Revolucioni i qershorit '24 dhe revolucioni i 1997

[Eni]

Shqiptar
(6/25/00 9:44:19 pm)
Reply Revolucioni i qershorit '24 dhe revolucioni i 1997
--------------------------------------------------------------------------------
Eshte marre nga gazeta RD e dates 25 qrshor 2000
-----------------------------------------------


Revolucioni i Qershorit ‘24 si Revolucioni i Qershorit ‘97

Arben Çejku



Revolucioni i Nolit (Qershor 24 dhe Revolucioni Nanos Qershor 97) do të hyjnë në histori si revolucionet e 2N-ve, të cilët janë shembulli tipik i Demokracisë së Imponuar. Ndonëse të zhvilluar në kohë të ndryshme, ata ngjasojnë shumë me njëri-tjetrin aq sa mund të mendohet se skenari është i njëjtë dhe vetëm kanë ndryshuar aktorët. Njohja ndërkombëtare që iu bë Revolucionit të 29 Qershorit 97 nëpërmjet gjysmëlegjitimimit të parlamentit neobolshevik, nuk i heq atij asnjë vlerësim të ngjashëm që pati Revolucioni i Qershorit 24, qeverinë e të cilit përveç Greqisë dhe Rusisë nuk e njohu askush. Historia gjakftohtë nesër, duke i parë këto zhvillime në planin e vlerave dhe parimeve të liberaldemokracisë, do të dijë të dallojë fare mirë "demokracinë" e revolucionit të Nolit dhe "demokracinë" e Revolucionit të Nanos.

Le ti hedhim një sy vetë historiografisë së regjimit komunist, për të parë nga afër disa momente pikante të ngjashmërisë siameze në organizimin, zhvillimin dhe përfundimin e Dy Revolucioneve (anti)Demokratike të Qershorit 24 dhe Qershorit 97.

"Nga fundi i vitit 1920 e deri në pranverë të vitit 1924, një luftë gjithnjë e më e ashpër midis të djathtës reaksionare që synonte të ruante privilegjet e vjetra në një Shqipëri në thelb feudale dhe krahut përparimtar, që ishte për reforma që duhej ta vinin vendin në rrugën e përparimit e të zhvillimit demokratik. Kjo luftë fillimisht u zhvillua në kuadrin e sistemit parlamentar.(Kujto luftën parlamentare të PS-së që nga 26 maji 96 e deri më 29 qershor 97-A.Ç ).

Në gjysmën e dytë të prillit, në vargun e gjatë të krimeve të tij (të Zogut -A.Ç) ai shtoi vrasjen në Tiranë të Avni Rustemit, udhëheqësit të dashur e të nderuar të organizatës "Bashkimi" që grumbullonte elementët më të përparuar të intelektualëve të rinj". (Në shkurt të 97 u vra Artur Rustemi në rrethana të dyshimta. Varrimin e tij opozita e ktheu në një kopje të varrimit të Avni Rustemit. Opozita akuzoi Berishën dhe mori pjesë në varrim. Fotot e këtij kortezhi botohen edhe sot e kësaj dite nga shtypi i majtë kur është fjala për të akuzuar PD-A.Ç ).

Si hap i parë, gjithë forcat e opozitës u larguan nga kryeqyteti në shenjë proteste dhe u grumbulluan në Vlorën e epopesë së dyfishtë.. Vetë ceremonia e varrimit të heroit martir, ku mijëra vetë erdhën për të marrë pjesë nga të katër anët e vendit, u shndërrua në një manifestim madhështor politik, që paralajmëronte qartë shpërthimin e afërt revolucionar.

Në fillim të majit, gjithë deputetët e opozitës në parlament i dërguan nga Vlora një ultimatum Këshillit të lartë në Tiranë (që kryente funksionet e kryetarit të shtetit) duke i kërkuar që të shkarkonte pa vonesë qeverinë që zotërohej nga kamarilja zogiste.

(Vini re: Në Ultimatumin e Komitetit Kombëtar të Shpëtimit Publik, datë 17 mars 97 në pikën 3 lëshohej pothuajse i njëti ultimatum; "K.K.SH.P kërkon prerazi dorëheqjen e menjëhershme dhe pa kushte të Sali Berishës, deri me datë 20 mars 1997"-A.Ç ).

Qeveria u përgjigj duke marrë masa raprezalje kundër deputetëve "rrebelë", gjë që i dha shkas organizatës "Bashkimi" të bënte menjëherë thirrje për t’u hedhur në kryengritje me armë."

