nga g Tema
-------
Spekullimi urbanistik pėr qendrėn e Tiranės
Ilir Sopoti
Studimi urbanistik pėr qendrėn e Tiranės: Masakėr urbane, shkelje e plotė e ligjit dhe rregullave, tė drejtės sė pronės, transparencės dhe shkatėrrim e shėmtim i plotė i Tiranės.
Me datė 15 prill 2004 nė Galerinė e Arteve nė Tiranė u zhvillua ceremonia e paraqitjes sė tė ashtuquajturit studim urbanistik pėr qendrėn e Tiranės "Pėr njė Tiranė europiane". Me kėtė rast ishte i pranishėm z. Fatos Nano, Kryeministėr i Shqipėrisė dhe Kryetar i KRRTR Shqipėrisė, z. Edvin Rama, Kryetar i Bashkisė Tiranė, tė nderuarit ambasadorė tė SHBA-sė, Gjermanisė, Francės dhe Hollandės etj.. Pata mundėsinė tė asistoj nė kėtė ceremoni. Nga z. Fatos Nano u pėrdorėn superlativa pėr kėtė studim, sikur ky studim kishte plotėsuar detyrėn e vėnė nga KRRTRSH nė vitin 2002 pėr qendrat e qyteteve etj.. Po kėshtu nga z. Edvin Rama u tha se ky studim lejonte zhvillimin e pronės, kishte plotėsuar kėrkesėn dhe nevojat e Kuvendit popullor, kishte zgjidhur kėtė e atė,... dhe si ēdo studim do tė kishte ata qė janė pro dhe ata qė janė kundėr...
Qė kėtu dua t'i kujtoj z. Edvin Rama dhe shumė punonjėsve e funksionarėve tė tjerė tė administratės publike mė poshtė ose mė lart se ai se kur ekziston njė ligj ose rregullore si ato pėr urbanistikėn ose njė dokument tekniko-ligjor, nuk ka votim pro ose kundėr. Aty ku gjėrat janė tė pėrcaktuara me ligj e rregullore, nuk mund tė diskutohen mė. Je i detyruar tė zbatosh ligjin ose rregulloren ose dokumentin tekniko-ligjor. Gjėja mė skandaloze dhe shkelja mė flagrante qė binte nė sy aty ishte mosparaqitja sė pari e Planit Rregullues tė Tiranės dhe ndoshta edhe e studimeve tė tjera tė bėra mė parė pėr qendrėn e Tiranės.
Nė fund z. Edvin Rama tha se tani do tė shkojmė ta miratojmė nė KRRT tė Bashkisė dhe pastaj do tė miratohet nė KRRTRSH.
Dhe z. Edvin Rama kėrkoi qė tė diskutonin specialistėt, sepse do tė shkonin nė KRRT tė Bashkisė. Unė arrita tė dėgjoj vetėm dy tre fjalime hipokrite dhe aspak profesionale.
Ky nxitim i tij dhe ai shou i disa muajve mė parė ku iu dha e drejta "Architecture Studio" pėr tė zhvilluar mė tej kėtė studim tė qendrės sė Tiranės, mė kujtuan njė lojė kumari qė bėhet me kapakė kutie shkrepėsesh, poshtė tė cilave vihen parą nga pjesėmarrėsit nė lojė dhe ai qė drejton lojėn, pasi vė paratė poshtė kapakėve tė shkrepėseve, thėrret duke i ngritur "I patė, po?". Dhe mbasi bėn marifetet e tij ku zakonisht ēdo pjesėmarrės nė lojė del i humbur veē atij, ai thėrret "fitoi kjo kėtu!", dmth., se ti nuk fitove.
Pra zoti Edvin Rama paraqiti njė studim tė bėrė gati pėr t'u miratuar dhe pa u lėnė kohė specialistėve dhe qytetarėve tė Tiranės pėr tė dhėnė mendimin dhe vėrejtjet e tyre, e miraton atė. Kjo ėshtė taktika e vėnies sė specialistėve dhe qytetarėve tė Tiranės pėrpara faktit tė kryer. Nuk dihet se sa ėshtė e vėrtetė, por thuhet se pėr njė gjysėm ore z. Edvin Rama e ka miratuar nė KRRT tė Bashkisė siē ka dashur vetė dhe si nė disa raste tė tjera: pa votim (mund tė shikohen nėse janė firmosur proēesverbalet apo jo) dhe pa diskutim tė specialistėve, tė oponentėve tė kėtij studimi me pėrjashtim tė ndonjė hipokriti e tė tė pamoralshmi. Kėtė mbetet ta hetojnė organet pėrkatėse kur t'u mbushet mendja ashtu si pėr kėtė tė gjithė proces me emrin e tij mashtrues "Pėr njė Tiranė Europiane". Dhėntė Zoti qė deri atėherė Tirana tė mos jetė shkatėrruar e shėmtuar nė bazė tė kėtij palo studimi.
