Rrahman Parllaku tregon..

[Brari]

gazeta panorama

--

intervista

Rrëfimi i gjeneral-leitnant, “Hero i Popullit”, Rrahman Parllaku, ish-komandant i njësiteve guerile të qytetit të Vlorës që u dënua nga diktatura


“Ju tregoj bazat e luftës guerile në qytetin e Vlorës”
Si u ingranuan në lëvizje familjet e mëdha të qytetit bregdetar që e shkroi me gjak historinë


Luan Kondi

Kur nisa t´i hedh në letër këto shënime, shpesh herë kam pyetur veten se kush janë heronjtë e vërtetë të luftës, jemi ne të rinjtë e asaj kohe, që vumë jetën në moshën më të re në shërbim të popullit e të atdheut, apo ata prindër që u bashkuan me ne e nisën fëmijët e tyre në luftë me ndërgjegje e bindje se edhe mund të mos i shihnin më. Kishte edhe prindër që dërguan në luftë edhe fëmijën e vetëm, duke mos e kursyer as jetën e tyre. Kishte nga ata që vunë në shërbim të luftës shtëpitë e tyre, edhe pse në murin e jashtëm të banesës ishte vendosur shpallja e fashistëve: se kushdo që strehon ilegalë pushkatohet dhe i digjet shtëpia. Ja këta prindër patriotë meritojnë nderimin, respektin dhe mirënjohjen e kombit. Të tillë prindër e familje Vlora ka pasur shumë. Unë që nuk isha nga Vlora, pas lufte nuk e them këtë, ndoshta e kam ndier më shumë, se vlonjatët kanë jo vetëm bujarinë e mikpritjen, por edhe guximin dhe vendosmërinë e tyre, për t´u shkrirë me tërë familjen për lirinë e popullit dhe të atdheut. Meqë për herë të parë po provoj të shkruaj kujtimet e mia, kam frikën se a do të mundem të jap portretin e vërtetë të këtyre njerëzve të shtresave e feve të ndryshme, por që i kishte bashkuar shpirti liridashës në luftën antifashiste. Do të përpiqem maksimalisht për ta bërë një gjë të tillë.



Rrahman Parllaku, personazh i njohur i luftës antifashiste, lumiani që kontribuoi në luftën guerile në Qytetin e Vlorës, e më 6 janar 1943 u caktua komandant i njësiteve guerile në atë qytet rrëfen për gazetën “Panorama” se cilat ishin bazat e luftës anifashiste në qytetin bregdetar. Ai e nis tregimin e tij me nënë Tariko Hoxhën dhe e vazhdon me të tjera histori të bazave të guerilësve.

Si i strehonin në shtëpitë e tyre ilegalët, familjet vlonjate, edhe pse e dinin që kjo ishte tepër e kushtueshme për ta dhe nëse armiku i skedonte si të tilla i pushkatonte. Gjeneral-leitnanti dhe “Hero i Popullit”, drejtues i formacioneve partizane, tregon për herë të parë aktivitetin e tij gueril dhe se si mundi të drejtonte njësitet e qytetit të Vlorës. Përse familjet e mëdha të qytetit vunë shtëpitë dhe pasuritë e tyre në dispozicion të luftëtarëve të lirisë. Si lëviznin nga një bazë në tjetrën dhe përkraheshin nga të gjithë veprimet e fashehta të njësiteve guerile. Për të mësuar për veprimtarinë e Parllakut në vitet 1941-1943 në qytetin e Vlorës dhe se kush e ka strehuar dhe ndihmuar atentatorin e sprovuar, lexoni në vijim intervistën e tij interesante.

Keni qenë guerilas dhe më pas komandant i njësiteve të qytetit të Vlorës. Cilat kujtoni si strehëza të veprimtarisë suaj?
Çdo lagje e Vlorës ka pasur familje e baza të luftës. Këta njerëz u bënë për mua shumë të dashur, aq sa mund të them se i konsideroja si prindër e familje. Unë nuk kisha një familje, por një pjesë e mirë e familjeve vlonjate u bënë edhe familja ime. E kam të vështirë të nis tregimin tim, pasi nuk di nga t´ia filloj më parë. Megjithatë po e filloj nga Llonxha, sot lagjja “Partizani”, nga nënë Tarika Hoxha, nëna ime e dytë, që po rriste fëmijë jetim, pasi i kishte vdekur i shoqi. Thashë po rriste se tre prej fëmijëve i kishte ende të vegjël, ndërsa dy të rriturit, Feçorrin dhe Hysniun, anëtarë të njësiteve guerile, vdiqën në kampet naziste.