(Vini re. Parlamenti shqiptar në mars 97 vendosi gjendjen e jashtëzakonshme, e cila u cilësua si masë represive, si raprezalje kunder "rebelëve". Madje zoti Vranicki i kërkoi Presidentit Berisha 48 orë afat për të shtyrë veprimet e policisë në shtypjen e revolucionit. Organizata politike "Forumi për Demokraci", ku bënin pjesë drejtues të PS-së, PSD-së, PAD-së dhe disa ish-viktima të regjimit komunist që u përdorën si karrem për publikun e huaj dhe si justifikim për t’i dhënë ngjyrën e një proteste mbarëpopullore revolucionit antidemokratik, nuk ka asnjë dallim nga organizata majtiste "Bashkimi", e cila ishte bërthama e revolucionit të Nolit. Ky forum bëri thirrje në Vlorë "O djem rrëmbeni armët, ja vdekje ja liri!". )

"...Në jug rreth 12 mijë fshatarë rrokën armët për të goditur forcat e qeverisë. Një Komitet Administrativ u formua në Vlorë nën kryesinë e Fan Nolit për drejtimin e përgjithshëm të kryengritjes. Reaksioni ndërkombëtar bëri një përpjekje të fundit për t’i ardhur në ndihmë qeverisë kur ministri anglez Aires, duke kryer një ndërhyrje brutale në punët e brendshme të vendit propozoi "pajtimin e të dyja palëve në konflikt", por as kjo nuk qe në gjendje të ndalonte fitoren e shpejtë të Revolucionit demokratik"

(Vini re; fshatarët armatosen në ’97 nga hapja e depove në Vlorë prej disa guerrilasve dhe ish-oficerëve. Populli armatoset dhe nxitet në kryengritje të përgjakshme kundër shtetit. Vriten funksionarë të shtetit dhe digjen të gjallë dhe masakrohen disa oficerë të shërbimit sekret. Të gjitha forcat qeveritare cilësoheshin si "serb" që s’dinin shqip apo si "të palarë". U ngrit Komiteti i Shpëtimit Publik, në krye të të cilit ishte A.Shyti por që pas tij ishin Sabit Brokaj, Neritan Ceka, Skënder Gjinushi, Fatos Nano, Rexhep Mejdani etj. Lidhur me "ndërhyrjen ndërkombëtare", kujtojmë paralelisht ndërhyrjen e Vranickit, i cili u bëri thirrje të dyja palëve për "dialog".-A.Ç ).

"Më 16 Qershor u formua Qeveria Demokratike Revolucionare me Fan Nolin në krye. Ishte padyshim më e majta ndër të gjitha qeveritë që kishin ardhur në fuqi në Shqipëri qysh se kjo fitoi pavarësinë".(Citime nga; "Demokracia e Rrethuar"-A.Puto, fq 7-9 ).

Lidhur me njohjen e qeverisë së Nolit, rikujtojmë se atë përveç Rusisë dhe Greqisë nuk e pranoi askush. Britania e Madhe si edhe SHBA e shumë shtete të tjera demokratike të perëndimit, nuk pranuan të njohin qeverinë e Nolit, e cila ishte rezultat i një revolucioni bolshevik të armatosur.

Përfaqësuesi Britanik i kthente këtë përgjigje qeverisë së asaj kohe lidhur me kërkesën që kjo e fundit kishte paraqitur për njohje.

"Guverna Britanike ka si princip të mos njohë menjëherë guvernat që vijnë në fuqi me violencë dhe fjalët tona nuk e ndërrojnë dot këtë princip. Qeveria e tanishme shqiptare ka ardhur në fuqi me forcë" (A.Q.Sh,fondi 251)

Përkundrazi, Rusia gjeti një ishull mjaft interesant tek Shqipëria e Nolit, dhe nxitoi ta përfshinte në gjirin e interesave të saj këtë vend përmes njohjes pa kushte të qeverisë revolucionare.

M. Litvinov, zëvendëskomisar për punët e jashtë të Rusisë, në një notë dërguar qeverisë së Nolit shkruante;

"Qeveria e Republikës Ruse, e shtyrë nga dëshira për të vendosur marrëdhënie normale e miqësore me të gjithë popujt që nuk kanë lakmi imperialiste, duke përgëzuar popullin shqiptar për luftën e tij të guximshme për pavarësinë e tij të plotë, mendon se ka ardhur koha për të vendosur marrëdhënie diplomatike midis popujve rus e shqiptar, gjë që do të lejonte të zgjidheshin të gjitha çështjet me karakter politik që ekzistojnë midis dy popujve" (A.Q.SH,fondi 251,d.19

Noli dhe grupi i deputetëve opozitarë të majtë, kishin kërkuar me kohë në parlamentin shqiptar një minut zi për vdekjen e Leninit. Lidhjet shpirtërore dhe ideologjike me Rusinë të grupit të deputetëve që i stacionuan në Vlorë për të udhëhequr "Revolucionin Demokratik", ishin të qarta dhe ato vazhduan edhe më pas dështimit të këtij revolucioni. Shtypi i kohës e quante Fan Nolin "Peshkopi i Kuq".

Revolucioni i Qershorit i udhëhequr nga Fan Noli sipas historiografisë komuniste është i "rëndësishëm në historinë e popullit shqiptar. Qeveria e dalë prej tij përbën një nga shfaqjet më interesante të demokracisë shqiptare" (A.Puto, po aty.fq.255).

