Flamur Karagjozit, 83-vjeēari nga Gjirokastra, tregon se cilat ishin lidhjet mes familjeve tė dėgjuara tė qytetit dhe si ka njohur ai Halilin dhe Gjylen, prindėrit e Enverit
Si u goditėn nga diktatura familjet gjirokastrite, kushėrinjtė dhe miqtė e Enver Hoxhės
Luan Kondi
Flamur Karagjozi pret tė festojė 83-vjetorin e lindjes, ndėrsa kujtesėn e ka tė freskėt si rrallėkush nga moshatarėt e tij, ndaj dhe nuk e ka tė vėshtirė tė tregojė jetėn qė nga fėmijėria e deri nė ditėt e sotme. Ai jeton nė apartamentin e njė pallati pesėkatėsh nė rrugėn Myslym Shyri, pranė ish-kinema Dajti.
Flamuri ėshtė njeri i pėrzemėrt e tė pret nė shtėpinė e tij sipas zakonit. Orenditė shtėpiake, janė ato qė ka pasur kėtu e 30 vjet mė parė. Familja e Flamurit, edhe pse ka origjinė tė pasur, jeton si pjesa mė e madhe e shqiptarėve. Megjithatė, nė shtėpinė e tij duket dora e nikoqires, gruas gjirokastrite. Nė bisedė tė thotė se ka shumė prona nė Gjirokastėr, por ende nuk i ka marrė, madje ka pak shpresa pėr t“i parė ato edhe njė herė nė zotėrim. Ka qenė antifashist dhe ka marrė pjesė aktive nė Lėvizjen Nacional-Ēlirimtare. Megjithatė biografia e pasanikut, pėrfaqėsuesit tė klasės sė pasur, e ka ndjekur gjithė jetėn. Eshtė i shkolluar dhe nė atė kohė ka mbaruar shkollėn teknike nė Gjirokastėr. Flamur Karagjozi ishte njė aktivist i lėvizjes dhe pėr veprimtarinė e tij dhe ėshtė arrestuar disa herė nga pushtuesit. Ai ėshtė pinjoll i njė fisi tė njohur nė qytetin e Gjirokastrės, gjė pėr tė cilėn thotė se e ka pėr nder. Ajo qė tė bėnė pėrshtypje nė intervistėn e Flamur Karagjozit, kushėririt tė Enver Hoxhės, ėshtė dėshmia e tij rreth lidhjeve mes fiseve mė tė dėgjuara tė qytetit tė gurtė. Kush janė lidhjet e Karagjozatėve me Selfot, Hoxhatėt, Kokalarėt dhe pėrse nuk duhet qė gjirokastritėt tė sulmonin njeri-tjetrin? Si vijoi jeta e fiseve mė tė dėgjuara tė qytetit tė tij nė pushtetin e Enver Hoxhės? Ēfarė nuk i fal Flamuri kushėririt diktator? Si i persekutoi dhe i rrėnoi gjatė njė jete tė tėrė lufta e klasave Karagjozatėt, Selfot dhe Kokalarėt ? Kėto dhe tė tjera pyetje marrin pėrgjigje nė vijim, nė intervistėn e Flamur Karagjozit.
Vini nga njė fis tejet i njohur nė Gjirokastėr, Kokalarėt. Cilat kanė qenė lidhjet tuaja me fise tė tjerė nė atė qytet?
Kemi pasur lidhje familjare dhe krushqi me mė tepėr se 25 fise nė Gjirokastėr. Ndėr ta mund tė radhis lidhjet e Karagjozatėve me Kokalarėt, madje unė jam nip i tyre. Por kemi lidhje edhe me fisin Hoxha. Jam kushėri me Ēabejtė, Topullarėt, Hasanajt, Hadėrajt, Xhaxhiajt, Selfot, Ēoēolajt, e shumė e shumė tė tjerė. Dihet qė gjirokastritėt kanė qenė gjithnjė tė lidhur me njėri-tjetrin dhe krushqitė i bėnin brenda pėr brenda qytetit. Do t“ju tregoj se me Xhaxhiajt na lidh njė krushqi. Motra ime ėshtė martuar nė atė derė. Me Selfot kuptohet krushqi, nėpėrmjet hallės. Shtėpia ku kam jetuar ka qenė nė Dunavatin e Parė, fqinjė kemi patur fisin Topulli, pėr tė cilin thonė se janė ndarė nga njė zjarr me ne. E tregojnė edhe si histori se dy vėllezėr tė fisit tonė, vėllezėrit e Ēerēizit, i kanė kapur dhe torturuar grekėt, por, megjithatė, ata nuk u thyen, u rezistuan edhe kėta tė fundit u thanė stoikė, Topullos. Qė atėherė mbiemri i tyre u shndėrrua pėr nder tė kėsaj qėndrese nga Karagjozi nė Topulli.