Si i arrestuan dy djemtë e nënë Tarikos?
Ishte 9 tetori i vitit 1943, kur nazistët dhe ballistët tradhtarë, rrethuan qytetin e Vlorës dhe bënë kontrolle e arrestime në masë, e midis guerilasve të tjerë kapën edhe Hysniun e Feçorrin. Ata të drejtuar nga zëvendësi im, Mico Emini, kishin punuar deri natën vonë për të pastruar 20 pushkë, 12 mitralozë të lehtë, 7 mitralozë të rëndë, 4 mortaja e municionet e tyre, që më pas ua jepnin guerilasve të tjerë për t´i shpërndarë në disa pika, e nga atje në repartet partizane. Nënë Tarika tregonte: “Kur u kthyen djemtë në shtëpi, kishte kaluar mesi i natës. U shtrova bukë, hëngrën dhe pastaj ranë të flinin, pasi ishin të raskapitur. Gjatë gjumit të parë u shpërthye dera dhe fenerët e gjermanëve na zgjuan mua dhe pesë djemtë, që flinin krah njëri-tjetrit në rrogozin e shtruar përdhe. (Në ata rrogozë edhe unë kisha fjetur për netë të tëra). Hyrja e gjermanëve në shtëpi ishte shumë e befasishme, pasi informatori i kishte drejtuar mirë pushtuesit në shtëpinë tonë, aq sa asnjë nga djemtë nuk arriti të merrte armën dhe të shtinte kundër tyre. Edhe në tentativën që bëri Micua, u kap menjëherë nga gjermanët”. Pas kontrollit nazistët arrestuan Micon, nënkomandantin e njësiteve guerile dhe tri djemtë e nënë Tarikos, ndër ta edhe Gjyshin 12-vjeçar, i plagosur në këmbë pa dashur me automatikun e Hitos. Nëna i ndoqi djemtë deri në qendrën e grumbullimit të të arrestuarve, edhe pse mbante në shpinë djalin e saj Gjyshin, për të cilin iu lut ballistëve të mos e merrnin të voglin, që gjoja kishte thyer këmbën se kishte rënë nga biçikleta. Në këtë moment një nga ballistët i kishte thënë: “Po ta lirojmë djalin, por po të marrësh vesh se ku është Rrahmani, eja e na njofto se do t´i lirojmë edhe dy të tjerët”. Nënë Tarikua mori Gjyshin dhe shkoi në shtëpinë e saj. Kur mësoi se isha strehuar në një shtëpi aty pranë, në atë të Mulla Sulos (kështu e thërrisnin në Vlorë babanë e akademikut Shaban Demiraj, që ishte hoxhë), erdhi dhe më takoi dhe më dha lajmin e hidhur të arrestimit të Miços dhe të shumë të tjerëve. Më pas nënë Tariko tha: “Më vjen mirë që ke shpëtuar, pasi armiqtë pyesin çdo të arrestuar për vendndodhjen tënde. Edhe mua kur më lanë që ta merrja tim bir, Gjyshin, më thanë që, nëse mësoja ku ishe ti dhe shkoja e njoftoja do të lironin edhe Feçorrin dhe Hysniun. Ata i kam djem gjaku, por edhe ty të kam djalë njësoj si djemtë e mi. Armiqtë me ty e kanë mllefin, por edhe ne atyre inatin ua kemi. Ata m´i morën fëmijët në vatër e po qe shkruar të m´i vrasin, s´jam as e para dhe as e fundit nënë që i vriten fëmijët për Shqipëri. Ruaju e mos bjer në dorë të tyre”. U përqafuam e u ndamë me lot në sy.

Ndonjë kujtim tjetër nga bazat e luftës në Vlorë?
Janë shumë. Por do të ndalem edhe të një tjetër nënë, Hyri Gorishova, ose siç i thërrisnim, Nënokja. Kjo ishte nëna e tri partizanëve trime, Ylvies, Hënës dhe pionieres luftëtare, Fairesë. Kjo nënë e kishte hapur shtëpinë e saj për gjithë luftëtarët. Në këtë shtëpi bëheshin mbledhje, takime e linin armët ilegalët, pako të tëra me komunikata, mjekoheshin të plagosurit apo mbaheshin dhe spiunë të arrestuar. Ne bënim mbledhje dhe Nënokja me shall mbi supe apo pallto veshur, na bënte roje në oborrin e shtëpisë, pranë gardhit të mbuluar me manaferra dhe kur do të dilnim nga shtëpia, ajo shikonte rrugën. Kur nënës iu bë i pamundur qëndrimi në qytet, pasi shtëpia e saj kishte rënë shumë në sy të armiqve si bazë, dhe vajzat e saj ishin ilegale, edhe Nënokja mori rrugën e malit së bashku me vajzat dhe u bë bashkëluftëtarja jonë. Vajzat e Nënokes kanë pjesën e tyre të kontributit në luftë. Ylvija, me karakter burrëror, u muar me shërimin e plagëve të partizanëve të plagosur. Hëna ishte organizatore dhe drejtuese e Rinisë Komuniste, kurse Faireja na ndihmonte me shërbime të ndryshme si korriere dhe zbuluese.

Pak më sipër shtëpisë së Nënokes ishte edhe një tjetër bazë e jona, shtëpia e nënë Havasë, nëna e luftëtarit për pavarësi, luftëtarit demokrat, Halim Xhelo Tërbaçit. Edhe kjo nënë kishte rritur me mundime dy djemtë e Halimit, luftëtarë që ndoqën rrugën e babait të tyre, Sazanin dhe Nusretin, ky i fundit është edhe dëshmor i Luftës Nacionalçlirimitare. Shtëpia e saj u bë, ashtu si edhe shumë shtëpi të tjera, bazë e luftës. Shtëpia e nënë Havasë ishte shtëpia e luftëtarëve ilegalë në qytet dhe e atyre që vinin me shërbim nga jashtë tij. Të dy niprit e nënë Havasë dolën partizanë, Sazani e Nusreti fare të rinj u rreshtuan në Brigadën e 5-të Sulmuese, e megjithëse komanda e brigadës donte ta mbante afër, Nusreti nuk pranoi, por shkoi në vijën e parë të luftës, në grupin e sulmit, dhe u vra në sulm kundër armiqve.

