Demir Zyko

[Orion_DYRRAHU]

(Ne 23 vjetorin e marrjes se titullit “Artist i Popullit” per kengetarin...)


Hapësira e këngës skraparase (kështu titullohet veprimtaria që do të zhvillohet mesditën e 12 korrikut në Teatrin e Operas dhe Baletit) është e pamjaftueshme për zërin e Demir Zykos. Kënga e tij buçet që nga Mali i Tomorrit deri "Përtej Urës së Qabesë". Zëri i tij oshëtin luginës së Tomorricës e deri në kalanë e Gjirokastrës. Ky ishte Demir Zyko epitetet për të cilin kanë pak tingull, kanë zë, kanë këngë brenda tyre. E kanë quajtur plak të këngës, e kanë quajtur bilbil të Tomorrit e kanë vlerësuar "Artist të Popullit" që në vitin 1979. E ka përjetësuar kënga Xha Demirin.

Demiri e kënga
Me këngëtarin Demir Zyko, kënga skraparase rilindi. Ndërsa me këngën "Mbeçë more shokë mbeçë" ajo i kapërceu kufijtë. Zëri i xha Demirit si një plumb shpon masivin e kohës më shumë se një shekullor dhe shkon atje tek varri i zbuluar i nizamit në Jemen. I këndonte xha Demiri dhimbjes. Sepse donte ta zbuste. Xha Demiri udhëtonte shkrepave të jetës me këngën që në moshën 10-vjeçare. "Kur isha i vogël nënia që në mëngjes sa më niste me bagëti më porosiste: Kur të dalësh atje të Shkëmbi i Tundur merrja një herë të keqen nënia që të dëgjoj a je gjallë. E unë këndoja sa shkundej fshati e tundej Tomorri! O ju malet me dëborë pse s'qani hallet e mia". Kështu tregonte Xha Demiri hapat e parë të këngës. Pastaj Demiri këndonte në çdo gëzim të bashkëfshatarëve të tij. "Për herë të parë jashtë rrethit kam kënduar në Përmet në 1950. Në një stërvitje ushtarake dy muajore", thotë xha Demiri. Më pas në Lezhë, Vlorë e tri herë në festivalet folklorike të Gjirokastrës. Kështu për 20 vjet me radhë Demir Zykua ka kënduar në skenën shqiptare ndërsa jehona e "oi"-së së tij ka kaptuar kontinentet dhe dëgjohet kudo ku ka shqiptarë. Ka kënduar mbi 100 këngë polifonike. Duke i dhënë këngës edhe shpirt edhe trup nëpërmjet zërit të tij magjik. Xha Demiri i përkëdhëlte këngët, siç përkëdhel fëmija lodrat. Ai qante e qeshte me to, si të ishin të gjalla. Qante varfërinë, këndonte për ditë më të mira. Sepse jeta e tij s'ishte këngë ndonëse këndoi tërë jetën. Mbijetoi në sajë të këngës. Vuajtjet i përcillte me këngë, gëzimet me këngë, hidhërimet me "oi"-në e këngës. Sa donte këngën s'donte veten Xha Demiri. Ishte njeri me shpirt artisti.

Jeta
Demir Zykon ta kishte ënda ta shikoje e ca më shumë ta dëgjojë. Fjalë pak e këngë shumë. Një burrë trupgjatë, mustaqezi, ballëlartë, me fytyrë të prerë burrërore, veshur sipas traditës me kostum shajaku e feste pellushi të zi. Me një fizik prej atleti që e trashëgoi deri në vitet e fundit të jetës. Demiri lindi në 19 maj të vitit 1911 në një familje të varfër në Gjerbës të Skraparit. I rritur pa "këshillat e dashurinë e babait" Demiri u përball vetë me dallgët e jetës. Shkolla e vetme e tij ishte jeta, megjithëse fëmijëve të tij u thoshtë se "Pa shkollë je si qorri pa sy, je një hiç". Gjithë jetën e tij e kaloi në fshatin e lindjes në Gjerbës të Skraparit, duke punuar në bujqësi. Por, profesioni i tij qe kënga, të cilën nisi ta këndonte që në moshën 10-vjeçare. Në moshën 68-vjeçare, pikërisht në 4 korrik 1979, Kryetari i Kuvendit Popullor Haxhi Lleshi i çon në shtëpi titullin "Artist i Popullit". Pjesmarrës në disa festivale kombëtare, Xha Demiri zuri miqësi me shumë nga artistët me famë të shqipërisë, me Pandi Raidhin, me Vaçe e Hysni Zelën me Eli Farën me Stavri Shkurtin, Laver Bariun e shumë të tjerë, të cilët "rrëmbenin" nga arti i popullor i tij. Ndërsa festivalin e vitit 1988 e ndoqi nga ekrani i televizionit për shkak të gjendjes shëndetsore. Por zërin nuk ia preku kurrë mosha. Rrugën e gjatë të këngës e nisi nga malet duke iu lutur që t'i qanin hallet dhe me këngën e Tomorrit mbylli sytë Xha Demiri. Në muajët mars-prill 1992 pak javë para se të vdiste këndoi gjysmën e këngës "O Tomorr o mal i lartë". Prandaj Tomorri është borxhli ndaj Xha Demirit. Megjithatë!
"Të lumtë goja Xha Demir"