Le tė ndalemi pak te lidhjet tuaja me Kokalarėt
Kokalarėt banonin nė krah tė shtėpisė sė Enver Hoxhės. Jam nip te Kokalarėt, pasi nėna ime ishte vajzė nga ai fis, vajzė e Shefqet Kokalarit. Dajat e mi kanė qenė Abdurrahimi, Syrjai, Bedriu dhe Qazim Kokalari. Dihen ato qė iu ndodhėn kėtij fisi tė dėgjuar. Nė vitin 1944, u pushkatua Syrja Kokalari dhe dy kushėrinjtė e tij, Veseli dhe Mumtazi. Syrjai ka qenė rrobaqepės ushtarak, ndėrsa dy tė tjerėt, njėri ka qenė noter dhe tjetri ka pasur librarinė Venus nė Tiranėn e asaj kohe. Edhe sot e kėsaj dite nuk dihet se kush i ekzekutoi dhe pėrse e bėri njė gjė tė tillė. Kėta ishin njerėz me influencė nė kryeqytet. Thonė se kėta i ka pushkatuar Balli pėr t“ia lėnė kopilin nė derė forcave partizane dhe tė tjerė thonė se i kanė vrarė patizanėt, hajde e merre vesh kėtė punė. Megjithatė, Musine Kokalari, motra e Veselit dhe Mumtazit, qė kishte dhe meshaxherinė e parė nė Shqipėri, pas ēlirimit u internua pėr shkakun e mėsipėrm nė zonėn e Mirditės, derisa vdiq. Ajo kishte mbaruar institutin femėror Nėna Mbretėreshė, pra tė njėjtėn shkollė qė kanė bėrė Nexhmije Hoxha dhe shumė vajza tė tjera, qė mė pas do tė ishin gra tė udhėheqėsve komunistė.
A kanė Karagjozatėt lidhje me fisin Hoxha, tė Enverit, qė do tė arrinte tė ishte i pari i shtetit komunist pėr dekada tė tėra?
Gjyshja ime ka pasur shtėpinė afėr fisit Hoxha, Zahos, kushėrirės sė Enverit, qė ishte dhe kushėrira e parė e saj. Kjo jo pėr koiēidencė, por ajo ishte nga ai fis edhe vetė, pasi quhej Hateme Bedri Hoxha. Ajo, edhe pse u martua nė fisin e Kokalarėve, shkoi tė jetojė nė shtėpinė e prindėrve. Kėshtu, kjo shtėpi mė vonė ju mbeti dajove tė mi. Unė edhe vetė e kam njohur Mulla Halilin, babanė e Enver Hoxhės. Ai ishte njeri shumė i mirė, dhe sa herė qė mė takonte mė pyeste pėr babanė dhe nėnėn. Madje, nuk mė hiqet nga mendja se kur mė vdiq im atė, babai i Enverit mė ka ardhur pėr ngushėllim kėtu nė Tiranė, pasi e kishte shok tė ngushtė tim at. E kam njohur edhe nėnėn e E.Hoxhės, teto Gjylon, ishte goxha grua, zonjė, dhe shumė e afruar me fisin e burrit tė saj. Ajo nuk linte rast pa shkuar nė gėzimet dhe hidhėrimet e njerėzve tė burrit. Nėse nuk do tė shkonte vetė, do tė dėrgonte njeri patjetėr. Pra, ajo i mbante dhe respektonte lidhjet familjare. Unė i mbaj mend nė dasma Mulla Halilin dhe teto Gylon. Ja pėr shembull kur u martua dajua im, Bedri Kokalari ata kanė qenė nė dasėm.
E keni njohur Enver Hoxhėn?