Qeveria e Fatos Nanos, e cila doli nga Revolucioni i vitit 97, është një qeveri revolucionare, pavarësisht petkut "demokratik" që nxituan ti veshin mbështetësit e Internacionales Komuniste sot. Vetë rezultatet e mëvonshme të kësaj qeverie, që vazhdojnë edhe sot, tregojnë qartë për filozofinë revolucionare mbi të cilat mbështetet. Qëndrimi ndaj opozitës, të cilën e konsideron dhe sillet ndaj saj si ndaj një pushtuesi, tregojnë se Revolucioni i 97-ës, synonte eleminimin e kësaj opozite. Akoma edhe sot punohet në këtë drejtim. Dahrendorf ka bërë një vlerësim mjaft të drejtë lidhur me dallimin midis Revolucionit dhe Luftës. "Lufta dallon nga revolucioni se ajo mbaron një ditë, kurse Revolucioni vazhdon edhe pas mbarimit të Luftës". Në kapitujt e tjerë ne do të trajtojmë faktet e shumta të prodhimeve revolucionare të koalicionit të majtë që erdhi në pushtet në Qershor 97.

Se sa "demokratik" ishte revolucioni i Qershorit 24, e tregon vetë autori i tij, Fan Noli, i cili pas dështimit të revolucionit, filloi të publikonte në shtypin e kohës defektet e tij politike, ndërkohë që ishte një mjeshtër i artit.

Në një intervistë për gazetën greke "Eleftheron Vima", tetor ’24, Noli e ka cilësuar "revolucionin demokratik" si një "coup d’etat" politik bashkë me një "pronunciamento" ushtarake".

Pra, Revolucioni i Qershorit 24 ishte një revolucion bolshevik, i cili për fat të mirë nuk u njoh nga qeveritë demokratike perendimore të kohës, ashtu siç ishte një revolucion bolshevik Revolucioni i 97-ës në Shqipëri, që për fat të keq u gëlltit nga shumë kancelari.

Rexhep Qosja,një ideolog i majtë, e cilëson revolucionin e marsit ’97, si "revolucion demokratik të vonuar", pikërisht duke u mbështetur në konceptet e tij për revolucionin e Nolit, të cilin e ka cilësuar si "Moisi modern".

Ardhjen me armë në pushtet e ka pranuar edhe Pandeli majko, ish-Kryeministër socialist i koalicionit të Qershorit 97, i cili ka deklaruar se "Ne e kemi përzënë Berishën me armë nga pushteti apo si i themi ne me kallashnikov".

Perikli Teta, eksponent i rëndësishëm i koalicionit të sotëm, ish-ministër i brendshëm, ka deklaruar gjithashtu se "PS, pra, gjithë koalicioni i majtë, ka ardhur në pushtet me grykën e pushkës".

Për të krijuar analogjinë midis rebelimit të qershorit ’24 dhe mars-qershorit ’97, na ndihmon edhe gazetarja Marita Vihervuori e APA, e cila në një artikull analitik për ngjarjet në Shqipëri thekson se ajo që ndodhi ishte një "Coup d’Etat i oficerëve, ose ç’mund të jetë tjetër kur oficerët ia lënë kazermat në dorë rebelëve?".

Këto dy revolucione kanë qenë dhe mbeten fatkeqësi historike për shqiptarët, sepse të dyja kanë vonuar këtë komb në prosperim demokratik dhe kanë shërbyer si pika mbështetje për mbajtjen gjallë të frymës bolshevike në Evropën Juglindore. Këto revolucione mbeten të dëmshme ende në histori edhe për faktin se një pjesë e indoktrinuar e historiografisë shqiptare, vazhdon ti konsiderojë si "demokratike", duke dëmtuar rëndë botkuptimin e bashkëkohësve shqiptarë për demokracinë. Natyrisht që kjo është rrjedhojë e konceptit leninist për "Demokracinë Proletare" dhe "Revolucionet e Diktaturës së Proletariatit" që kanë sot shumë historianë dhe politikanë që kanë uzurpuar Akademinë e Shkencave dhe institucione të tjera shkencore dhe riprodhojnë në libra me kopertina moderne të njëjtat argumenta dhe koncepte marksiste që kanë prodhuar gjatë 50 viteve.


Shqiptar
(9/20/00 9:47:56 am)
Reply Si ndodhi revolucioni i Qershorit
--------------------------------------------------------------------------------
Marre nga revista Klan
----------------------

Nje kendveshtrim i ri mbi ate qe prej 60 vjetesh konsiderohet "Revolucioni Demokratiko - borgjez i Qershorit". Nje histori qe deshmon se me shume se sa revolucion apo kryengritje ai ka qene nje grusht shteti. Nje marreshim ushtarak qe rrezoi nje parlament te zgjedhur me vota te lira dhe qe solli ne pushtet kundershtaret e Zogut. Po si ndodhi e gjitha kjo dhe cilat jane faktet e reja te botuara ne dhjete vitet e fundit.