[Albo]

Flet i biri i Demir Zykos, z. Dilaver Zyko: Të fshehtat dhe të pathënat e jetës së Demir Zykos


- Si u zbulua gjeniu i polifonisë toske në vitin 1961 –‘62

- Në vitin 1973 erdhi Mehmet Shehu i tha: Në Paris në spital dëgjoja këngët e tua

- Ja pse e zgjodhi Xhevahir Spahiu për festival, këngën e kurbetit dhe jo të Enver Hoxhës

- Fill pas festivalit pasi këndoi këtë këngë atë e takoi Mehmet Shehu, në prani të Dritëro Agollit dhe duke e përqafuar i thotë: Kur këndove ti, kënga u dëgjua në Athinë.


Albert Z. ZHOLI




Jetëshkrimi

Demir Zyko “Artisti i Popullit”, këngëtari më i shquar deri më sot i polifonisë toske, u lind në Gjerbës të Skraparit më Maj 1911. Megjithëse, kishte kënduar nëpër ambiente familjare, në janar të vitit 1968 ngjitet në skenat e festivaleve folklorike, duke filluar nga ai i organizuar ne Qytetin e Lezhës me rastin e 500 -vjetorit të vdekjes së Skënderbeut. Ai u popullarizua si këngëtar së bashku me grupin e tij të përbërë nga Mehdi Kushe, Shahin Çinari, Neshat Hebibasi dhe Agim Carkanji me të cilët këndoi shumë këngë duke filluar me këngën e famshme “Mbeç more shokë mbeç” në Festivalin Folklorik Kombëtar në Lezhë, janar 1968. Pas kësaj merr pjesë pothuajse në të gjitha aktivitetet e rëndësishme kombëtare për folklorin në Shqipëri, deri në vitin 1983, kohë në të cilën e ndërpret veprimtarinë për arsye shëndetësore. Ka kënduar në gjithë Shqipërinë dhe regjistruar pranë Radio-Tiranës, Korçës,Gjirokastrës si dhe në Institutin e Folklorit mbi 50 këngë popullore polifonike të Skraparit dhe Toskërisë. Ndër to përmendim “Ju, o malet e Skraparit”, “Tridhjetë e nëntë, mos ardhsh kurrë”, “Mëmëdheu”, “Përtej Urës së Qabesë” etj.. Ndahet nga jeta më 2 korrik 1992. Pas vdekjes së tij, në vitin 1997, ngrihet shoqata kulturore “Demir Zyko” në Skrapar dhe grupi polifonik “Demir Zyko” pranë Shoqatës kulturore “Tomorri” në Tiranë.


Jetim

Në vitin 1914, i ati e la tre vjeç. Babaj i tij quhej Arshin, e ëma quhej Xheko, të dy prindërit Myhybe bektashiane. Kishte vetëm një motër qe quhej Hatixhe ishte dy vjeç me e madhe. Ajo rreth viteve ‘60 u largua nga fshati me djalin e saj të vetëm Islam Carkanji dhe u vendos për të jetuar në Tiranë. Nipi i tij është një këngëtar shumë i mirë. E kërkoi daja disa herë të këndonin bashkë, por ai nuk e linte punën i ka ngelur një peng i madh xha Demirit që nuk kënduan të dy bashkë në festivale. Nëna e edukoi Demirin me karakteristikat e veçanta të një bektashiu të përkushtuar. Ai i zbatonte me fanatizëm normat e bektashizmit. Ishte i prerë i saktë, shumë i rregullt, korrekt. Fjalën e dhënë e kishte fjalë. Ai të bindte për gabimin që bëje. Që në moshë të re ishte me mustaqe. Mustaqet i ka patur si kujtim nga babai i Teqesë se Brerimes, i cili kishte një respekt të veçantë për Demirin megjithëse ishte i vogël. Kur ishte në një nga takimet me babanë e Teqesë atij i kishin dalë mustaqet. Babait të Teqesë i pëlqyen dhe i tha që të shkojnë shumë e porositi mos i prit më. Që në atë moment dhe deri në fund të jetës ai nuk i preu mustaqet, por i mbante standard. Me babanë e kësaj Teqeje ai ka dhe kujtime të tjera. Për herë të parë publikisht ka kënduar në një dasmë. Martohej Qenam Lajthia. Ishte rregull që çdo ditë të javës vinte fshati për të kënduar. Aty vajti edhe Demiri i vogël. I thanë për të kënduar, por hezitoi. U tha që jam i vogël dhe nuk di mirë. Babai i Teqesë që ishte në krye të dasmës e njihte dhe i tha që merrja se nuk do ta shesim, këtu do ta lëmë. Pasi këndoi, e përqafoi babai i Teqesë dhe të tjerët dhe i thanë shumë bukur. Që në atë moment ai nuk ka pushuar së kënduari. Rakinë nuk e pinte çdo ditë, por vetëm në zijafete dhe dasma, por me normë. Ndërsa duhanin nuk e ka pirë kurrë.