Atėherė juve tė nderuar zoterinj dhe qytetarė tė Tiranės e specialistė tė pamoralshėm e pjesėrisht tė paaftė tė urbanistikės dhe arkitekturės mė duhet t'ju kujtoj tė gjitha shkeljet e ligjit "Pėr urbanistikėn", Rregullores sė Urbanistikės, transparencės dhe profesionalizmit qė nga fillimi i kėtij proēesi tė turpshėm tė studimit pėr qendrėn e Tiranės.
Kėtė studim pėr qendrėn e Tiranės z. Edvin Rama u detyrua qė ta bėnte dhe bile ta bėnte me konkurs, mbasi vendimi i KRRTR-Shqipėrisė i vitit 2002, bazuar nė nenin 9 tė ligjit "Pėr urbanistikėn" i ndaloi lojėrat e tij, pėr gjoja studime pjesore tek gropa e Hajdin Sejdisė prapa Pallatit tė Kulturės, sheshi tek busti i ish-diktatorit Enver Hoxha dhe lulishtja pranė Hotel 'Drinit', tė cilat ishin nė kundėrshtim me vendimet e KRRTRSH-sė Nr. 24 tė vitit 1998 dhe Nr. 5 tė vitit 1999 "Pėr qendrėn e Tiranės" dhe vendimit Nr. 180 datė 13. 4. 2000 tė Kėshillit tė Ministrave "Pėr shpalljen ansambėl monument kulture tė aksit kryesor dhe qendrės historike tė qytetit tė Tiranės".
Mirėpo edhe ky konkurs qė nė fillimet e tij ishte njė farsė dhe i kundraligjshėm. Ky konkurs nė kundėrshtim me nenin 9 dhe 20 tė ligjit "Pėr urbanistikėn" dhe vendimin e KRRTRSH-sė tė vitit 2002, u hap dhe u zhvillua pa miratuar mė parė asnjė lloj detyre projektimi dhe vije kufizuese tė qendrės nė KRRT tė Bashkisė dhe KRRTRSH. Thuhet se kjo detyrė projektimi ėshtė miratuar nė Janar 2004 nė KRRTRSH-nė e zhvilluar nė Pallatin e Brigadave pėr paraqitjen e maketit tė "Architecture Studio", por nuk dihet se sa e vėrtetė ėshtė kjo gjė. Pra nėse ėshtė e vėrtetė kjo gjė del se kjo detyrė projektimi ėshtė miratuar shumė kohė mė vonė, pasi mbaroi konkursi u shpall studio fituese dhe u krye puna pėr vazhdimin e studimit. Pra sė prapthi. Pse??! Por pėrsėri mbetet ajo qė kjo detyrė projektimi nuk ėshtė miratuar nė KRRT tė Bashkisė mė parė. Dhe i gjithė proēesi dhe studimi ėshtė njė NUL nga ana juridike.
Duke mos u dhėnė qė nė fillim tė konkursit, pjesėmarrėsve nė tė, njė hartė tė Monumenteve tė Kulturės tė Tiranės (ekziston njė listė me rreth 200 Monumente tė Kulturės e miratuar nga Instituti i Monumenteve tė Kulturės), sipas nenit 73 dhe neneve tė tjera tė ligjit "Pėr urbanistikėn", Vendimit tė Kėshillit tė Ministrave Nr. 180 tė vitit 2000, - shumė Monumente tė Tiranės, nė kėtė studim, nuk janė respektuar fare ose nuk janė marrė parasysh se duhet tė ruhen, duhet tė ruhet distanca nga ato dhe jo tė shemben.