Bazat e njësitit gueril zgjidheshin apo ua rekomandonin?
Baza të njësitit ishin të gjitha shtëpitë e patriotëve në Vlorë. Për të sqaruar këtë do të kthehem në kujtimet e mia në një bazë në lagjen Llonxha, shtëpi e nënë Shefikatit. Ajo kishte dy vajza dhe njërën me aftësi të kufizuara fizike. Kjo shtëpi ishte në hyrje të lagjes dhe pozicioni i saj në favorizonte veprimtarinë tonë ilegale, pasi na siguronte hyrje e dalje nga qytetit pa snjë problem. E them sinqerisht se dhjetëra ilegalë kanë ndenjur me netë të tëra në atë shtëpi. Atje kemi bërë edhe mbledhje e takime të ndryshme të partisë, rinisë e më vonë të Këshillit Nacionalçlirimitar të lagjes e të tjera. Aty më kujtohet se mbajtëm të arrestuar edhe dy agjentë të kriminelit Isa Toska, dërguar për të gjurmuar e vrarë një të kërkuarin e tij dhe pas dy ditësh i dërguam në repartet partizane. I morën atje për të nxjerrë prej tyre informata të rëndësishme. Gjatë gjithë kohës që kemi ndenjur e zhvilluar mbledhje në atë shtëpi, nënë Shefikati dhe e bija, Nebije, jo vetëm që na shërbenin me përkushtim, por na ruanin e vigjëlonin që të mos na ndodhte gjë. Vprimtarinë e tyre në krahun tonë e paguan, pasi pushtuesit arrestuan dhe interrnuan të shoqin e Nebijes, i vetmi mashkull në shtëpinë e tyre. Edhe në lagjen e re kishim shumë baza të përshtatshme për veprimtarinë tonë guerile e një nga këto ishte shtëpia e Rexhep Nuri Arapit, familje me dy breza luftëtarësh. Në shtëpinë e Arapajve nuk kishim vetëm një bazë, por tri, pasi edhe dhoma ku banonte Sali Ymeri, ishte baza jonë, kurse në pjesën përdhese kishim teknikën, ku shtypeshin komunikatat. Këtë punë e kryente me përkushtim luftëtari trim, tri herë i plagosur, Dhimitër Mandro. Këtë shtëpi e rrethuan dy herë armiqtë, herën e parë isha vetëm me Nuriun dhe të dytën ishim katër, së bashku me Mihalin dhe Dhimitrin. Falë pozicionit të saj, kopshtit që ndodhej në pjesën e pasme, ne arrinim të largoheshim nga atje në baza të tjera. Më kujtohet se herën e dytë arrestuan Rexhepin, por për mungesë faktesh e liruan, sepse nuk gjetën gjë kur kontrolluan, pasi teknikën me të mbaruar punë e vendosnim jashtë shtëpisë. Rexhepi ishte paralajmëruar dhe qëndrimi i mëtejshëm në qytet ishte me rrezik. Kështu ai u largua familjarisht prej andej.

Cilat ishin të tjera baza të njësitit geril në lagjen e re të qytetit të Vlorës?
Duke u ndalur në lagjen e re dua të theksoj mbështetjen që na ka dhënë familja e shoqes sonë Bule Imami. Kjo grua gëzonte në familjen e saj të madhe autoritet absolut. Mund të them pa mëdyshje se Bulja e ktheu të gjithë familjen e saj me luftën dhe atë shtëpi në një nga bazat kryesore të përhershme të aktivitetit ilegal. Në atë shtëpi ne kemi strehuar njerëzit më të rëndësishëm të luftës, që vinin nga qarku e qendra. Në këtë shtëpi janë mbajtur mbledhje të Komitetit të Partisë, të bërthamave të rinisë, të Këshillit Nacionalçlirimitar të qytetit e të tjera. Bule Imami, nuk e kishte shtëpinë bazë vetëm për të tjerët, pasi atje ajo mblidhte dhe drejtonte aktivin e gruas antifashiste edhe në netët kur shtoheshin raprezaljet në qytet e vështirësohej lëvizja. Në ditët e terrorit nazist, të arrestimeve e internimeve masive, kur Komitetit i Partisë ishte i detyruar të largohej nga Vlora, një pjesë të mirë të punës e mori me vete Bulja bashkë me Vitori Gjikondin e vajza e gra të tjera, dhe e kryen me sukses edhe në këto kushte detyrën e tyre, duke e mbajtur gjallë frymën e luftës nëpërmjet shpërndarjes së materialeve propagandistike. Mbaj mend se në ato ditë terrori na u vranë në qytet shokët tanë, Jonuz Rexhepi, nga Peja dhe Elham Doçi dhe Bulja me shoqe organizuan varrimin e tyre me pjesëmarrjen e gjerë të grave. Dua të përmend edhe një tjetër nga fisi i Imamve, shoku dhe miku i të gjithëve Qazim Imami, që, megjithëse ishte hoxhë me çallmë, ishte një luftëtar i flaktë dhe shtëpinë e kishte vënë në shërbimin tonë, ashtu si edhe vëllezërit e tij. Atje kemi çuar shumë njerëz të rëndësishëm të luftës, pasi shtëpia e hoxhës ishte më e sigurtë dhe të gjithë njerëzit përreth ishin pjesëmarrës në luftë ose e simpatizonin atë. Në rast nevoje, ata hapnin dyert e shtëpive për të na pritur dhe kështu nëpërmjet deriçkave kalonim nga një shtëpi në tjetërn. Aty i kemi bërë edhe disa mbledhje dhe kur të tjerët largoheshin unë qëndroja. Më ka ndodhur të fle në mes të hoxhës dhe priftit, të Qazimit dhe të të atit të Amali Pjerros (Dishnicës) dhe të dëgjoja me ëndje bisedat e tyre. Prifti kishte muhabet të lezetshëm, pasi ishte i njohuri i Fan Nolit dhe bashkë me të kishte luftuar për Kishën Autoqefale Shqiptare. Ai shërbente si prift në Manastirin e Zvërnecit. Qazim Imami e pagoi me jetën e tij pjesëmarrjen në luftë. Ai së bashku me disa hoxhallarë e një prift u arrestuan dhe u internuan në kampet shfarrosëse naziste, nga ku nuk u kthyn më. Dihet që pjesëmarrja e klerikëve në luftën antifashiste tregon se sa të drejta ishin vendimet e Konferencës së Pezës, e sidomos “bashkimi i popullit në luftë pa dallim feje, krahine e ideje”...

vijon nesër



Jetëshkrimi
Rahman Parllaku, jeta plot bëma e “Heroit të Popullit”