Po. Pėr herė tė parė e kam parė nė Gjirokastėr, kur sollėn pėr t“i varrosur eshtrat e Ēerēiz Topullit. Tė them tė drejtėn, nuk e njihnim Enverin. Ia kishim dėgjuar emrin si djalė i Mulla Halilit, por pėr fytyrė nuk e njihnim. Atėherė isha nė moshė shkollore dhe fytyra e Enverit ishte e paparė nė Gjirokastėr. Megjtihatė, ai binte nė sy pėr trupin e madh. Kjo na bėri qė tė pyesnim se kush ishte personi qė shihnim, aty pėr aty njė person, qė e njihte, na tha se ishte djali i Mulla Halilit. Ai mbajti edhe fjalimin pėr nder tė kthimit nė atdhe tė eshtrave tė Ēerēizit. Mė vonė, ai u bė i njohur si figurė shtetėrore, nuk mė ka rastisur ta takoj nga afėr.
Kishte fis tjetėr qė lidhej me Hoxhatėt?
Po. Janė Selfot. Mė kujthet mirė qė motra e Xhevdet Selfos ishte gruaja e xhaxhait tė Enver Hoxhės, Hysenit. Selfot kishin dyqane nė disa qytete tė vendit si nė Gjirokastėr, Delvinė, Sarandė, Durrės e nė Tiranė. Fisi Selfo, si edhe tė tjerė fise tė dėgjuara, mbahej si fis tepėr bamirės. Ata ndihmonin tė varfrit dhe kanė martuar shumė fėmijė fukarenjsh, apo jetimė pa deklaruar se njė gjė tė tillė e kishin bėrė ata. Di qė Selfot kanė ndihmuar ekonomikisht edhe familjen e Enverit, nė Tiranė, kur ky i fundit kaloi nė ilegalitet. Nuk mund tė bėnin indiferentin, pasi ishin miq dhe Hysen Hoxha, nė atė kohė nuk mund ta ndihmonte familjen e tė vėllait. Kėshtu, hatėrin, si i thonė, e bėnė njerėzit e gruas sė tij, Selfot. Megjithatė dihet se si pėrfunduan Selfot. Tė gjithė tė rrėnuar jo vetėm ekonomikisht, por edhe shpirtėrisht, disa prej tyre u vranė dhe tė tjerėt u internuan dhe persekutuan njė jetė tė tėrė. Nuk e meritonin kėtė Selfot. Enverit nuk mund t“i falen dy gabime thelbėsore lufta e klasave dhe kolektivizimi i bujqėsisė.
Pse thoni qė nuk i falen?
Nuk marr pėrsipėr tė bėj analistin, por nuk mund tė rri pa thėnė se lufta e klasave mori nė qafė shumė njerėz tė ndershėm, qė s“ishte faji i tyre qė kishin lindur tė pasur, apo kishin vėnė pasuri. Megjithatė, kjo luftė u bė edhe me ata qė kishin qenė rrogtarė tė xhandarmėrisė apo administratės shtetėrore tė kohės sė Zogut. Mė kujtohet njė rast tipik, tė cilin nuk mund ta lė pa e treguar. Njė farė Shahin Guri, nga Pėrmeti, ka qenė postkomandant i xhandarmėrisė nė qytetin e Gjirokastrės nė vitet 1939-1942. E kam njohur atė nė kohėn kur porositi nė dyqanin tim, njė dyqan i vogėl, ku punoja mobilje, pajisjet pėr zyrėn e tij. Mbaj mend qė kur i ēova porosinė, mė tha qė t“i pastroja tavolinėn dhe doli jashtė. Nė kohėn qė ai doli, unė nisa tė fusja nė gji letėr shkrimi se na duhej pėr traktet. Megjithėse e kuptoi atė qė kisha bėrė nuk u ndie. Madje, nė fund pasi mbarova pastrimin e mobiljeve, qė kisha ndėrtuar vetė, mė pyeti se ē“nevojė kisha. Ai e dinte qė isha i lidhur me Lėvizjen. I thashė se na duhej letėr shkrimi dhe kopjativė. Atėherė tė gjitha njėsitė e shitjes nuk tė shisnin letėr pa autorizim nga xhandarmėria. Nxori shpejt lapės e letėr dhe plotėsoi autorizimin