Kur fliste

Shumë i pjekur në mendime. Mendohej kur fliste, nuk kishte fjalë të tepërta dhe donte që atë që nxirrte nga goja të zinte vend. N.q.s të jepte një urdhër do ta çoje deri në fund ndryshe s’kishe punë me të. Fjalën e lëshonte, kur bindej që do i zinte vend, nuk nxitohej në fjalët që nxirrte nga goja. Fjala është si plumbi thoshte, po e nxore pa menduar dëmton shumë.


Në punë

Ishte shumë korrekt. Me zbatimin e orarit, por edhe me normën. Por ajo që binte më shumë në sy ishte se ai ishte tepër ekzigjent në cilësi. Nuk kishte punë që ta përsëriste. Jo, e çonte deri në fund me një ndërgjegje të thellë. Besoj se ishte një cilësi e rrallë kjo në periudhën e komunizmit. Madje, mund të themi se kjo cilësi ndoshta ishte anakronike dhe ai mund të quhej një gjerman shqiptar për çështjen e ndërgjegjes në punë.


Njeri shumë kritik

Unë kam qenë drejtor në disa shkolla në atë zonë. Disa herë Demiri, ne si vëllazëri edhe na prishte punë. Ai ishte shumë kritik. Kur vinin përfaqësuesit e pushtetit ose edhe Kryetari i Komitetit, ai i këshillonte për çdo gjë që e shihte se ishte e padrejtë. Për çdo padrejtësi ai nuk ngurronte të fliste. Ne e kishim bela këtë pjesë, se atëherë nuk i pranonin me lehtësi kritikat. Unë shpesh herë i thosha baba je shumë kritik, por ai ma kthente. Pse ke frikë ti mos të shpien të punosh ne vende te vështira? Mirë të bën puna edhe ajo fizike nuk të bën dëm. Secili të bëjë punën e tij me ndërgjegje, thoshte.


Nuk lejonte të merreshe me llafe

Kjo ishte e padiskutueshme. Sidomos kur dëgjonte persona të thoshin filani ashtu dhe kështu, sidomos gratë midis njëra tjetrës, filania ashtu dhe ashtu etj.. Në këto raste zemërimi i tij ishte i madh. Gjithmonë në kësi rastesh ai thoshte: A e dini ç’thonë për ju? Ku e dini ju që s’kini të meta? Këto që thoni i keni parë vetë, apo i keni dëgjuar? Asnjëherë mos e merrni të mirëqenë atë që se ke parë vetë. Asnjëherë, pasi e dëmtoni shumë atë që merrni nëpër gojë për keq. Kjo ishte një filozofi e veçantë e jetës së tij. Në shumë raste njerëzit bisedonin me të për problemet e tyre në familje dhe në shoqëri. Ai është bërë dhe pajtues midis njerëzve që kishin qejfmbetje sepse kishin shumë besim në fjalën dhe veprën e tij.


Korrektësia në marrëdhëniet

Kur të jepte një porosi donte ta çoje deri në fund. Ashtu edhe ai çdo porosi e çonte me shume dëshirë deri në fund. Kur nuk e plotësoje një detyrë ai të priste deri ne dy herë, të tretën s’ta përtonte, të jepte një kritikë dhe ndëshkim të mirë. Fillonte të kërkonte llogari duke ta bërë të qartë se nëse vazhdoje kështu rrugët e komunikimit me të ishin të mbyllura.