Rrahman Latif Parllaku, u lind më 17 prill të vitit 1919, në fshatin Novosej të Lumës, rrethi i Kukësit. Shkollën fillore e ka kryer në Shishtavec. Në moshën 12-vjeçare ka filluar punë me babanë dhe vëllanë në profesionin e pastiçierit nga viti 1932 në Cakran të Mallakastrës dhe nga viti 1936 në Selenicë të Vlorës. Në prag të pushtimit fashist të 7 prillit 1939 me vëllanë Selimin kushëririn Baftjarin bashkë me popullin e Selenicës zbritën në Vlorë për të kërkuar armë për të mbrojtur vendin nga pushtimi fashist. Të zhgënjyer e dëshpëruar nga qëndrimi i mbretit dhe qeverisë, që nuk e armatosën e organizuan popullin për luftë kundër fashizmit, u kthyen në Selenicë. Në nëntor 1939, hapën një lokal pasticeri në qytetin e Vlorës. Aty Rrahmani u lidh me të rinjtë dhe u përfshi në lëvizjen antifashiste. Në protestën e zhvilluar më 28 nëntor 1941 kundër pushtuesve iu dha rasti që në kulmin e entuziazmit të protestuesva të dalë në krye për të mbajtur flamurin kombëtar që përpiqeshin ta rrëmbenin fashistët, aty mori një goditje në kokë. Pas kësaj dite përfshihet në njësitet guerile të qytetit, fillimisht guerilas i thjeshtë pastaj përgjegjës grupi e njësiti dhe me pranimin si anëtarë i Partisë Komuniste. Më 6 janar 1943 u caktua komandant i njësiteve guerile të qytetit të Vlorës deri më 28 nëntor 1943, kur e transferuan me detyrë komisar batalioni. Pas rezultateve të mira në drejtimin e batalionit në luftimet kundër forcave naziste dhe ruajtjen e kompaktësisë të efektivit gjatë Operacionit armik të Dimrit 1943-1944, emërohet zëvendëskomisar i Brigadës së 8-të, e përuruar më 26 prill 1944 në Sheper të Gjirokastrës. Gjatë muajit maj u mor me organizimin e Brigadës së 12-të Sulmuese dhe mbrojtjen e Kongresit të Përmetit. Më 8 qershor 1944 transferohet në Brigadën e 3-të Sulmuese dhe së bashku me anëtarët e shtabit që drejtonin këtë njësi përballoi me sukses Operacionin e Qershorit të ushtrisë naziste. Pas këtij operacioni me urdhër të Shtabit të Përgjithshëm, brigada kalon në Shqipërinë e Mesme, me detyrë të spastrojë nga armiqtë zonat malore të Elbasanit e Tiranës e të sigurojë nga shpina forcat e Divizionit të 1-rë, që vepronin në Mat e Dibër dhe të mbronte bazën e Bizës, ku hidhnin materiale avionët aleatë. Në fillim të shtatorit, brigada me urdhër të Komandës së Përgjithshme mori për detyrë që së bashku me Brigadën e 5-të të kalonin në Kosovë për të shpejtuar çlirimin e kësaj zone e të ndihmonin në ngritjen e Këshillave Naconalçlirimtare si organe të pushtetit të ardhshëm për përfshirjen në masë të kosovarëve në luftë për t´ju bashkuar frontit antifashist të popujve dhe të dëmtonin e pengonin forcat gjermane në tërheqje. Me çlirimin e Kosovës, më 22 nëntor, në qytetin e Pejës merr urdhrin e emërimit komandant i Divizionit të 5-të dhe u gradua kolonel. Nga 20 dhjetori i vitit 1944 deri në mars të vitit 1945, forcat e komanduara nga Rrahman Parllaku në bashkëveprim me forcat jugosllave çliruan krahinën e Sanxhakut. Me ndërprerjen e luftimeve, forcat e Divizionit të 5-të e të 6-të Sulmues u kthyen në Kosovë. Më 14 prill të vitit 1945, kur ndodhej në Mitrovicë, ai mori urdhrin e emërimit komisar i Korparmatës së 2-të në Berat. Me shkrirjen e saj e nxorën në lirim dhe e caktuan sekretar politik i Komitetit Qarkor të PK të Shkodrës. Me kërkesën e tij rikthehet në ushtri në detyrën e drejtorit të Personelit në Ministrinë e Mbrojtjes. Në vitin 1947 i jepet grada kolonel. Në dhjetor të vitit 1947, Rrahman Parllaku u caktua në detyrën e drejtorit Politik të Ushtrisë, detyrë të cilën e kreu deri në prill të vitit 1948, kur u dërgua të studionte jashtë shtetit. Parllaku ka mbaruar studimet në Akademinë e Shtabit të Përgjithshëm të Ushtrisë sovjetike “Voroshillov”. Pas kthimit nga studimet, ai u emërua drejtor i Drejtorisë së Organizim-Mobilizimit në Ministrinë e Mbrojtjes. Në vitin 1952-1954 caktohet në postin e zëvendësministrit të Mbrojtjes e drejtor i Prapavijës së Ushtrisë dhe mori gradën e lartë të gjeneral-majorit. Gjatë viteve 1954-1961 do të shërbente si zëvendësministër i Mbrojtjes për përgatitjen luftarake të ushtrisë. Nga viti 1961 deri në vitin 1967 kreu detyrën e komandantit të Forcave Ushtarako-Detare dhe më pas komisar i këtyre forcave dhe iu dha grada gjeneral-leitnant. Në vitet 1969-1970 do të shërbente si komisar i Forcave Ushtarako-Ajrore dhe një vit më vonë u emërua zëvendësministër për Përgatitjen Luftarake të Ushtrisë. Për merita të veçanta i është dhënë titulli “Hero i Popullit” dhe është dekoruar me 9 urdhra e tri medalje të luftës dhe 3 urdhra të shërbimit ushtarak. Parllaku, ka qenë zgjedhur deputet i Kukësit në Kuvendin Popullor për 7 legjislatura rresht, që nga viti 1945 deri në vitin 1973. Gjeneral Parllaku ka qenë kandidat i KQ të PKSH që nga tetori i vitit 1944 deri në Kongresin e Parë. Në kongresin e Katërt rizgjidhet përsëri kandidat i KQ të PPSH dhe në Kongreset e Pestë e të Gjashtë anëtar i këtij Komiteti. “Heroi i Popullit” Rrahman Parllaku është dënuar dhe burgosur nga diktatura komuniste për pjesëmarrje në të ashtuquajturin “puç ushtarak”, nën akuzën e “krimit dhe tradhtisë ndaj atdheut, sabotimit dhe agjitacionit dhe propagandës me rrezikshmëri të lartë”. Në bazë të këtyre akuzave u dënua me 25 vjet heqje lirie, nga të cilat 16 vjet e tri muaj i vuajti në burg (nga dhjetori i vitit 1974 deri më 17 mars të vitit 1991), si pjesëtar i të ashtuquajturit “grup i Beqir Ballukut”. Duke pasur akuzën e rëndë të “tradhtisë ndaj atdheut”, të ashtuquajturit pjesëtarë të këtij grupi: Beqir Balluku, Petrit Dume, Hito Çako e Rrahman Parllaku nuk amnistoheshin nga ligjet në fuqi. Në rekursin e bërë nga Parllaku, Gjykata e Kasacionit vendosi, më 20 korrik të vitit 1994, prishjen e vendimit të 5 nëntorit të vitit 1975 të Gjykatës Ushtarake, që i cilësoi fajtorë ushtarakët e lartë, dhe pushimin e akuzave të mësipërme. Aktualisht, 85-vjeçari Rrahman Parllaku është në pension dhe merret me veprimtari shoqërore. Ai është kryetar i Organizatës së Bashkuar të Veteranëve të Luftës të Popullit Shqiptar.