Nga Blendi Fevziu



"Fuqite ushtarake qe jane ngritur kunder qeverise pritet te hyjne neser ne Tirane. Ahmet Zogu bashke me Kryeministrin Iliaz Vrioni i ndihur nga forcat e Fiqiri Dines dhe te Xhemal Aranitasit eshte larguar nga Tirana per ne Mat. Me sa kuptojme deri tani, ai eshte drejtuar per ne Jugosllavi. Qytetin nuk e kontrollon askush dhe udheheqesit politike jane akoma ne Vlore. Njerezit kane frike nga ajo qe do te ndodhe dhe ne rruge ka fare pak vete. Me sa duket, komploti ka triumfuar dhe brenda pak ditesh pritet te krijohet nje qeveri e drejtuar nga opozita". Ky pasazh jo shume i qarte, i transmetuar nga Perfaqesuesi i Britanise se Madhe ne Durres Ministrise se tij ne Londer, eshte sidoqofte, deshmia me autentike e asaj qe po ndodhte ne Tirane mbremjen e dates 9 qershor 1924. Duket se perfaqesuesi anglez kishte pasur te drejte. Mengjesin e 10 qershorit, trupat ushtarake te regjimentit te Shkodres, te kryesuara nga nenkolonel Rexhep Shala, hyne ne qytet nga veriu. Vetem nje ore me vone edhe regjimenti i Permetit me ne krye Nenkolonel Kasem Qafezezin, mberriti ne qender te Tiranes. Afer mbasdites, i ndjekur nga nje grup mbeshtetesish dhe rojesh personale, mberriti ne qytet Bajram Curri. Krahu ushtarak i atij qe ende sot ne historine e Shqiperise konsiderohet si "Revolucioni i Qershorit". Ose "Revolucioni demokratiko - borgjez i Qershorit", sic e ka quajtur per nje kohe te gjate historiografia komuniste. Po sa ishte realisht kjo levizje e armatosur nje revolucion dhe sa legjitim ishte ky? Nje pyetje e thjeshte ne dukje, por qe prej me shume se 60 vjetesh vazhdon te marre te njejten pergjigje. Ne fillim ne vitet e komunizmit dhe per inerci edhe me pas, ai eshte perkujtuar gjithnje si nje ngjarje e madhe, si nje fitore e demokracise dhe forcave te moderuara. Askush nuk eshte kujtuar te thote, se paku ne dhjete vitet e fundit, se ajo ishte nje levizje e armatosur qe rrezoi nje parlament te dale nga zgjedhje te lira e demokratike, dhe se si e tille, nuk ka asgje te perbashket me demokracine. Per sa kohe qe komunizmi e konsideronte marrjen e pushtetit me forcen e armeve si menyren me legjitime dhe demokratike, gjithcka ishte normale. Por me vendosjen e normave te reja, realisht demokratike, ngjarjet e qershorit 1924 meritojne nje perkufizim te ri. Edhe pse teksti zyrtar i Historise se Shqiperise per shkollat e mesme, botim i vitit 1994, i qendron perkufizimit te historiografise se viteve 1944 - 1990, nje seri librash, kujtimesh dhe studimesh, japin nje tablo tjeter te asaj qe ka ngjare ne qershorin e larget te 1924. Kjo dosje e thjeshtuar dhe natyrisht modeste ne pretendimin e saj, i referohet kujtimeve te Sajfi Vllamasit, njerit prej kundershtareve te Ahmet Zogut dhe pjesemarres ne Ngjarjet e Qershorit 1924, kujtimeve te Tajar Zavalanit, nje tjeter protagonisti te atyre viteve si dhe dy teksteve historike, "Historise se Shqiperise" te Abaz Ermenjit dhe Librit te njohur te studiuesit amerikan, Bernd Fisher, "Mbreti Zog dhe perpjekja per Stablititet ne Shqiperi". Po cilat qene ngjarjet qe provokuan qershorin e 1924 dhe si u zhvillua realisht ai qe per shume kohe ne jemi mesuar ta quajme revolucioni demokratiko - borgjez?


