dhe filluan qe te benin trazira kunder qeverise. Grupet me te ftohta qene intelektualet dhe klasa punetore, - tradicionalisht pararoja e levizjes komuniste ose e organizimit, gjithashtu edhe rinia e Shqiperise, te cilet ishin irrituar per shume vite izolimi dhe kufizimesh te ashpra. Ne pergjigje te ketyre presioneve, Alia u dha te drejten shtetasve shqipetare qe te udhetonin jashte shtetit, duke pakesuar fuqine e sigurimit, riktheu lirine e besimit fetar, dhe adoptoi disa masa per treg te lire per ekonomine. Ne dhjetor te vitit 1990 Alia miratoi krijimin e partive politike te pavarura, duke sinjalizuar keshtu fundin e fuqise monopole zyrtare te komunizmit.
Ne cdo koncesion te opozites, kontrolli absolut i shtetit mbi shoqerine shqipetare u dobesua. Duke patur vazhdimisht lekundje ekonomike, sociale, dhe politike, keto drejtuan ne renien e disa qeverive, dhe ne mars te vitit 1992 nje fitore elektorale e vendosur u fitua nga opozita antikomuniste e drejtuar nga Partia Demokratike (PD). Alia pranoi qe te zevendesohej si president dhe u pasua nga Sali Berisha, udheheqesi i pare demokratik i Shqiperise qe prej Peshkop Nolit.
Zhvillimi i Shqiperise drejt reformes demokratike i dha mundesine Shqiperise qe te fitonte antaresim ne konferencen e sigurimit dhe bashkepunimit ne Europe, duke i sjellur formalisht fundin izolimit famekeq. Perpjekje per te vendosur nje treg te lire ekonomik shkaktuan disa sh'rregullime, por ato gjithashtu hapen udhet per Shqiperine per te fituar shuma te medha ndihme nga vendet e zhvilluara. Shqiperia keshtu filloi qe te integronte politiken dhe institucionet me Perendimin, te cilin shqipetaret e kane pare historikisht si vatren e tyre kulturore dhe gjeografike.

Deshtimi i nje sere skemash investimesh mashtruese shkaktuan rrezimin e pare te ekonomise dhe pastaj te qeverise ne vitin 1997. Nje e treta e popullsise humben leket e tyre brenda nates. Trazirat u shkallezuan me shpejtesi, dhe depo te medhaja armesh u plackiten; grupe kriminale moren ne kontroll nje pjese te vendit. Ne pergjigje te kesaj, Kombet e Bashkuara derguan nje vend trupat e paqes ne mars. Partia Socialiste (ish-Partia Komuniste) fitoi zgjedhjet parlamentarene qershor te vitit 1997, dhe sekretari i partise Rexhep Mejdani u be president ne korrik. Ne vitin 1999 kombi pati nje nderhyrje prej 450,000 refugjatesh shqipetare etnik nga provinca e Kosoves.


(C) Gjaku i Shprishur

Porsi gjama e rrfes zhgjetare
Porsi ushtima e nji termetit
n'gjashtu a'gjuha e jone shqyptare

dhe nje ze vengon nga lumi
me bucet me zgjon nga gjumi..