Nesër do të lexoni

Si u bënë baza të lëvizjes shtëpitë e Agallive, Kilicëve, Doçajve, Bejtajve, Muçajve, Ferrajve, Mandrove e të tjera
Ditët e Rrahman Parllakut në shtëpinë e Manush Myftiut, që e shkriu pasurinë për luftën
Njohja e komandantit të njësiteve guerile të Vlorës me Reiz Malilen dhe familjen e tij
Përse u ndaluan të hynin në qytet fraksionistët e “Xhepit”

Gazeta Panorama

[Brari]

kush i gjen pjeset e tjera te intervistes le ti postoje..

------

intervista V

Rrahman Parllaku, tregon se si u ekzekutuan Anastas Lulo dhe të tjerë, përkrahës të “fraksionit” në Partinë Komuniste Shqiptare


“Enver Hoxha në Vlorë, kritikë të ashpër për veprimtarinë e fraksionit të Sadik Premtes”

Luan Kondi

vijon nga numri i kaluar

Rrahman Parllaku, pesonazh i rëndësishëm i Luftës Antifashiste Nacionalçlirimtare, tregoi për bazat e luftës guerile në qytetin e Vlorës. Ai e nisi rrëfimin e tij me shtëpinë e nënë Tarikos dhe vazhdoi me të tjera histori të jetuara, strehuar si ilegal në familjet vlonjate.

“Heroi i popullit”, drejtuesi i formacioneve partizane, tha për herë të parë, se si familjet e mëdha të Vlorës vunë shtëpitë dhe pasuritë e tyre, në dispozicion të luftës. Po ashtu, ai u shpreh edhe për lëvizjet e ilegalëve nëpër baza dhe përkrahjen që kishin në të gjithë veprimet e tyre, nga populli i Vlorës. Parllaku, ish-zëvendësministër i Mbrojtjes, foli gjithashtu edhe për strehimin e drejtuesve të Komitetit të Partisë së Qarkut të Vlorës në shtëpinë e disa baza të Vlorës, për ndihmën që i dha italiani Martini, apo edhe të tjerë njerëz në atë kohë të trazuar e të vështirë. Më tej, Rrahman Parllaku shpjegoi rrethanat e njohjes me familjet Kilica, Doçi, Bejtan, Ferraj, Muço, Malile, Çakërraj, Mandro e shumë e shumë të tjera, dhe se si e shpëtoi nga vetëvrasja Nasi Karajn, ish-kuestorin e Vlorës, që në mitingun e 28 nëntorit të vitit 1941, ishte kundër hapjes së zjarrit ndaj protestuesve. Në vijim të intervistës së tij, për gazetën “Panorama”, gjenerali u shpreh për largimin e tij nga qyteti në kohën e raprezaljes naziste dhe se si u detyrua të rikthehej me urdhër të Liri Gegës, anëtare e KQ të PKSH në atë kohë. Ai përmend e përshkruan si baza të luftës familjet e Tol Arapit, Lef e Mitaq Sallatës, apo dhe baza të tjera në lagjen Vrenez, ku përmenden familjet e Shefqet Veshit, Manush Myftiut, Ibrahim Abdullahut, Dalip Ademit, Aleksandra Premtit, Miti, Mihal e Leka Shurtit, Llaqi Papajt, familjen Musta e shumë e shumë të tjera. Ish-guerilasi u shpreh për situatën e krijuar në Qarkun e Vlorës pas të ashtuquajturit “fraksion” i Xhepit. Si u ndaluan “fraksionistët” të hynin në qytet. Kush e udhëroi këtë dhe çfarë ndodhi me ta. Në vazhdim, gjenerali do të flasë për mbledhjen e Aktivit të Partisë së Qarkut të Vlorës dhe se si u dënua “fraksioni dhe fraksionistët”. Sipas tij, aktivi i zhvilloi punimet në një gjëndje shumë të tensionuar dhe se në të u fol me gjuhë shumë të ashpër. Si u kërkua të dënohej me rreptësinë më të madhe çdo shmangie nga vija e partisë apo dhe nga çdo vendim e direktivë e saj. Përse nuk u fol fare në këtë mbledhje për demokracinë në parti, nuk u tha se në parti mendimet duhet të thuheshin hapur, pranohen kur janë të drejta e hidhen poshtë kur janë të padrejta. Përse shkoi Enveri në Vlorë dhe ku gjeti mbështetje në Tragjas. Si u vra pas shpine Anastas Lulo dhe përse nuk arritën ta bënim një gjë të tillë edhe me “Xhepin”. Këto dhe të tjera pyetje marrin përgjigje në vijim në intervistën e tij interesante.

Çfarë ju bëri përshtypje nga mbledhja e Aktivit të Partisë së Qarkut të Vlorës?
Mua më bënte përshtypje fakti se shumë shokë bënin autokritikë se kanë patur të tilla koncepte të gabuara. Unë i kisha njohur dhe me një pjesë të mirë kisha punuar, megjithëse disa nga ata kishin mbaruar shkollën e mesme, ose disa klasë të saj, një pjesë e mirë ishin nga fshati dhe po punonin për mobilizimin e rinisë fshatare, për të mbushur radhët e ushtrisë, dhe e respektonin familjen e moralin shoqëror. Nuk kisha parë e nuk shihja në praktikën e punës së tyre të tilla të meta, që kritikoheshin e dënoheshin me forcë në atë mbledhje. Po përsëri kërkoja të bindja veten se përderisa këto i thotë udhëheqja e partisë dhe këta bëjnë autokritikë, duhet të ketë gabime të tyre dhe të jetë e vërtetë ajo që thoshin se mua më duhej t’i shikoja gjërat më me sy kritik. Kjo bindje e verbër do të na mundonte gjithë kohën që ishim në parti, ndaj dhe përpiqeshim t’i shohim gjërat me “syzet” e saj.