Fan Noli e Ahmet Zogu

Gjithcka qe pergatiti ngjarjet e qershorit 1924 fillon realisht ne muajt e fundit te vitit 1923. Ahmet Zogu, atehere Kryeminister dhe Minister i Brendshem i Shqiperise, filloi te konsolidonte pushtetin e tij personal, duke mos ju nenshtruar me vullnetit te grupit politik qe perfaqesosnte, klikes. Duket se gjate fuqizimit te tij, Zogu i kishte nenvleftesuar miqte e vjeter dhe kishte filluar te afrohej me shume me grupin qe perfaqesonte cifligaret e medhenj, turkomanet, konservatoret dhe qe drejtohej nga Shefqet Verlaci. Duket se ne rrugen per nje lidhje me te forte me kete grup, Ahmet Zogu i hyri tratativave per t'u fejuar me nje nga vajzat e Verlacit, sic edhe ndodhi realisht. Por me vullnetin e nje force te re politike dhe me energjine e njerezve qe kishin kontribuar jo pak per konsolidimin dhe ruajtjen e kufijve te shtetit te ri shqiptar, perfaqesusit e Klikes duket se u bashkuan me shume per te penguar fuqizimin e Zogut. Nen presionin e tyre, ne vjeshten e vitit 1923, Zogu u detyrua te linte postin e Ministrit te Brendshem, duke ruajtur vetem ate te Kryeministrit. Fillimisht u mendua qe Minister i Brendshem te behej cdo jave me rotacion nje nga anetaret e kabinetit, por shume shpejt u kuptua se kjo nuk funksiononte. Ministri i ri cdo te hene nuk bente gje tjeter vecse largonte nga puna ata qe kishte emeruar nje jave me pare kolegu i tij. Kjo histori u be kaq komike dhe me kaq pasoja sa me ne fund, Klika (partia qe kishte mazhorancen ne parlament), u detyrua te emeroje ne postin e mbetur bosh te Ministrit te Brendshem, Sejfi Vllamasin, nje nga emrat me te njohur te saj. Por as ardhja e Vllamasit dhe as masat e tjera te marra nuk e dobesuan Ahmet Zogun, perkundrazi. Rezultat i gjithe kesaj qe nje kaos i plote politik dhe pamundesia per ta menaxhuar ate. Duke menduar se zgjidhja e vetme per nje situate te tille duhej te ishin zgjedhjet, u vendos qe ato te beheshin ne dhjetor te vitit 1923. Ne fund te fundit, zgjedhjet do te sqaronin dicka ne situaten e turbullt politike dhe mbi te gjitha, do te percaktonin mazhorancen qe do te qeveriste Shqiperine. Natyrisht, me nje tjeter autoritet.

Por zgjedhjet i zhgenjyen te gjitha grupet politike qe kishin shpresuar ne to. Ne perfundim te tyre, ne dhjetor 1923, ne parlamentin shqiptar dalloheshin tre grupime te fuqishme politike, por asnjeri prej tyre nuk zoteronte mazhorancen e nevojshme per te krijuar qeverine. I pari dhe me i madhi ishte grupimi i konservatoreve te drejtuar nga Shefqet Verlaci. Nje grupim ne te cilin pas zgjedhjeve u perfshi edhe Ahmet Zogu. Ne te benin pjese disa nga figurat me te vjetra te jetes publike shqiptare, ish deputete te parlamentit turk, pronare te medhenj tokash dhe bajraktare te veriut. Ky formacion jo edhe aq kompakt politik numeronte gati 50 vete ne nje parlament prej 105 vetesh. Grupimi i dyte, me rreth 35 vete i takonte opozites qe ishte quajtur "Liberale". Ne te benin pjese intelektuale te rinj te shkolluar ne perendim, perfaqesues te klases se re borgjeze qe po lindete dhe patriote qe kishin dhene nje kontribut jo te paket per konsolidimin e shtetit te ri shqiptar. Ne kete grupim, benin pjese edhe Fan Noli, Luigj Gurakuqi dhe Stavro Vinjau. Grupimi i trete, ai "indipendentist", numeronte jo me shume se 17 - 18 vete dhe njihte per lider politik, Iliaz Vrionin, nje partiot nga Berati, qe kishte marre pjese edhe ne shpalljen e pavaresise. Por grupi i te pavarurve ndihej me afer konservatoreve dhe ne kete afrim kishin luajtur rol jo te vogel fjalimet e ashpra te Fan Nolit dhe Stavro Vinjaut. Ne Shqiperine e kohes, ato tingellonin si nje utopi dhe here here si nje thirrje per rebelim. Te pavarurit bene realisht koalicion me konservatoret dhe ne fillim te janarit 1924, Ahmet Zogu krijoi qeverine e tij te re.