Qė nė fillimet e tij ky konkurs ishte i pandershėm, diskriminues dhe jo transparent qė nė vendosjen e kritereve pėr pjesėmarrėsit nė tė ku skualifikoheshin studiot dhe arkitektėt shqiptarė (pika 5, 6, 8 e kritereve) nė mėnyrė tė turpshme dhe u bė njė konkurs dosjesh, tė cilat ne dimė t'i rregullojmė mirė pėr 31 studio projektimi dhe jo njė konkurs idesh siē bėn bota, siē e kėrkon ligji dhe logjika dhe siē ka shumė nevojė Tirana dhe Shqipėria. Juria qė bėri kėtė seleksionim ishte e pamiratuar nga KRRT e Bashkisė ose Kėshilli Bashkiak ose ndonjė organ tjetėr por nga vetė Edvin Rama dhe nuk u shpall asnjėherė. Se sa tė aftė, profesionistė, dhe tė pavaruar nga Edvin Rama kanė qenė kėta qė seleksionuan kėto tri studio fituese tė fazės sė parė, nuk dihet. Edhe pėr fazėn e dytė juria ishte zgjedhur nga vetė Edvin Rama nė bashkėpunim me Fatos Nanon, por mė pas u detyrua tė bėjė ndryshime duke futur si anėtarė tė saj shtatė personalitete tė arkitekturės botėrore qė pėrsėri i zgjodhi dhe i gjeti vetė. Por shqiptarė dhe qytetarė tė tjerė tė nderuar tė Tiranės nuk pati nė kėtė juri dhe anėtarėt e huaj tė kėsaj jurie nuk patėn kohė as tė njiheshin me Tiranėn dhe as me ligjet e projektet e bėra deri atėherė pėr tė. Si mundėn ata ta japin gjykimin e tyre duke shpallur fitues tė konkursit studion "Architecture studio" apo pėr tė mos u prishur qejfin tė zotėrve tė shtėpisė qė i ftuan? Apo mos vallė ata ishin sozi? Kjo mbetet tė hetohet.
Ky studim zuri njė sipėrfaqe prej 250 ha dhe pa qenė i pamiratuar me parė ky kufi i zonės sė shtrirjes. Nuk kuptohet se me ēfarė force ligjore dhe ēfarė logjike z. Fatos Nano duke qenė kryetar i KRRTRSH dhe kryeministėr i Shqipėrisė nuk e ndaloi zhvillimin e mėtejshėm tė kėtij konkursi, por pranoi qė tė bėhej edhe kryetar i jurisė. Po kėshtu firma "Architecture studio" nuk duhet tė ishte shpallur fitues as pėr nė treshe meqenėse ekzistonte dhe ekziston konflikti i interesave duke pasė bėrė kjo firmė projektin e njė kulle tė lartė qė Edvin Rama kėrkon tė ndėrtohet nė vend tė kinema "Republika" pranė qendrės se Tiranės. Vetė koha e shkurtėr qė u la nė dispozicion pėr hartimin e variantit tė studimit konkurrues pėr njė sipėrfaqe prej 250 ha tė bėn tė mendosh se ky projekt fitues i "Architecture Studio" ka qenė hartuar mė parė. Po kėshtu lėnia mėnjanė e publikut, specialistėve arkitektė, urbanistė etj., Institutit tė Studimeve dhe Projektimeve Urbanistike, Institutit tė Monumenteve tė Kulturės etj., nga ky proces, tregoi pėr mostransparencėn, amatorizmin dhe qėllimet e mbrapshta tė tij qė nė fillim. Nė bazė tė nenit 36 tė ligjit "Pėr Urbanistikėn" variantet e firmave fituese tė konkursit pėrfshirė edhe ky i fundit i "Architecture Studio" duhet tė shpalleshin pėr 30 ditė nė publik, mė pas tė bėheshin vėrejtjet dhe pasi tė bėheshin ndryshime nė projekt tė dilte pėrpara KRRT tė Bashkisė e KRRTRSH pėr t'u diskutuar dhe miratuar. Por kjo gjė nuk u bė atėherė dhe nuk po bėhet as tani kur nuk ka mė asnjė vlerė transparenca. Vetė z.Fatos Nano nė KRRTRSh-nė datės 18 prill 2004 ka shpallur nė kundėrshtim me afatin ligjor prej 30 ditėsh se pas njė jave ky studim do tė dalė pėr miratim nė KRRTRSH.