Pastërtia

Është për t’u çuditur... Unë kam qenë mësues dhe drejtor shumë vite dhe disa herë neglizhoja tek nxënësit për kontrollin e pastërtisë. Ndërsa ai të shikonte çdo ditë për higjienën deri te gjërat më të vogla. Madje, kur shikonte se hezitoje të tregonte mjetet e pastrimit. E kishte rregull, normë pastrimin Nuk përdorte furçë, as kolinoz. Jo! Ujë çezme. Këtë e bënte çdo mëngjes dhe mbrëmje. Nuk e linte kurrë në haresë. Kjo bëri që ai deri sa u nda nga jeta nuk pati as një dhëmbë të dëmtuar.


Këpucët dhe mjetet e punës

Ai punonte punë bujqësie, bënte punë fizike që bëhej pis. Gjithmonë do të kishte veshur ose opinga ose çizme. Ai kurrë nuk hynte në shtëpi pa pastruar Do lante kazmën, lopatën dhe opingat. Në shtëpi vinte i rregullt. I larë. Të gjitha veglat i vendoste në një vend të posaçëm në oborr. Kishte ndërtuar një vend aty dhe s’bënte vaki që të mos i vendoste edhe kur vinte shumë i lodhur. Ku t’i gjej ndryshe thoshte? Ku ti gjej po më duhen në mes të natës? Nuk i linte kurrë të shpërndara në oborr. Neve dhe neglizhonim, pasi punonim ndonjë orë kopshtin i hidhnim ku mundnim. Jo, ai i lante dhe i vinte aty ku kishte ndërtuar vendin. Edhe këpucët, opingat ose çizmet kishte vendin e caktuar ku i linte. Kishte vendin e tij dhe nuk na linte t’ja zinim. Kur unë i vendosja ndonjëherë në vendin e tij, apo në një vend të gabuar ai i merrte dhe i çonte te vendi im. Kur çohesha t’i vishja nuk i gjeja në vendin ku i kisha lënë.


Pas buke

Asnjëherë nuk shtrihej pas buke. E shfrytëzonte kohën. Gjithmonë do bënte një punë ne oborr apo rreth shtëpisë. Kështu na thoshte dhe neve. S’na linte. Lëvizni mos u mbyllni brenda na thoshte. Lëvizja të shton jetën. Pra na kërkonte në punë, në lëvizje e kishte inat dembelin dhe ata që shmangeshin nga puna.

Mikpritja

Skrapari dallohet për mikpritjen. Demiri kishte merak të madh dhe i priste pothuaj njësoj vizitorin si atë të voglin në moshë dhe pushtet ashtu edhe të madhin me shkop e mustaqe dhe me pushtet. Nuk bënte dallime. Ceremoninë e tij do ta kishte zili edhe një ceremonial zyrtar. Ai zbatonte të gjitha rregullat e traditës. E fillonte me një cigare, pastaj gotën e mirëseardhjes shoqëruar me llokume me një filxhan kafe. Kur shtrohej tavolina e mezeve, në drekë ose në darkë kishte një rregull të përsosur dhe që nuk e ndryshonte kurrë. Fillonte me gotën e rakisë për urimin pastaj ajo e mikut. Bënte tre gota të tjera dhe i vinte radha mikut. Të gjitha të kalkuluara. Pas kësaj ja merrnin këngës me radhë i zoti i shtëpisë dhe miqtë. Shumë vizitorë të familjes që mund të lexojnë këto rreshta do të kujtohen për merakun e tij. Ai i jepte një rendësi shumë të madhe, shërbimit të personave të vegjël ose personelit të shoqërimit, duke u kujdesur në çdo moment, në mënyrë që shërbimi ndaj tyre të mos dallonte nga tavolina kryesore.