Fitorja politike e Ahmet Zogut u perjetua keq ne ambjentet e radikaleve, ne te cilet benin pjese edhe shume nga miqte e tij te vjeter politike. Pothuaj te gjithe keta ishin te bindur se Zogu do ta perdorte kete koalicion per konsolidimin e tij politik dhe se pas kesaj, do te shndrohej ne nje diktator. Kjo ide u be kaq dominuese sa nje pjese e tyre, here fshehurazi dhe here haptazi, filloi te hidhte idene e eleminimit te tij fizik. Duket se Avni Rustemi avancoi me shume se te tjeret ne kete ide. Mesditen e 23 shkurtit, ndersa Zogu ngjiste shkallet e parlamantit, nje djale i ri nga Mati, i quajtur Beqir Valteri, e qelloi nga pas me revolver. Distanca ishte fare e afert, por duket se atentatori nuk ishte ushtruar ndonjehere. Ai shkaktoi vetem pak plage te lehta, pavaresisht se nga krahu i Zogut filloi te dilte shume gjak. I ndjekur nga xhandaret besnike, Valteri u mbyll ne WC dhe filloi te kendoje kenge patriotike, ndersa gjithe deputetet ne salle, u befasuan nga prania e Zogut qe zuri vendin e tij me krahun qe vazhdonte t'i rridhte gjak. Vllamasi dhe Zavalani deshmojne se Parlamenti ishte i rrethuar dhe se vetem nje nderhyrje e forte dhe energjike e Iliaz Vrionit dhe me pas e vete Zogut e shpetoi ate nga nje kasaphane. Beqir Valteri pranoi te dorezohet duke kerkuar si kembim nje gjyq te rregullt dhe Ahmet Zogu u percoll per ne shtepi me nje eskorte te perforcuar. Nuk ishte e veshtire te kuptohej se pas Valterit qendronin te tjere dhe se kjo ngjarje nuk mund te kalonte me kaq. Sic deshmohet ne kujtimet e kohes, por edhe ne studimin e Fisherit dhe ate te Ermenjit, Beqir Valteri permendi ne burg emrin e Avni Rustemit. Askush nuk e di deshmine e plote te tij, por qe te nesermen u kuptua qarte se Ahmet Zogu do te hakmerrej. Dy dite me pas, me 25 shkurt ai u largua nga Qeveria, duke ja lene postin e Kryeministrit Shefqet Verlacit. Largimi nga qeveria nuk parashikonte asgje te mire. Ne shume libra nenvizohet se ai e beri kete per te marre hakun. Te tjere, si Fisheri, sqarojne se atentati nuk e lejonte Zogun te ushtronte fizikisht detyren e tij te Kryeministrit. Ne fakt te gjitha keto kishin pak rendesi. Shihej qarte se pas Qeverise se Verlacit qendronte Ahmet Zogu dhe se ai ishte njeriu me i fuqishem politik i momentit. Goditja e tij direkte ne te vertete nuk vonoi. Me 20 prill 1924, ndersa ecte se bashku me Hoxha Kadriun ne nje rruge te Tiranes prane pazarit te Ri, Avni Rustemi u qellua per vdekje nga nje tiranes i quajtur Isuf Keci. Xhandarmeria nuk beri asgje per te ndaluar vrasesin dhe ai iku me mes te dites edhe pse Rustemi nxorri revolverin dhe qelloi dy here ne drejtim te tij. Avni Rustemi vdiq tre dite me vone ne spital dhe opozita akuzoi direkt per vrasjen e tij Ahmet Zogun. Avni Rustemi ishte padyshim nje nga figurat simbol te qendreses shqiptare. I nderuar per atentatin ndaj Esat pashes ne Paris, Rustemi kishte fituar simpatine e shqiptareve ne te gjithe vendin. Ai kishte krijuar mbi te gjitha nje shoqeri rinore te quajtur "Bashkimi", e cila synonte zhvillimin e Shqiperise sipas modeleve perendimore. Vrasja e Rustemit shkaktoi nje pakenaqesi te jashtezakonshme dhe varrimi i tij ne Vlore u shndrua ne nje manifestim te madh proteste. Disa dhjetra mijera vete nga gjithe vendi shprehen dhimbjen dhe pjesemarrjen e tyre ne vdekjen e tij permes telegrameve dhe letrave. Por situata e krijuar me 1 maj nga varrimi i Avni Rustemit, nuk u la pa shfrytezuar nga opozita. Perfaqesuesit e Klikes qe benin pjese ne forcat e armatosura vendosen te te ndermerrnin nje marreshim kunder Tiranes dhe per kete kerkuan edhe ndihmen e deputeteve. Vete Shefqet Korca, komandanti i Pergjithshem i Xhandarmerise filloi tratativat per te kaluar ne anen e komplotisteve disa nga drejtuesit e ushtrise. Rol aktiv pati ne ato dite edhe shoqeria "Bashkimi". Me 2 maj, ne kinemane e Vlores u mbajt nje mbledhje e perbashket e oficereve komplotiste me deputetet e parlamentit. Per t'i dhene kesaj levizje nje mbulese sa me legale, oficeret arriten te bindin nje sere deputetesh te bashkohen me ta. Edhe Fan Noli e Luigj Gurakuqi, qe deri atehere kishin qene skeptike ndaj nje levizje te tille, pranuan te bashkohen me te. Me 5 maj, pas nje thirrje te Shoqerise "bashkimi", deputetet opozitare te parlamentit deklaruan se braktisnin parlamentin dhe se do te ktheheshin perseri atje vetem nese seancat zhvilloheshin ne Vlore. Ne Tirane jete e deputeteve eshte e pasigurte nga mercenaret e Ahmet Zogut, deklaronin ata dhe Kryeqyteti e ka humbur funksionin e tij politik. Braktisja e parlamentit i humbi atij kushtin prej 2/3 per t'u mbledhur dhe si pasoje jeta politike u paralizua.