pėr tė marrė ato qė kėrkova. E pra, ai na ndihmoi. Por, ndihma e tij nuk mbaroi kėtu. Shumė herė, Shahini na ka njoftuar pėr kontrollet qė bėnte natėn xhandarmėria, apo dhe pėr ndėrrimin e bazave tė zbuluara nga agjentėt SIMI-t italianė. Shpesh ai mė prorosiste qė tė kisha shumė kujdes. Por ē“ndodhi mė pas kur u ēlirua Shqipėria. Menjėherė Shahinin e arrestuan nė Tiranė dhe e sollėn pėr gjykim nė Gjirokastėr, ku kishte pasur aktivitetin profesional si postkomandant i xhandarmėrisė atje. Nisėn t“i bėnin gjyq dhe hetues ishin Nebahet Bakiri dhe Hamza Makashi. Shahini kishte kėrkuar se mė mirė se kushdo atė e njihja unė dhe po tė kishte qenė kriminel ta vrisnin nė vend. Ėshtė e vėrtetė qė unė e njihja mirė, pasi bashkė i mbanim lidhjet. E takova dhe e salutova pėr t“i thėnė se do tė thosha vetėm tė vėrtetėn. Ju drejtova Nebahetit dhe i kujtova se si e kisha shoqėruar nga shtėpia ime nė njė bazė tjetėr, pasi kishin filluar kontrollet e bazave tė lėvizjes dhe nė plan ishte edhe vendstrehimi i saj. Ajo miratoi, i thashė edhe pėr tė tjera ndihma, qė na kishte dhėnė Shahini, kėshtu ai nuk u pushkatua se nuk duhej tė ndodhte kjo me tė, megjithatė biografia e ndoqi dhe e radhiti nė tė persekutuarit e regjimit.
Thuhet se njė nga fisi Karagjozi e ka ndihmuar Enverin ndėrsa ai shkoi tė studionte nė Francė. A ju kujtohet kjo?
Po. Kjo ėshtė e vėrtetė dhe ai qė e ka ndihmuar Enverin ishte Qemal Karagjozi, kunati im. Megjithėse ai ka tė tjerė njerėz mė tė afėrt se unė, po them shkurt disa gjėra pėr tė, meqė mė pyetėt. Qemali ishte nirė nga ekonomia dhe jetonte mirė nė atė kohė. Ndryshe ndodhte me Enverin, i cili edhe familjen e kishte tė dobėt ekonomikisht, por dhe nuk i kishte mbėrritur edhe kontigjenti i bursės. Kėshtu, disa gjirokastritė, ku bėnte pjesė edhe Qemal Karagjozi, e morėn Enverin nė shtėpi dhe madje shkuan nė njė restorant nė Paris, qė, me sa di, e ka pasur njė shqiptar, dhe i thanė se ai do tė hante atje dhe shpenzimet do tė paguheshin nga Qemali. Kėtė bashkėpatriotėt, me nė krye Qemalin, e bėnė pėrreth 6 muaj. Pasi erdhi nga Franca, ku kishte studiuar pėr shkenca politike, Qemali u lidh me lėvizjen. Ai ishte anėtar i Qarkorit tė Gjirokastrės dhe merrej me punė propagandistike si pėrgjegjės krahinor nė zonat e Tepelenės, Kurveleshit, Delvinės Sarandės e deri nė Konispol. Kur u vra Myzafer Asqeriu, Qemali, i ngarkuar nga Qarkori, mbajti fjalimin pėrpara popullit tė Gjirokastrės, i cili po e pėrcillte me nderim heroin e tij. Ndėr tė tjera kur pa se nga Kordhoca, vendi ku ishin vendosur italianėt, po kalonin pėrpara kortezhit milicė ai tha: Ja ēizmet e Hitlerit dhe tė Musolinit, qė do tė japin llogari pėr derdhjen e gjakut tė djemve tė Shqipėrisė. Pas kėtij deklarimi Qemali u hodh nė ilegalitet deri nė kapitullimin e italianėve. Shtėpia e Qemalit, Tahir Kadaresė dhe Bedri Spahiut, tė tre drejtues tė Qarkut tė Gjirokastrės, janė djegur dhe prishur nga fashistėt.
Po mė pas ē“ndodhi me tė?