Aktivi i zhvilloi punimet në një gjëndje shumë të tensionuar. Aty u fol me gjuhë shumë të ashpër. Kërkohej të dënohej me rreptësinë më të madhe çdo shmangie nga vija e partisë nga çdo vendim e direktivë e saj.

Si e konsideronit disiplinën e rreptë në parti?
Disiplina duhet të ishte e hekurt, pa disiplinë e zbatim pa hezitim të detyrave, nuk mund të arrihej fitorja. Aty nuk u fol fare për anën tjetër, për demokracinë në parti, nuk u tha se në parti mendimet duhet të thuheshin hapur, pranohen kur janë të drejta e hidhen poshtë kur janë të padrejta. Mua, si drejtues ushtarak, më palqente disiplina dhe zbatimi i urdhrit dhe vendimit, prandaj kërkesa për forcimin e disiplinës më dukej e drejtë. Kur studion historinë e Partisë Komuniste (e më vonë PPSH) dilte se elementët e Grupit të të Rinjve i kanë hapur gjithnjë telashe pertisë. Prandaj, pa mbushur 6 muaj nga krijimi i saj, në konsultën e marsit të vitit 1942, partia i akuzoi ish-udhëheqësit e këtij grupi se “po përpiqen të mbanin lidhjet e vjetra e grumbullonin rreth vetes miq të rinj ose shokët e tyre të vjetër, po zhvillonin punë grupazhi (Fraksioni)” dhe pas dy muajve Konferenca e Jazhtëzakonshme e PKSH-së, qershor 1942, vendosi përjashtimin e Anastas Lulos e Sadik Premtes dhe një grup shokësh nga partia.

Përse kjo ngutje?
Argumentet kanë kundërshtuar direktivat e partisë, direktivat e moralit proletar, punën me fshatarësinë, me rininë, janë kundër reaksioneve luftarake. Këto janë akuzat e thëna e sterthëna. Po nuk thuhet asgjë për mendimin e të akuzuarve për këto akuza e për vendimet që mori partia. Çdo gjë është bërë e njëanshme, arbitrare. Ashtu siç nuk dihet se cilat kanë qenë mendimet e këtyre krerëve në mbledhjen themeluese të partisë, pasi për këtë nuk keni asgjë të shkruar e të dokumentuar në këtë mbledhje.

Çdo gjë që dinim është ajo se çfarë ka shkruar për krijimin e veprimtarisë së partisë në kujtimet e tij Dushan Mugosha, ose siç e ka shkruar instituti që drejtonte Nexhmije Hoxha, që e ka ndryshuar maketin e tekstin e historisë së partise sa herë janë dënuar udhëheqës të kësaj partie. Si shembull tipik mund të merret libri i Enver Hoxhës “Kur lindi partia” që u ndryshua për të hequr emrat e Mehmet Shehut e të Kadri Hazbiut, pasi u dënuan. Në botimin e parë të këtij libri flitej me lëvdata për ta e për familjet e tyre, ndërsa ndryshe ndodh në botimin e dytë. Në këtë të fundit kemi mohim të vetvetes.

Në vazhdim të masave kundër krerëve të Grupit të të Rinjve, Konferenca e nendit, mars 1943, vendosi t´i kaloj në gjyq e pastaj t´i dënojë Anastas Lulën e Sadik Premten, me ato argumente e akuza të njohura e gjithnjë të vendosura, pa dëgjuar të akuzuarit. Fakt është se Anastas Lulo, udhëheqës i Grupit të të Rinjve, që përfaqësonte shtresën e inteligjencës e të masës së rinisë, nuk u zgjodh në udhëheqje, si kryetarët e tjerë.

Çfarë ndodhi më vonë me të?
Edhe pse e përjashtuan nga partia, Anastasi mori pushkën e shkoi partizan i thjeshtë, pa iu larguar luftës. Ky raport a nuk hedh poshtë akuzën se ai ishte kundër luftës. Përse nuk u zbatua vendimi i Konferencës së vendit, që Anastas Lulo e Sadik Premtja të gjykoheshin e të dënoheshin? Unë them se kjo ndodhi për arsyen e thjeshtë se në gjyq ata do të flisnin, do të paraqisnin mendimet e argumentet e tyre edhe në qoftë se nuk do të shkruhej gjë, ose asgjësoheshin të shkruarat, siç ka ndodhur, mund të mbeteshin dëshmitarë të gjallë, që dinin për to.

Pabesisht e pas shpine nuk ishte vrarë vetëm Anastas Lulo. Pas shpine janë vrare edhe udhëheqës të tjerë të partisë e luftës. Vrasjet e pabëra nuk i lënë gjurmët e krimit, e megjithatë është vërtetuar nga historia se nuk ka mbetur krim e kriminel pa u zbuluar.

Vrasja e Anastasit pa gjyq siç duket e shqetësoi shumë Sadikun, pasi ai parashikonte se ashtu do të veprohej edhe me të, shikonte fundin e tij, prandaj kërkoi mbështetje e ndihmë te shokët e te të njohurit për t´i shpëtuar rrezikut. Komunistët që e njihnin atë nuk shikonin faje a krime të tij, që meritonin dënim me vdekje, prandaj kërkuan të sqaroheshin e të bindeshin me fakte për këtë. Siç ishte kërkesa për mbajtjen e një konference të partise, ku të gjykonin si veprimtarinë e “Xhepit” (pseudonin i Sadik Premtes), ashtu dhe auzat që bëheshin për qëndrime sektare e ekstremiste të Komitetit të Partisë së Qarkut të Vlorës, e po të shihej e nevojshme të bëheshin ndryshime në përbërjen e tij. Këto kërkesa të komunistëve u kundërshtuan me arrogancë, jo vetëm nga Liri Gega e Dushan Mugosha, por edhe nga Komiteti i Partisë me në krye Hysi Kapon. Komunistët që bënin këto kërkesa u quajtën “xhepistë”, fraksionistë e të tjera. Këto akuza u shoqëruan me masa ekstreme, përjashtime, arrestime e vrasje. Kjo gjendje patjetër e dëmtoi luftën e solli përçarje jo vetëm në radhët e partisë, por edhe në popull, e radhët e luftëtarëve.