Vllamasi deshmon se ideja per nje levizje te armatosur kunder qeverise ndeshi ne rezistencen e plote te popullsise dhe disa prej politikaneve te njohur. Perballe rrezikut te nje Zogu te shndruar ne diktator ata vinin rrezikun e nje sulmi te Shqiperise nga fqinjet. Kryengritjet e shumta dhe pastabiliteti ne vend i kishin detyruar fqinjet te deklaronin se ne rast levizjesh te reja, ata do te nderhynin ushtarakisht ne thellesi te Shqiperise, per te mbrojtur kufijte e tyre nga bandat dhe cetat e rebeleve pa komande. Sipas te gjithe librave te botuara kohet e fundit, levizja e maj - qershorit 1924 i ngjante me shume nje konspiracioni politik se sa nje revolucioni apo kryengritje popullore. Rolin me aktiv ne kete levizje e paten ushtaraket, edhe pse per t'i dhene nje lluster politike ata thirren ne ndihme politikanet. Ne fillim te Majit ngjarjet u permbysen me shpejtesi. Oficeret antizogiste arriten te bindin Komandantin e regjimentit te Shkodres, Nenkolonel Rexhep Shalen te ngrihet kunder qeverise dhe te bashkohet me ta. Pak me vone ne kete grupim u fut edhe Nenkolonel Kasem Qafezezi, komandant i Regjimentit te Permetit. Forcat e tjera ushtarake premtuan te qendrojne neutrale, ndersa ne veri, vullnetare kosovare u bashkuan nen komanden e Bajram Currit. Grupi organizator, caktoi komandant ushtarak te kryengritjes kete te fundit. Me 10 Maj, Bajram Curri filloi sulmin mbi Krumen dhe pasi shpartalloi trupat qeveritare nisi rrugen per Peshkopi. Me 16 Maj, garnizoni i Shkodres doli nga kazerma dhe mori rrugen drejt Tiranes. Me 26 maj edhe ai i Permetit u nis per Tirane. Tentativat e qeverise per ndermjetesim deshtuan dhe vetem ne pak vende trupa besnike te Zogut bene rezistence. Me trupat ushtarake u bashkua edhe nje cete djemve te shoqerise "Bashkimi" dhe nje grup te rinjsh nga Vlora. Levizja e armatosur, si gjithmone ne raste te tilla provokoi me shume panik se sa luftime. Nje pjese e popullsise braktisi qytetet dhe nje pjese tjeter filloi te evakuohet jashte shtetit. Kolonat leviznin ngadale drejt Tiranes, duke vene me pare nen kontroll qytetet nga kalonin. Vllamasi, deshmon se ne pjesen me te madhe te tyre, ne vend te entusiazmit ata gjeten heshtjen dhe indiferencen e popullates. Zogu beri edhe nje tentative te fundit per zgjidhje politike. Me 31 Maj kryeministri Verlaci dha doreheqjen dhe po ate mbasdite ne vend te tij u emerua Iliaz Vrioni. Nje njeri me te shkuar patriotike dhe qe ishte sidoqofte i pranueshem nga radikalet. Fatkeqesisht ishte vone. Me komplotin ishin bashkuar pothuaj gjithe politikanet e njohur te Shqiperise dhe tani ata marrshonin pas trupave te Rexhep Shales dhe Kasem Qafezezit. Ne daten 9 qershor, i mbrojtur nga mbi 500 vullnetare te Fiqiri Dines, Ahmet Zogu braktisi Tiranen ne drejtim te Matit. Dy dite me vone kaloi kufirin prane Dibres per ne Jugosllavi. Me 10 qershor, trupat e nenkolonel Rexhep Shales hyne te parat ne qytetin e heshtur.

Gjithcka me pas permbyset me nje shpejtesi marramendese. Pjesa me e madhe e politikaneve te opozites pranoi krijimin e nje qeverie emergjence, me idene qe kjo qeveri te pergatiste sa me pare zgjedhjet e parakohshme. Sipas llogaritjeve ato duhej te zhvilloheshin aty nga vjeshta po atij viti. Por u pa shume shpejt se gjithe politikanet e bashkuar nga meria ndaj Ahmet Zogut, nuk ishin edhe aq kompakte mes tyre. Mosmarreveshjet mes tyre dolen qe ne fillim, kur ende nuk po zgjidhej Kryeministri. Kandidate ishin ne fillim Fan Noli, Sami Vrioni dhe Sulejman Delvina. Delvina u terhoq dhe gara mbeti mes dy te pareve. Bisedimet qe zgjaten gjithe naten qene te kota dhe ne mengjes, per te percaktuar fituesin u hodh nje short me leter me vrime. Fati qe kesaj here ne anen e Nolit, qe terhoqi i pari letren qe do ta bente Kryeminister.