Gruaja - Ferruzeja dhe 8 fëmijët

Ai u martua në nëntor të vitit 1946. Gruaja e tij quhej Ferruze Brahimllari. Nga martesa e tyre lindën 10 fëmijë dhe jetojmë 8 fëmijë. Nga këta, tre djem dhe pesë vajza. Nga të gjithë fëmijët jemi tre me universitet dhe pesë me shkollë të mesme profesionale si, shkollë mekanike, ndërtimi, rrobaqepësie apo ekonomike. Janë rritur 25 nipër e mbesa, nga këta 23 janë me universitet,disa janë edhe me 2. Është interesante, por nga të gjithë këta pasardhës janë 6 pedagogë disa edhe me grada shkencore. Faktor në edukimin njerëzor dhe në shkollimin tonë ka zënë vend babai me merakun e tij, por edhe me emrin e tij të mirë e të dëgjuar. Me shqetësim të madh ka qenë nëna. Thonë që pas një burri fortë e të mirë qëndron një grua e fortë dhe shumë e mirë. Kjo është vërtetuar dhe në këtë rast sepse ajo ka qenë njeriu që ka mbështetur dhe përkrahur burrin e saj në aktivitetin e tij. Kishte merak të madh kur bëhej gati për aktivitete, por edhe kur kthehej nga ato. Ka përgatitur dhe ka bërë edhe punët e burrit, kur ai largohej për koncerte ose festivalet që në disa raste vazhdonin një javë ose edhe një muaj. Ka pritur, ka gatuar, ashtu si dinte ajo dhe ka përcjellë miq e shokë të burrit të saj. Nëna ishte me origjinë nga një fshat i Korçës që quhej Mazerrek në zonën e Oparit. Vinte nga një familje fisnike, me shumë fëmijë. Ajo kishte pesë vëllezër dhe dy motra. Ishte familje e madhe dhe me shumë pasuri. Ishte një ndër familjet më me tradita në zonën e Korçës. Ajo e ka patur shtëpinë pranë Teqesë së fshatit dhe prindërit e saj besonin shumë në fenë Bektashiane. Kishin shumë miqësi me babanë e teqesë. Babai i saj ka qenë 13 vjet emigrant në Jemen. Nëna e saj ishte një grua e kulturuar, e qetë fisnike, mikpritëse dhe shumë nikoqire. Nga cilësitë e saj kishte marrë edhe Ferruzeja. Dy vëllezër të saj kanë qenë pjesëmarrës në Luftën Nacional Çlirimtare. Vëllai i madh Ahmet Brahimllari ishte veteran dhe invalid lufte. Ishte njeri me emër, i dashur dhe i dëgjohej fjala dhe respektohej shumë në Korçë. Vëllai i dytë i saj Zotja ka qenë për shumë kohë emigrant në Itali. Gjithashtu, një vëlla tjetër Isai ka qenë Kryetar i parë i Kooperativës së fshatit Mazerrek deri në ndarjen e parakohshme nga jeta. Dy vëllezërit e vegjël Feimi dhe Islami, ishin ata që vinin shpeshherë tek e motra. Ajo i priste me merak e gjithë dashuri. Vëllezërit motrat, nipërit e saj jetojnë në Korçë, Tiranë, Elbasan dhe Vlorë. Ju kemi treguar për babanë e Teqesë së Brerimes. Është interesante. Demirin e ka martuar me Ferruzene vëllai i saj Zotja, që ishte me punë në fshatin Gjerbës. Ai e pëlqente shumë Demirin dhe shkon e thotë në shtëpi që këtë motrën e vogël do ta japim në Gjerbës. Pyesin prindërit aty në fshat dhe i thonë që është i mirë, por djalë i vetëm dhe i varfër, por është edhe pak më i madhe se motra juaj. U vunë në siklet prindërit e saj, por nuk donin t’ja prishnin djalit të tyre. Për të qenë të qetë ata u takuan me babanë e Teqes Mazerreke. Ky kishte qenë me shërbim në Teqenë e Brerimes dhe e njihte Demirin. Ishte babai që kemi folur më parë. Pasi biseduan, ai u thotë që ta martoni pa merak sepse këto që thonë janë të vërteta, por është shumë i drejtë, besnik, trim dhe punëtor. Kur të mbaroni dasmën do të flasim përsëri. Ishte rregull që dhëndëri nuk vinte të merrte nusen. Ai vinte vetëm kur kthehej në të paren herë. Shkuan disa kushërinj, Zaçja, Hebibi, Nuriu e bashke me ta dhe Demiri për të marrë gruan. U organizua darkë e madhe. Në darkë ka qenë dhe babai i Teqesë. U takuan të dy si miq të vjetër. Filloi muhabeti dhe erdhi radha e këngës së miqve. Kur këndoi Demiri, gratë u bënë shumë kurioze, u çuditën me zërin dhe u avitën për të parë dhëndrin tek dera gjysmë e hapur. Nga pesha e madhe ra dera dhe u bë zhurmë. Babai i Teqesë u tha:- Ja kush është dhëndëri. Mos kini merak se dera rregullohet përsëri. Prindërit e saj u gëzuan dhe falënderuan babanë e Teqesë për fjalët e mira që kishte thënë. Demiri i respektonte dhe i donte njerëzit e gruas. Ai nuk linte sebep pa e çuar gruan tek prindërit në të mirë e në raste të këqija, megjithëse rruga ishte e gjatë dhe e lodhshme. Ai kurrë nuk u ligështua, por vinte me shumë qejf.