Ju e quani këtë situatë të krijuar alarmante apo jo?
Sigurisht që ishte e tillë. Më kujtohet se për të parë gjendjen në vend, për t´u informuar e sqaruar gjërat, erdhi në Vlorë vetë Enver Hoxha, i shoqëruar nga Ymer Veshi me të ëmën. Ai u prit në Panaja, nga përgjegjësi i krahinës Topalltisë Et´hem Gjinushi, që e shoqëroi deri në Hysaverdh, në shtëpinë e Kadri Hazbiut. Aty u takua e u informua nga Liri Gega e Hysni Kapo, për gjendjen e partisë e të luftës në Qarkun e Vlorës pas fraksionit. Enveri, pasi bëri vrejtje për mungesën e vigjilencës, që fraksioni i zuri në befasi, ai kërkoi llogari se pse u la i lirë “Xhepi”, që lëvizte nga një krahinë në tjetrën e merrte kontakt me kë të donte në kundërshtim me porositë e Komitetit Qendor, që ai të mbahej nën mbikëqyrje pas këtyre vrejtjeve e kritikave. Enver Hoxha aprovoi veprimet e ndërmarra nga Komiteti Qarkor i Partisë pas zbulimit të fraksionit dhe vazhdimin e punës për shtimin e radhëve të ushtrisë e të aksioneve ushtarake.

Për të qetësuar gjendjen mori kontakt me komunistët, që kishin bërë autokritikë dhe ishin shkëputur nga “Xhepi”. Takoi edhe disa njerëz me ndikim në luftë përkrahës tanët, por qëndrimi ndaj “Xhepit” i kishte lëkundur. Pastaj kaloi në Tragjas, ku gjendja ishte acaruar, pasi qe vrarë Xhemili, ishte arrestuar Pal Tërrova, e populli i Tragjasit ishte ngritur në mbrojtje të tij, duke e detyruar Komitetin e Partisë që ta lironte. Tragjasësit e shikonin Palin si model të njeriut të ndershëm, të respektueshëm, trim e të përkushtuar për luftën. Ai e kishte bërë për vete rininë e popullin, e kishte mobilizuar për luftë si përgjegjës i krahinës, prandaj nuk i besonin akzuat kundrejt tij e shokëve që e mbështesnin. Enver Hoxha, për të gjetur mbështetje në Tragjas, shkoi drejt në shtëpinë e Sinan Gjonit, ish-sekretar i Qarkorit për Vlorën, në atë kohë i internuar në Itali. Atë e priti babai i Sinanit. Në Tragjas, ai bëri apologjinë Anastasit e “Xhepit” e mbështetësve të tyre para popullit me argumentet e faktet e krijuara në atë kohë, pra i gjykoi në mungesë, duke theksuar rrezikon që sillte veprimtaria e tyre për luftën. Enveri e preku popullin e Tragjasit në pikën e dobët, pasi njerëzit atje ishin të përkushtuar për luftën dhe për të sakrifikonin gjithçka. Enver Hoxha, duke aprovuar e mbështetur veprimtarinë e Komitetit Qarkor të Partisë, pas zbuliti të “fraksionit” dhe masat e marra, inkurajoi ekstremizmin. Këtë e pamë në Aktivin e Partisë që u mbajt pas largimit të tij. Fryma e ekstremizmit i përshkoi tejembanë punimet e këtij avtivi. Edhe arrestimet, e pushkatimi që bëri Brigada e I-rë, Haki Xhelon, tregojnë sektarizmin, ekstremizmin e vijës së Komitetit Qendor të Partisë. Fryma ekstremiste e terroriste nuk ishte vetëm në karakterin e Liri Gegës e Dushan Mugoshës, siç e ka paraqitur Hysni Kapo në Plenumin e II në Berat, në vitin 1944. Ata mbase kanë ndikuar të futet kjo frymë në Organizatën e Partisë në Vlorë, po kjo nuk i shfajëson e nuk ia heq përgjegjësinë Komitetit Qarkor. Nuk ishin në Vlorë Liria e Dushani kur u pushkatua Ramize Gjebrea.

A vazhdoi më tej fryma sektare e PKSH?
Fryma sektare e ekstremiste ndaj komunistëve nën udhëheqjen e Partisë çuan në dënime ekstreme, kundër komunistëve që kishin mendimet e tyre për problemet e zhvillimit e të drejtimit të Partisë ose të luftës. Kjo frymë çoi në akte terroriste, duke pasur parasysh edhe vlerësimet që i ka bërë udhëheqja e partisë në punimet e Plenumit të II, nëntor 1944 (Politika antikombëtare e Enver Hoxhës, Plenumi i Beratit 23-27 nëntor 1944, Tiranë 1996 faqe 89.)