Llogarite ishin bere fatkeqesisht gabim. Noli krijoi nje qeveri te emra impresionues, por asnjeri prej tyre nuk pranonte dot autoritetin e tjetrit. Rexhep Shala u be Minister i Brendshem, ndersa Kasem Qafezezi, Minister i Mbrojtjes. Vec ketyre, Luigj Gurakuqi u zgjodh Minister i Financave dhe Stavro Vinjau i Drejtesise dhe Arsimit. Qazim Koculi, Minister i Bujqesise dhe Puneve Botore, ndersa Sulejman Delvina, Minister i Jashtem. Fatkeqesisht, Noli nuk e kishte shtaturen e nevojshme per te drejtuar Qeverine shqiptare te vitit 1924. Ai nuk kishte asnje ndikim ne ambjentin tradicional shqiptar dhe as lidhje te fuqishme. Mbi te gjitha ai ishte me shume i interesuar per fjalime te bukura se sa per nje politike aktive. Ekzekutivi i tij mbeti peng i nje programi interesant qe nuk u zbatua kurre. Ministrite ishin te mbushura me besnike te Zogut e Verlacit dhe te gjithe keta nisen te punonin hapur kunder tij. Keshilli i Larte u pozicionua shpejt kunder dhe Sotir Peci, nje prej anetareve te tij, deklaroi se nuk do te firmoste asnje dekret tjeter vec atij te zgjedhjeve te pergjithshme. Qeveia ishte jo legjitime dhe legjitimimi i saj mund te behej vetem permes zgjedhjeve. Politika e jashtme e Nolit ishte po kaq katastrofike. Vec nje fjalimi te ashper dhe realist kunder Lidhjes se Kombeve, qe provokoi merine e madhe te Britanise dhe Frances, Noli i hyri edhe aventures se lidhjes se marredhenieve diplomatike me Bashkimin Sovjetik. Ky hap i tiji u konsiderua me i guximshem sec duhet dhe pas nje proteste te ashper, 18 perfaqesuesit diplomatike ruse u larguan nga Shqiperia pasi kishin qendruar vetem kater dite.

I ndihmuar nga Jugosllavet dhe i armatosur nga anglezet, Ahmet Zogu u rikthye ne Shqiperi ne dhjetor te po atij viti. Zogut ju deshen vetem pese dite per te pershkruar rrugen nga kufiri verior deri ne Tirane. Me 25 dhjetor 1924, ai shpalli triumfin e legalitetit dhe riktheu ne fuqi, qeverine e rrezuar te Iliaz Vrionit. Zogu u perpoq mjaft t'i jepte nderhyrjes se tij nje lloj legjitimiteti, megjithese u pa qarte se kesaj here ai kishte ardhur per te qendruar gjate.

A mund te konsiderohen ende ngjarjet e qershorit 1924 nje revolucion demokratik dhe mbi te gjitha a ishte vertet ajo nje levizje demokratike? Pergjigjia e pare dhe e menjehershme eshte jo. Se pari, levizja e maj - qershorit 1924 ishte nje levizje ushtarake. Ngritja e oficereve te ushtrise mbi komanden e tyre civile dhe mbi autoritetin e Kryeministrit konsiderohet thjeshte grusht Shteti. Se dyti, kjo levizje u drejtua ndaj nje parlamenti legjitim te dale nga zgjedhjet e pergjithshme te dhjetorit 1923. Se fundi, cdo levizje me dhune qe synon rrezimin e nje force legjitime te dale nga zgjdhje demokratike, nuk mund te konsiderohet kurre edhe ajo demokratike.

Deshmitare te kohes dhe historiane serioze kane dhene edhe ata mendimin e tyre mbi ate qe per shume vite eshte quajtur "Revolucioni Demokratik i qershorit". Sejfi Vllamasi, nje nder protagonistet e tij dhe kundershtar i Zogut ka shkruar shume vite me vone ne kujtimet e tij: "Populli ka qene kunder kryengritjes se Qershorit 1924. Ai me bon - sensin e tij u tregua me realist se nje pjese e intelektualeve tane ambicioze, qe ate e provokuan per karrige ministerale". Ky konstatim i guximshem, qe perfshin edhe ate vete, eshte ndjekur edhe nga Tajar Zavalani. Ne Historine e tij te Shqiperise, Zavalani sqaron: "asht ba zakon me cilesue ngjarjet e Qershorit 1924 si nje revolucion. Ky percaktim nuk eshte aspak i drejte. Qeverija e Tiranes u rrezua me ane te nje operacioni ushtarak te kyem nga dy regjimentet, e jugut dhe veriut, qe marreshuan njekohesisht kunder Kryeqytetit".

Po ne te njejten linje, por edhe me i ashper eshte edhe nje tjeter kundershtar i Zogut, Abaz Ermenji: "E ashtuquajtura "revolucion i qershorit" ishte nje lloj grushti shteti qe u be kunder qeverise nga dy regjimente ushtarake".

Kane nderruar shume gjera ne kendveshtrimin e historise shqiptare kete fillim shekulli, por po kaq shume gjera vazhdojne te jene peng i heshtjes dhe keqkuptimeve.