Menjėherė pas shpalljes nė publik Edvin Rama qė gjithēka e firmos dhe e vulos vetė (thuhet se nė kohėn e Albert Brojkės ka pasur mė shumė demokraci nė KRRT tė Bashkisė) e miratoi sa pėr sy e faqe kėtė studim dhe tani po pret ta miratojė kėtė studim KRRTRSH-ja. Unė nuk besoj qė z. Fatos Nano tė mos ta miratojė kėtė studim qoftė pėr arsye tė biznesit tė ndyrė tė ndėrtimit qoftė pėr arsye "politike", pėr ta reklamuar kėtė paēavure si fitore tė Partisė Socialiste dhe tė Bashkisė tė drejtuar nga socialistėt, ashtu siē miratoi atė paēavuren tjetėr tė quajtur Plan Strategjik pėr Tiranėn e Madhe.
Deri tani me sa kuptohet ky studim nuk ka kaluar as nė kėshillin teknik tė ISPUrbanistike pėr oponencėn qė do tė paraqitet nė KRRTRSH bashkė me studimin siē e kėrkon ligji "Pėr urbanistikėn". Mirėpo fakti qė menjėherė pas kėsaj paraqitjeje tė projektit nė Galerinė e Arteve, siē nuk ka ndodhur asnjėherė mė parė, shtatė ose tetė punonjės nga ky Institut me nė krye drejtorin z. Odise Zoto kanė shkuar pėr vizitė nė Francė. Kjo lė pėr tė dyshuar qė kėrkohet tė blihet oponenca ose heshtja e ISPUrbanistike pėr kėtė studim. Vetė drejtori i ISPU ėshtė emėruar nga ish-ministri Besnik Dervishi si i favorizuar i tij dhe nė kundėrshtim me ligjin. Emri i tij gjendet si arkitekt nė tabelėn e objektit qė po ndėrtohet nė vendin ku u shemb kinema "17 nėntori". Pra mbetet qė ky ka qenė njė nga autorėt e atij studimi skandaloz dhe tė kundraligjshėm tė miratuar me njė vendim tė kundraligjshėm tė Edvin Ramės ose/edhe tė KRRT tė Bashkisė Tiranė. Vetė Instituti i Studimeve dhe Projektimeve Urbanistike qė ka vlerė dhe rėndėsi nė fushėn e urbanistikės nė Shqipėri, sot vazhdon tė drejtohet nė mėnyrė tė kundraligjshme. Sepse kėshtu iu intereson.
Nė kėtė proēes nuk janė pėrfshirė as pronarėt e trojeve, pronat e tė cilėve kėrkon t'i "zhvillojė" Edvin Rama, ndoshta me ndonjė pėrjashtim ku favorizohen disa pronarė pėr tė zhvilluar pronėn e tyre nė dėm tė pronės sė tė tjerėve dhe nė kundėrshtim me ligjin dhe rregullat e shoqėrisė. Po kėshtu nė kėtė proces nuk janė pėrfshirė as njėsitė bashkiake. Pra gjithēka ėshtė antidemokratike dhe aspak transparente.
Studimi pjesor pėr qendrėn e Tiranės i "Architecture studio" i paraqitur si fitues nga dyshja Nano- Rama nė vitin 2003 ishte i kundraligjshėm, sepse nuk bazohej fare dhe nuk e respektonte Planin Rregullues tė Tiranės tė vitit 1989 (miratuar me vendim tė Kėshillit tė Ministrave) qė ėshtė nė fuqi, siē e pėrcakton neni 1, 4, 5 etj., tė ligjit "Pėr urbanistikėn" dhe pikat 4, 43 etj., tė Rregullores sė Urbanistikės.