Mė kujtohet se, aty nga fundi i vitit 1943, erdhi nė Gjirokastėr Dushan Mugosha i shoqėruar nga Kristo Themelko. Ata kishin ardhur pėr njė mbledhje nė Nivan, tė Zagorisė. Biseduan pėr kėtė edhe me Qemalin qė nė atė kohė ishte i sėmurė dhe strehohej nė shtėpinė time. Tė tre, Qemali, Dushani dhe Kristoja shkuan nė Nivan. Atje Dushani hodhi idenė qė tė pritej me pushkė gjermani kudo. Por, kjo, sipas Qemalit, do tė thoshte tė ēfarrosej Shqipėria, pasi nuk kishte potenciale njerėzore dhe armatime e teknikė tė pėrballej me gjermanėt. Kėshtu ai vendosi t“i kundėrshtojė tė ardhurit nga qendra, tė cilėt deshėn qė tė pushkatohej nė vend, por nuk e lejoi tė ndodhte ekzekutimin Bedri Spahiu, qė e njihte mirė Qemalin, pasi ky kishte njė reputacion tė padiskutueshėm nė Gjirokastėr. Kėshtu u vendos qė ai tė shkarkohej nga tė gjitha detyrat qė mbante deri atėherė. Edhe mė pas jeta e tij do tė kishte tė tatėpjeta. Pas ēlirimit, Bedri Spahiu pėrsėri e mori tė punonte nė Tiranė dhe Qemali do tė ishte nė krah tė Nako Spirut pėr tė firmosur marrėveshjet ekonomike me Jugosllavionė. Gjatė gjithė kohės qė Koēi Xoxe ishte ministėr i Brendshėm, Qemali luftohej. Ishte njė pėrplasje e tij me Xoxen pas kthimit parakohe nga Beogradi, ku ishte me detyrė shtetėrore, qė solli edhe pasoja tė mėdha nė jetėn Qemalit, i cili vuajti deri sa vdiq .
vijon nesėr
Kush ėshtė Flamur Karagjozi
Flamur Neshat Karagjozi u lind mė 28 nėntor tė vitit 1921 nė lagjen Dunavat tė Gjirokastrės. Shkollėn fillore dhe atė teknike i kreu nė qytetin e lindjes. Nė vitin 1942 Flamuri u angazhua nė Lėvizjen Nacional-Ēlirimtare nė fillim duke ndarė trakte dhe mė pas nė detyra konkrete agjitative dhe propagandistike. Pėr aktivitetin e tij antifashist, bie nė sy tė pushtuesit, i cili e arreston disa herė me radhė. Qė nga momenti qė arratiset nga xhandarmėria, ku gjendej i ndaluar, kalon nė ilegalitet dhe qėndroi nė stanin e Xhafo Kullės, deri nė kapitullimin e Italisė fashiste. Nė vitin 1943 largohet nga Gjirokastra nė fshatin Poliēan dhe mė pas Odriēan, tė Prėmetit, ku ishte vendosur edhe Shtabi i Pėrgjithshėm, e nga atje nė Opar, tė Korēės. Pas ēlirimit tė vendit u zgjodh delegat me 100 pėr qind tė votave nė Kongresin e Dytė tė Rinisė Antifashiste, qė zhvilloi punimet nė vitin 1945. Njė vit mė pas do tė ishte kryetar i reformės agrare nga Dropulli deri nė kufi me Tepelenėn. Po kėtė vit arrestohet nėn akuzėn: sabotator i Pushtetit Popullor lidhur me anglezėt, amerikanėt dhe grekėt, ndaj dhe dėnohet me 5 vjet heqje lirie. Pas lirimit nga burgu, Flamuri shkoi vullnetar nė hekurudhėn e parė tė vendit, Durrės-Rrogozhinė-Peqin. Mė pas do tė ishte teknik nė disa vepra tė pesėvjeēarėve. Sė fundi punoi nė Kombinatin Josif Pashko, derisa doli nė pension. Nga pas e ka ndjekur gjithnjė biografia e keqe, si ish-pasanik dhe me dajė tė pushkatuar.
Nesėr do tė lexoni
Si e ka njohur babai dhe motra ime Enver Hoxhėn
Takimet me Bedri Spahiun, Omer Nishanin, Enver Hoxhėn, Nako Spirun, Alqi Kondin dhe drejtues tė tjerė tė lėvizjes komuniste
Aktiviteti i Flamur Karagjozit nė Gjirokastėr dhe si u mbijetoi arrestimeve dhe burgosjeve nga fashistėt
Skenari i Sigurimit tė Shtetit pėr ta dėnuar Flamurin nė vitin 1946 dhe mė vonė
Krijoni Kontakt