Kënga që nuk do të vdesë kurrë

Demiri nuk merrej me politikë. Kurrë. Ne jemi tre vëllezër. Unë jam vëllai i dytë. Vëllai i madh Arshini ka punuar ne zyrën e furnizimit dhe shpërndarjes në Uzinën sekrete ushtarake në Poliçan, unë drejtor shkolle, i vogli Rustemi ka qenë ekonomist në Ndërmarrjen Tregtare në Skrapar. Ishim me detyra të rëndësishme shtetërore në administratën e kohës. Por babai na thoshte e mbaruat Universitetin? Shumë mirë. Çfarë ju duhet të merreni me politike? Mirë jeni!. Kjo nuk ishte pa gjë. Kishte filozofinë brenda që politika të merr në qafë. Me politikë mund të gabosh. Kur këndoj këngën Mëmëdhe quhet toka, në Gjirokastër këngë që tundi botën. Këngë që bëri epokë. I them Xhevahir Spahiut, pse nuk i dhe një këngë tjetër

Xhevahiri më afrohet tek veshi dhe më thotë. Kjo këngë nuk vdes kurrë. Doja ta pyesja dhe t’i thoja pse s’do të vdesë kurrë. Por Xhevahir Spahiu ishte shumë largpamës. Ishte shumë i zgjuar. Profecia e tij doli. Por të them të drejtën edhe mua më pëlqeu shume pas këtij momenti. Dua të them se kjo këngë i dha Demirit lavdinë më të madhe. Fill pas Festivalit pasi këndoi këtë këngë atë e takoi Mehmet Shehu, në prani të Dritëro Agollit dhe duke e përqafuar i thotë: Kur këndove ti, kënga u dëgjua në Athinë. Ju bënë shumë fotografi. Mund të them me dhjetëra. Madje, ja dhanë me vete kur do vinte në shtëpi.


Fotografitë

Mund të them se Demiri është takuar dhe ka pasur fotografi me të gjithë drejtuesit e larte te shtetit. Sa herë vinte në Tiranë të këndonte, apo vinin nga anët tona për vizita të ndryshme, ata e ftonin dhe bënin foto me të.

Në vitin 1973 erdhi Mehmet Shehu në zonën tonë, me rastin e një feste të Ushtrisë Nacional çlirimtare. E thirri Demirin në tavolinë kryesore dhe filloi të fliste me të. Dëgjo Demir i tha. Ta dëgjojnë shokët e tu të këngës dhe këta pjesëmarrësit këtu. Para ca kohësh isha i sëmurë dhe u shtrova ca ditë në Paris në spital. Por aty kishte rregull, disiplinë, pastërti. Më thanë se do rish ne qetësi absolute, as do dëgjosh asgjë, as nuk do flasësh me njeri. Unë me vete kisha një kasetë ku ishte kënga jote “Mbeçë more shokë mbeçë”. U thashë atyre më hiqni çarë të doni, por vetëm këtë kasetë me këtë këngë jo. Kjo këngë më shëron. Ndaj po ngre një dolli për ty, se je bilbili i Skraparit.