Kėshtu njė shembull skandaloz ishte rruga qė ishte bėrė tė ēante mespėrmes sheshit me gjelbėrim pėrpara Bar-restorant "Piazza", devijimi i rrugės sė Planit Rregullues qė tė nxjerr nė sheshin "Avni Rustemi', mbyllja dhe devijimi nė dy rrugė i Bulevardit "Zogu i Parė" etj.. Po kėshtu ai studim ligjėronte vendimet e kundraligjshme tė KRRT tė Bashkisė pėr shtesa tė Ministrisė se Bujqėsisė, Ministrisė sė Mbrojtjes, ndėrtim tė Katedrales sė Kishės Ortodokse etj., qė nuk kishin filluar tė ndėrtoheshin dhe qė janė akoma mė tė kundraligjshėm si vendime, sepse nuk janė miratuar nė KRRTRSH. Megjithatė kėto ndėrtime pa pasur vendimin e KRTRSH-sė kanė filluar tė ndėrtohen e po pėrfundojnė nė qendėr tė Tiranės me njė copė letėr tė Edvin Ramės qė nuk ka pasur dhe nuk ka fuqinė ligjore pėr t'i dhėnė ato leje. KRRTRSH hesht, Policia e Ndėrtimit hesht, politikanėt heshtin, qytetarėt dhe specialistėt heshtin.
Karakteristikė e studimit tė parė tė studios franceze ishte forma e mbyllur perimetrale e ndėrtimeve.
Shqyrtojmė variantin e studimit tė qendrės se Tiranės tė paraqitur ne Galerinė e Arteve nė Tiranė edhe me maket...
Qė nė fillim tė bie ne sy mbytja e Kullės sė Sahatit tė Tiranės, njė nga dy simbolet, pikat historike, referuese dhe orientuese nė shekuj tė Tiranės, nga njė ndėrtim, mur me dy anė 90 gradė, mė i lartė se ajo dhe nė tė dy anėt e saj. Ėshtė njėsoj sikur tė mbysėsh, tė mos ta lėsh tė duket mė kullėn Eifel tė Parisit me ndėrtime tė larta nė distancė ose afėr, gjė qė parizienėt s'e kanė lejuar dhe nuk do ta lejojnė kurrė. Sahatit tė Tiranės nuk i ngelet gjė tjetėr vetėm se tė projektojė hijen e tij nė kėtė perde kinemaje gjigante ndonjėherė. Mė parė nga arkitektėt dhe tė gjithė qytetarėt, intelektualė ose jo, tė Tiranės, ka qenė kritikuar ashpėr ndėrtimi i 'Torre Drinit' me miratim tė Koēo Kaskaviqit qė, sado qė ishte larg nga kjo kullė dhe xhamia, prishte imazhin e Tiranės nė hyrjen nga rruga e Durrėsit dhe nga sheshi Skėnderbej. Tani del njė "Koēo" tjetėr mė i fortė se ai i pari. Kjo ėshtė njė ēmenduri, kafshėri dhe amatorizėm i vėrtetė. Si ėshtė e mundur tė guxojnė disa ēapaēulė ta bėjnė njė shaka tė tillė kaq tė keqe! Po distancat e rregullores sė urbanistikės, po ligji "Pėr trashėgiminė kulturore", po ligji "Pėr urbanistikėn" pse duhet tė shkelen?
Po kėshtu vėrehet mbyllja e rrugės historike "28 Nėntori" duke e kthyer nė njė gjysėm rruge, rrugė qorre pėr tė lejuar ndėrtimin e njė gjashtė katėshi qė shkel mbi kėtė rrugė.
Po kėshtu vėrehet se si ėshtė mbytur monumenti i kulturės, varri i themeluesit tė qytetit tė Tiranės midis dy kullave shumė tė larta dhe disa ndėrtesave tė ulėta qė e rrethojnė. Kjo ėshtė plotėsisht shkelje e ligjit "Pėr urbanistikėn", "Pėr trashėgiminė kulturore", ēmenduri dhe kafshėri e amatorizėm i vėrtetė.
Letėr e hapur drejtuar:
Z. Alfred Moisiu
President i Republikės sė Shqipėrisė
Z. Romano Prodi
President i Komisionit Europian
Z. James Jeffrey
Ambasador i Shteteve tė Bashkuara tė Amerikės nė Republikėn e Shqipėrisė
Z. Ambasador i Republikės Federale Gjermane nė Republikėn e Shqipėrisė
Z. Ambasador i Republikės Franceze nė Republikėn e Shqipėrisė
Z. Ambasador i Mbretėrisė sė Hollandės nė Republikėn e Shqipėrisė
Nga Master of Engineering, inxhnier hidroteknik, Ilir Sopoti (ish-punonjės i Institutit tė Studimeve dhe Projektimeve Urbanistike deri me 1 korrik 2003)
------------
Krijoni Kontakt