U bënë përpjekje për të vrarë Sadik Premten?
Po, dhe kjo solli pasoja të paparashikuara. Përpjekjet për të vrarë ”Xhepin” e acaruan më tej gjendjen, na u vranë dy shokë luftëtarë trima, Shyqyri Alimerko e Sadik Zotaj. Më parë në një përpjekje me elementë që mbështesin ”Xhepin”, u plagos Pajo Islami, që ishte shumë aktiv kudnër ”fraksionit”. Plumbi e kishte marrë në kofshë po i kishte mbetur brenda e plaga kishte filluar t´i infektohej. Më njoftuan se duhet të dërgohej një mjek për ta parë e mjekuar, por veç kërkesës e detyrës që duhet ta dërgoja mjekun, Pajon e kisha shok të ngushtë e kisha pasur përgjegjës të njësitit e duhet ta çoja medoemos mjekun e ta shikoja edhe vetë. I drejtohem dr.Shyqyri Çupishtit, e kisha njohur që më parë, pasi klinikën e shtëpinë e kishte përballë lokalit tim. I vajta në klinikë doktorit dhe i them se kishim të plagosur një shok, të cilit i nevojitej kontroll e mjekim. Duhet të shkonim bashkë, pasi ishte ca larg. Ai kishte frikë se mos kjo gjë merrej vesh dhe kështu rrezikonte jo vetëm veten, por edhe familjen, por u bind kur i thashë se edhe shokun tonë, drejtues të luftës, nuk mund ta linim në rrezik për jetën. Për këtë kisha shkuar deri tek ai si kirurg. Më tha se vinte nëse merrja edhe doktor Kaçellanon, pasi ai ishte mjek i Bashkisë dhe zëvendësonte federalin. Personalisht nuk e njihja Kaçellanon po dija se na kish ndihmuar me medikamente dhe i thashë doktor Shyqyriut se do të bisedoja me doktorin po njëkohësisht ai duhet të përgatitej se nesër rreth orës 8-të do të niseshim.

Nga doktor Shyqyriu shkova drejt e në zyrën e doktor Kaçellanos. Prita sa u lirua, trokita dhe u futa brenda. Ai më pyeti se ç´problem kisha. I thashë se vija nga njësiti gueril i qytetit dhe se kishim nevojë që të na ndihmonte dhe më pas i dhashë edhe të tjera sqarime rreth asaj që na kishte ndodhur. Më tha se ai vinte megjithëse nuk ishte kirurg, por unë i thashë se atë e kisha gjetur dhe se ishte dr.Shyqyriu. Përsëri pyeti se ç´e donim kur e kishin gjetur kirurgun, por u sqarua shpejt kur i thashë se kirurgu nuk vinte pa të.

Të nesërmen, në ora 8, doktor Kaçallanua erdhi ku e prisja. Rrugës do të merrnim edhe doktor Shyqyriun, nuk kishte dalë te vendi, ndaj i shkova në shtëpi, ku më thanë se e kishin thirrur në një urgjencë natën. U ktheva te doktori e i thashë se më gënjeu. Megjithatë, u nisëm. Përpara kishim një postbllok, që u hap sapo mbërritëm atje. Shkuam deri afër Ramirës, por Pajua ishte në stanet e Dervishajve, te Mevlan e Bardhok Dervishaj, Pajua ata i kishte dajëllarë, vëllezërit e nënës. U nisën drejt rrëzës së malit të Kudhësit. Bëmë thuajse një orë rrugë në këmbë deri te stanet. Doktori i bëri kontroll të imtësishëm, por nuk mund të ndërhynte të hiqte plumbin, pasi ai ishte futur shumë thellë. Doktori më këshilloi të merrja patjetër kirurg, pasi këmba ishte e infektuar dhe mund të gangrenizohej.

Si u bë me të?
Pajua kishte një kunatin e vet nëpunës në bankë në Tiranë dhe u interesova që ai të shkonte i sigurtë deri atje. I rregulluam letrat sikur ishte vëllai i kapterit të xhandarmërisë, Bajram Myftiut, dhe se gjoja ishte plagosur gjatë udhëtimit me autobus ato ditë në afërsi të Himarës. Për këtë na ndihmoi edhe doktor Kaçellanua. E sollëm Pajon në Vlorë dhe e vendosëm në një bazë, për të cilën na thanë se ishte diktuar dhe e lëvizëm prej andej me urgjencë. Më pas e nisëm për në Tiranë, ku u operua urgjentisht dhe ndërhyrjen e kreu një profesor i njohur italian. Këmbën e shpëtoi, por i mbeti një defekt i vogël, i cili nuk ishte gjë para jetës, të cilën e kishte në rrezik nga infeksioni. Ky ishte dhe shqetësimi i fundit që patëm nga “fraksionistët”.

Po ju a nuk keni përgjegjësinë tuaj për qëndrimin që u mbajt ndaj “fraksionistëve”?
Them se nuk ndjej ndonjë përgjegjësi për terror dhe krime si ndaj pjesëmarrësve në të ashtuquajturin fraksion dhe as për vrasjet e kryera pas shpine, por moralisht ndjej një të tillë për faktin se e kam mbështetur luftën kundër “fraksionit” në qytetin e Vlorës, që siç doli më vonë kjo luftë ishte kundër fjalës së lirë të komunistëve që u emërtuan “fraksionistë”. Prandaj në shenjë nderimi për viktimat e këtij terrori dhe të familjarëve të tyre, mora pjesë në ceremoninë përkujtimore dhe dekorimin nga Presidenti i Republikës, Sali Berisha. Takova me respekt dhe përzemërsi familjarët e Xhemil dhe Qazim Çakërrit, Pal Tërrovës, Hydaiut, Neki Ymerit e të të tjerëve. Pas ceremonisë shkova së bashku me familjarët e Anastas Lulos për të gjetur eshtrat e tij atje ku ishte varrosur, gjë që e realizova falë kujtesës së një fshatari. Rivarrimin e eshtrave të Anastas Lulos e bëmë në Tiranë, në një ceremoni të organizuar me pjesëmarrjen e veteranëve të Organizatës së Bashkuar të Veteranëve të Luftës së Popullit Shqiptar (OBVL)...

vijon nesër



....




hmmm..

Ja me c'jane marre partia komuniste e Vlores..
Asnje m-ut lufte kunder fashizmit.. Luft vetem kunder njeri jatrit..
Prandaj nuk ishte rastesi qe ne Vlore me 1997-ten niperit e terroristeve te hysni Kapo dushanve dogjen te gjalle policet e Shtetit demokratik.

[PLAKU]

Le qe na nuk jem te hajrit per te ber naj sen per veti dhe per Shqiperin,por edhe i dekorojm kriminelet kuqalosh!!!
Pse me u dekorua ky komunist i qelbur!? a vetem pse ka vra Ballist apo ka marr uredhera nga mugosha e miladini si duhet perhapun vella veraseja ne shqiperi!