Si u zbulua në vitin 1961 -62

Athere nuk kishte rrugë Tomorrica. Kishte vetëm rrugë pa rrugë. Vjen një ekspeditë me në krye Arsen Mustaqin për të mbledhur folklorin e zonës. I sollën me mushka nga zona e Gramshit deri në Gjerbës. Aty Arseni pyeti se kush din këngë të vjetra, kush din gjë a gjëza apo vjersha të hershme popullore. Menjëherë ata që e takuan të parët i thanë për Demirin. Ju lutem ma sillni këtu. Midis të tjerëve isha dhe unë aty afër dhe më thanë ti çoja fjale babait. Ai ishte i lodhur i mërzitur se i kishte vdekur nje shoku i tij dhe nuk kishte kuriozitet të vinte. Pas kësaj e takoi dhe këmbënguli vetë Arseni i cili ja mbushi mendjen për një prove në këngë. Ata kishin marrë dhe një magnetofon të madh të rëndë. Filloi babai ta këndonte ata e incizonin. Kur mbaroi babai ata e kthyen shiritin dhe e vunë ta dëgjonim të pranishmit. Babi u habit, kjo është kënga ime tha. Ju tani ma morët këngën. Ku kishim parë ne atëherë magnetofon. Menjëherë Arseni tha që ky është një fenomen që ka humbur mes katër malesh. Por do vijë shumë shpejt koha që ky do bëjë emër të madh. Benjamin Kureta ishte përgjegjës i folklorit dhe ai u kujdesua shumë për këngët e tim eti. Në vitin 1968 kur isha unë mësues në Trebel, një fshat afër Dobrenjit, shumë larg me Gjerbesin, më thërrasin në telefon. Më kërkonin nga Komiteti Ekzekutiv i rrethit. Ata më thanë që me urgjencë, nesër nise Demirin për në Çorovodë. Do vijë një automjet i vogël nga ana e jonë dhe në mëngjes herët të jetë gati. Erdha për tërë natën në Gjerbes. E përgatiti për udhëtim nena që e kishte me shume merak. Unë i thashë të niseshim bashkë, por ai s’pranoi. Sa shkoi aty, e nisën direkt për në Lezhë ku bëhej Festivali me trevat e Veriut dhe Shqipërisë së Mesme. Nga jugu u ftua vetëm Demiri me grupin e Skraparit. Ishte 500 vjetori i Skënderbeut. Mbasi mbaroi së kënduari Demiri në Lezhë, të gjithë shtangën. Atë këngë këndoi, “Mbeç more shokë mbeç”. E përqafoi e gjithë juria. Ishte një çudi për ta. Kur vjen në Skrapar më thotë dola mirë. I thanë që zure vendin e parë por s’u dhanë çmime direkt. Ndërsa në Gjirokastër ai bëri akoma më shumë bujë po me këtë këngë. Ishte Festivali i vitit 1973. Pasi e këndoi këngën, në darkë Enver Hoxha merë në telefon Zihni Sakon Drejtor i Studimeve Folkloroke dhe i thotë, cila këngë të pëlqeu nga Skrapari? Unë për momentin u hutova na tregonte Zihni Sako. Por pastaj i thashë më pëlqeu ajo kënga për kurbetin e kënduar nga Demir Zyko, ai plaku me mustaqe. Me grumbullo informacion për këngën e tij. Në Plenumin e Lidhjes së Shkrimtarëve në dhjetor 1974, Enver Hoxha mbajti një fjalim dhe foli gjatë për folklorin. Ai në këtë fjalë tha se duhet të marrim shembull nga Demir Zyko dhe Mehdi Kushe me shokë për këngën “Mbeç more shokë mbeç”, që e ka kënduar me një zë të rrallë. Pas këtij momenti babanë e vlerësuan jashtëzakonisht shumë. Në fshat dhe në familje filluan të vinin shumë poetë, shkrimtarë, gazetarë dhe operatorë të medias.


Kujtime dhe mbresa takimet dhe pritjet me miqtë e shokët e Demirit.

Të marrësh përsipër të shkruash kujtime e mbresa nga takimet e miqve të shokëve dhe të zyrtarëve është shumë e vështirë sepse duhet shumë saktësi por janë aq shumë sa mund të gabosh dhe mund ti harrojmë persona që nuk duhen harruar kurrë. Demiri ne jetën e tij te përditësomë dhe artistike ka takuar dhe ka mirëpritur poetë, shkrimtarë, gazetare, regjisorë, pushtetarë dhe njerëz të zakonshëm kurioz. Ne do të përpiqemi të freskojmë kujtesën dhe te sjellim para lexuesit takimet dhe mikpritjen ne familje me Ilir Meten, Dritëro Agollin, Xhevahir Spahiun, Endri Kekon, Sabri Godon, Moikom Zeqon, Silvana Bracen, Taip Metanin, Asllan Musain, Novrus Greven, Luman, Enver dhe Kasem Cakën, Asqeri Jaubellin, Kujtim Lamen, Hasan dhe Nuri Cunin, Enver Naska, Elmaz Puto dhe shumë të tjerë Ka patur takime e kujtime me shumë politikanë dhe pushtetarë si Haxhi Lleshi,Gogo Nushi e te tjerë.

Takimin e parë publik me Dritëro Agollin e ka bërë në festivalin e Gjirokastrës në 1973. Ai ka ardhur mbi 8 herë në shtëpinë e Demirit. Kur vinte me shërbime ne Skrapar asnjëherë nuk mund te largohej pa ardhur një natë në Gjerbës. Në ato shumë raste po ju tregojmë pak kujtime interesante.


Me Endri Keko

Në një vizitë ka ardhur me Endri Keko, kur realizohej një dokumentar për 30 vjetorin e çlirimit. Pasi mbarua në punë në Çorovodë ashtu si ishin te gjithë si ekip erdhën në shtëpi për darkë. Ne darkë kur u shtrua muhabeti dhe ishte pire raki me dolli e ishin kënduar shume këngë ndjeri Endri Keko filloi te mos ndjehej mirë. Familja jone u shqetësua shume dhe sidomos babai,sepse nuk kishte ndodhur kurrë që të na sëmurej miku ne shtëpi dhe ne një muhabet te tillë të bukur. Në këtë moment foli vete Endriu dhe sidomos Dritëroi që e qetësoi disi situatën me shpjegimin që do të kaloi. Demirit i ngeli merak, nuk fjeti gjumë por ruante me merak për nga dhoma ku flinin miqtë. Në mëngjes por edhe shumë kohë më pas ai pyeste se si është më shëndet dhe a u bë më mirë. Shumë më vonë e morëm përgjigjen e shqetësimit të asaj nate.



Miqësia me Dritëro Agollin

Një rast tjetër i bukur ka qenë një vizite e Dritëroit ne familje së bashku me Sabri Godon. Ai po shkruante romani për Ali Pashë Tepelenën ndodheshin me shërbim të dy në Skrapar. Na njoftojnë se do vijë për vizite Dritëroi me miq.

Ne e prisnim me shume kënaqësi dhe u bëmë gati. Kur mbritën pas përshëndetjeve dhe prezantimit të parë, Dritëroi i tha Sabriut që sot do të shikosh një mikpritje tipike në Skrapar. Pasi u bënë urimet e para filloi muhabeti i plotë. Dritëroi e kishte qef muhabetin sipas traditës me këngë, shaka dhe me dolli. Ai nuk kishte nevoje te vendosje rregulla për sasinë e rakisë që duhet të pihej me gota plotë apo sipas qefit. Muhabeti po behej me shaka me te ngacmuar me deshirë njëri tjetrin të gjithë në tavolinë Kur pihej dollia Sabriu here e pinte plote dhe herë e pinte pak. Pasi e pa disa here Demiri i tha Dritëroit që ky shoku jot qenka shkrimtar si ty, por rakinë nuk e pika njësoj me ty. Si gjithmonë Dritëroi e mori në mbrojtje kolegun e tij dhe i tha që ky ka më shumë qef muhabetin dhe këngës se sa rakinë. Dollia dhe kënga vazhdoi deri afër mëngjesit. U ndanë si miq të vjetër dhe me kujtime të bukura,duke i kërkuar Dritëroit mos u vono herën tjetër.

Një nga takimet e bukura dhe të veçanta është ai i vitit 1997. Ishte një vit i vështirë si e dimë të gjithë. Në këtë vit Demiri mbushte pesë vjet që kishte ndërruar jetë. Nuri Cuni me Bardhi Dyrmishin, Syrja Begollin,Ylli Qafokun dhe Gezim Zylfon kishin krijuar Shoqatën Kulturore Demir Zyko. Nuriu ishte drejtori i Qendrës Kulturore ne Skrapar. Kishte merak që kur ndërroi jetë Demiri lajmi nuk mundi të transmetohej ne media për arsye objektive. Për kujtim te 5 vjetorit ai vendosi thuajse me veton e tij, që të bëhej një aktivitet ne Gjerbës. U vendos dhe filloi puna. Kjo ishte një aventurë në atë kohë.Që të realizohej kjo duhej të ishin patjetër Dritëro Agolli dhe Xhevahir Spahiu.

Grupi i punës u takua me Dritëroi e Xhevon dhe u ra dakord me shumë kënaqësi që aktiviteti të bëhej. Duhej të shkonim të gjithë në Gjerbës.Dritëroi ishte shumë entuziast por na porositi që të bëhëj më bukur duhej që të sigurohej miratimi dhe prezenca e deputetit të zonës Ilir Meta. Për këtë ai i çoi fjalë Ilir Metës, pasi e konfirmoi këtë na porositi që data e përshtatshme është data 10 Tetor. Këtu filloi një punë e jashtëzakonshme sepse deri ne këto momente nuk ishte organizuar një aktivitet në këto përmasa. Tani është e lehtë. por në atë kohë ishte një aventurë e vërtete. Pas shumë përpjekjeve mbërritëm në ditën e caktuar. Ky aktivitet në Gjerbës pritej me shumë kënaqësi. Nga Tirana mbërritën herët Dritëro Agolli, Ilir Meta, Moikom Zeqo dhe një mik i veçantë për familjen e Demirit, Sadije Agolli. U pritën në familje nga bashkëshortja e Demirit. Ne prezantim Dritëroi po shikonte përreth dhe i menduar,pastaj tha. Është hera e parë që vijmë dhe nuk kemi Demirin. Pas kësaj u bënë vizita në varreza u vazhdua me ekspozitën nga jeta e Demirit dhe artistëve të Skraparit me fjalën e rastit nga Dritëroi dhe Ilir Meta. Aktiviteti u mbyll me një koncert artistik nga këngëtarët dhe bashkëkohësit e Demirit. Për herë të parë ky aktivitet u filmua. Është një kujtim i bukur në arkiv dhe në një moment të veçant do ja bëjmë dhuratë për miqtë e veçantë Dritëroit e Ilir Metës.

Telegraf